InfoHub Logo

Teledıdardan alaıaqtarǵa jem bolǵan kezekti qurbandardy kórgen sátimizde, boıymyzdy “ basqa-basqa, bul aramzalar meni quryǵyna túsire almaıdy“ degenge uqsas maqtanysh sezimi bıleıtini anyq. Qýanýǵa erte, sebebi, kásibı alaıaqtar ózderin aqyldy jáne saq sanaıtyn talaı jandy aldaýyna túsirip, sorlatyp ketetinin ómirdiń ózi dáleldep otyr. Ádette, alaıaqtar bolashaq qurbandarynyń álsiz jerlerin ózine qarsy qoldaný úshin, adam psıhologıasyn túbegeıli zertteıdi. Bul, óz kezeginde, olardyń kásipterin jaqsy ıgergendigin ańǵartady.Eger, siz alaıaqtar qurǵan torǵa túsip qalmaýdy kózdeseńiz, qaltany qaǵatyn eń tanymal ádistermen tanys bolyńyz.

1. Qoldan shyǵyp ketken qaýyn

Kez-kelgen parasatty adam - bóten bireýdiń qymbat turatyn zatyn  búldirip alsa, shyǵynnyń ornyn jabýǵa tyrysady. Ókinishke oraı, kóp jaǵdaıda bul jaqsy qasıetti alaıaqtar óz kádesine jaratyp otyr.Mysaly, kóshede nemese dúkende “kezdeısoq“ soqtyǵysyp qalý arqyly.

 Aldaýdyń bul túri Japonıada bastaý alǵan. Kúnshyǵys elindegi jemis-jıdektiń, atap aıtqanda, qaýynnyń qatty qymbatshylyqqa ushyraǵan dáýirinde, atalmysh alaıaqtyq keń etek jaıdy. Qolyna qaýyn ustaǵan alaıaqtar týrısermen ádeıi soqtyǵysý uıymdastyryp, qolyndaǵy qaýyndaryn túsirip alǵan jáne ornyna ótemaqy talap etedi. Ádette, saıahatshylar janjaldy órshitpeý úshin, tez tólep qutylýǵa asyqqan.

Árıne, bul ádisti alaıaqtar qazirgi kezde de qoldanýda, tek qaýynnyń ornyna turmystyq tehnıkany(isten shyqqan, jóndeýge kelmeıtin) nemese aldyn-ala synǵan qoraptaǵy “qymbat vaza ydystaryn“ paıdalanady. Al, eń ákki alaıaqtar búlingen zattyń qymbattylyǵyn dáleldeıtin jalǵan chektermen qarýlanǵan.

2. Taǵdyrdyń tosyn syıy

Osy kezge deıin, siz alaıaqtyqtyń bul túrimen ushyrasqan bolýyńyz múmkin, eger, joq bolsa, qıalyńyzdy iske qosyńyz: Sizge kóshede múlde tanys emes bóten adam kezdesti. Onyń aıtýynsha, jerden úlken kólemde aqsha salynǵan ámıan tapqan kórinedi, endi, ne isterin bilmeı tur eken. Oqıǵany talqylaý barysynda, siz nemese ol aqshany teńdeı bólip alý ıdeıasyn usynady. Alaıaq óz tanysyna qońyraý shalyp, ne isteý kerektigin suraıdy. Tanysy, óz kezeginde, aqshany egesi tabylǵanǵa deıin sizde saqtaýǵa keńes beredi. Odan keıin, zalymdar kepildik retinde sizden az aqsha suraıdy. Oıda joqta mol tabysqa kenelgen siz dereý qaltańyzdan aqsha shyǵaryp beresiz, sebebi, ámıannyń ishinde kóp aqsha jatqanyn baıqadyńyz. Oqıǵanyń ári qaraı qalaı órbıtinin boljaý qıyn emes - ońashada ámıandy aqtarǵanda, qarapaıym prınterde basylyp shyqqan jalǵan aqshalarǵa kez bolasyz.

Bul qýlyqtyń kóptegen túri kezdesedi, qalaı bolǵanda da, alaıaqtar “asa úlken somada aqsha“ nemese “qundy zatty“ tek kepil arqyly tastaıdy. Abaı bolyńyz - eger beıtanys adam sizge “az kepilge“ úlken somada aqsha berýge kelisse, ol - taza aqymaq nemese áıgili sıqyrshy Kopperfıldtiń shákirti.

