InfoHub Logo

Aqjamal búgin ózin erekshe sergek sezingeni: tap bir qoltyǵynyń astyna qanat baılap, qalyqtap ushyp júrgendeı. Mundaı kúıdi, sirá, ol kópten bastan keshpegen tárizdi. Tań qulan ıektenip atar-atpastan beri talaı istiń basyn qaıyryp-aq tastady. Kelini men balasyn oıatyp almaıyn degendeı aıaǵynyń ushymen lypyp basyp júrip, eki úlken nemeresin turǵyzyp, aldap-sýlap kıindirip, erteńgilik astaryn yń-shyńsyz ishkizip, úıden alyp shyǵyp ketti. Úlkenin joldyń qarsy betindegi mektep aýlasyna kirgizip jiberip, ekinshisin ortalyqtaǵy balabaqshaǵa aparyp keldi. Bul onyń kúndelikti istep júrgen tirligi, biraq búgin osynyń bárin ózgeshe qulshynyspen, jigerlenip atqaryp júr.

Tańǵy uıqy tátti ǵoı. Ony óz basynan biledi. Jas ýaqytta uıqysy bir qanbaýshy edi. Erte turyp, kesh jatatyn. Sonda ol: «Shirkin-aı, alańsyz bir uıyqtaıtyn kún bolar ma? Uıqysy qanyp turatyn adamnyń armany bar ma eken?» dep oılaýshy edi. Sol uıqylary búginde iz-túzsiz qaıda ketkeni belgisiz, endi jambasyna tas batqandaı dóńbekship, túni boıy kóz ilindire almaıtyn kezderi bolady.

«Jas qoı, uıyqtaı tursynshy» dep kelinin erteńgisin oıatqysy kelmeıdi-aq. Balajan neme, óbektep ózi ǵoı turyp alatyn. Keshe keshke tún ortasyna deıin kúıbeńdep júrip alyp edi, búgin turýǵa shamasy kelmedi bilem.

Balalardy aparyp tastap kelip, ashytyp qoıǵan qamyry kóterilgen eken, kún juma bolǵan soń jeti shelpek pisirip, arýaqtarǵa baǵyshtap duǵa oqydy. Bala men kelinge ystyq baýyrsaqpen shaılaryn berip, qyzmetterine shyǵaryp saldy. Sol eki arada kishkentaı nemeresine qaraıtyn kútýshi áıel de kelip kirdi. Balany soǵan berip, ózi asyqpaı baptanyp, sylanyp tarandy, jeńildep boıandy, qatty jarasatyn ádemi kóılegin taýyp kıdi. Keıingi kezde júrip-turýǵa yńǵaıly kórip, únemi shalbarmen júretin edi. Búgin bir kóılek kıgisi kelgeni. Sosyn qolyna ádemi sýmkasyn ustap, «Dastarhan » dúkenine tartty.

Kelininiń aıtýyna qaraǵanda, qaladaǵy eń dámdi torttar osy dúkende ǵana bolatyn kórinedi. Sol ras pa, joq pa, óz kózimen kórip qaıtpaq. Búgin ortanshy nemeresi — Tolǵanaıdyń týǵan kúni. Sol shaldýar qara tenteginiń merekesine tátti-dámdi bazarlyq, jemis-jıdek alyp, baqshaǵa aparyp bermekshi bolyp shyqqan beti. Túste tárbıeshi táteıleri tobynda týǵan kúnin atap ótpekshi. Zamanyna saı úrdis te! Kelini men balasynyń mundaıǵa murshalary múlde joq, muryndarynan shanshylyp júrgenderi únemi.

Apasy, óziń retteısiń ǵoı, — dep buǵan qaraı ysyra salatyn ádetteri. Aqjamal ondaıǵa sharshaǵan ba? Qaıta qulshyna túsip:

Jaryqtarym-aý, men turǵan da nesine alańdaısyńdar. Qyzmetterińe sóz kelmesin, jumystaryńdy isteı berseńdershi, — dep, mektebine de, baqshasyna da, ondaǵy tolyp jatqan jınalystaryna da barýdy óz mindetine alǵaly qashan?

Bozala tańnan beri zyr qaǵyp, qapylyp júrgende aýzynan «táýbasy» bir túsken joq. «Yrys aldy — qyz» degen. Osy jalbyr shash, jaman nemerelerdi bergenińe myń da bir shúkir! «Táýba, táýba, táýba», — deıdi kúbirleı. «Qudaıǵa táýba» — onyń aýzynan túspeıtin sózi. Aqjamalǵa nemereleriniń bári de ystyq. Nursáýlesin «Qamyqqan kóńilimdi jubatqan, súısem meıirimdi qandyrǵan. Kózimdi ashyp kórgenim, aýzymdy ashyp súıgenim, tólbasym» dep aınalyp, tolǵansa, Tolǵanaıdy — «Myrza qudaı jomarttyqpen atasyna uqsatyp bere salǵan» dep erekshe emirine jaqsy kóredi. Tońpańdaǵan kishkentaı ǵana támpish muryn qara qyzynyń keskin-kelbeti atasynan aýmaıtyn. Qyl aıaǵy — saýsaqtaryna deıin, qolymen kózin, aýzyn súrtkendegi qımylyna shekti uqsaıtyn. «Alla Taǵalanyń sheberliginde shek joq qoı» dep oılaıdy Aqjamal. «Áıtpese, Seken ómirden ozǵannan keıin segiz-toǵyz jyldan soń týǵan nemeresiniń qımyl-qozǵalysyna deıin atasynan aýmaı tursa, qudaıyń qudireti emeı, nemene?!» Jatqan jeri jaryq bolǵyr, qaıran Sekeni qyz balany qatty jaqsy kórýshi edi ǵoı. Ózderinde qyz bolmady, týysqandarynyń qyzdaryn óbektep, ólip qala jazdaıtyn. Endi mine, Sekenniń sol tileýine, Qudaı kelininiń eteginen jarylqap, qyz súıip otyrǵany shyǵar.

