InfoHub Logo

Kún besinge qulaǵanda myltyq asynǵan attyly adam Bektaýata taýynyń teriskeı shatqaldaryn súzip kele jatty.Kúnniń ystyǵy qaıtyp, taý ańǵary qońyr-salqyn tartqan. «Júrgenge jórgem iligedi» demekshi «júgirgen ań kózge shalynar ma?» degen jelqom úmitti serik etip, tóńiregine emine kóz tikken Silámbek ańshy, taý etegin balaqtaı júrdi. Sodan ári saı tabanynyna uıysa bitken qalyń shalǵyndy jaldap ótip, qarsy aldyndaǵy bıik beleske kóterile bergende — shatqaldyń órinde qazdıyp turǵan arqardyń quljasyn kórip qalt tura qalǵan.

Shańyraqtaı múıizi arbıǵan qulja qannen-qapersiz mańqıyp, jýsap turǵan sekildi. «Iá, sát!» dedi ańshy. Sonsoń attan syrǵyp túsip, eńkeńdeı basyp bıikke tyrmysa umtyldy.

— E, bul álgidegi aı múıiz arqar ǵoı, kópten qolǵa túspeı júr ediń, bálem ilikken jeriń osy shyǵar! — dep ózine sál qyryn turǵan quljany aýyz omyrtqanyń tusynan kólbeı nysanaǵa alǵan Silámbek, shúrippeni basyp qaldy. Jalpaq jaqpardyń qulama shetinde oqshyraıyp, mańǵaz turǵan taý taǵysy, orshyp ketip, yldıǵa omaqasa ushty. Sol-aq eken, qozyqalaryn ertken urǵashy arqar úrkip, údire qashyp, bel asyp, jóńkip jónelgeni. Silámbek olarǵa asyqbady. Qaıta boı tasalap qozǵalmaı turyp qalǵan. Myltyǵyn oqtap qozyqalaryn ertken urǵashy arqar jotadan ary asqanda taýdyń tómengi balaǵymen onyń aldyn oramaq boldy.Sodan ańshy kisi búksheńdep, arqarlar asyp ketken beldiń tómengi eteginen órlep, mańaıdy tinte sholdy. Taý taǵysy shoshynyp ketti me, jaqyn jýyqtan kózge ilikpedi. Silámbek budan ári olardyń izine túspeı, keri sheginip, álgi quljany soıyp alǵaly soǵan burylǵan. Janýar oq tıgen jerde teńkıip jatyr. Ózi de bir jasamaly arqardyń taıynshadaı saryquljasy eken; ańshy kisi syrt kıimderin sheship tastap quljany soıýǵa kiristi. Bul ólkede mundaı taý taǵysy kezdesken emes, mynalardyń qaıdan aýyp kelgenin kim bilsin?! Bulardy Silámbek ótken jyldyń kúzinde kórdi, onda úsheý edi. Sońdarynda ergen úlken marqasy bar-tyn. Ony qaıda deriń bar ma, ne ıt-qus jedi, bolmasa bireýler atyp alǵan bolar. Bıylǵy qozyqalary tym jas eken, soǵan qaraǵandy arqarlar ótken jyly osy mańda mekendep qalǵan-aý? Qalaı desek te bul — maǵan buıyrǵan olja, — dedi ol ishteı qanjyǵa maılaǵanyna masattanyp. Qozylaryn ertken arqardyń urǵashysy búgin-erteń eshqaıda uzaı qoımas, — dep quljanyń shek-qarynyn aýdaryp tastasymen etin eki bólip qorjynǵa salǵan ol aýylǵa bet túzegen.

Arada eki-úsh kún ótkende Silámbek ańshy taǵy da atqa qondy. Bul úıden shyqqanda aspannyń júzi bulttanyp kele jatty. Ómir boıy ańshylyqty mashyq etken Silámbek úshin kún raıy bóget bolǵan emes.Sodan da bolar, jaýyn shaqyrǵandaı tunjyraǵan aspan aıasyn eleń qylmastan aqtaban attyń kósheli aıańyna salyp júrip ketti.

