InfoHub Logo

Myna sýrette adamzat tarıhyndaǵy álemdi ózgertken  mańyzdy sátterdiń biri beınelengen. Biraq bir qyzyǵy, buǵan eshkim nazar aýdarmaǵan. Zamandastarymyz uly ónertabystardy nege baıqamaıtynyn birge talqylap kórelik.

1903 jyldyń jeltoqsan aıynyń bir kúninde aǵaıyndy ónertapqysh Orvıll men Ýılbýr Raıt álem tarıhynda tuńǵysh ret zamanaýı deltaplanǵa uqsas konstrýksıany aspanǵa ushyrdy. Apparat áýede ortasha 3 metr bıiktikte 12 sekýnd qalyqtap, 36 metr ushyp ótti. Dál sol sátte adamzat ózine aspandy baǵyndyrdy.

Alaıda sol kúni de, kelesi kúni de, aldaǵy birneshe jyldyqta da aǵaıyndy Raıttardyń kórshilerinen basqa eshkim oıǵa qonymsyz tájirıbelerge nazar aýdarmady. Sol kezeńniń gazetterine úńiletin bolsaq, aǵaıyndy ónertapqyshtar jaıly tuńǵysh jazbany New York Times gazetiniń 1906 jyly shyqqan nómirinen ǵana tabamyz.

Gazettiń 1904 jyly shyqqan bir sanynda áýe sharynyń ıesimen bolǵan cuhbatty kezdestirýge bolady. Bul suhbat osy jaǵdaıdyń qanshalyqty kúlkili ekenin kórsetedi. Tilshi áýe shary ıesinen adamdar bolashaqta qus sıaqty usha alatyn bola ma dep suraıdy. Ol bolsa: «Bolashaqta ushýy ábden múmkin. Alaıda bul alys bolashaqta ǵana iske asýy múmkin. Bálkim, qandaı da bir ushatyn mashınalar paıda bolatyn shyǵar, biraq óte alys bolashaqta» - dep jaýap beredi. Bizdiń baıqaýymyzsha, bul suhbat New York Times-ta aǵaıyndy Raıttardyń tuńǵysh ushýynan keıin bir jyldan soń shyqqan.

HH ǵasyrdyń ortasynda tarıhshy Frederık Lúıs Allen aǵaıyndy Raıttardyń eńbekteri jaıly kitap jazyp shyǵady.

Olardyń tuńǵysh ushýynan beri birneshe jyl ótti, al adamdar aǵaıyndy Raıttardyń eksperımentiniń mánin endi túsinip jatyr. 1905 jyly qarapaıym turǵyndar adamzattyń ushýy múmkin emes ekenine túbegeıli senimdi boldy. Al tuńǵysh kásibı tilshiler ónertapqyshtardyń sheberhanasyna 1908 jyldyń ortasynda ǵana bas suqty. Ol jaqtan tańdanyspen oralǵan tilshiler kórgenderin gazetke jappaı jaza bastady. Tek sodan keıin baryp álem adamzattyń aspandy baǵyndyra alatynyna kózi jetti.

Frederık Lúıs Allen, tarıhshy.

Aǵaıyndy Raıttardyń ónertabysy jaıly oqıǵa kóp jaǵdaıda ámbebap. Ókinishke qaraı, bizdiń tarıh bir ǵana aqıqatty rastaıtyn osyǵan uqsas kóptegen balama mysaldardy biledi: álemdi ózgertýdiń shyn máninde esh qıyndyǵy joq. Biraq sizdiń muny istegenińiz jaıly bireýdi moıyndatý qıyn.

Sen jaı ǵana ózińe senesiń jáne sengen zatyńdy iske asyrasyń. Biraq seniń isińdi synap, moıyndaýy úshin biraz ýaqyt ótýi kerek. Jáne eger sen óz istep jatqan isińe senimdi bolsań bireý seni moıyndamaıdy nemese túsinbeı qalady dep qoryqpaısyń. Bálkim, birinshi bolyp bastaýdyń máni de osyda shyǵar.