Ár nemeresi týǵan saıyn Aqjamal júregi jaryla qýanatyn, keı kezde osy sátti Seken kórmedi-aý den ókinetin shaqtary da bar. Sóıtse de janyn jegen muńyn ishte tunshyqtyryp, arqa-jarqa qýanyshqa erik beretin de ókshesi jerge ana tustan bir, myna tustan bir tıip bazar men perzenthananyń arasyn jol qylyp, quıyndatyp, jas bosanǵan kelinine sorpa-sý tasyp, shapqylap júrgeni. Qyz túgil, qyzyl júnge zar bolyp júrgender az ba? Óıtpegende, Qudaı, Arýaqqa shet bolarmyn dep qorqatyn. Kishkentaı Ardaǵynyń jóni tipti bólek. Sút ańqyǵan bóbeginiń ıisi jupar, byldyrlaǵan tili — baldan tátti. Qurtaqandaı bolyp-aq, eki ápkesine ámirin júrgizgenge bapandaı, aıtqanyn istetpeı qoımaıdy.

Birde Aqjamal Nursáýlege:

Jónsiz erkelegenińdi qashan qoıasyń? Qudaıdyń joǵyn suraısyń da júresiń. Ájeptáýir úlken qyz bolyp qaldyń, aqylyń qashan kirer eken osy seniń? — dep keıise, kelini Aıjan kúlip:

Apasy-aý, qurtaqandaı Ardaǵyń óziniń quńyn talap etip, jer tepkilegende, muniki endi jón emes pe? — dep jatyr.

Iá-aý deseńshi. Árqaısysynyń qylyǵy — ár basqa. Osylardyń qyzyǵyn qyzyqtap, qýanyshtaryn qýanyshtaý — onyń qazirgi tirliginiń bar mánine aınalǵandaı. Buǵan da — táýbe!!! Aqjamal endi Táńirden baýyrynan órgen urpaǵynyń japyraq jaıyp, jeli tartqan baqytyn uzaǵynan súısindirýdi násip etýdi tileıdi...

Aqjamal jumysynyń bir jerden bitkenine qýandy. Kelininiń aıtqany ras eken. Tátti-dámdi degeniń bul arada molshylyq kórinedi. Sóreleri qaıysyp-aq tur. Ol «Dastarhannyń» eń bir ádemi tortyn tańdap aldy. Qazir kókten altyn kún shýaǵyn aıaýsyz quıǵan sary ala kúzdiń bas kezi. Jemistiń qandaıy kerek — samsap tur. Almatynyń ózinde ósetini bar, ońtústik óńirden ákelip, úıip-tógip qoıǵany bar, kózdiń jaýyn alardaı. Aqjamal ýyljyp pisken býdan shıeden, badanadaı-badanadaı shabdalydan qalaǵanynsha saldyryp aldy. Bazarǵa baryp júrgenshe dep, et bólimine soǵyp, túrilgen semiz qazy men bir kesek jaıany da osy aradan ala salǵandy jón kórdi. Sóıtip, ol qorjynyn da, kóńilin de toǵaıtyp, kóshege shyqty.

Qolyndaǵy osynshama zattarymen endi avtobýs, troleıbýsa otyrý qıyndaý shyǵar. Aıaldamaǵa barmastan turǵan jerinde jeńil kólik ustaýǵa oqtaldy. Kóp kútken de joq, qol kótergeni sol edi, taıpalǵan aq sur mashına kóldeneńdeı kelip, aldyna tura qalǵany.

Abaı dańǵyly men Seıfýllın kóshesiniń qıylysyna deıin aparyp tastamas pa ekensiz? — dep ótindi ol, mashınanyń ashyq terezesinen júrgizýshimen sálemdesken soń.

Álbette, nege bolmasyn?! — dep, lyp ete qalǵan júrgizýshi mashınadan shyǵyp kelip, munyń qolyndaǵy zattaryn alyp, artqy orynǵa jaıǵastyryp, aldyńǵy orynǵa ózin qoltyǵynan demep otyrǵyzǵany. Aqjamal oılanyp qaldy. «Bul meni tanyp, ádeıi toqtady-aý, shamasy» dep túıgen ol kóziniń qıyǵymen qarap edi, buryn-sońdy kórmegen adamy sıaqty. Meıli, aparyp tastasa boldy ǵoı, onyń kim ekeninde meniń sharýam qansha dep qoıdy ishinen.

Biraz júrgennen keıin:

Sizdeı sulý kelinshek qol kóterip turǵan soń, ony-muny zattaryńyzdy kórip, aparyp tastaıynshy dep, ádeıi buryldym, — deıdi jigit aǵasy jasyndaǵy shashyn qyraý shalǵan, syptaı kıingen syrbaz júrgizýshi shyny bolsa da, qaljyńy bolsa da aǵynan jarylǵan túr tanytyp. Aqjamal qol sómkesin tizesine qoıyp, qary talǵan qolyn ýqalap otyr edi, qapelimde sasyp qaldy.

A-a! Sulý kelinshek degenińiz men be? Alla razy bolsyn, endeshe. Jasartyp, «kelinshek» dep, kóńilimdi ósirip tastadyńyz ǵoı, — dep kúlip, ázildeı jaýap qatty.

Naǵyz han ortalyqta turady ekensiz ǵoı.

E-e-e, aǵasy, siz bizdi úıge bara jatyr dep otyr ekensiz toı. Joq, balabaqshaǵa bara jatyr edim. Seıfýllın kóshesimen burylyp, sál kóterilseńiz, joldyń qarama-qarsy betinde «Bolashaq» degen úlken baqsha bar. Sol araǵa jetkizip tastasańyz bolar edi.

Júrgizýshi de bir sóılep qalǵan kisi eken, ony-munynyń basyn shalyp otyryp, á degenshe baqshanyń tusyna da kelip qalypty.

Joldy kesip ótip júresiz be? Odan da men aınalyp keleıin, — dep, Sátbaev kóshesine deıin kóterilip, baǵdarshamnyń tusynan burylyp kelip, balabaqshanyń dál esiginiń aldyna toqtady.

Shyn rıza bolǵan Aqjamal alǵysyn jaýdyrdy.

Bazarlyǵyńyz mol eken, bir toı bar-aý munda?

