InfoHub Logo

Sizderdiń nazarlaryńyzǵa pedagog retinde álemdik tanymaldyqqa ıe bolǵan bes áıeldiń tarıhyn usynamyz. Olardyń kóbi óz mamandyqtaryn jańashyl baǵytta ustanyp, barlyǵy derlik tarıhqa engen. Bul áıelderdiń erligi, rýhanı kúshi men qaısarlyǵy umytylmaq emes. Bul bes tarıhtyń árbiri jigerlendirip, shabyttandyrady.

1. Enn Sallıvan / Anne Sullivan (1866-1936)

Barlyǵyn basynan bastaýdan jáne sátsizdikten qoryqpańyz. Jolyńyz bolmaı qalǵan kezderi bárin basynan bastańyz da, dittegen, bas kezinde aldyńyzǵa qoıǵannan basqa bolyp shyǵýy múmkin, biraq eske túskende qýanysh sılaıtyn maqsatyńyzǵa jetkenshe jigerińizdi shyńdaı berińiz.

Enn Sallıvan

Jetistikteri: arnaıy pedagogıkada dúmpý jasady.

Onyń tarıhy: Amerıkalyq pedagog, arnaıy pedagogıka salasy. Búkil álemge ataqty Helen Kellerdiń muǵalimi ataǵymen tanylǵan. Enn Sallıvannyń tarıhy shabyttandyrady jáne tań qaldyrady. Ol Amerıkada ırlandyq emıgranttar otbasynda dúnıege kelgen. Enn kedeıshilikte jáne maskúnem ákesiniń qaskóıligine shydap ósken. 8 jasynda anasynan aırylǵan.

Qyzdyń basyna túsken synaqtar qataryn onyń kóz janarynan aıyrǵan aýyr dert tolyqtyrdy. Anasy qaza bolǵannan soń, bir jyldan keıin ákesi Enn men onyń inisinen bas tartty, olardy balalar úıine ornalastyrady. Pedagogtardyń esteligi boıynsha, Enn kishi inisine erekshe qamqor bolady, óıtkeni onyń densaýlyǵy asa aýyr jaǵdaıda edi. Alaıda, bul Djımmıdi ajal aýzynan qutqaryp qala almady (bala da óz anasy sekildi týberkýlez dertimen aýyratyn edi).

On jasar qyz inisiniń, anasynyń ólimin kórdi, týǵan ákesi tastap ketti jáne erte jasta paıda bolǵan trahoma kesirinen múldem kórmeıtin. Osyndaı aýyr kezeńde onyń ómirinde alǵash ret oń ózgeris aldy, bul onyń aldaǵy taǵdyrynyń ózgerýine septigin tıgizdi. 1880 jyly Enn kózi kórmeıtinderge arnalǵan Perkıns mektebine oqýǵa túsedi. Ol jerde oǵan ota jasalyp, nátıjesinde kózi birtindep kóre bastaıdy jáne bilim alady. Enn Salıvannyń ómirindegi aıshyqty oqıǵalardyń biri mektepke qabyldanýy bolsa da, bul jaǵdaı onyń jańa synaqtardy bastan keshirýine septigin tıgizdi. Áleýmettik daǵdylardyń jetilmeýi, qandaı da bir oqý mekemesinde turý tájirıbesiniń joqtyǵynyń nátıjesinde Enn mekteptik ómirge mashyqtanýy qıynǵa soqty. Oǵan beıimdelý jáne dostar tabý qıyn boldy. Alaıda, tabıǵı ıntellektiniń, oıdyń ushqyrlyǵy men ójettiginiń arqasynda Enn akademıalyq turǵyda jetilip, óz muǵalimderimen jaqyn ári senimdi, sonyń ishinde ásirese mektep dırektory Maıkl Onanespen jaqsy qatynas ornata bildi.

Maıkldyń naq ózi Enniń oqý kýrsy 1886 jyly aıaqtalǵan soń, Helen Keller atty kózi kórmeıtin ári kereń qyzǵa pedagog bolýdy usynǵan. Jıyrma jasar Ennniń Helenmen kezdeskende syrtqy álemmen qatynasynda aıtarlyqtaı qıyndaqtarmen, turaqsyz emosıonaldyq jaǵdaılarmen kezdesken qyz bolatyn. Helenniń otbasy sol kezdegi barlyq múmkindikterdi qarastyra kele, ony arnaıy mekemege ornalastyrýdy jón sanaıdy.

