InfoHub Logo

Aýyldan úrkektep aýlaǵyraq qonǵan aýdandyq avtostansıasynyń aldynda qalaǵa qatynaıtyn qyzyl beldeýli, domalanǵan, sarǵysh avtobýs dúrildep, baǵanadan tur. Qydyrmashy qalashylar da, jeksenbilik jaıma bazarǵa asyqqan bazarshylar da jaıǵasyp, adam aıaǵy saıabyrlap qalǵan shaq. Tura-tura avtobýstyń da shydamy taýsyldy bilem, artqy eki shamy shoqtaı jaınap, turǵan orynda bir-eki yrǵalyp qoıdy. Onysy «al kettik» degeni bolsa kerek, sol eki arada sholtań qaǵyp ornynan qozǵalyp ta ketti.

Jaıbaraqat jaıǵasqan jolaýshylar loq etip, artqa qaraı lyqsyp baryp tiktelip otyrdy. Oryndyqtyń arqalyǵy sup-sýyq eken, Saırannyń boıy titirkenip, maıda diril júgirip ótti. Ústine kıgen qonymdy sándi kóılektiń sholaq jeńinen bileginiń jartysynan kóbi jalańashtanyp tur edi. Demde bilegi qus ettenip shyǵa keldi. Mýzykanttarǵa ǵana laıyq súırikteı salaly saýsaqtarymen bilegin sıpap, shalqalaǵan boıy arqalyqqa súıenip otyryp qaldy. Shıratylǵan bıpaz qımylynda balaýsa erke qylyqtan góri, oı toqtatqan boıjetkenniń qaraǵan jurttyń nazaryn aýdaryp, bir sát sanasyn baýrap qalarlyq ádemi kerbezdigi jatqandaı.

Áı, shopyr, toqta-eı, áke, toqtasańshy. — Daýys Saırannyń artyndaǵy oryndyqtan shyqty. — Áke-aý, álgi qyzymyz qalyp qalatyn boldy ǵoı. — Qatpa qara kelinshek osyny aıtyp, terezeden moınyn sozyp, jan-jaqqa qaraı bastady.

Onyń esine qasyndaǵy kórshisiniń dalaǵa alqyn-julqyn shyǵyp ketkeni sonda baryp tústi. Avtobýs júrerde qaıda ketti eken? Qalyp qalarmyn dep, sirá, qoryqpaıdy ǵoı. Osyndaı da beıǵam jandar bar-aý?! Álginde kirip kelgende-aq áýeli ár nárseniń syrtqy sıpatyna shuqshıatyn Saıranǵa osy qyzdyń túr-turpaty unamaǵan-dy. Dene bitimi olaq usta soqqandaı, olpy-solpy kespeltek kelgen bákene qyzdyń keıbir qımyldary sırktegi domalanǵan kloýnǵa uqsar edi. Qolyndaǵy bıletine bir, ár oryndyqtyń arqasyndaǵy nomerine bir úńilip, óz ornyn izdep áýrelengen qyzǵa ol áýestikpen qarap otyrǵan. Taqýasyn-aı, aldyńǵy jaqtaǵy bos oryndyqqa otyra salsa qaıtedi eken dep taǵy oılaǵan. Qyz munyń oıyn sezip, ádeıi janyna otyrǵysy kelgendeı-aq, dál munyń qataryndaǵy bos orynǵa kelgende «ýh, taptym-aý» degendeı tereń tynystap, kidiristedi. Shyp-shyp terlegen mańdaıyn qolynyń syrtymen súrtti. Búıiri shyǵyńqy, qomaqty tor dorbasyn jaıǵastyryp, az-kem kidirdi de, esine áldene túskendeı, apyl-ǵupyl qaıta shyǵa jóneldi. Qońyr tor dorba tepe-teńdigin saqtap biraz turdy da, Saıran jaqqa aýyp, jantaıa jyǵyldy. Ol qabyrǵaǵa qaraı ysyryla, jyljyp otyrdy. Kóz qıyǵy qońyr torda. Bákene qyzdyń bir qabat kıim-keshegi ekeni kórinip tur. Kónetozdaý boz sýlyq, qyzdardiki deýden góri er balanyń aıaq kıimine kóbirek uqsastaý qalyń taban qara týflı ıesiniń shama-sharqyn aıqyndaı túskendeı. Saıran kórshisiniń júdeý keıpin jaqtyrmaı, boıyn tartqan syńaı tanytty. Osyǵan ózi bir túrli yńǵaısyzdanyp, qońyr torǵa qaıtyp qaramaýǵa tyrysty. Uzaq jolda tym bolmasa áńgimelesip baratyn jolseriginiń de jibi túzý bolmaǵanyna ókingendeı terezeden syrtqa qarap otyryp qalǵan. Erteńgilik boıkúıezdikten áli de aryla almaǵan denesi aýyr tartyp, beı-jaı kúıde kele jatqan tomaǵa tuıyq bir sát edi.