Iá, qyzymnyń týǵan kúni edi. Beske toldy. Soǵan ákele jatqanym ǵoı, — dedi. Úıge alǵan zattaryn salǵan sómkisi de aýyr edi, sony oılaǵan Aqjamal «Osy kólikpen úıge deıin biraq jetip alsam, qandaı jaqsy bolar edi» dep otyrǵan. Onyń ústine, balasynyń túski asqa keletin ýaqyty da taıap qaldy-aý. Kelininiń jumys orny qashyqtaý, jolyn qıynsynǵam ol úziliske kelmeıtin, balasynyń keńsesi taıaý jerde, sodan bolar, túste munyń sháıin ishpese kóńili kónshimeıtindeı, únemi úıge keletin, úıkúshik neme. Ákesi de sondaı edi. Dıetalyq ashanadan tústigin iship, jol-jónekeı úıge soǵyp, munyń bir-eki kese sháıin iship ketpese, asy batpaıtyndaı kórinetin. E-e-e, ótken kúnde belgi joq degen osy eken-aý!

Aqjamal batylsyzdaý:

«Syı qylsań, sypyra qyl» degendeı, men munda kóp aınalmaspyn, kiremin de mynalardy berip, keri shyǵamyn, kúte turmas pa ekensiz? — dedi qıyla.

Nege bolmasyn? Biraq uzaqqa ketpessiz. Ýaqyt qymbat degendeı, — dep qoıdy.

Aqjamal túsine qaldy.

Kútip turǵan ýaqytyńyzdyń aqysyn jemespin, — dep, ony-munysyn kóterip, lypyp basyp baqshanyń keń aýlasyna enip ketti. Aqysyn tólermin degende júrgizýshi myrs etip, mıyǵynan kúlgendeı kórindi.

Aqjamal ákelgen zattaryn tárbıeshi qyzǵa ótkizip, jemisterdiń jýylmaǵanyn eskertip, balalarmen qyzý oınap otyrǵan tompaıǵan tentegin syrtynan kórip, «Atasynan aýmaı qalǵan kishkene kúnim meniń» — dep emirengen boıy tysqa bettedi. Dál osy sátte, oıyna alǵan isi támamdalǵan jannyń ádetindeı, kóńiliniń bir marqaıyp qalǵan shaǵy edi. Áldebir qýanyshtyń habarshysyndaı júregi qurǵyr da elegizip, órekpı soǵady. Búgin bir erekshe kún boldy dep qoıdy ishteı. Myna mashına da ońynan ushyrasa ketti. Adamǵa ózin jaqsy seziný úshin kóp nárse kerek emes eken-aý!

Aqjamal qazir ózin tórt qubylasy saı adamdaı sezindi. Biraq, bul — bir sáttik qana sezim edi. Óıtkeni, tirshilikte onyń jany jabyrqaý tartyp júretin kezi de az emes.

Osy baqshanyń aýlasy da buǵan qatty unaıdy. Bul ózi zamannyń bir jaıbaraqat kezinde keń, molynan salynǵan ǵımarat bolsa kerek. Aınalasy — at shaptyrym. Aǵashtyń neshe atasy, gúldiń nebir túrleri egilgen. Kókke boı sozǵan qaraǵaı — shyrshasy — kóz súısindiredi. Naǵyz qyzqaraǵaılar.

Keshke jaqyn Tolǵanaıdy alýǵa kelgen kezderi asyqpaǵan kúni ony aýlaǵa erkin jiberip, Aqjamaldyń ózi qaraǵaıdyń qasyndaǵy oryndyqqa otyryp, dem alatyny bar. Sonda kúni boıǵy sharshaǵany demde tarap, boıy jeńildep sala beretindeı kórinetin. Aýla ádettegisindeı gúl jaınap, qulpyryp, kóz tartady. Qyrkúıektiń jaımashýaq tamyljyǵan kúni búgin shýaǵyn aıaýsyz-aq tógip turǵandaı. Tóńirek saǵym nurǵa bólenip, aq sary sáýlege shomylǵandaı. Totıaıyndaı zeńgir kók aspan taza jýylǵan kirdeı óńi ashylyp, bıiktep ketkendeı. Úlbiregen jibek oramaldaı aqsha bulttar ár jerde bir qalyqtap, jeńil syrǵıdy.

Mashınaǵa qaraı kele jatyp Aqjamal tabıǵat pen adam jany qandaı egiz edi dep topshylady. Neshe kúngi jańbyrdan keıin sháıdaı ashylǵan kúnmen birge munyń da basynyń saqınasy tarqap, qan qysymy ornyna túsken túri bar. Kóńili jadyrap, boıy sergip, beıne kókiregi án salyp turǵandaı — qýnaq.

«Búgin bir jaqsy kún eken» dedi taǵy da ózine-ózi. «Jasaǵan nem, tamyljyǵan osy kúnniń nur-shýaǵyn kórsetkenińe myń da bir táýba», — dep kúbirledi.

Aqjamal baqsha aýlasynan shyǵyp, mashınaǵa qaraı asyǵa basty. Júrgizýshi syrtta temeki tartyp tur eken. Bul jaqyndaǵan kezde temekisiniń tuqylyn qoqys jáshigine aparyp tastap, aldyńǵy esikti ashyp, Aqjamaldy taǵy da qoltyǵynan demep otyrǵyzǵany. Aqjamaldyń bul kópten kórmegen qurmeti edi. Sodan qolaısyzdanǵandaı qyzaryp ketti bilem, eki beti ysyp júre berdi. Júrgizýshi kelip, óz ornyna jaılanyp otyrǵan soń buǵan kúle qarap:

Al, ne buıyrasyz? Qalaı qaraı júremiz? — dep surady. Aqjamal baratyn jerin aıtty. Mashına qaıtadan Abaı dańǵylyna shyǵyp, shyǵysqa qaraı zaýlady. Ońǵa qaraı burylyp, taýǵa kóteriletin úlken kóshege túspekshi edi, olardy jol qyzmetkerleri eriksiz toqtatqany. Ázirshe, joǵary qaraı jol jabyq kórinedi.

Iá, anda-sanda jabylyp qalatyn bizdiń kósheniń osyndaı bir ádeti bar.

Keshe teledıdardan Mysyr eliniń padıshahy keldi degen edi. Sol qalany aralap júrgen boldy ǵoı.

Qap-aı... — Aqjamal qypylyqtap, qysyla bastady. — Men sizdiń basyńyzǵa bir áýre boldym ba? Álgindegi kúttirip qoıǵanym azdaı, taǵy turatyn túrimiz bar.

Oqasy joq. Men bir tal shylym shekkenshe kirdińiz de shyqtyńyz ǵoı. Ýaıymdamańyz, men sizdi kóshege tastap ketpeımin. Bul kóshe jabyq bolsa, basqa jol tabamyz.