Bul kezdesý eki áıeldiń de taǵdyryna túbegeıli ózgeris ákeldi. Ekeýi de tarıhqa endi. Helen Keller — batyl jáne jigerli, jazýshy ári lektor, kóp saıahattaǵan jáne álemdegi kózi kórmeıtinder men nashar kóretinderdiń quqyqtary men múmkindikteri jolynda kúresýshi boldy. Enn Salıvan — talantty pedagog, kózi kórmeıtin ári qulaǵy estimeıtin qyzdy oqyta bilýdi jáne álemmen qatynas ornata bilýdi úıretken. Enn Sallıvan Helenge bar ómirin arnaǵan. Óziniń jeke tájirıbesi men tabıǵı pedagogıkalyq talantyn ushtastyra otyryp, Helen Kellerdi oqytýda joǵary nátıjelerge qol jetkize aldy, osylaı arnaıy pedagogıkada naǵyz dúmpý jasady.

2. Ellen Keı / Ellen Karolina Sofia Key (1849-1926)

Eger eresek adammen qandaı da bir qaljyńbas bir-aq kún óziniń balasymen sóıleskendeı sóılesse, ol adam esin joǵaltar edi.

Ellen Keı

Jetistikteri: erkin pedagogıka prınsıpterin, konsepsıalaryn tujyrymdady.

Onyń tarıhy: shved jazýshysy, pedagog. Ellen Keı erkin pedagogıkanyń negizgi prınsıpterin, konsepsıalaryn alǵashqy tujyrymdaýshylardyń biri.

Ellen Shved Agrarlyq Partıasynyń negizin qalaýshy Emıl Keıdiń otbasynda dúnıege kelgen. Onyń anasy aqsúıek tuqymynan bolǵan jáne qyzyna tamasha úı bilimin bergen. Ellen óte lıberaldy atmosferada ósti, bul onyń pedagogtik kózqarastarynyń qalyptasýyna aıtarlyqtaı áser etti. Ellen óziniń bar ǵumyrynda az qamtylǵan aýyl turǵyndary úshin halyqtyq ınstıtýttarda sabaq berdi. Sabaq bergennen basqa Ellen áleýmettik qyzmetimen qatar, maqala jazý, sol kezeńdegi áleýmettik taqyryptarǵa arnalǵan kitaptar jazýmen belsendi túrde aınalysty.

Onyń pedagogıkalyq jumystarynyń ishinde «Bala ǵasyry» kitaby erekshe tanymaldyqqa ıe boldy. Bul kitap tuńǵysh ret bala tulǵasyn pedagogıkalyq úderistiń ortalyǵy dep qarastyryp, balaǵa degen mektep pen pedagogtyń jańa qatynastarynyń negizderin qalyptastyrady. Ellenniń pikirinshe, mektep ózin tek qana tárbıeshi esebinde usynýy kerek, biraq ózine eshqashan mindettemeýi tıis. Keı tárbıeleýdiń negizgi kózi retinde ananyń tárbıesin, ıaǵnı úıdegi tárbıe dep sanaǵan. Bul ıdeıanyń ony qanattyrǵany sonshalyq, ol balabaqshalar men barlyq mektepke deıingi balalar mekemesin múldem taratýdy ashyq túrde aıtqan.

Ellen «Bala ǵasyrynda» balanyń ózindik damýy úshin qolaıly orta qurý týraly alǵash ret aıtady. Sol kezeńde tanymal bolǵan «Balalar úshin ómir súrý» uranynyń ornyna Ellen «Balalarǵa ómir súrýge múmkindik berińder» uranyn usyndy.  

Ellen Keıdiń oılary men jumystary búkil álemniń oqytý júıesine keńinen tanymal bolǵan Reggio Emilia pedagogıkasynda Marıa Montessorı júıesiniń paıda bolýyna qanattandyryp, alǵyshart bola bildi.

Elen Keıdiń pedagogıkalyq kózqarastarynyń qalyptasýyna Lev Tolstoıdyń eńbekteriniń yqpaly zor bolǵany óte qyzyqty. Ol kisi Lev Tolstoıdyń pedagogıkalyq murasyn muqıat zerdelep shyqkany belgili jáne de ol eskirgen mekteptik bilim berý júıesin synaǵan jáne ár oqýshyǵa jeke-jeke tásil qoldaný kerek ekeni jónindegi máselelerde oılary bir jerden shyǵyp jatty.

3. Marıa Montessorı / Maria Montessori (1870-1952)

Balany tárbıeleý úshin — ony bilý kerek, ony bilý úshin — ony baqylaý kerek, al ony baqylaý úshin — oǵan bostandyq berý kerek.