Jańaǵy qatpa qara kelinshektiń sózin estidi me, álde óziniń basqa da sharýalary boldy ma, avtobýs avtostansıadan shyǵa beristegi kópirden ótip baryp toqtady. Shofer jerge yrǵyp túsip shirenip turyp dońǵalaqty bir tepti de temir-tersekterin syldyratyp túrtkilep jóndeýge kiristi. Túserde kabınadaǵy «spıdolanyń» daýysyn kótere ketti. Ádettegideı demalys kúni erteńgisin Moskvadan beretin «Qaıyrly tań» habarynyń jeńil de oınaqy mýzykasy estildi. Saıran áýenge berilip, shalqalaǵan qalpy kózin jumdy.

Álgindegi kóńilsiz áserden bir sátte sergip, boıy jeńildenip, shıryǵyp sala berdi. Ol mýzykany súıetin. Úıirilgen bıge shaqyratyn osyndaı jeńil áýezge elikkish. Ol taǵy mashınamen ekpindetip júretin uzaq joldy qalaıtyn. Dál qazir myna mýzykaǵa ilesip avtobýs ushqan qustaı zymyrar ma edi?! Júre berse, júre berse... Jumyr jer dóńgelenip artta qalyp jatsa... Ony biletin dostary qala syrtyna shyqqan da mashınanyń bar áınegin ashyp tastap, ózin aldyńǵy oryndyqqa otyrǵyzyp qoıyp, tas jolmen zýlatar edi. Aldan esken jelge mańdaıyn tósep, súmbildeı qoıý shashy jelbirep, kózin jumyp otyrýdan bul jalyqpas edi. Qazir sony esine aldy. Kóńili shapshań júristi qalady. Sonda ol óziniń keshki mekteptiń qatardaǵy oqytýshysy ekenin, shalǵaıdaǵy aýdanǵa qart ata-anasynyń kózine bir kórinip, balalyq paryzyn ótep qaıtyp bara jatqanyn, alda birneshe saǵatqa sozylar uzaq jol baryn, topastyq pen talǵampazdyqtyń taptyrmas úlgisindeı mıyn shabaqtap kele jatqan jolserik kórshisin — bárin-bárin umytyp, basqa álemde otyrar edi.

Táte! — Daýystan oıy bólinip ketti. Kelip turǵan bákene qyz eken.

Táte deımin, tereze jaqtaǵy oryn meniki eken, aýysyp otyryńyzshy. — Úni erkek balanyń únindeı jýan, biraq jaǵymdy qońyr sazdy. Sózi nyq. Saıran talaı erkek daýysty, tarǵyl daýysty áıelderdi kórip júr, bári shylymnyń áseri. Táıiri, qazir shylym shekpeıtin áıel qaldy ma?! Buǵan onsha tańdanǵan joq, áý basta eki orynnyń qaısysy meniki dep oılap jatpastan tereze tusyna otyra ketken.

Ol demalys úılerinde, aýrýhanada, qonaq úılerine túskende únemi qabyrǵaǵa irgeles oryndy qalaıtyn. Únemi solaı tap keletin. Saıran, bákene qyzdyń sózinen sasyp qaldy.

A?! Pojalýısta... pojalýısta...

Ol lyp etip jeńil turyp, qyzdy ótkizip jiberdi de, ózi qońyr tordyń ornyna otyrýǵa májbúr boldy. Bárinen de oǵan qyzdyń «táte» degen sózi batqan edi, qulaǵyna ınedeı qadalyp turyp aldy.

Saıran ózin-ózi kútetin qyzdardyń ádeti boıynsha jasymnan áldeqaıda jas kórinem dep oılaıtyn. Shyndyǵynda da solaı edi: artyń etsiz taralǵan boıshań dene, jumyr músinine, at jaqty, ashań júzine ıyǵynyń sál tómen, ne uzyn emes,ne qysqa emes birkelki qıylyp, ushy buıralana tolqyndanǵan qoıý qara shashy jarasyp, barlyǵy kerbez qımylymen ulasqanda, ony shıratylǵan boıjetken kórsetetin. Barmaqtaı bákene qyz, sóıtkenmen de munyń ózinen múshel jas úlken ekenin tanyp, «táte» degenine namystanǵandaı kúıge tústi.

Bákene qyz eshnárse bolmaǵandaı, nyqtalyp otyrdy. Aýdandyq gazettiń kún jep sarǵaıǵan eski nomerine oralǵan túıinshegin eki qolymen qapsyra syǵymdap ustap alǵan. Beıne jan-jaqqa bytyraı qashar dep qorqatyndaı. Aldyna óńgermeı-aq, jerge qoıa salsa qaıtedi eken? Aı-aı-aı, osynsha jabaıy bolarmysyń?

