InfoHub Logo

San ǵasyrlyq alýan qatparly tarıh kóshinde halqynyń basyn qosqan, jarqyn bolashaqqa bastaǵan, bedelin asyrǵan, namysyn oıatqan, abyroıyn qorǵaǵan tulǵalar, álbette, az bolmaǵan. Ult tarıhynyń qalyń oqýlyǵy bizge taǵylym alarlyq san tulǵanyń ómiri men ónegesin usynǵanda, olardyń ishinen memleket tizginin qolyna ustaǵan handar men bılerdi, el irgesin jaýdan qorǵaǵan bahadúrlerdi, áleýmet ómirin keń tolǵaǵan jyraýlar men aqyndardy, án men kúıin áýeletken ónerpazdardy, halqyna jol nusqaǵan oıshyldardy kóremiz. Boıyna alýan qabiletti syıǵyzǵan osyndaı aıtýly tulǵalardyń ortasynda barsha qazaq “Ahań” dep qurmet tutqan, “Ult ustazy” degen asa mártebeli at ıelengen-Ahmet Baıtursynulynyń erekshe orny bar. 

​Qazaq halqy mádenıetiniń tarıhynan kórnekti oryn alatyn qaıratkerlerdiń biri - aǵartýshy ustaz, qazaq tili biliminiń negizin qalaýshy, ǵalym Ahmet Baıtursynov HH ǵasyrdyń alǵashqy otyz jyl ishinde qazaq halqynyń qoǵamdyq-saıası, mádenı-aǵartý jáne ádebı bolashaǵyn oılap, sanasyn oıatýda, saýatyn ashýǵa, jaǵdaıyn jaqsartýǵa kúsh-jigerin, bilimin arnaǵandardyń biri. Muhtar Áýezovtyń sózimen aıtqandaı, qazaq halqynyń «Rýhanı kósemi» bolǵan A.Baıtursynovtyń ulanǵaıyr eńbegi san salada kórinedi.

​ HH ǵasyrdyń basynda úrkerdeı toptanyp shyqqan qazaq zıaly qaýymynyń asa kórnekti ókili, óziniń jalpy rýhanı bolmysy jaǵynan «oqyǵan azamattardyń tuńǵysh kósemi» retinde tanylǵan Ahmet Baıtursynuly bolatyn. Ol ózi ómir súrgen qoǵamnyń kókeıkesti  áleýmettik máselelerin bıik deńgeıde qozǵaǵan, adamdy rýhanı qalyptastyrýdaǵy oqý-bilimnin qudiretin tereń túsingen aǵartýshy - reformator edi.