Marıa Montessorı

Jetistikteri: aqyl-esi kem balalardy oqytýda alǵashqy boldy, Ortofrenıa ınstıtýtyn qurdy.

Onyń tarıhy: Italıalyq pedagog, sonymen qatar dáriger, fılosof jáne ǵalym. Ol búginde tanymal bolǵan kóptegen oqý mekemelerin  ashyp, Ellen Keıdiń fılosofıalyq-pedagogıkalyq ıdeıalary men tujyrymdaryn tájirıbede keremetteı júzege asyrdy.

Marıa Montessorıdiń tarıhy pedagogıkadan tysqary jatqan adamdarǵa da tanys. Onyń qyzyqty degen kezeńderine toqtalyp óteıik.

Qyzyǵy sol, Marıa Montessorıdiń pedagog retinde qalyptaspaýy da múmkin edi. Óıtkeni bul talantty áıeldiń karerasy múldem basqa salada bastalǵan bolatyn. Marıa tarıhqa Italıanyń medısına kýrsyn aıaqtaǵan tuńǵysh áıel, sonymen qatar ǵylym doktory ǵylymı dárejesin alǵan áıel retinde kirgen. Dárigerlik tájirıbe men aqyl-esi kem jáne júıke júıesi aýrýlarymen zardap shekken balalarmen jumys isteý arqyly Marıa pedagogıka salasyna kelgen.

Montesserıdiń eleýli eńbekteriniń biri Rımde Ortefrenıa ınstıtýtyn qurýy bolyp tabylady.

1889 jyly Týrındegi konferensıadaǵy óziniń baıandamasynda Montessorı neıropsıhologıalyq patologıasy bar balalar máselesi medısına salasyna jatpaıtynyn, ıaǵnı pedagogıka salasyna qatysty ekenin dáleldedi. Bul baıandamanyń nátıjesi Montessorı basqarǵan Rımde uıymdastyrylǵan Ortofrenıalyq ınstıtýt boldy. Onyń ınstıtýt qabyrǵasynda uıymdastyrǵan jáne iske asyrǵan ádistemeleri kútpegen nátıjeler berdi. Táýelsiz komısıanyń tekserýi nátıjesinde Montessorı oqytqan aqyl-esi kem balalar jazý, oqý men esepteý daǵdylary boıynsha qalypty damyp jatqan balalardan asyp túskenin anyqtaıdy. Montessorı aqyl-esi kem balalardy alǵashqy bolyp oqytýǵa nıettengenderdiń biri boldy. Rımdik Ortofrenıa ınstıtýtyn qurǵanǵa deıin eshkim de mundaı balalardy oqytý qajettiligi týraly oılamaǵan da edi. Olar mamandandyrylǵan balalar úıinde qandaı da bir pedagogıkalyq nazarsyz qalyp otyrǵan. Tipti balalardyń kóbinde oıynshyqtar da bolmaıtyn.

4. Mırtılla Maıner / Myrtilla Miner (1815-1864)

Men árdaıym Maınerdiń qara násildi qyzdarǵa arnalǵan mektebiniń janynan ózimdi kináli sezinip ótemin, óıtkeni meniń oǵan aıtqan sózderim óziniń aty berilgen mektepti qurǵan bekzat áıeldiń meselin qaıtaryp, senimin shaıqaltyp, ójettigin janshyp jiberýi múmkin edi

F. Dýglas M. Maıner týraly.

Jetistikteri: afro-amerıkalyq qyzdarǵa arnalǵan mektep qurdy.

Onyń tarıhy: amerıkalyq muǵalim, sol kezde quldyqta bolǵan, shyqqan tegi afrıka tekstes amerıkalyq qyzdarǵa arnalǵan mektep uıymdastyrdy. Keremet batyr, tekti jáne erikti áıel. Densaýlyǵy bolmasa da, búkil qoǵamǵa qarsy turyp, quldyqta bolǵan afrıkalyq otbasylardyń balalaryna arnalǵan mektepti quryp, ony damytýǵa ǵumyrynyń basym bóligin jumsaǵan.

Maınerdiń tarıhy dástúrli túrde bastalǵan. Orta sharýa otbasynda týylǵan Mırtılla kúnkóristiń qamyn erte bastaǵan. Oqýǵa degen beıimdiligi men kitapqa degen úlken mahabbatynyń arqasynda pedagog jolyn tańdap, 1844 jyly oqýyn sátti támamdaǵan. Kýrsyn aıaqtaǵan soń Mırtılla Maıner plantatorlardyń qyzdaryn oqytýǵa arnalǵan Mıssısıpıdegi mektepke oqytýshylyqqa jiberiledi.