Mashına tómen quldılap, odan ońǵa burylyp Saltanat saraıynyń artyn oraı, úlken dańǵylmen qaptaldas kishileý kóshege túsip, joǵary órledi.

Bul kósheni Aqjamal da biletin. Biraq, kópten júrmegen eken. Buryn kósheniń eki jaǵy aýlasynda jemisi máýelep turatyn baqtary bar kileń jataǵan úıler sekildi edi. Endi qarasa, ıin tiresken, birinen biri ótken kileń eki-úsh qabatty sándi kotejder boı túzepti. Aqjamal «oıpyrym-aı, myna kósheniń kelbeti qalaı ózgerip ketken?» dep qaıran qaldy. Iin tiresip, umsyna salynǵandary sonshalyq — onsyz da ensizdeý kóshe odan saıyn tarylyp ketkendeı. Burynǵy máýeli baqtardyń jurnaǵy da joq, qaptaǵan úıler. Osyndaı sánmen qatar túzegen úılerdi Almanıa, Majarstan eline sapar shekkende kórgen edi. Sondaǵy kórgenderinen aıyrǵysyz-aq. Ol jan-jaǵyna qarap, tańdanysyn jasyra almaı:

Myna kósheniń adam tanymastaı ózgerip ketkeni-aı! Tipti basqa qalada kele jatqandaımyn. Myna úıler qashan paıda bolǵan? — dep, tań-tamasha boldy.

E, nesine tańǵalasyz? Zaman ózgerdi, zamanyna saı adamdar shyqty. Dórekileý estilse, aldyn ala keshirim ótinemin: buryn «Qazaq baıysa — qatyn alady, ózbek baıysa — úı salady» deýshi edi ǵoı, ol maqaldyń búginde kúni ótken. Qazir qazaqtar baıysa, ózbekti jaldap, úı saldyratyn bolǵan. Qybyn tapqandar «Ózimdiki degende — ógiz qara kúshim bar, ózgeniki degende anaý-mynaý isim bar» degendi dáleldep berip jatyr ǵoı. — Ol muny tipti Aqjamalǵa da emes, ózine-ózi aıtyp otyrǵandaı bolyp kórindi.

Bolsa, bolar, — dedi de qoıdy Aqjamal. Qazir onyń esine Seken ekeýiniń osy aramen talaı júrgenderi, jas ýaqytta osy kóshemen jaıaý, «Arman» kınoteatryna kınoǵa keletinderi túsken edi. Aıtty ne, aıtpady ne, kózdi ashyp-jumǵansha óte shyqqandaı dúnıe bolǵan soń... Qazir oılap otyrsa, ol tipti baıaǵyda, lezde óte shyqqan elesteı ǵaıyp bolǵan kúnderi eken. Ómirden Seken atty adam ótkenin de eshkim bilmeıtindeı. Ol tek Aqjamalǵa ǵana aıan.

Mashına jaıymen baıaý syrǵyp keledi. Aqjamaldyń tereń oıǵa ketkenin baıqaǵan júrgizýshi, onyń kóńilin bólip:

Zamandas, jańaǵy baqshadaǵy qyzyńyzdan basqa balalar da bar shyǵar? — dedi ádeıi, sózge tartyp.

Úsh qyzym bar. Baqshadaǵy ortanshym.

Jaqsy eken. Degenmen, bir at ustar kerek-aý.

Qyzyn bergen jomart qudaı ulyn da berer ...

Iá, qartaıyp turǵan joqsyz, jastyqtyń sońynda bir qaıyrmasy bolmaýshy ma edi? — degeni júrgizýshiniń kúlip.

Muny estigende Aqjamaldyń kózi sharasynan shyǵyp ketti:

Siz, siz myna menen úmit etip otyrsyz ba? — degendi kekeshtenip, bólip-bólip áreń aıtty. Sosyn al kelip kúlsin. Kópten bulaı kúlmegen shyǵar-aý. Kózinen jas aqqansha kúlip alǵan soń kóńili ashylyp, qol oramalmen kóziniń jasyn súrtip, áreń basylǵany. Júrgizýshi onyń júzine jyly ushyraı, zer sala qarap qalypty. Qarasynda Aqjamaldyń kúlkisin ábes kórýden góri, qaıta kúle tússe eken degendeı únsiz tilek bar sekildi. Álgindegi muńdanǵan júzi lezde jadyrap, bulttan shyqqan kúndeı kúlimdeıdi. Ol «bir aýyz qatqyl sózdi kóńiline dyq alatyn, onyń esesine shyn júrekten shyqqan bir aýyz jyly sózge baladaı jubanatyn kirpıaz da sezimtal jan bolarsyń?» dep shamalap otyrǵandaı. Kúlgeni de sondaı ádemi kórindi. Áıelge kúlip júrgen qandaı jarasymdy! Óziniń kúlkisin oǵashtaý boldy ma dep qysylǵan Aqjamal:

Nemerelerimdi aıtqanym ǵoı. Oı-bý-ý, Qudaı-aı, endi qaıteıin, siz maǵan ul taptyra jazdadyńyz ǵoı, — dep júrgizýshiniń júzine moıyn buryp, alǵash ret kóz toqtatyp kúle qarady.

Qyzym degen soń... Qaıdan bileıin... Qazirgi qyzdar oqý dep, toqý dep erge kesh shyǵady. Balany kesh kóteredi. Sondaılardyń biri me dep qalǵanym ǵoı, — dep endi ol sasqalaqtady.

Týaıyn desem de týa almaımyn. Kúıeýsiz bala týǵan áıeldi kórip pe edińiz? — dep Aqjamal taǵy da kúldi. Bul sózdiń erkinen tys aýzynan qalaı shyǵyp ketkenin ózi de ańǵarmaı qaldy.

Otaǵasyńyz qaıda?

Ol kisi bizdi tastap ketip qalǵan. — Dúnıeden erterek ozǵanyna Sekenniń ózi kinálideı-aq Aqjamaldyń oǵan degen ókpesi ushan-teńiz. «Orta jolda tastap kettiń» dep ony ishteı jazǵyryp alatyn. Qazir de ony dúnıeden ozǵan dep aıtýǵa aýzy barmady. Olaı dese, myna adam buǵan músirkeı qaraıtyndaı kórindi. Kóńilin aýlaý úshin áldenelerdi qıystyryp aıtýǵa májbúr bolady. Aqjamaldyń odan keıin jasyp qalary sózsiz. Ol óziniń jan jarasyn syrt kózge bildirgisi kelmeıdi-aq. Odan da kúıeýinen ajyrasqan kóp áıeldiń biri dep oılasa, oılaı bersin... Kim ajyraspaı jatyr búginde?..