​HH ǵasyr basyndaǵy tarıhymyz nebir kúrdeli oqıǵalarǵa toly bolǵanyn bilemiz. Bul qazaq jeriniń patshalyq Reseı quramyna tolyq enip, otarshyldyq ezginiń eń kúsheıgen shaǵy bolatyn. Óz jerinde óziniń negizgi azamattyq quqyqtary shektelgen qazaq balasynyń dál osy kúıin Ahań sekildi arda týǵan azamattar ǵana túzeı alar edi. Ótken ǵasyrdyń alateýim shaǵynda “Alash qozǵalysy” degen atpen tarıhymyzǵa engen ult-azattyq qozǵalysynyń qaıratkerleri saıası sahnaǵa shyqty. Onyń saıası kósemi-Álıhan Nurmuhameduly Bókeıhan bolsa, tutas dáýirdiń rýhanı kósemi-Ahmet Baıtursynuly edi. Bul qozǵalys qazaq memlekettiligin qalpyna keltirý úshin kúreske shyqqan uly oqıǵa boldy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti, Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev “Alash arystary bizge memleketshildik ıdeıasyn tý etip kóterýdi tabystap ketti” dep asa joǵary baǵa berdi. Qazaqtyń ult retinde saqtalýynyń qorǵany da, kepili de ulttyq memlekettilik ekenin uǵynǵan kóshbasshy toptyń eń aldyńǵy sapynda Ahmet Baıtursynuly turdy. Bul týraly qoǵam qaıratkeri, jazýshy Ábish Kekilbaev: “Ahmet Baıtursynuly-ulttyq tarıhymyzda eshkimmen salystyrýǵa bolmaıtyn erekshe tulǵa. Bálkim, bireýlerge bul orynsyz tumsaný bolyp kóriner, oǵan deıin de bul dalada Farabı, Iasaýı, Qorqyt, Asan Qaıǵy, Ybyraı, Shoqan, Abaılar da ótti ǵoı deser. Ol ras... Biraq, Ahmet Baıtursynuly olarǵa uqsaıdy da, uqsamaıdy da. Uqsaıtyny: ol da atalmysh alyptar sıaqty, ulttyq damýymyzdyń úrdisi men qarqyny qalǵan dúnıedegi damý úrdisi men qarqynyna sáıkes kelmeı kende qalyp, kórer kózge tyǵyryqqa tirelgen halqyna adastyrmas jol izdedi.Uqsamaıtyny: Ahmet Baıtursynuly ondaı jol Qorqyt pen Asan Qaıǵydaı úırenshikti úrdisti aman saqtap qalatyndaı jańa qonys izdeýmen tabylady dep túsinbedi. Farabı men Iasaýıdeı óz tusyndaǵy keń jaıylǵan antıkalyq nemese ıslamdyq dúnıetanymǵa ýaqytyly kóshý arqyly barlyq máseleni sheshýge bolady dep uqpady. Abaı men Shoqan, Ybyraılardaı teńdikke jetýdiń jolynda tek aǵartýshylyqpen shektelgisi kelmedi. Onyń ústine, bulardyń eshqaısysyn da Ahmet Baıtursynulynyń rýhanı qalyptasýyna tikeleı áser etti deý tym asyra aıtqandyq bolar edi” dep, Ahańnyń ult tarıhyndaǵy tarıhı ornyn dál baǵalaǵan bolatyn. 

​Ahmet Baıtursynuly 1917-shi jylǵy Aqpan revolúsıasynyń nátıjesinde talaı ǵasyrdan sheksiz bılep-tóstep kele jatqan monarhıanyń qulaýyn halyqtarǵa azattyq ákelgen oqıǵa retinde shyn kóńilmen qabyldady. Ol revolúsıa ekpinimen jáne kózi ashyq, ozyq oıly zıaly qaýymmen birge 1917-shi jyldyń 21-26 shildesi aralyǵynda ótken Birinshi búkilqazaq sezin uıymdastyrýshylardyń biri boldy. Al osy jyldyń jeltoqsan aıynyń 5-13 kúnderi ótken Ekinshi búkilqazaq sezinde Alashorda ókimeti qurylǵanda A. Baıtursynuly jańa úkimettiń halyq aǵartý salasyndaǵy oqýlyqtar daıyndaıtyn komısıanyń quramyna kiredi. Alaıda ult múddesine saı, ulttyq nyshandarǵa negizdelgen táýelsiz memleket ıdeıasy uzaq ómir súre almady. Bolyshevıkter Alash arys-tarynyń asyl armandaryn joqqa shyǵardy.

​Barlyq sanaly ǵumyryn ult kúresiniń qasıetti jolyna arnaǵan Ahmet Baıtursynulynyń esimi el shejiresinde kóptegen qyrynan aıtylady. Birinshiden, ol-qaıratker tulǵa. Alash qozǵalysynyń bastaýynda turyp, onyń óristeýine, jalpyulttyq qozǵalysqa aınalýyna eren eńbek sińirgen shyn mánindegi ult qaıratkeri. Tipti, Alashorda taratylyp, keńestik bılik ornaǵan shaqta da Ahań qaıratkerlik tuǵyrynda qaldy. Sonyń jarqyn mysaly-qazaqtyń keńestik kezeńde avtonomıaǵa qol jetkizýine basty sebepker bolǵany jáne qazaq jeriniń tutastyǵy úshin bólshevıktik bılikke degenin oryndatqany. Ekinshiden, ol-san býyn qazaqtyń saýatyn ashqan ustaz. Onyń álipbıin osy kúnge deıin mıllıondaǵan qazaqtar paıdalanady.

Zarına Rahmetova

---