Maıner ol jerden quldyqtyń sumdyqtarymen betpe-bet keledi. Bul onyń aldaǵy ómirindegi maqsattary men ómir súrýiniń mániniń túbegeıli ózgerýine sebep bolady. Mırtılla plantatorlardyń balalaryn oqytatyn oqý ornynda afro-amerıkalyqtardy da oqytýǵa arnaıy ruqsat alýǵa tyrysady. Árıne, bul sol kezeńde keri áser týdyrady. Mırtılla mundaı mektepti ózi ashýy kerek ekenin túsinedi. Ol óziniń oqytýdyǵy basty maqsaty afro-amerıkalyq balalardy oqytýdy sanaıdy, al onyń oqýshylary odan kein ary-qaraı ózderi týystary men dostaryn oqytýy kerek bolatyn. Ol kezde mundaı qadamǵa barý, tikeleı maǵynasynda óz ómirińdi qaterge tigý bolyp sanalǵan. Óziniń jeke oqý ordasyn ashý úshin qarajat jınap jáne qoldaıtyn adam izdep júrip, Mırtılla biraz ýaqyt Kolýmbıa okrýginde beıresmı túrde quldardyń balalaryn oqytýyn jalǵastyra berdi. Ol okrýgte bundaı áreket qylmystyq jaza qoldanatyn is retinde baǵalanatyn.

Aqyrynda jazýshy Garrıet Bıcher Stoýdyń óziniń «Tom aǵaıdyń lashyǵy» kitabynyń qalamaqysynyń birshama bóligin mektepti ashý men damytýǵa jasaǵan qaıyrymdylyǵymen jáne onyń aǵasy Genrı Ýord Bıcherdiń qarjylyq qoldaýymen Maıner óziniń mektebin ashyp alady. Keıbir zamandastarynyń aıtýynsha, Mırtılla Maıner mektebindegi daıyndyq deńgeıi sol kezdegi aq násildi qyzdardy oqytatyn mekemelerdegi deńgeıden aıtarlyqtaı dárejede joǵary bolǵan eken.

Mırtılla Maıner kóptegen qorlyqtar men qorqytýlardan, fızıkalyq kúsh kórsetýden jáne órtten de ótýge týra keldi. Alaıda, Mırtılla alǵan betinen qaıtpady. Bul kúreste onyń onsyz da nashar densaýlyǵyna salmaq túsip, 49 jasynda dúnıeden ozady. Onyń mektebi Otan soǵysy kezinde jabylyp, soǵystan soń óz jumysyn jalǵastyryp, bertin kele oqytý mekemeleriniń biri bolady.

Vashıngtondaǵy bastaýysh mektep Mırtılla Maınerdiń qurmetine atalǵan.

5. Adel Markýs / Adele Marcus (1906-1995)

Kemeni sýǵa jiberý — bir jumys. Al ony júzdirý — múldem basqa jumys.

Adel Markýs

Jetistikteri: mýzyka óneriniń ataqty pedagogi.

Onyń tarıhy: Amerıkalyq pıanıs, pedagog. Reseıden Amerıkaǵa kóship barǵan otbasyndaǵy on úshinshi bala. Adel týylǵanda bul qyzdyń ataqty pedagog bolatynyn jáne álemge tanymal talantty pıanısterdiń eki býynyn tárbıeleıtin eshkim de bilgen joq bolatyn.

Adel ataqty Djýlárd mektebinde oqyǵan, jas oryndaýshylardyń Naýmbýrgtik baıqaýynda jeńiske jetken. Belsendi túrde konsertter bergen, AQSH - nyń bedeldi zaldarynda óner kórsetken jáne osyndaı oryndaýshylyq óneri bola tura sanaly túrde oqytýdy tańdaǵan.

Djýlárd mektebine muǵalim retinde oralǵan Adel Markýs Enrıke Batıs, Saı Koýlmen, Orasıo Gýterres, Paskal Nemırovskıı jáne basqa da ataqty pıanıserdi tárbıelep shyǵarǵan.

Óziniń ataqty oqýshylarynyń arqasynda, Adel álemdik tanymaldyqqa ıe boldy. Ol álem boıynsha júzdegen sheberlik saǵattaryn ótkizdi, bedeldi halyqaralyq baıqaýlarda ádilqazylyq jasady.

---