Bul atyrapta Silámbek ańshynyń tabany tımegen jer, sirá joq shyǵar. Quralaıdy kózge atqan ańshy, ushqan qus pen júgirgen ańdy qutqarǵan emes. Qylt etkendi qıadan qaǵyp túsiretin mergendigi surapyl. Bektaýata taýynyń usaq adyrlaryn betke alyp, tóńirekti tinte súzip keledi. Esi-derti áneýkúngi arqar, «sýatqa qular» degen oımen Andyzdy bulaǵynyń basyna bógelip, iz kesip, ilgeri júrdi. Sóıtse jańylmaǵan eken, taýdy balaqtap kele jatqan ańshy bıikten syldyrlap qulaǵan tastyń dybysyn tosynnan qulaǵy shalyp qalǵany. Myltyǵyn kóldeneń ustaǵan ol at ústinde turyp, bıik taýdyń órine kóz júgirtti.Sóıtse taý tóskeıinde áneýgúngi arqar jalǵyz tur. Silámbek jyldam qaraýylǵa aldy.Biraq araqashyq alystaý bolǵan soń eriksiz, attan tústi. Buǵynǵan qalpy, mysyqsha baspalap,joǵary órledi; «oq jeter jerge iliksem» dep tyrmysa-tyrmysa mejeli jerge jetip demin basty. «Taýdyń budyrsyz jalańash betkeıinen bu shirkinder, ne jep júr eken?!» dep jalpaq tasqa ekpetteı jatyp túz taǵysyn nysanaǵa alǵan bette shúrippeni basyp qaldy. Jaryqtyq, bunyń «melkashka» degen myltyǵynyń daýsy «tyrs» ete qaldy. Oq tıgen janýar yrshyp ketip, tómen qulap tústi. Sońynan júgire shyqqan egiz qozyqa qulap bara jatqan enesine qaraı tutyp baryp, qalt toqtady. Múızi qaıqıǵan arqar jerge shanshyla qulaǵan. Sońǵy ret denesi dirildep tuıaq serippidi. Enesine ne bolǵanyn túsinbegen eki qozyqa qulap túsken, arqardan alystaı almaı, óli deneni aınalshyqtap, túrtinektep tur. Sol mezet qozyqalar mańyraǵandaı boldy ma, bir túrli dybys shyqty.Ańshy kisi ony eleı qoıǵan joq, ańtarylyp turǵan qozyqanyń birin taǵy da jalp etkizdi. Shoshynyp ketken ekinshisi, jalt burylǵany bolmasa enesiniń baýrynan ajyrap úırenbegendikten bolar ol da aýlaqtap kete almaı, úrkektep ólip qalǵan enesiniń janyna qaıta oraldy. Silámbek bolsa sony tosyp, qudy jaý jataǵynan qas dushpanyn ańdyǵandaı; kóz jazbaı jetim qalǵan qozyqany qaraýylǵa aldy. Artynsha bezergen taýdyń jaltyr beti taǵy da myltyq daýsymen selk ete qalyp, qaıda bararyn bilmeı qalǵan qozyqa enesiniń keýdesine qaraı umtylǵan qalpy, jas sábıdeı tizesi dirildep murttaı ushty. Qart Bektaýata taýynyń kókke shapshyǵan quz bıigi qatygez kúnge qarǵys aıtqandaı túnere túksıip tur.Áride Qasqa bıe, myna tusynda Qońyrquljanyń azýdaı yrsıǵan jaqpar tasy qaraýytady.Dalanyń quty men kıesi, osy taýdy ótken jyldan beri mekendep júrgen aı múıiz arqardyń úıiri qas-qaǵym sátte úptelip qaldy. Ańshy oljasyn tez-tez búktep, qanjyǵasyna baılap jatqanda jańbyr sirkiredi.Marǵaý dala, múlgigen tynyshtyq, sirkiregen jańbardyń tolassyz únimen astasyp kúńirenip turǵandaı.