Djeff Bezos, amerıkandyq kásipker,  Amazon - nyń negizin salýshysy jáne basshysy

 

Shyn máninde bul óte mańyzdy úndeý. Sebebi kópshiliktiń mahabbatyna birden bólengen zattar burynnan tanys ónimderdiń jetildirilgen túri bolady. Olar bizge burynnan tanys zatqa uqsas bolǵandyqtan tanymaldylyqqa ıe bolady. Shyn ómirde tóńkeris jasaıtyn ónertabystar bastapqy kezde suranysqa ıe bolmaıdy, tipti danyshpandardyń arasynda da.

Dál osyndaı jaǵdaı Aleksandr Bellmen de oryn alǵan. Ol óz ónertabysyn tuńǵysh ret Western Union kompanıasyna usynyp kóredi. «Sizdiń telefonyńyz bizdiń kompanıaǵa esh qundylyǵy joq, onyń kóptegen kemshilikteri bar. Ókinishke qaraı, ony baılanys quraly retinde qarastyra almaımyz», — dep ǵalymǵa jaýap bergen.

Tuńǵysh avtomobıldiń paıda bolýy da teris qabyl alyndy. Osy jaǵdaıǵa baılanysty AQSH kongresi arnaıy memorandým shyǵarǵan bolatyn.

Suıyq janarmaımen júretin jylqysyz arbalar saǵatyna 20 mıl qarqyn ala alady. Bul aýany lastaıtyn, kósheler men joldarda bizge jolyǵýy múmkin úlken qaýip delindi. Bul mashınany ári qaraı jetildiretin bolsa jylqylardan bas tartý kerek bolady, al bul AQSH-tyń aýyl sharýashylyǵyna keri áser etýi múmkin.

Qoǵamdy moıyndatý úshin Genrı Fordqa 20 jyl qajet boldy.

Tarıhta bolǵan osyǵan uqsas jaǵdaılar bizge mynadaı tujyrym jasaýǵa ıtermeleıdi. Kez kelgen bolashaǵy bar jobalar mynadaı jeti belesten ótedi:

1. Sizdiń ónertabysyńyz nemese ónimińiz jaıly eshkim bilmeıdi.

2. Ónertabysyńyz jaıly málim bolady, biraq onyń mańyzdy ekenin eshkim moıyndamaıdy.

3. Adamdar ıdeıańyzdy túsine bastaıdy, biraq ómirde onyń qoldanysqa enýine senbeıdi.

4. Ónimińizdi oıynshyq retinde qabyldaıdy.

5. Sizdiń ónimińizdi tamasha oıynshyq retinde qabyldaı bastaıdy.

6. Ónertabysyńyzdy paıdalana bastaıdy.

7. Adamdar sizdiń ónertabysyńyzsyz ómirin elestete almaıdy.

Bir belesten ekinshi beleske ótý úshin birneshe onjyldyq qajet bolýy múmkin, keıde – odan da az. Ótken jyldardyń tájirıbesine zer salatyn bolsaq, basty úsh qorytyndy jasaýǵa bolady:

1. Naǵyz ınovasıalyq ıdeıalarǵa álemdi ózgertý úshin kóp ýaqyt qajet. Tóńkeris jasaıtyn jobalaryńyz ómirge enýi úshin sizge kúte bilý kerek.

2. Eger ónertabys birneshe urpaqty qamtıdy dep baǵalaıtyn bolsańyz, sáttilikti ár toqsanda ólsheýdiń qajeti joq. Bizdiń tarıh ózgeristerdiń qanshalyqty uzaq ári kútpegen jaǵdaıda oryn alǵany jaıly oqıǵalarǵa toly.

3. Ónertabys – bul jaı ǵana birinshi qadam. Jańa ıdeıa mádenıetimizde oryn alýy úshin shamamen 30 jyl qajet.

---