Jaqsy áıelden erkek ketýshi me edi, táıiri. Onyń bir sebebi bolǵan-daǵy...

Aldy-artyna qaraılamaı, bir túnde ǵaıyp bolǵanyna qaraǵanda bizdiń jaqsy áıel bola almaǵanymyzdaǵy... — Ázildiń arty tuńǵıyq muńǵa aınaldy.

E, solaı deńiz...

Júrgizýshi onyń kóńiliniń pás bolyp qalǵanyn sezip, bir jyly sóz taýyp aıtqysy keldi:

Degenmen, men kisi tanysam, siz de beker adam emes tárizdisiz.

Aqjamaldyń júzindegi kireýkelengen kóleńke az-kem serpilgendeı, ezýine kúlki úıirilip, jymıǵandaı boldy.

Munymen ne aıtqyńyz keldi?

Siz jaqsy kelinshek tárizdisiz degenim ǵoı.

Iapyrym-aı, bir kórgennen ony qaıdan bile qoıdyńyz eken? — dedi Aqjamal, júzinde álgi muńaıystyń izi de joq ashyq-jarqyn únmen.

Qaljyń túsinetinińiz maǵan unap otyr. Qazir jurt qaljyń kótermeıdi, qaljyńdasa bilmeıdi. Bir nárse deseń, « — Ný ı chto?.. Podýmaesh...» — dep qarap otyrady.

E, qaljyńnyń túbin túsiretin nebir ot aýyzdy, oraq tildi kelinshekter bar ǵoı, kisisine kezdespeı júrsiz-daǵy.

Maǵan sizdiń sypaıy ázilińiz maıdaı jaǵyp barady. Ádemi kúlkińiz, ásem kórkińiz artyq-kemi, qosyp-alary joq úılesim tapqan. Tabıǵat tal boıyńyzǵa jarastyryp-aq bergen eken. Kózimiz kórip otyr ǵoı, «tovar na vıdý» deıtin be edi?

Siz bizdi tipti taýarǵa teńep tastadyńyz-aý! Osy jasyma deıin talaı maqtaý sóz estip edim, biraq buryn eshkim taýarǵa teńemepti, — dep, syńǵyrlaı kúlip ala jóneldi. Ol óz atyna aıtylǵan tosyn teńeýge shynymen rahattanyp kúlip aldy.

Sózdiń reti de...

Aqjamal kúlkisin tyıyp «osy meni búgin qandaı saıtan ıektep otyr?» dep ózin ishteı sógip qoıdy. Sonshama kúlgeni nesi?

Alaıda, Aqjamaldyń osy bir kórgen beıtanys adamǵa degen ishteı bir senimi kóńiline berik ornyqqandaı. Ol myna jigit aǵasy jasyndaǵy toqtalǵan jannyń ózine degen yqylasynyń shynaıylyǵyn, aǵynan jarylyp otyrǵanyn áldebir áıeldik túısikpen uǵyndy. Sodan júregi shym ete qaldy. Boıynan jaǵymdy tolqyn júgirip ótkendeı.

Bul kezde mashına Kóktóbege baratyn kóldeneń kóshege tirele toqtaǵan bolatyn. Bul arada da birtalaı mashına jınalyp qalypty. Soǵan qaraǵanda jol áli ashylmaǵan sıaqty. Muny kórgende Aqjamal abyrjyp qaldy.

Áli kóp turar ma ekenbiz? Sizdiń ýaqytyńyzdy alyp, áýrege salyn qoıdym ba? Myna sómkem bolmasa, jaıaý da kete berer edim...

Ol ne degenińiz! Men tipti eshqaıda asyǵyp otyrǵanym joq. Maǵan salsa, osy jol búgin ashylmasa da ókinetin jaıym joq.

Qol sozym jerdegi Kóktóbege kóz tastap, óz oıymen ózi bolyp otyrǵan Aqjamal onyń sóziniń astaryna mán de bermedi. Ol endi budan kóp jyldar burynǵy kóńil túkpirinde kómýli jatqan kórinisterdi paraqtap otyrǵandaı kúıde edi. Qaıran, Kóktóbe! Bul da Seken ekeýiniń jas ýaqyttarynda kóp qydyrǵan jerleriniń biri ǵoı. Kózge jyly ushyrap, jastyq shaqtyń este qalǵan elesterine bastap barady. Ol qaıtqaly bul jaqqa da aıaq baspapty ǵoı. Qalaı ózgerip ketken deseńshi!?

Aınalasyndaǵy ózgeristi ol búgin kórip, tańyrqaı qarady.

Jotanyń qıa betkeıinen tóbesine deıin úı salyp tastapty... Seken ekeýiniń balalardy ertip jotaǵa bir joly jaıaý kóterilgenderi esine túsip otyr. Kishi balasynyń bes-altylardaǵy kezi sıaqty. Jaz ýaqyty bolatyn. Ákesi men úlken balasy alǵa ozyńqyrap ketti. Tik betkeıge kóterilgende bul alqynyp qalyp, aqyryn júrip kele jatqan. Kishi balasy uzaı almaı, buǵan qaraılaı berdi. Sosyn aǵashtyń jýandaý bir butaǵyn taýyp alyp, bir ushyn ózi ustap, bir ushyn buǵan ustatyp, tirkesip júrdi. Ana kóńili balasyn demep, bala kóńili anasyn súırep, taýdyń basyna deıin birge júrip otyrdy. Taǵdyrdyń jazýy-aı ! Ákesi men úlken balasynan sondaǵy adasqany adasqan eken. Sodan beri kishi balasy ǵoı muny áli kúnge súıep, súırep kele jatqan...