— Mynaý bir oljaly kún boldy-aý, ózi! — dedi Silámbek ańshy óz isine erekshe masattanyp: yńyldar óleń aıtyp, taýdy etektep aýlyna qaıtty.Tolassyz jaýǵan jańbyrdy elegen joq.Úıine kóńildi jetti. Esik aldyna kelip, dambyrlaı sólep attan tústi. Oljaly kelgendegi ádetimen attyń qos búıirin japqan berezent qorjynda sheship, áıelin shaqyrdy. Esikten kóringen qyzylshyraıly áıel ústine sýlyq jamylyp:

— Iá, qanjyǵań maılandy ma, buıyrtyp jegizsin?! Ústiń sý bolǵan shyǵar, sýlyq ta almaı ketipsiń, — dep kóńildene sóılep, attyń belin basyp turǵan arqardyń etin kóterisip, úıge tasysty. Áıeli arqardyń etin shuńǵyl zerenge salyp jattyp, kishkentaı-kishkentaı qozyqalardyń basyn kórgende:

— Uıbaı-aı, obala-aı! Mynalary tipti qurtaqandaı qozy ǵoı?! — dedi.

Atyn qoraǵa kirgizip qaıta oralǵan Silámbek oǵan eleń etken joq. Kerisinshe:

— Qudaı taǵala jan-janýardy adam úshin, adamǵa azyq bolsyn, dep jaratqan emes pe?! Adam, adamdy jarylqasa da jarar, taýdyń taǵysyn qorǵamaı-aq!- dedi.

— Uıbaı-aı, qaıteıin! Silámbek-aı! Osy záredeı qozyǵa qarap otyrǵan joq ediń ǵoı. Áneýkúngi arqardyń eti de tur emes pe? Osyny atpasań birdeńe bolatyn ba edi?! Enesimen úsheýin birdeı qyryp tastaǵanyń qalaı?! Obal, degendi sen bilesiń be osy? — dep áıeli ájepteýir keıidi.

— Áı, Janarkúl, sen maǵan aqyl aıtqandy doǵarǵyn. «Obal» deıdi ǵoı,..Aqylgóıin. Obaldy qarnyń ashqanda nege oılamaısyń! Sózdi qoı, sharýańa kiris!-dep manaǵydaı emes kúıeýi ashý shaqyra sóıledi.

Baıynyń jaǵdaıyna syrminez áıel budan ózge eshteńe deı almady, ishinen qurmyshtaı qozyqalardy aıap «Obal-aı! Obalaı!» — deı berdi.

Ústindegi sý kıimderin sheship, kıim aýystyryp alǵan Silámbek:

— Qazir ań da azaıyp ketti ǵoı, baıaǵyda qoıan qalyń bolýshy edi.Osy kúni qoıan degen kózge ilige bermeıdi. Sen ony aıtasyń, bul taýda arqar degen joǵalǵaly qashan? Mynalar bir jaqtan aýyp kelgen, shamasy. «Buıryqty alady» degen. Bizge buıyryp tur.Bulardy men almasam, basqa bireý atyp alar edi. Bul jer saǵan Aqsý-Jabaǵylynyń qoryǵy emes. «Atpańdar» dep ańdyp, adyrańdap otyrǵan eshkim joq. Ertede óziń bilesiń, Basderesinnen qoıan aýlaýshy edik. Sol kezde biz kúnige jıyrmashaqty qoıan atyp alyp, soǵan máz bolatynbyz. Balqashtan mashınamen kelip, qoıan aýlaıtyndar bir kelgende júzin qyryp áketetin.Sol byqyp júrgen qoıannan qazir ne qaldy?! Joq qoı! Joq! Árıne, birli-jarym bar shyǵar. Degenmen baıaǵydaı josyp júrgen qoıan quryǵan. Sen «obal» deısiń, sol byqyǵan qoıannyń obaly qaıda?! Sóz emes sózdi aıtasyń.

— Bul ómirde meniń kózim bir nársege jetti. Tabıǵatta taýsylmaıtyn nárse joq eken. Adam degen shegirtke sekildi. Ynsapsyz. Qolyna ilikkeniń bárin jeı beredi, kemire beredi. Kómir me, temir me, ómir me bári bir,..

— Sony sen aıtyp otyrsyń ba? — dedi áıeli kúıeýine badyraıa qarap, sóıtti de, aǵash samarǵa jiliktelgen etti salyp, tuz seýip jatty.

Silámbek myrys etip kúldi. «Ittiń qatyny» dedi ishinen. «Ash bolsań kórerem, obal —saýapty. «Qozy» deıdi ǵoı.»