3. Júzik

“Taǵdyrdyń tosyn syıy“ sekildi, alaıaqtyqtyń bul túri - sarań nemese shekten tys jomart adamdarǵa arnalǵan. Kóbinese, alaıaqtardyń áreket etý jospary mynadaı: Kóshede kóńilsiz, qaıǵylanyp turǵan jas sulý qyzdy jolyqtyryp qalasyz. Ol sizge osy mańda neke júzigin joǵaltyp alǵandyǵyn aıtyp, muńyn shaǵady. Eger, kimde-kim sony taýyp berse, úlken kólemde syıaqy beretinin jarıalap, aǵynan jarylady. Keterde, júzikti tapqan jaǵdaıda, qyzben baılanysatyn telefon nómirin qaldyrýy múmkin.  Az ýaqyt ótken soń, siz kezdeısoq taǵy basqa bireýdi keziktiresiz. Ol sizge qymbat turatyn júzik taýyp alǵanyn aıtyp, maqtanady.

Júziktiń qyzǵa tıesili ekeni aqymaqqa da túsinikti. Siz júzikti qyzǵa keri qaıtarý úshin, satyp alýǵa sheshim qabyldaısyz. Nemese ózińizde qaldyryp, qymbat baǵaǵa ótkizýdi oılaısyz(bul sarańdar úshin). “Asyl buıym“ úshin biraz shyǵyndalǵan soń, júzikti zergerge aparýdy uıǵarasyz, al, ol sizge bul zattyń temirden de arzan turatynyn baıandaıdy.

Mundaı jaǵdaıǵa túsip qalýdy qalamasańyz, beıtanys jandardan aýlaq júrińiz. Sulýlyq pen tartymdylyqtyń aldamshy ekeni aıdan anyq. Jáne kezdeısoq adamdardan asyl buıym men qundy bop kórinetin zattar eshqashan satyp almaýǵa keńes beremiz.

4. Lotereıadan utys

Bul aıla-amaldyń túri óte kóp, degenmen, jumys isteý prınsıpi árdaıym ózgerissiz. “Lotereıadan asa iri kólemde utysqa“ ıe bolǵan jaldamaly alaıaq bolashaq qurbandy baqyt bıletin satyp alýǵa úgitteıdi. Keıde lotereıa jeńimpazy óziniń bankke qaryz ekenin, utystyń kámpeskelenýi múmkin ekenin alǵa tartady. Basqa jaǵdaıda, turǵylyqty meken - jaıy joǵyn nemese tólqujatyn joǵaltqanyn málimdeýi múmkin. Osylaısha, aýzy ashyq ańqaýdy az aqshaǵa bılet satyp alýǵa ıtermeleıdi. “Zańdy utysyn“ alýǵa kelgen beısharany ne kútip turǵanyn aıtpaı túsingen bolarsyz?

5. Ispandyq tutqyn

“Ispandyq tutqyn“ - alaıaqtyqtyń eń kóne  túri bolyp sanalady(bul jaıly 16 ǵasyr kitaptarynda baıandalady), alaıda,  buǵan qaramastan, sengish jandar - bul tuzaqqa álige deıin túsip qalýda. Aldap-arbaý bylaı órbıdi: Alaıaq óziniń qomaqty qarajaty bar joǵary dárejeli tulǵa ekenin aıtyp, ant-sý ishedi(Ózge elden kelgen bolýy da múmkin). Biraq, aqshany ý-shýsyz alyp shyǵýǵa kómektesetin seriktes kerek bop tur eken. Ol úshin, oǵan belgili dárejede materıaldyq kómek qajet. Syıaqy retinde, nıgerıalyq prıns nemese arab sheıhi kóp aqsha qaıtaratynyn aıtýdan tanbaıdy. “Kapıtaldy“ qutqarý osymen bitpeıdi, jańa tanysyńyz jańa qıyndyqtar shyqqanyn aıtyp, aqshańyz taýsylǵanǵa deıin bul áreket jalǵasa beredi.