Aqjamal tunjyrap, endi qaıtyp Kóktóbege qaramaýǵa tyrysyp, júzin ońǵa buryp, ashyq turǵan mashına áıneginen gúrildeı aǵyp jatqan ózenge qarady. Basyn qar sýynan alatyn kishi Almaty búgin aryndap-aq jatyr eken. Býyrqanǵan ózenniń gúrilin tyńdap otyrýdyń ózi myń da bir em kórinedi. Aqjamal esine túsken kórinisterdi qaıta oıǵa almaýǵa kúsh salyp, sýdyń shýylyna qulaq tosty. Taýdan ekpindeı, bulqyna aqqan mol sý qoıtastarǵa soǵylyp, kóbik shashyp, kemerinen asyp tógilerdeı jaǵalaýǵa deıin lyqsyp kelip, keıin sheginedi. Gúrildegen osy joıqyn úndi tyńdap otyra berse ǵoı. Esh jalyqpas edi. Ol jeńil kúrsinip qoıdy.

Álginde ǵana ashyq-jarqyn otyrǵan kelinshektiń nelikten tunjyraı qalǵanyn júrgizýshi uǵyna almady. Onyń kókireginde taý ózenindeı aǵyny qatty bir ókinish, bir úmit — alapat sezimderdiń kemerinen asardaı, jaǵalaýǵa lyqsyp kelip, keıin serpilgen tolqyndardyń arpalysyndaı kúıdi keship otyrǵanyn ol qaıdan bilsin? Qyryq qabat áıel janynyń uńǵyl-shuńǵylyna kim boılap kórgen? Áıteýir, tegin jan emes ekeni anyq.

Ol qalaıda Aqjamaldy sózge tartyp sóıletkisi keledi. Tuńǵıyq oı qushaǵynan shyǵaryp alýdyń amalyn izdedi.Tógilip kúlse eken deıdi. Qalaı kúldirerin bilmedi. Ol Aqjamaldyń mysyqtyń balasyndaı súıkimdi sómkesiniń ústine qoıyp otyrǵan sol qolyn alyp, alaqanyna salyp, ýysynda bir sát ustap otyrdy, sosyn bir qolymen aıalaı sıpap:

Saýsaqtaryńyz qandaı ádemi, — dedi. Osym qalaı áser etti degendeı, bunyń júzine baǵdarlaı kóz tastady.

Óz oıymen ózi bolyp otyrǵan Aqjamal abdyrap, qapelimde aýzyna sóz de túspeı, ne derin bilmeı qaldy. Jas qyzdardaı shoshaq etip qolyn tartyp ala qoıýdy da jónsiz kórdi.

Ot pen sýǵa kezek túsip, ystyq pen sýyqty qatar kórip kele jatqan, kútimi az qol ǵoı bul. Onyń nesi ádemi bolypty, — dedi jaılap qolyn bosatyp alyp jatyp, baısaldy únmen.

Tabıǵatynda bir bekzattyń bar báıbisheniń berekeli, qajyrly qoly sıaqty...

Rahmet, — dedi ol ózi de qolyna zer sala qarap. Árıne, tyrnaǵyn qyrnap, boıap qoısa, budan da sándi kóriner me edi, biraq bir úıdiń maılyq-sýlyǵy ózi bolyp júretin bunyń ádetinde ondaıdaǵdy jas kezinen joq-ty, al, saýsaqtarynyń ónerli jandarǵa laıyq bitken súırikteı salaly ekeni ras. Bunyń tarapynan pálendeı qarsylyq bolmaǵannan keıin bilem, júrgizýshi onyń qolyn taǵy da aıalaı sıpap qoıdy.

Aqyrynda siz bizge qyryndaıyn dedińiz-aý, — dedi Aqjamal sál tosylyńqyrap baryp, qabaq shyta, salqyn únmen.

Qolymnan aldy dep renjimeńiz. Bir nársege ókpelegen jandaı teris qarap otyryp aldyńyz. Sizge tomsyraıǵan jaraspaıdy eken. Oı tuńǵıyǵyna batyp ketpesin dep, qolyńyzdan tartyp shyǵaryp alaıyn degenim ǵoı. — Er adamnyń jaýaby ornyqty shyqty. Ári bunyń kóńil tolqynysyn qalt jibermeı, qapysyz baqylap otyrǵanyn Aqjamal sonda bildi. Qysylyp, yńǵaısyzdanyp qaldy.

Myna sýdyń aǵysyna qulaq túrip otyrǵanym edi ǵoı, — dedi jaltara.

Al, qyryndady deseńiz — deńiz. Siz qyryndaýǵa turarlyqtaı kelinshek emessiz be? Álde men qyryndaýǵa jaraıtyndaı jigit emespin be? Onyń nesi aıyp, bolsa da basyńyz bos eken, neden qysylasyz? — dep, Aqjamaldyń júzine suraýly keıippen qarady. Aqjamal bolmashy ezý tartty.

Ǵaıyptan — taıyp, qasyma perishtedeı bir sulý kelinshekti, qudaı aıdap otyrǵyzsa, joldy bógep, ońasha áńgimelesińder dep tuıyqqa tirep qoısa, qyryndamaýymnyń ózi kúná ǵoı...

Nemere baqqan kempirleý kelinshek deseńizshi.

E-e! Qudaı sizdi kempirlikke jetkizsin. Biraq sizge kempirliktiń aýyly áli alystaý sekildi. Ózińizdi tym erte qatardan shyǵaryp tastaýǵa asyqpasańyzshy, — dep biraz kúlip aldy da, bunyń qulaǵyna taqala daýsyn báseńdetip: — Áli birtalaı sharýaǵa jaraıtyn túrińiz bar kórinedi, — dedi.

Aldynda jatqan sómkesiniń baýyn saýsaǵyna orap shıratyp otyrǵan Aqjamal oǵan júzin buryp qaramaǵan kúıi:

Ol qandaı sharýa eken, bilsek bolmas pa? — dedi tunshyǵa kúlip. Júrgizýshi kelinshektiń kóńili kóterilip, qabaǵy ashylǵanyn sezip, kóńildenip qaldy. Sol kezde aldaryndaǵy mashınalar legi jyljı bastady. Osy lekpen olar da oryndarynan qozǵalyp, ońǵa burylyp, dańǵyraǵan kóshemen úlken dańǵylǵa qaraı zymyrady.

A... Qap, áli biraz turǵanda, ony aıtýǵa bolar edi, — dedi júrgizýshi jorta ókingendeı.

