InfoHub Logo

Altaıdyń tý qıyryndaǵy sol aýyl esime tússe, júrek qurǵyrdyń syzdap ala jóneletini bar. Keıde tús kórip jatyp oıanǵan mezette shákene aýyldy sharlap kelgendeı kóńilim qulazyp, samaldyqta shylym shoǵyn myjǵylap bir munsha ýaqyttyń ótkenin sezbeı de qalam. Buryn Mýza degen pir bar degenge onsha moıyndaı bermeıtinmin. Moıyndasam da qyz keıpinde elestetýden ary aspappyn. Uıyqtap jatyp kókiregim ashyp oıanǵanda sol Mýza degenniń qanattarym baılanyp, ústinen ushyp ótýge dármenim qalmaıtyn tústegi aýyl ekenin sezinem.

Ómir týraly, ómirdi qalaı súrý týraly kisilik ólshemderdi sanama shegelep ketken kishkene aýyl jyl ótken saıyn asa ulaǵatty ustaz keıpinde eles beredi. Opasyz shákirt sekildi anda-munda eske alǵanym bolmasa, kóp ǵuryp-ádetti búgingi tirligimniń máni dep sanamaıtyn kúıge de jetkem. Adamzattyń ABEsiniń «Qum qursaýyndaǵy áıel» romanyndaǵy qazanshuńqyrdan shyǵa almasa da, shyǵý nıetinen esh qaıtyp kórmegen beıshara erkektiń kúıin keshkendeı tyrashtanyp júrip jatqan jaıymyz bar. Kisilik minez, adamdyq qasıet jónindegi tolǵanystar men bolmystardy aıtqyń kelgende, kıno kartınalaryndaı kóz aldyńnan syrǵyp ótetin, aýyl ómirindegi birer oqıǵany eske alyp qoısań da jetkilikti eken. Sondaı zýlap ótken ómirdiń bir betindegi umytylmaıtyn, bala kúngi kórgen-bilgender edi bul da...

Qasańbaı men Áýtálip aqsaqal tóńireginde aýylda kóp áńgime aıtylatyn. Alpystan asyp, jetpiske taıasa da shyr etkenge zar bolyp ótken qos qarıany aıaǵannan aıta ma, áıteý eki shal týraly jurttyń kúńkil-súńkili bitpeıdi. «Alla Taǵala da qyzyq osy, eki beıbaqty zaryqtyrmaı bir shıki et syılaı salsa nesi ketedi? Pálenbaıǵa on bala bergenshe osy ekeýine berseshi! Áı, turlaýy joq dúnıe-aı!» dep bir qoıatyn. «Bu shaldar da qyzyq, bala kótermegen áıeldi tý basta-aq jolǵa salmaı nesine aınalyp, úıiriledi eken? Taǵdyrdyń isine ne shara dep júre berse júre beredi ǵoı, áı, ózderi de qyrt...». Osyndaı alýan-alýan áńgime aıtylyp jatsa da, oǵan ish jıyp jatqan qarıalar joq. Muńy da, syry da ortaq bolǵan soń ba, eki shaldyń juby jazylyp kórgen emes. Astyndaǵy qoıtorylaryn aýyl syrtyndaǵy dóńeske shaldyryp, jambastap jata ketip, uzaq kúndi sonda ótkizetin. Ne aıtatyndaryn bir Qudaı bilsin. Keıde adamnyń ishki kúızelisi ortaq bolsa, aınymas, qımas jandarǵa aınalatyn sekildi. Juby jazylmaıtyn qos qarıanyń bir-birin asa qurmetteıtini, syılaıtyny jurtqa ónege de bolatyn keıde. «Dos bolsań, osy ekeýindeı bol. Shirkinderdiń syılastyǵynyń aldynda búkil dúnıe nege turady. «Otyz ulyń bolǵansha osyraq shalyń bolsyn» degen de durys shyǵar». Qaı qyryńnan bolsyn sóz taýyp aıtatyn qazaq emespiz be?..

Bir jyly Altaıdyń torǵaıbas qary tolastamaı, qytymyr qystyń qysqan kezinde Áýtálip aqsaqaldyń uzaq jyl otasqan jary o dúnıelik boldy. Marqum áıeliniń jyly ótken soń týystarynyń, Qasańbaı aqsaqaldyń qaıta-qaıta qystaýymen Ábekeń tósek jańǵyrtty. Alǵany ózinen kóp jas kishi, jelek jamylyp jesir qalǵan aýyldaǵy bir ınabatty áıel edi. Dám-tuzy jarasty. Birer jyl ótken soń bala da súıdi. Sol kezdegi Ábekeńnen góri Qasekeńniń qýanyshyn aıtyp surama. Bireýdiń qýanyshy úshin basqa adamnyń sonshalyq shattanǵanyn kórgen de baqyt eken. Ol qasıetten de aıyrylyp baramyz. Adamdyq qundylyqqa úrke qarap, jatbaýyr bop, mahabbatsyz dúnıeni nege súrip júrgenimizdi túsinbeımiz. Ne keregi bar edi?..

Eki shaldyń arasynda erketotaı bolyp ósken (jańaǵy Áýtáliptiń balasy) Serik úsh jasqa tolatyn jyly aýyldaǵy sýy tartylyp qalǵan eski qudyqqa qulap, til tartpastan baqılyq bop ketti. Áýtálip aqsaqaldyń saqalyn jýǵan kóz jasy kúni búgin kóz aldymda. Shash-saqaly qýdaı adamnyń egilgenin, ákeler qaıǵysynyń sonshalyqty aýyr bolaty-nyn tuńǵysh ret sezindim. Asyr salyp oınap júrgen oıyn balasymyz ǵoı, janymyz ashyǵan syńaı tanytyp júrgenimizben Ábekeńdi bizdi qoıyp búkil jurt jubata almaǵan. Asqar taý shókkendeı aýyl kúńirenip turyp aldy. Jas múrdeni jer qoınyna bergen soń tórt-bes kún kórinbeı ketken Qasańbaı aqsaqal torsholaǵyn jetektep, búk túsip jatqan Áýtálip shaldyń beldeýine at baılady. Jótkirinip úıge kirdi. Kirip-shyǵyp biz júrmiz. Teris qarap, búk túsip jatqan Ábekeńde ún joq. Qasańbaı shal taǵy bir jótkirinip aldy da: «Eı, Áýtálip! Seni qoıshy, meni aıtsańshy! Birer jyl bolsa da baýyr etińdi ıiskediń ǵoı. Meni aıtshy, meni! Serik seniń ǵana emes, meniń de aldanyshym edi. Sony da kóp kórdi ǵoı bul Táńir! Basyńdy kóter, mennen baqytsyz emessiń!». Sóz sol boldy. Eshkimniń jubatý sózin qulaǵyna ilmeı jatqan Áýtálip aqsaqal basyn kóterip, bir solqyldap jylap aldy da, Qasańbaı dosynyń sońynan syrtqa bettedi...

Burynǵysynsha juby jazylmaıtyn eki shal... Aýyl... Kóp ótpeı eki aqsaqal da ómirden ozdy. Jurt jınalyp aqtyq saparǵa shyǵaryp saldy. Marqumdardyń baqyty, baqytsyzdyǵy týraly esh talqy, talas bolǵan joq. «Jaqsy adamdar edi» deıdi áıteý bári. Jaqsy adamdar edi shynymen...

---