InfoHub Logo

Bizdiń aýyldyń joǵarǵy jaǵynda jarqyraǵan, eńsesi bıik aqboz úı turatyn. Ony eldiń bári Shárip aǵanyń úıi deıtin. Shákeńdi men bala kezimde kórdim, muntazdaı taza kıinip, tik júretin syrbaz adam edi. Bizdiń aýyl, dep otyrǵanym myna irgedegi kenshiler kenti. Shárip aǵa kenish basqarmasynda, shamasy esepshi, bálkim ınjener me eken, áıteýir, bir mańyzdy qyzmet isteıtin-di. Ondaıǵa onsha mán bermeıtin jastaý kezimiz ǵoı, áıteýir, Shákeńdi eldiń qatty qurmetteıtini esimde. Ol kisiniń báıbishesi Ráýish táteıdi de kórdik, bastaýysh synypqa sabaq beretin, keremetteı bıazy adamtyn. Úlkender aıtyp otyratyn «naǵyz qudaı beretin adamdar» dep. Ol kezde áńgime tórkinin qaı bir uǵatyndaımyz, degenmen, músirkeı sóılegen sóz emeýrinin bala bolsaq ta, álde bir jumbaq syrdyń nobaıyn sezetindeı edik. Keıin óse kele bildik Ráýish táteı eki qursaq kótergen eken, ekeýi de jastaı shetinep ketken. Ásirese, ekinshisi ápi-tápi qaz basyp júrgende murttaı ushypty. Ráýishke de sonyń qaıǵysy aýyr tıip, ýaıymnan jatyp qalǵan desedi. Áıeliniń kúnnen kúnge solyp, júdegen qalpyna shydamaǵan Shákeń birde:

— Ráýjan, qaraǵym, qulaq sap tyńdashy, meni. Bolǵan iske bolattaı degen,.. Bári bir Allanyń quzyrynda ǵoı, Allah bizden qorqama, ózi berdi ózi aldy, osyǵan táýba qylaıyq-ta. Ózińdi aıashy, meni aıashy, birimizge birimiz súıeý bolyp tirshilik qylǵanymyz durys, bulaısha kúızele bergeniń bolmas, Ráýjan, basyńdy kóter, ólmektiń artynan ólmek joq, — dep kúızele, kúńirene sóıleıdi.

Ráýish te, esti áıel ǵoı azamatynyń kúızelip aıtqan álgi sózderinen keıin basyn kóterip, kóz jasyn súrtip:

— Qudaıǵa táýba, táýba qyldym, basym jerge jetkenshe meni senen, seni menen aıyrmasa eken, — dep aǵyl-tegil jylap, kóz jasyn ázer tıǵan. Ekeýiniń qaıǵysyna el bolyp kúızelgen deıdi, biraq kimniń qolynan ne kelgendeı. Allanyń bermesine ne shara, sonan keıin Ráýish bala kótermepti.

«Bárine ýaqyt emshi» ǵoı arada talaı jyldar ótken kez. Bir kúni sáýir aıynyń ishi bolýy kerek Ráýishtiń elde turatyn Saqı degen birge týǵan baýyry bolatyn, alty balasy bar, aqarly-shaqarly otbasy. Solar qalaǵa ketip bara jatyp, apa-jezdesiniń úıine at basyn burmaıma. Shákeń de sırek qatynaıtyn baldyzynyń kelgenine qýanyp, mal soıyp, qonaq qylyp, arqa-jarqa otyrady. Sol joly Saqıdyń áıeli Kúlánniń aıaǵy jetinshi balaǵa aýyr eken. Ráýish táte kelininiń myna áıbat qalpyn kórip:

— Kúlanjan-aý, mezgiliń jaqyn-aý deımin,.. osy tentegiń, tegi, bizge bala bolar ma? — dep budan burynǵy tilegin taǵy da eske salǵandaı boldy. Júzi jarqyrap, rıasyz kúlgen Kúlán:

— Onyńyz ras, táte, júregińiz sezip tur ǵoı bul sizderdiń, jezdem ekeýińizdiń balańyz, osy habardy sizderge aıtaıyq dep arnaıy keldik, — deıdi. Myna habardy estigen Ráýish tátede es qalǵan joq, Kúlándi qushaqtap eki betinen alma kezek súıip:

— Shákesi qaıdasyń dep, qýanǵannan abdyrap, Kúlándi qoltyqtaǵan qalpy qonaq bólmege umtyldy. Shákeńde jaqsylyq habardyń shetin sezgendeı óńi jadyrap, janary ushqyndap, áıelimen Kúlánniń júzine alma-kezek qarap qalǵan.