Dańǵyldy kesip ótip, aýla-aýlalardyń arasymen taǵy birtalaı júrip, Aqjamal úıine de jetti-aý. Úıiniń tusyna kelgende júrgizýshige rızashylyqqa toly janarymen jalt etip bir qarap, alǵysyn bildirip, ańysyn tóleýge sómkesin asha berip edi, ol úlken alaqanymen bunyń qolynyń syrtynan qapsyra qysyp, sómkesin qaıta japqyzdy.

Men kisi tasyp, tıyn-teben taýyp júrgen jan emes edim.

Qap! Uıat boldy ǵoı, sonshama ýaqytyńyzdy alyp, jolyńyzdan qaldyrdym...

Nesin jasyraıyn, baǵana sizdi «Dastarhannyń» aldynda alǵash kórgende bir qurdas jigittiń kelinshegine qatty uqsatyp, sol eken dep burylyp barǵanym ras.

«E-e-e, báse» dep oılady Aqjamal.

— Burylyp baryp turyp, ózińizdeı móldiregen kelinshektiń kózin qıyp tastap ketýdi ózime min sanadym. Sizdiń tipti sol qurdastyń kelinshegi bolmaı shyqqanyńyzǵa shyn qýanyp otyrmyn.

Onyń nesine qýanasyz?

Jańa tanys taptym degendeı. Menen oljaly adam joq. Qarsy bolmasańyz, tanysyp qoıalyq, — dep qolyn usyndy.

Aqjamal.

Atyńyz qandaı ádemi.

Áıteýir, meniń maqtaýymdy ábden kelistirdińiz.

Shynyn aıtsam, sizben júrgen osy aralyqta ózim qatty dem alyp qaldym. Sizden bir jaǵymdy lep esetindeı. Aýrańyz taza eken. Sizdiń janyńyzda otyryp-aq qaradaı kóńilim kóterilip keledi.

Tú-ý, bir kórgen áıeldiń bárine osylaı dep aıta beresiz be? — Aqjamal muny qaljyńsyz, shyn abyrjyp aıtty.

Meniń jasymda, meniń jaǵdaıymda artyq-aýys sóıleý, árıne, kelisimsiz, biraq aıtatyndaı adamy kez keldi-aý dep aıtyp otyrǵanym, — dedi ol da baısaldy únmen.

Aqjamal taǵy bir qaıtara alǵysyn aıtyp, mashınadan túsýge yńǵaılandy.

Aqájesi, sál otyra turyńyzshy.

Aqjamal selk ete tústi. Sekeni ǵana dál osylaı «Aqjákesi» dep erkeletip, aıalaı aıtýshy edi ǵoı. Ol abdyrap, otyryp qaldy. Bul tosynnan kezikken osy bir jannyń ózine degen yqylasyn qalaı qabyldaryn bilmedi. Júregi taǵy solq etip, bordaı egilip barady. Endi az otyrsa, beıtanys jannyń aldynda syr berip alarmyn degendeı, boıyn tez jınap, túsýge yńǵaılandy.

Mynaý meniń telefondarym, kólik kerek bolǵan kezde habarlasyp turyńyz, — dep, tós qaltasynan alyp, tildeı qaǵaz usyndy.

Aqjamal vızıtkadaǵy iri árippen jazylǵan aty-jónin oqydy da odan keıingi ubaǵan-shubaǵan kóp maıda jazýlardy oqı almady. Kózildiriksiz kórýi qıyn. Kózildirigin taýyp, oqyp jatýdy qolaısyz kórip, vızıtkany sómkesine salyp qoıdy.

Alla razy bolsyn. Kólikke kóp zárýligim joq, — dedi sypaıy.

Degenmen de, mynaý azyq-túligińiz az kúnde taýsylmaı ma? Sonda bazarǵa barmaısyz ba?

Aqjamaldyń ezýine kúlki úıirildi.

Bazarǵa kólikpen barǵan unap qalyp, únemi mashına surap, mazańyzdy alsam qaıter edińiz? — dedi Aqjamal jarqyn únmen onyń júzine erkeleı, nazdana kóz tastap.

Shirkin-aı, meni sondaı jaǵdaıǵa jetkizseńiz arman bar ma? Bar mashaqatyńyzǵa kónip, boz jorǵany esigińizdiń aldyna baılap qoıyp, bosaǵańyzdy kúzeter edim-aý!

Pah, pah! Qandaı márttik?! Osy sózińizge shyn nanyp qalsam, ózime qıyn bolady-aý...

Biraq, biraq, shyn kóńilińizdi bermeı, kúlkińizben ǵana aldap otyrsyz ǵoı... Tym bolmasa, úmittenip júreıin, ótirik te bolsa, «Jaraıdy, telefon soǵamyn», — deı salyńyzshy.

?!

Júrgizýshi mashınadan shyǵyp, aınalyp kelip, aldyńǵy esikti ashyp, Aqjamaldy qoltyǵynan alyp, túsýine kómektesti. Artqy oryndaǵy zattaryn shyǵaryp:

Jetkizip bereıin, — dedi.

Rahmet, ózim-aq kóteremin ǵoı.

Tym bolmasa, esiktiń aýzyna deıin aparýǵa ruqsat etińizshi.

Únemi kóterisip júrmegennen keıin, bir jolǵy kómek ne bolar deısiz? — dedi Aqjamal taǵy tilinen qaǵynyp. Aıtaryn aıtyp alyp, tilin tisteı qoıdy. Ol osylaı dep ishteı oılaǵan edi, sol oıynyń erkinen tys aýzynan shyǵyp ketkeni. Ol óziniń osy sózimen ekeýara endi ǵana tartyla bastaǵan dostyqtyń názik jibin úzip alǵanyn kesh sezdi.

Túsindik, — dedi munyń sómkesin kóterisip, podezdiń esigine taıap qalǵan júrgizýshi jymıyp. — Túpkilikti bolmaǵan soń, bylaıǵy nárseni qaıteıin deısiz ǵoı. Jón-aq...

Aqjamal podezd esiginiń kod túımelerin basyp ashyp:

Rahmet, jaqsylyǵyńyz Alladan qaıtsyn, — dep sómkesin onyń qolynan alyp, ishke enip ketti.

Úıge kirisimen as bólmege ótip, ákelgenderin jaıǵastyrdy. Balasy túski asqa kelip ketkenge uqsaıdy. Ony ústeldiń ústindegi sol boıy jınalmaı qalǵan ydystarynan kórip tur. Ardaǵyn aýlaǵa oınatýǵa alyp ketken bolý kerek, kútýshi kelinshek te úıde joq.