Áke-aý, aıaq astynan qaıda ketip qaldyń? Men aıtpasam, qalyp qala jazdadyń ǵoı. — Qara kelinshek bákene qyzdy sózge tartty. Onyń avtobýstan qalyp qoımaǵanyna óziniń qatysy bolǵanyn bildirgisi kelgen syńaıy bar.

Bazarǵa! — Kóterińki leppen aıtty da qyz qolyndaǵy oraýyn maqtanyshpen odan saıyn qysa tústi. — Alma alyp keldim. — Kelinshek qaıtyp til qatqan joq, ernin sylp etkizdi de qoıdy. Dál avtobýs júrerde bazarǵa júgirgen qyzdyń bul qylyǵy ony da tańdandyrsa kerek.

Saıran kórshisine qaıtyp nazar salmaýǵa, onyń álgindegi «táte» degen sózin de eske almaýǵa tyrysty. Biraq qyzdyń jıi-jıi dem alǵany, álsin-álsin murnyn pysyldata tartqany onyń dál qasynda otyrǵanyn umytýǵa tipti múmkindik bermedi.

Bákene qyzdyń ot pen sýǵa sala bergen soń qyzyl kúreń tartqan sál isińki saýsaqtaryn kórip, Saıran óz qolyna qarady. Eki-úsh kún ishinde kútilmeı, jalbyrap, kóbesi sógile bastaǵan tyrnaǵyn baıqap, únemi sýmkasynda júretin bylǵarymen qaptalǵan shaǵyn tyrnań tazalaǵyshyn aldy. Uzaq jolda bul da ermek. Kóbesin tazalap, tyrnaǵyn eki jaǵynan qyrnap, úshkirlep, biraz ýaqytyn utqyzdy. On saýsaqty qashanǵy tazalasyn, muny da bolyp, jabdyǵyn ornyna saldy. Qolyn aıqastyryp, shalqaıyp otyryp, terezeden tóńirekke kóz saldy. Avtobýs bul ýaqytta el qarasynan uzap shyqqan. Ońynan da, solynan da ushy-qıyry joq sheksiz, shetsiz kósilgen sary alqap kórindi. Qaladaǵy kókke qol sozyp umsynǵan yǵy-jyǵy kók úılerden, kóp úılerden kóz súrinip, mezi bolǵan shaqta janaryń jetkenshe erkin qaraýǵa keń dalanyń bolǵany qandaı jaqsy! Saıran osyny sezinip, tynysy keńigendeı tereń demalyp, alysqa kóz jiberdi.

Kókjıek sógilip, kún edáýir kóterilgen. Aspanda shúıkedeı de bult joq. Kúz aıynyń jadyraǵan jaıma-shýaq jyp-jyly kezi. Sary dalada baýyrynda saǵym oınap qaraýytqan jotalar jatyr. Júrip kele jatqan avtobýs emes, beıne bir taýlar sıaqty, birimen-biri jarysyp, birin-biri qýyp, birin-biri basyp ozyp bara jatqandaı. Bireýi jaqyndaı tússe, ekinshisi alystaıdy. Saırannyń oıy shyrqap alysqa kete qoımaı, qasynda otyrǵan bákene qyzǵa tirele berdi. Oǵan nazar salmasa da, qyzdyń keskini qyrynan kórinip otyrdy da qoıdy.

Endi ańǵardy, bákene qyz jas eken. Onyń top-tompaq beti, burtıǵan erni balalyq ańǵaldyqtan aryla almaǵanyn baıqatady. Biraq, ósip, tarala kelgende de shyraıly boıjetken bola qoımas, taıqy mańdaıy men baýyrsaq murny, sál qysyńqy janary osyǵan meńzeıdi. Saırannyń kóńili ósip, qaı ortada bolsa da mysy basyp keterin sezingen kisiniń syńaıymen tákappar shalqaıdy.

Taıaýda ortalyq jýrnaldardyń birinen «Akselerasıalyq qubylys» degendi oqyp edi. Qazirgi oqymysty ǵalymdardyń zertteýlerinde, keıingi jas balalar óz jasyndaǵy aldyńǵy býynmen salystyrǵanda, dene qurylysy iri, boıshań, óńderi de birkelki keledi degen tujyrym bar kórinedi. Bul halyqtyń óskenin kórsetedi eken. Al olaı bolsa, myna qyz nege alasa? Nege sol ǵalymdar topshylaǵan boljamǵa jatpaıdy? Múmkin, Bákeńe qyz taraǵan urpaqtar birkelkilener. Saıran kózin jumyp, oı qushaǵynda otyryp qaldy...