Qazirgi tańda , bul ádisti qoldanatyn ákki qýlardyń áreketi - zaman talabyna saı ózgergen. Mysaly, ózin sheteldik elshi nemese bıznesmenniń kómekshisi retinde tanystyrǵan alaıaq belgisiz qoımada jatqan óte qundy bir zatty alýǵa aqshasy jetpeı turǵandyǵyn aıtyp, sizge muńyn shaǵady.Sonymen qatar, ol sizge tıimdi kelisim-shartqa otyrýdy usynýy múmkin, shyrttaı kıingen qý zalymnyń bul tilegine qalaı kóngenińizdi ózińiz de baıqamaı qalasyz. Árıne, bir iske salǵan aqshańyz 10 ese ósimmen qaıtsa, nesi aıyp?-syndy oılar eriksiz týyńdaıdy. Keıinnen, bitpeıtin máseleler týyndaı beredi. Taýardy qoımadan shyǵarý úshin, sheneýnikke para berý kerek eken. Eske salaıyq, naǵyz kásipker mundaı usaq-túıekpen aınalyspaıdy.

6. Sizge tekserýshi bara jatyr

Sizdiń óz banktik shotyńyz jaıly kez-kelgen adamǵa aıta bermeıinińiz aıdan anyq, biraq, alaıaqtar aldap-arbaý arqyly, shotyńyzdaǵy aqshany ıelenýdiń jolyn tabady.

Kóbinese, alaıaqtar bul aılany bankte jumys atqaratyn sybaılasy arqyly júzege asyrady. Mysaly, sizdiń shotyńyz “rekvızıtti tekserý “ úshin nemese osy tektes sebepterge baılanysty(nazar aýdaryńyz, dálelder senimdi bolyp kórinedi), ýaqytsha jabylǵanyn habarlaıdy. Siz máseleniń mán-jaıyn anyqtap jatqan kezde, alaıaqtar bar qarjyny óz shottaryna aýdaryp, zańsyz operasıanyń izin joıady. Taqyrǵa otyrǵyzyp ketýdiń bul shemasy ártúrli jolmen iske asýy múmkin. Árdaıym este saqtańyz, eger, bank qyzmetkeri sizge qońyraý shalý barysynda, kúdikti kórinse, dereý bastyǵymen baılanystyrýdy talap etińiz.

7. Artyq tóleý

Banktik júıeniń kemshiligi men zańdaǵy olqylyqtar - alaıaqtar úshin taptyrmas dúnıe. Fıktıvtik shot ashý men jalǵan chek jasap shyǵarý ádisin qoldaný keń etek jaıdy. Onyń arasynda eń tanymal ádis - taýardy satyp alý kezinde, taýar qunynan artyq chek jazyp berý aılasy. Satýshy artyq tólengen aqsha jaıly klıentke aıtqanda, ol salqynqandalyqpen artyq aqshany basqa shotqa aýdarý nemese kórsetilgen meken-jaıǵa qolma-qol jiberýdi ótinedi. Chekti aqshaǵa aıyrbastaýǵa barǵan satýshy - bul shottyń jabyq ekendigin nemese eshqashan bolmaǵandyǵyn bilip, san soǵyp qalady.

Sizder Leonardo dı Kaprıonyń oryndaýyndaǵy “Qolyńnan kelse, meni ustap al“ fılmin kórgen bolarsyzdar. Atalmysh fılm shyn ómirde oryn alǵan oqıǵaǵa negizdelip, túsirilgen. Frank Abıgneıl tanymal amerıkalyq alaıaq - 1960 jyldary jalǵan chek arqyly 2,5 mln dollar zańsyz ıelengen. Akterlik sheberligi ony ártúrli qıyn-qystaý sátterden alyp shyǵýǵa septigin tıgizgen. Keıinnen ustalyp, abaqtyǵa toǵytyldy. Túrmeden shyqqan soń, úkimettiń ekonomıkalyq qaýipsizdik boıynsha konsýltanti bolyp qyzmet atqardy.

8. Santehnık shaqyrdyńyz ba?

Alaıaqtar memlekettik uıymdar men komýnaldik mekemelerdiń qyzmetkerleri bolyp, esigińizdi jıi qaǵady. Osy arqyly úıge kirip, siz basqa bólmege ketken kezde, turmystyq tehnıka men qundy zattardy qoldy qylýy múmkin. Bul jaǵdaıda, óz qaýipsizdigińiz úshin, qujat talap etýdiń esh aıyby joq.
Nemese,  tıisti uıymdarǵa qońyraý shalyp, máseleniń aq-qarasyn aıyrýǵa múmkindigińiz bar.