Dalada sirkiregen jańbyr jaýyp turdy.

***

Arqar atyp alǵan kúnniń ertesine Silámbektikine usta kisi keldi. Bul óńirdegi el Muqan aqsaqaldy solaı — usta kisi atap ketken. Esik aldyndaǵy aǵash sákige tize búkken qarıa basyndaǵy kún qaǵaryn alyp, taqıasyn kıdi. Urtyndaǵy nasybaıyn tógip, qaqyrynyp-túkirip biraz otyrǵan soń:

— Silámek, qaraǵym, otbasyń aman ba, jan-jaqtaǵylaryń esen-saý ma? — dep ańshyǵa kóz toqtata qaraǵan. Osy kezde úıden shyqqan ańshynyń áıeli Janargúl aqsaqalmen amandasyp.

— Ata, úıge kirińiz, shaı ishińiz, tamaq sap qoıaıyn, — dep qarıaǵa báıek bop, yqylas bildirgen. Usta kisi oǵan rahmet aıtyp, «nan aýyz tıeıin, qaraǵym» dedi.

— Nege asyqtyńyz, Muqa, tym bolmasa qýyrdaq jep ketińiz, — dep erli-zaıyptylar jigi-jappar bolýda.

— Qýyrdaq degeniń jaqsy eken, arqar soǵyp aldyń ba? — dedi usta kisi kári janaryn Silámbekke tiktep.

— Iá.

— Sońynda eki qozyqasy boldy ma?

— Ata, ony qaıdan bilip qoıdyńyz? — dedi kúıeýi jaýap bergenshe Janargúl shydaı almaı ilip áketip. Onyń suraǵyn jaýapsyz qaldyrǵan qarıa biraz únsiz otyryp:

— Bul ań degen qyzyq qoı. Ertede bizdiń ákeı ańdy qaqpanmen aýlaıtyn edi, — dedi aqsaqal basqa bir áńgimeniń tigisin sógip: — Bir qyzyǵy, o kisi qaqpanǵa túsken ańdy túgel soǵyp ala bermegen. Jaryqtyq kóbinese bosatyp jiberedi eken. Keıbireýler kúledi eken: «Bosatyp jiberetini bar nemenege qaqpan qurady» dep. Biraq ákemiz so daǵdysynan jazbaǵan. Meniń jasyraq kezimde, bizdiń úıde quıryq-jaly jer syzǵan, úıdeı qara aıǵyry bolǵan eken. «Qysy jazy úıirinen ıt-qusqa mal aldyrmaıtyn azýly janýar» desetin. Esti jylqy eken. Bir kúni jylqyny syrtynan qarap kelýge ketken aǵamyz kesh bata úıge jylarman bolyp jetken ǵoı. «Ne boldy?» dese «oıbaı qurydyq, qara aıǵyrdy qasqyr jep ketti. Bir ǵalamat dáý qasqyr» deıdi.

Soda ákemiz basyn ustap, apyr-aı, á?! Ol ne degen qasqyr! — dep oıǵa qamalyp uzaq otyrypty. Qara aıǵyr bizdiń úıdegi maldyń basy eken. Malyn ýaıym qylǵan ákemiz: «Qara aıǵyrdy jep júrgen bul qandaı qasqyr, sirá ol tegin bolmaǵany, men oǵan baraıyn» dep qaqpanyn arqalap, soıylyn súırep, jaıaý jolǵa shyǵady. Qasqyrǵa ketken ákemiz on-on bes kún muǵdarynda úıge oralady.Úıdiń ishi de «ne boldy eken» dep mazasyzdana tosyp otyrsa kerek. Sonda ákemiz aıtypty: «endi ol qasqyr bizdiń jylqyǵa tımeıtin boldy» dep. Quddy qasekeńmen shartqa otyryp kelgen sekildi. Úıdegiler kúleıin dese kúle almaıdy. Ákeıden jasqanady. Mazaqtaǵandaı bolamyz dep.

Sonda sheshemiz otyryp-otyryp: «Otaǵasy ne istedińiz, aıǵyrdy jegen qasqyrdy soǵyp aldyńyz ba?» dep suraıdy.