Ol demde kıimin aýystyryp, bilegin sybanyp jiberip, úı sharýasyna kirisip ketti. Alaqandaı as úıdi aınadaı jarqyratty. Qoly-qolyna juqpaı lypyldap júrip, tamaq asatyn úlkendeý ydysyn shyǵaryp, ishin shaıyp, sý quıyp, otqa qoıdy. Álginde ákelgen jas etke tońazytqyshtyń túkpirine salyp tastaǵan súrinen qosyp, «Bısmıllah-ır, rahman-ır ra- hım! Balalarymnyń qýanysh, qyzyǵyna buıyrtyp jegize gór. Alla, asyma bereke bere gór, yryzdyq-nesibemizdi ortaıta kórme», — dep kúbirlep, qazanǵa as saldy. Osynyń bárin jymıyp qoıyp, álde nege rıza kóńilmen istep júrgenin ózi ańǵarar emes. «Osymen sezimsiz jandy robotqa aınalyp ketken joqpyn ba?» dep oılaıtyn shaqtary da bolatyn. Nege kóńili selt etip, sergimeıtinin túsinbeıdi. Joq, robotqa aınalmapty. Áıeldik menmendigi, áıeldik sezimtal tabıǵaty áli sónbepti. Ol búgin sony uqty. Sony uqqanda kóńiliniń túkpirinde jańa bir talpynystyń bas kótergenin sezdi. Ár nársege qushtar kóńil qulshynyp-aq tur...

Tek osynyń jaqsylyq ekenin de, ne jamandyq ekenin de Aqjamal ajyratyp uǵa almaı, endi óz boıyndaǵy ózgeristen jany úrkektep, júregin úreı bıledi. Ol jeńil jýynyp-shaıynyp, óz bólmesine ótip, betin qubylaǵa berip, jumsaq kresloǵa tize búgip, ózimen-ózi bolyp, biraz otyrdy. Sosyn, Táńirge jalbaryna bastady: «Ástaǵfırýlahe ýá átýbý ıláıh» — dep bastap uzaq-uzaq duǵa oqydy, tileý tiledi. «Pendesine meıir shapaǵaty sheksiz Jaratqan ıem, meniń bilip istegen, bilmeı istegen, tilimnen jazyqty bolǵan kúnálarymdy óziń keshire gór, Óziń esirkeı gór. Meniń kókiregime taýfıyq bere gór, sabyr bere gór. Ashyq kúnde adastyra kórme. Oń jolyna bastaı gór. Eı, Alla! Meniń uıatty jerlerimdi óziń bekit, meniń júregimdi qorqynyshtan ada et. Eı, Alla! Meni aldy-artymnan, oń jaq — sol jaǵymnan, tóbemnen de Óziń saqta! Óz nápsimniń kesirinen bir pálege ushyraýdan, shaıtannyń azǵyrýynan saqta, Seniń ǵana ulylyǵyńa syıynamyn», — dep, ózi úshin Alladan jarylqaý tilegen soń, ádettegisindeı: «Jappar Alla, Jalǵyz Qudaı, balamdy qoldaı gór, balamnyń baǵyn asha gór, jalǵyzdyń jary Qudaı degendeı, pále-jaladan óziń qorǵap, jolyn ońǵara gór, sonyń jamanatyn kórsete kórme», — dep Táńirden balasyna tileý tileýmen jalbarynýyn aıaqtap, «Allahý akbaryn» aıtyp, betin sıpady.

Osylaı ishki sezimderin tártipke keltirgendeı, boıyndaǵy úreıden, ártúrli bógde oılardan arylǵandaı, ornynan symdaı tartylyp, shıraq turyp, as úıge bettedi. Búlk-búlk qaınaı bastaǵan ettiń kóbigin alyp, astynyń otyn baıaýlatyp, saǵatqa qarap qoıdy. Balalary jumystan kelgenshe pisip qalatyn túri bar. Sol eki arada kelini telefon soǵyp, Tolǵanaıdy ózi ala keletinin aıtty. «Tipti jaqsy».

Aqjamal mektepten Nursáýlesin alyp kelýge jınala bastady. Onyń sabaǵy baıaǵyda bitken. Búgin qosymsha sýret stýdıasyna qalatyn kúni edi. Jaman qyzy ala qaǵaz shımaı-laýǵa áýes. Talabyn Allam qoldasyn deıdi. Aqjamal esik bekiteıin dep sómkeden kiltin ala bergende qolyna baǵanaǵy tildeı qaǵaz ilikti. Ol kóz áınegin taýyp kıip, endi asyqpaı oqı bastady: ...ǵylymdarynyń doktory, profesor, akademık, ... laýreaty degen, baǵana kózi kórmegen kóp laýazymdaryn oqyp, qatty uıalyp qaldy. Ol óziniń kúnde akademıktiń mashınasyna minip júrgendeı-aq, mán bermegendeı bolǵanyna bir qysylsa, mynaý bir salıqaly adam eken ǵoı, onyń aldynda tálpishtenip ápter-tápter sóılegenim paryqsyzdaý boldy-aý dep eki uıalyp, qatty ókindi. Ókingenmen ornyna keler me?!

Báse, sóz saptaýy men ózin ustaýynda zıalylyqtyń taby bar erekshe tárbıeli jan ekenin sezgendeı edi-aý. Marqum anasynyń jıi aıtatyn: «Tegin adam taz bolýshy ma edi?» degen maqaly esine túsip, «E, tegin adam akademık bolatyn ba edi!» dep qoıdy. Biraq, kóńil shirkin áldenege elegizip, áldebir úmit eles berip, áldebir ókinish janyn aıaýsyz tyrnap ótkendeı. Ókindi ne, ókinbedi ne, qas-qaǵym sáttik ótti-ketti dúnıe... Basqanyń basyndaǵy, óz mańdaıyńa jazylmaǵan baqqa qol sozǵanmen bolar ma?!. Joldarynyń endi toǵyspasy anyq... Ol vızıtkany eski qaǵazdar jatqan jáshikke tastaı saldy...

...Osydan keıin Aqjamal kósheden mashına ustaǵanda aldyńǵy oryndyǵyna otyrmaıtyn boldy.

---