— Shákesi-aý, saǵan súıinshi deıinshi! Qudaı qalasa, kishkentaıly bolamyz! Alla uzaǵynan beregeı, — dep daýsy bir túrli tolqıdy. Erteńinde Saqı men Kúlán jol júrip ketti. Arada kóp ýaqyt ótken joq Kúlán bosanyp aıaq qolyn aman-esen baýryna aldy degen habar jetisimen, Shákeń men Ráýish qaljaǵa dep bir tý qoıdy salyp alyp, Saqıdyń aýlyna baryp, aptaǵa jýyq jatyp keldi. Onan keıin de degbiri qalǵan joq, jerdiń shalǵaılyǵyna qarmaı san márte qatynady. Áıteýir alty aılyǵynda osy Shákimuratty etegine oraǵandaı alyp keldi.

Shákeń ekeýi kishkentaı at ustarynyń shildehanasyn jasady, alys-jaqyndaǵy aǵaıyn týysty, jekjat-jurǵatty túgel shaqyryp, asta-tók toı jasap, balaǵa Shákimurat dep at qoıdy. Sodan bastap Shákeń men Ráýishtiń tileýi Shákimurattyń ústinde boldy alaqanǵa salyp aıalap, basynan qus ushyrmaı, álpeshtep ósirdi. Biraq kishkentaı Shákimurat jasynda óte aýrýshań bolyp, ata-anasyna az beınet bolmady. Ráýish táte de balasymen aılap aýrýhanada jatyp, «Shákijanym táýir bolsa eken» dep sonyń tileýin tileýmen boldy. Áıteýir, Alla jar bolyp balasy eki jastan asa aýrýdan ońaldy. «Apa» dep, «áke» dep byldyrlap tili shyǵa bastady. Sol kezdegi áke-sheshesiniń qýanyshynda shek joq. Ol bir baqytty kúnder eken ǵoı. Ráýish táte táýbáshil jan edi, Jaratqanǵa kúnine jalbarynyp, «osy qýanyshymyzdy kópsinbeshi» dep Allaǵa minájat etetin. Kim biledi ana tilegi qabyl bolǵandaı balasy erjetti, mektep bitirip, áskerge baryp otan aldyndaǵy paryzyn abyroıly atqaryp oraldy. Balasy áskerden oralǵan soń kóp uzamaı ákesi dúnıeden ozdy. Kópten beri júregi syr berip júretin aqyry sodan kóz jumdy. «Alla ońǵarsa, Shákimuratty aıaqtandyramyz» dep júrýshi edi oǵan jetpedi. Bu jalǵanda pende shirkinniń oıǵa alǵanynyń bári birdeı oryndala bermes.

Aqsaqaly dúnıeden ozǵan soń Ráýish báıbishe múlde jetimsirep, qorǵansyz, dármensiz kúıge túsken. Kúnuzyn zańǵaradaı úıdiń bir bólmesine qamalyp alyp, qaıdaǵy-jaıdaǵyny oılap eseńgiregen jandaı múlgip otyrǵany. Qazirde solaı aldaqashan sýyp qalǵan túski shaıdyń dastarhany da jınalmaǵan. Osy kezde kórshi úıdegi Shaıgúl kelin:

— Apa, aman-saýsyz ba? — dep úıge sóıleı kirip, tabaldyryqtan attar-attamastan Ráýish táteniń múlde júdep otyrǵan qalpyn kórgen ol:

— Apa, sizge ne boldy, aýyryp qalǵannan saýsyz ba? — dep mazasyzdana bastaǵan-dy. Úı ıesi sonda ǵana óziniń meńireıip bosqa otyrǵan qalpyn ańǵarǵandaı, boıyn tez tiktep aldy.