— Joq báıbishe, ony jaqsylap soıdym, — depti. Myna sózdi estigen úıdiń ishindegiler kúlip jibere jazdap, erinderin qyrshyp ázer shydaıdy.Sóıtse oqıǵa bylaı bolǵan eken:

Ákemiz qara aıǵyrdy jegen qasqyrdyń turpatyn kóreıin dep, aıǵyrdyń jemtigine jasyryp qaqpan qurady. Sony ańdıdy. Qańtardyń ishi. Kúnniń aıazy aqyryp turǵan kez. Qasqyrda ońaı aldyratyn jaý emes. Onyń ústine «bizdiń úıdiń qara aıǵyryn qasqyr jepti» degen áńgimeni estigen el, malyn muqıat kúzetip, kúndiz-túni kózden tasa qylmasa kerek. Aqyry aptadan asqanda ashyqqan qasqyr qara aıǵyrdyń jemtigine oralyp, qandy aýyzǵa arandaıdy. Ertesine qaqpanǵa túsken taıynshadaı kók arlan eki kózi shoqtaı janyp, yzadan jarylardaı bolyp jatqanda ákeı ústinen túsedi. Sodan ne kerek, qasqyrdy soıyldyń astyna alyp, ábden sabaıdy. Sonsoń «meniń jylqyma endi qaıtyp tıisýshi bolma» dep qaqpannan qasqyrdy bosatyp qoıaberedi. Aıtsa kúlesińder. Ápendeniń isi sekildi.

Allanyń ámiri, kóziń jamandyq kórmesin, sodan keıin bizdiń jylqyǵa qasqyr shapqan emes.Kórshi aýyldyń jylqysyna ıt-qus tıip, «biriniń bıesin tartypty, endi biriniń qulynyn jepti, taǵy biriniń jabaǵysyn jyǵypty» degen áńgimeni jıi estiıtinbiz, biraq bizdiń jylqymyz qasqyrdan aman boldy.Adam senbeıtin, tań qalatyn jaǵdaı! Soǵan qaraǵanda qasqyr aqyldy haıýan.

Túneý kúni bizdiń aýylǵa bir jigitter keldi, olar da ań dese ishken asyn jerge qoıatyn «búgingi kúnniń keremetteri» eken. Solar aıtady: úsh mashınamen bir kókjaldy janyn qoımaı úsh jaqtap qýyp, jan-jaǵynan qorshap aldyq,sonda bizden qutylmasyn bilgen álgi haıýan shoqıyp otyryp alyp, tumsyǵyn kóke tirep ulydy deıdi.Qudy qasqyr babasyna sıynyp jatqandaı, úzdik-sozdyq ulypty. Jigitterdiń bireýi «óı, basyńa kóringir» dep,shydamaı atyp salǵan eken. Osy tegin kórnis be?! Joq, árıne! «Ittiń ıesi bolsa, bóriniń táńirisi bar» degen osy, dep qarıa áńgimesin qaıyrdy.

***

Ańshy sol kúni ádettegideı ańǵa erte shyqty.Astyndaǵy aq taban atty sıpaı qamshylap, Bektaýata taýynyń teriskeıin betke alǵan. «Bul atyrapta men kezbegen, meniń tabanym tımegen jer, áı joq shyǵar!» — deıdi ol osy ólkeniń jalǵyz qojasy ózi sekildi nasattanyp. Sol kúni taýdyń kún batysyndaǵy Saryquljany mańdaıǵa alyp, aq taban attyń bulań quıryq aıańymen taýdy etekteı júrdi. Ádette ol ań aýlaǵannan kóri tabıǵattyń uńǵyl-shuńǵylyna kóz júgirtip, sony tamashalaǵandaı keıipte bolatyn. Búgin de solaı, kókke shanshylǵan Bektaýata taýynyń teriskeıindegi taý qyrattaryn súzip kóp júrdi.Kún sáskege tyrmysqan kez. Aspanda shókimdeı bult joq. Silámbek mejeli jerge jetken soń, aq taban atty balaqqa qaldyryp, ózi shatqaldy órlep joǵary ketti. Erte zamanda bul ólke ne túrli ań men qusqa baı edi, sońǵy jyldary ǵoı, kıeli óńirdiń quty qashyp, ań men qustyń údire aýyp ketkeni.