9. Sizdiń baǵyńyz bar eken

Barshaǵa jaqsy málim, qazirgi ýaqytta kóshede túrli zat satyp júretinder qumyrsqadaı qaptaýda. Munda ártúrli ulttyń ókilderin kezdestirýge bolady. Alaıda, alaıaqtar ishinde Qazaqstanǵa shetten keletin Shyǵys Eýropa turǵyndary jıi kózge túsýde. Atap aıtqanda, rýmyn, moldova jáne t.b elderi ókilderi alaıaqtyqqa jıi barady. Kópshiliktń basynan mynadaı oqıǵa ótkenine senimim mol: Úıge qymbat ydys-aıaq pen ártúrli as úı qural-jabdyqtaryn kótere kiretin olar - aqshasynyń taýsylyp, eline qaıta almaı júrgendigin sizge baıandaıdy. Senimge kirý úshin, tólqujattaryn kórsetetinder de kezdesedi. Oylaısha, qymbat markaly brendterdiń zattaryn amalsyzdan arzan baǵaǵa tastap ketetinin málimdeıdi. 

Keńes beremiz: Syrttaı beıkúná bop kórinetin kózderge eshqashan senbeńiz. Bul - kezekti alaıaqtar toby. Qytaıdyń arzan zattaryn satyp alyp, sizge qymbat baǵaǵa ótkizip ketpekshi. Jaqynda Almatyda ustalǵan alaıaqtar - osynyń aıqyn dáleli. Baraholkadan arzan ydystar alyp, ony qymbat brendterge balap, qarapaıym halyqqa óte qymbat baǵada satyp ketip otyrǵan. Tipti, sózderi senimdi shyǵý úshin, jalǵa alynǵan qymbat kólikterdi tizgindep júripti. Qorytyndy: Kósheden kez-kelgen zat ala bermeńiz.

10. Oqıǵany osy jerde shesheıik

Kólik júrgizýshisi úshin, jaıaý júrginshini qaǵyp ketýden aýyr nárse joq shyǵar: ótemaqydan bólek, sot otyrysyn tóleýge biraz qarjy shyǵyndaý men kóp ýaqyt joǵaltýǵa týra keledi. Eń jamany, túrmege túsip qalý qaýpi bar. Osyndaı oqıǵalardan uzaq júrý úshin, kólik egeleri máseleni dereý ornynda sheship ketýge tyrysady, al, bul óz kezeginde, alaıaqtar úshin baıyp qalýǵa keremet syltaý. Kólik aldyna ádeıi sekirip shyǵyp, júrgizýshiden aqsha talap etedi. Moıyndaý kerek, alaıaqtyqtyń bul túrimen aınalysý úshin, batyl júrek kerek. Kólikpen janasý arqyly, alaıaqtyń ómirine qaýipti jaraqattar alyp qalýy ábden múmkin.

Sońǵy kezderi, alaıaqtar ózderi úshin qaýipsiz mynadaı aıla-tásilge kóshti. Oqıǵa bylaı órbıdi: jol-kólik oqıǵasy oryn alǵannan soń, “japa shegýshi“ ózine eshnárse bolmaǵanyn aıtyp, tek qolyndaǵy qymbat gadjet nemese noýtbýktyń búlingenin jarıalaıdy. Júrgizýshi jaıaý júrginshiniń din-aman ekendigin kórip, qýanǵannan jańa gadjettiń qunyn ótep berýge asyǵady. Kólik ıesi ótemaqy tóleýge asyqpasa, mindetti túrde, kýágerler arasynan sottyń qaltaǵa budan da qymbatqa túsetinin eskertetin aqylgóı bireý tabylady. Bul jerde “japa shegýshi“ men “kýágerdiń“ aýzynyń bir ekenin ańǵarý qıyn emes.

Eger, siz jaıaý júrginshini qaǵyp ketseńiz, dereý jedel járdem men polısıa shaqyryńyz. Osy arada oqıǵany kózben kórgen kýágerlerdi tabýǵa tyrysyńyz. Osy arqyly, alaıaqtyń aram pıǵylyn áshkereleı alasyz. Sondaı-aq, múmkindik bolsa, vıdeoregıstrator ornatyp alsańyz, esh artyqtyq etpeıdi.

---