— Aınalaıyn, Shaıgúljan, senbisiń, rahmet saǵan kirip jaǵdaıymdy bilip jatqanyńa. Aýyrǵan eshteńem joq, osyndaı ýaqytta Shákeń túski asqa kelýshi edi... E... qaraǵym-aı, kórgen tústeı bári óte shyqty ǵoı. Shákeńdi aıtam da, biraz júre turmaı,.. —dep daýsy kemseńdep kózine jas aldy. Shaıgúl de Ráýish táteni aıalaı qushaqtap:

— Apataı—aý, onyńyz ne, qaıǵyra bermeńiz, Shákimuratyńyz bar emes pe, endi kelin túsirip, nemere súıip, sonyń qyzyǵyn kórýge jazsyn, — dep jany eljirep ýatqan bolyp jatyr.

Syrttan ıt úrip, mashınanyń gúrildegen dybysy estildi. İle-shala syrtqy esik syqyrlap ashylyp, úıge Shákimurat kirip keldi. Qasyna ergen ózindeı eki-úsh jigit bar. Balasyn kórgen Ráýish apaıdyń júzi ilezde jadyrap:

— Shákijan, balam-aý, senbisiń, aman-esenbisiń?! — dep ornynan jeńil kóterildi.

— Qalaǵa kóshemiz, apa, kóshirip áketýge keldim, — dedi syrt kıimderin sheship jatqan balasy.Sony aıtty da qasyndaǵy joldastaryna:

— Sender sheshinip jaıǵasa berińder, — dedi ózi álde nege apyl-ǵupyl asyǵys. Sheshesiniń de amandyǵyn surap jarytqan joq.

Myna sózdi estigen Ráýish táteniń óńi jýǵan shúberekteı ońyp, bir sát abdyrap qaldy. Jasynan betin qaqpaı erkeletip ósirgennen be, kim bilsin, áıteýir, Shákimurat kishkentaıynan solaı — birdeńeni surasa, birdemeni jasaımyn dese sonysyna jetpeı tynbaıtyn. Jylaýy bar, neshe kún nár syzbaı jatyp alýy bar, áıteýir oıǵa alǵanyn jasatatyn.

Shákeń aqsaqal balasynyń bul «qasıetin» keıde quptap otyratyn, «alǵan betinen qaıtpaıtyn, qaısarym meniń» dep balasyn keıde qolpashtap alyp, artynsha «bul minezdiń jaqsy jaǵy da, teris tusy da joq emes, bárin aqylǵa jeńgizseń opyq jemeısiń» deıtin. Áke sóziniń basyn uqsa da sońǵysyn bala neme paryqtaǵan emes. Sodan kelip ol ózimshil, aıtqanyn istetpeı qoımaıtyn órkókirek bolyp ósti. Kishkentaı kúninde onyń bári syıymdy bolǵanymen eseıe kele naǵyz jeksuryn minez bolyp shyqty.

Balasy áskerden kelgen soń Shárip aqsaqal shaǵyn aýyldyń úlken kishisin túgel shaqyryp, eki kún dýyldatyp toı jasap, eldi de masaıratyp ózi de arqa — jarqa bolyp, bir túlep qalǵan. Toı taraǵan soń balasyn qasyna alyp, shúıirkelese sóılesip otyryp:

— Myna bizdiń basqarmada bir jumys bar, joldastarǵa aıtyp seni soǵan iliktirgeli otyrmyn, sonsoń syrttaı oqýǵa túsip alsań boldy, osyǵan qalaı qaraısyń, — dep balasynyń júzine barlaı qaraǵan. Óz aıtqany bolmasa kisi sózine qulaq aspaıtyn sholjyń nemeniń minezinen qaýiptense de, kelisetin shyǵar dep úmittengen edi.

— Áke, — dedi balasy, ákesiniń aıaly janaryna kózin túıistirmeı buryp áketken qalpy, — men endi kishkentaı emespin ǵoı, anany ish, mynany kı dep óbekteı berýdiń qajeti qansha. Jumysqa turam, biraq munda emes, qalaǵa ketemin, sizderdi sonda kóshirip alamyn. Ot jaǵyp, sıyr saýyp, mal ustap, ıtshileýdiń keregi ne? — dedi.