Ańnyń qalyń kezinde Silámbektiń qanjyǵasy qur qaıtpaıtyn.Túlki, qoıan deısiń be, kıiktiń de tekesin tańdap júrip atatqan kúnderi boldy ǵoı, ne kerek sonyń kóbi qazir kózden ǵaıyp bolǵan.

Sóıtip jaltyr tastardy basyp ótip, Saryquljaǵa taqaǵany sol edi jalpaq jaqpardyń dál qasynda turǵan qulan tárizdes janýardy kórdi.Kórdi de melshıip, turǵan jerinde qatyp qaldy. Kórip turǵany qulan. Apyrmaı, bul ólkede qulan degen atymen joq edi ǵoı?! Bul qaıdan kelýge tıis?! Mundaıdy ańyz-ápsanadan kezdestirmeseń: «bul atyraptan qulan kórdim degendi men es bilgeli estimepin?!» dep óz kózine ózi sene almaı, jumbaq janýarǵa ash búrkitteı tesile qadaldy.

— Ne bolsa da atyp kóreıin. Jylqy emesi, jylqy emes.Anadaǵy arqar syqyldy buny da bir jaqtan qudaı aıdap ákelgen bolar, — dep myltyqtyń oqpanyna jyldamdata oq salyp, qulandy qaraýylǵa aldy. Qulan bolsa qannen-qapersiz, ántek shybyndaǵany bolmasa jaıymen tur. Silámbek áýeli qulandy bastan atpaq boldy, sonsoń onysynan tez taıqap, taqyr qoltyqtan sál joǵary júrektiń tusyn mejege aldy. Myltyqtyń daýsy tunshyǵyp tyrs ete qaldy.Ádette oq tıgen janýar oqystan úrkip ketip, súrine qulaýshy edi.Ári ketse eki attar, úsh attar. Áıteýir opyrylyp túseri qaq. Bul joly da solaı bolar dep tosqan ańshynyń úmiti aqtalmady. Oq atylǵanmen qulan qulamaı da, úrikpeı de sol ornynda tur.Tipti, ornynan qozǵalmaǵany qalaı?! Ańshy: «myltyq atylmaı qalǵan bolar» dep qarýyn tekserdi. Joq oq atylǵan. Sonda oq tımegeni me?! Kózi buldyrady ma, qoly qaltyrady ma, qalaısha oq tımedi?!

— Múmkin emes! Bu qalaı?!.. Silámbek myltyqtyń uńǵysyna kelesi oqty súńgitip, qaraýylǵa qaıta aldy. Apyrmaı, á!-dep tańyrqap qoıady. Shynynda da, ushqan qus pen júgirgen ańdy qutqarmaıtyn quralaıdy kózge atatyn sur mergenniń qalt keter jaıy joq-ty. Kelesi oqty qulannyń ızeńdep turǵan basynyń tynshı qalǵan kezin tosyp, aınadaı kózdiń quıryǵyn ala basyp qaldy. Endigi ushyp tússe kerek edi. Joq, olaı emes! Qulan so qalpy, shybyndaǵan basy ızeńdep qapersiz tur.

Myna jaǵdaı ańshynyń qytyǵyna tıgen sekildi; jyny qozyp, sol qabaǵy damylsyz tartyp, ózin qolaısyz sezine bastaǵan Silámbek endi baıqady—janýardyń arqasynda erdiń daby tur.Manadan beri muny qalaı ańǵarmaǵan?! Ony aıtasyń, quıysqandyǵy men tós aıyldyń orny, basyna kıgizgen júgenniń taby, mórdeı bop kózge urady; qudy bireýler sótkelep minip,sýyt júrip kelip, tań asyryp qoıǵan sekildi.