,..Lap bergen salqyn lepten boıyn, shashyraǵan oıyn tez jınap, kózin ashty. Kúzgi dalanyń kúıgen shóp, qýraǵan saban, ishi ıisi burqyraǵan qup-qurǵaq qońyr samal jeli soǵyp tur. Bákene qyz eken terezeni ashqan. Ózi basyn syrtqa shyǵaryp, alǵa enteleı qarap otyr. Jelke tusynan bir órim etip órip, qoıa bergen burymyna qosylmaı qalǵan balapan shashtary jelge jelbirep, taıqy mańdaıyn odan saıyn alasarta túskendeı. Avtobýs shaǵyn aýyldyń shetine kiripti. Jol boıynda qalaǵa jetkenshe mundaı aýyldar kóp. Saıran osy aýyldardan únemi kúıki tirshilik kórgendeı bolady. Óńkeı birkelki, bir-birinen aýmaıtyn jataǵan úıler aıdalada, úlken álemnen bólinip qalǵandaı áser etetin. Kimder turady munda, nemen shuǵyldanady, ol osyǵan tań qalatyn?

Aýyl ishine kirgen soń avtobýs júrisin baıaýlatty. Tas jol boıynda oınap júrgen balalar kórindi. Ol qaıta kózin jumyp shalqaıa berip edi, baǵanadan dalaǵa suǵylyp otyrǵan bákene qyz birnárse dep aıqaılaǵandaı boldy. Sol-aq eken, toptan bólinip úsh qara domalaq bala avtobýsqa qaraı júgirdi. Eresekteýiniń;

Áne, apaıym, apaıym, ketip barady, qarasańdarshy, degenin Saıran anyq estigendeı. Balalar avtobýsqa qatarlasa berip, umar-jumar boldy da qaldy. Basynda túsinbeı ańtarylyp otyrǵan ol istiń mánisin endi uqqandaı, bákene qyz baǵanadan syǵymdap ustap otyrǵan gazettiń oraýyn jazyp, nart qyzyl almalardy balalarǵa qaraı laqtyryp-laqtyryp jiberdi. Bul kórinisten Saırannyń júregi bir túrli búrip ketti de, bir sát soqpaı, sol búrgen qalpynda turyp alǵandaı boldy. Birtindep shymyrlap baryp jazyldy, sol mezette boıyna bir jyly lep tarap bara jatqandaı denesin jalyn sharpydy, Qyzdyń baǵana avtostansıadan edáýir qashyq bazarǵa ne úshin júgirip barǵany jetesine endi jetkendeı: alys qalaǵa oqýǵa ketip bara jatqan qyz baýyrlarynyń jol boıynda tosyn júrerin sezgen. Sábılerdiń «apaıym ketip barady» degen qýanyshty daýystary qulaǵynan keter emes. Ol daýysta bir qımastyń, jańyn adamǵa degen baýyrmaldyq bar edi. Qat-qabat sezimge toly osy bir aýyz sózderinen sonshalyq qımas týysyn, eń jańyn adamyn shyǵaryp salǵandaryn uǵýǵa bolatyn.

Apama, apama bolysyńdar, — dep daýystap, bákene qyz et júregi eljireı artqa qarap biraz otyrdy da, terezeniń áınegin jaýyp, túk bolmaǵandaı manaǵy montany qalpyna qaıta tústi. Biraq túrinde óz isine rıza bolǵandyq, sál maqtanysh sezimi áli basylmaı turdy. Dál osy áreketimen Saıranǵa qyr kórsetip tastaǵandaı.

Saırannyń júregi bireý ótkir ustaramen tilgilep jibergendeı, áli de ýdaı ashyp otyr. Anasy bópeleri týǵanda kindigin bosaǵaǵa kómetin edi. Ia, endi esine tústi. Bul alystap ketken balalyq shaqtyń kómeski kórinisteri ǵoı. Baıǵus sheshe qaraqtarynyń týǵan úıden, týǵan jerden kindigi úzilmesin dep yrymdaıtyn. Myna otyrǵan bákene qyzdyń kindigi týǵan úıden, týǵan jerden úzilmegen eken. Ózin nyq sezinýiniń bir ushyǵy osynda shyǵar. Manaǵy marqaıyp jatqan kóńili kilt basylyp, tómenshiktep qaldy.

Osy myna otyrǵan bákene qyz ózinen áldeqaıda tamyrly, áldeqaıda baýyrmal kóringen. Biraq ony moıyndaǵysy kelmedi... «Meniń jasyma kelgende, múmkin, bul da óz qamyn kóbirek kúıtteıtin bolar. Iá, solaı bolatyn shyǵar». Osyǵan ózin sendirgisi keldi.

---