— Oq darymaıtyn, bul ne keremet?! — dedi Silámbek yza qysyp.Sonsoń myltyqqa asyǵys oq saldy, jalǵyz oqpen janýardyń jelkesin kespek; kenet jaqpar tastyń kúnshýaǵynda qapersiz turǵan qulan tasty ári aınalyp, kózden ǵaıyp bolǵany. «Qap!» dedi Silámbek, ókine ah uryp. Degenmen, san soǵyp turatyn ýaqyt emes, jolym úıdiń úlkendigindeı jaqpar tastyń qarsy jaǵyna shyǵyp, qulannyń mańdaı tusynan kelmekke bekindi. Mysyqsha basyp, búksheńdep Saryquljanyń kelesi qabaǵyna shyqty. Biraq qulan joq! Bu qaıda ketti?! Saryqulja tasy oqshaý óńkıip turǵan úlken jaqpar tas. Jan-jaǵy mal jasyrynytyndaı qaltarys-bultarystan ada. Jer jutqandaı bolǵan álgi qulandy Silámbek sharlap izdep tappady.İzi de, tastaǵan qumalaǵyna deıin saırap jatyr. Biraq qulan ushty —kúıli joq! Silámbek sol mańaıdy uzaq súzdi, ózi kelip turǵan oljadan qur qalǵanyna qatty opyndy.

Sol kúni qanjyǵasy qur qaıtty. Nege ekeni belgisiz, eńsesi túsip, jan dúnıesi taqa qulazyp keldi. Bul qalaı? — dep álgi jaǵdaıdy múlde túsine alar emes. Úıine qus qona jetken ańshy keshki tamaǵyn ishkennen keıin jatyp qaldy. Biraq kópke deıin kirpigi ilinbedi. Qaıta-qaıta kúndizgi oqıǵa esine túsip: «Beker attym-aý! Áttegen-aı!» dep óz —ózine keıip, ókingendeı boldy.

Álgi bir ańyzda Atabek áýlıeniń Saryqulja, Qońyrqulja degen eki uly bolýshy edi ǵoı,.. Úlkenderden júre estigeni bar: Basqynshylyq zamanda ataqonysyn jaýǵa bermeı arpalysqan Atabek áýlıeniń eki uly qarasy qalyń jaýdyń qorshaýynda qalady, aqyry qolǵa túsetin bolǵan soń áýlıe Atabek eki ulyn jaqpar tasqa aınaldyryp jiberipti-mys.Sodan bastap bul taýda Saryqulja men Qońyrquljanyń rýhy meken etedi eken. Keı jyldary olar taý betkeılerinde qozyqalaryn ertip kelip júredi, deıtin baǵzydan qalǵan ápsana bar. Al Saryqulja men Qońyrqulja degen ekeýi de jolym úıdiń úlkendigindeı oqshaý turǵan jaqpar tas. Sol áýlıeniń balalary ma?..

«Túý! Ol ánsheıin ańyz ǵoı, soǵan senýge bolma!? Adam qalaı tasqa aınalmaq?» dep Silámbektiń oǵan ılanǵysy joq. Biraq nege ekenin qaıdam, birese qulan, birese Saryqulja kóz aldynan kólbeńdep, mazasyn aldy. Oǵan áneýkúngi usta kisi aıtqan ulyǵan qasqyr qosylyp júıkesin shabaqtap, tynym bermeı dóńbekshitti. Eki búıirine kezek aýnap yrsyldaǵan Silámbek basyna kelgen úrkindi oıdy qansha qýsada qutylar emes. Kópke deıin kirpigi aıqaspady. Aýyq-aýyq jaly kúltelengen qulan, kóz aldyna turyp alady,.. «Beker attym, odan da ustap alǵanda,..Áttegen-aı!» dep qınala dóńbekship jatyp, talyqsyp uıyqtap ketti.

Tastaı qarańǵy tún. Shyrt uıqyda jatqan Silámbek arqyrap kisinegen jylqynyń daýysynan shoshyp oıanyp, jastyqqa japyrylǵan qazandaı basyn qaqshań etkizip kóterip aldy.Bólmede sham janyp tur, áıeli úrpıip qasynda otyr eken.

— Ne boldy, eı? Bireý keldi me, jylqy kisinedi ǵoı? — dedi Silámbek qatty uıqydan qantalaǵan kózin áıeline qadap.

— Eshkim kelgen joq, jylqy da kisinemedi, — dedi áıeli buǵan shoshyna qarap.

— Onda ne boldy? Sen nege otyrsyń?

— Jaısyz jattyń ba? Bir jeriń aýyrǵannan saý ma, aıǵaılap bizdi shoshyttyń ǵoı?!

— Oı, ant atqyr! Qaıdaǵynyń qaıdan túske kirgenin qarashy?! —dep basyn jastyqqa qoıǵany sol edi:

— Nemene túsińe jylqy kirdi me, jylqy bop kisinediń ǵoı? — dedi áıeli.

— Qoı! Jylqysy ne, kisinegeni qalaı?! Osyny aıtqan Silámbektiń óńi qashyp, tula boıy muzdap ketkendeı boldy.Sóıtse kisinegen jylqy emes ózi eken.

Sodan bastap, ol álde bir túsiniksiz dertke uryndy. Uıyqtap jatyp ózinen-ózi elerip, jylqy bop kisinep, qasqyr bop ulıtynda shyǵardy.Endi birde, qyńsylap, birese mańyrap, shyńǵyryp, tipti neshe túrli maqulyqtardyń dybystar salyp, bala-shaǵasynyń záre-qutyn alatyn bolǵan. Osylaısha derti meńdep, jany kúızelgen ańshy aptalap úıden shyqpaı jatyp qaldy. Kúndiz de solaı, aqyly aýyp ketken adam syqyldy, jaraly ańdaı yńyranyp tym qorqynyshty úreı týǵyza bastaǵan soń, áıeli jaqyn jerde turatyn táýipti shaqyrtyp, duǵa oqytyp, ushyqtatqan boldy. Duǵa áser etti me, kim bilsin, sol kúni tynysh uıyqtady. Kelesi kúni naýqastyń jaǵdaıy bir shama baıyrqalanyp, túske deıin qulan taza aıyǵyp ketkendeı úıge kirip—shyǵyp, sap—saý júrdi. Qatyn-balasynyń da kúdigi seıilip, «ońalyp qaldy» desken.

Tús aýa Silámbek ańshy aýyl irgesindegi qalyń shıleýitti jaǵalap, bel asyp bara jatty. Qatyn-balasy da qapelimde naýqastan kóz jazyp qalǵany. Silámbektiń qaıda ketip bara jatqany belgisiz edi, aýyldan uzasymen aldy-artyna qaramastan, yzǵydy dersiń. Tutyp keledi. Ara-tura yńyranǵan sekildi túsiniksiz dybys shyǵaryp, toqtamaı júrgen Silámbek álgide ózi qulan atqan Saryquljanyń irgesine kún keshkire jetti. Sodan baıyz tappaı talaıǵa deıin tasty aınalyp, baz-bazda azbandaı arqyrap, úzdik-sozdyq kisinep, shıryǵyp júrip aldy.Tóńirektegi taý jotalyry munyń kisinegen daýsyn ilip áketip, jańǵyra jaýap qatýda. Ańǵa aınalǵan adamnyń arqyraǵan daýsy aýlaqqa ketip, tylsym tabıǵatty túrshiktirip turǵandaı.

Bul ýaqytta Silámbekten kóz jazyp qalǵan aýyldastary, aıaq jeter jerdi sharlap; Bektaýatanyń qoıyn-qolatyn súzip, ańshyny izdep ábigerge túsken.Týysqandary «tym bolmasa azamattyń súıegin aman tapsaq» dep ýaıym shekti. Aqyry izdeýshiler sótkege jaqyndaǵanda Saryquljanyń irgesinde es-túsiz jatqan Silámbekti taýyp ákeldi. Tiri. Biraq bu dúnıeniń adamy emes sekildi. Úlkender solaı dedi. Shynynda da jaryqtyq sodan ońalmady. Obaly qane, ózi de bir qashqan ańdy, ushqan qusty qutqarmaǵan ólermen ańsaq adam edi-aý! Ań shirkinniń kıesi keshpedi me, jaraly ańdaı birese yńyrsyp, endi birde ulyp, jaryq jalǵannan qınalyp jatyp ozdy.

Sodan beri kóp jyldar ótti. Silámbek ańshynyń da esimi umyt bolǵan. Esesine bul aımaqta ańǵa aınalyp ketken ańshy týraly aıanyshty ańyz qalǵan.

---