«Áke-balaǵa synshy» degen Shákeń jańylmaǵan eken. Taǵy birdeńe aıtaıyn dep oqtalyp edi, uly:

— Áke men bul «shańy shyqqan shańqaıda» turmaımyn, el sekildi qalada, sáýletti úıde turatyn bolamyz, — dep ornynan turyp ketti.

Kún batyp bara jatqan kez edi, Shákeń uzaq otyryp qaldy. Oıy shashyrap turaq tabar emes, múmkin balanyń sózi de durys shyǵan, jastar qazir mundaı jerge turaqtar ma. Biz óz ómirimizdi osy, jańa balasy aıtqandaı, «shańy shyqqan shańqaıda» ótkizdik. Kindik qanymyz osynda tamdy, týǵan topyraǵymyz osy, ákemiz ben anamyz da osynda jatyr, solardyń janynan topyraq buıyrsa, endigi arman sol sekildi. Al, qazirgi balanyń jóni basqa dedik, neniń jaqsy, neniń jaman ekenin ózi paıymdar dep betinen qaqpadyq. Endi azamat bolǵanda qaqpalaǵannyń jóni bar ma? Yntasy solaı aýyp tursa joly bolsyn degennen basqa lajyń qaısy. Kempirimen ekeýi ázirge tuǵyrdan taıǵan joq óz kúnderin ózderi kórer, qaıta balasynyń aıaǵynan turyp ketýine tirek bolar. Alla denderine qýat berse boldy.

Bul ýaqytta kún de kókjıekten ári asyp, tóńirek qarańǵylyq qushaǵyna ene bastaǵan. Ol ornynan turyp syrtqy sharbaqtyń qaqpasyn jaýyp úıge bettedi. Shákeń ózin osylaısha qanshalyqty jubatqanymen kóńili áldenege alań, áldenege kúpti. Eń aýyry sony eshkimge aıta almaıtyny, syryn bireýge aqtarsa bálkim júregine batqan júk jeńilder me?..Gáp, sonda, ony aıta almaıdy, aıtamyn dep aýzyn ashsa-aq, sanasyna syımaıtyn bir qorqynysh bas salatyn sekildi.

Ol kezde Shákimurat on jasqa kelgen edi.Oıda joqta Sahı baldyzynyń kele qalmasy bar ma, qasyna osy Shákimurattan eki jastaı úlkendigi bar áne bir sotanaq ulyn ertken. Qonaq bala kelisimen aq Shákimuratpen shúıirkelesip oınap ketti. Balalardyń birin biri jatsynbaǵanyna úlkenderde razy bolyp, ótken-ketkendi áńgime etip otyrǵan. Sóıtkenshe dastarqanǵa úlken as kelip, qonaq qol shaıyp qaıta jaıǵasqany sol edi, úıge Shákimurat alqyn-julqyn kirip keldi. Kele sala sheshesine:

— Apa! — dedi.

— Ne qulynym, baıqa myna sorpaǵa túsip ketpe, óziń, — dep balasynyń júzine asa zer sala qoımaǵan. Onysyn tyńdap jatqan bala joq.

— Apa, maǵan, Seıit aıtty sen menen keıingi balasyń, seni Ráý táteler asyrap alǵan, deıdi. Myna sóz Ráýishtiń tóbesinen bireý sýyq sý quıyp jibergendeı boldy. Taban astynda ne istep otyrǵanyn bilmeı esinen adasyp qaldy. Muny Sháripte Sahıdyń ózi de estidi. Úsheýi de tóbelerinen jaı túskendeı meńireıip qalǵan. Kenet Sahı ornynan jalma-jan ushyp turyp, dalaǵa ata jóneldi. İzinshe balasyn jetektep úıge qaıta kirgen ol:

— Qane, aıtshy ne dediń, Shákimuratqa, — dedi balasyna, óńi tútigip, zekı sóılep. Bala da sasqalaqtap:

— Men jaı aıtqam oǵan, seniń aǵalaryń joq men saǵan aǵa bolamyn, sen meniń inimsiń degenmin.

— Iá, aıttyń, sende meniń apam Kúlánnan týǵansyń dediń.

— Myna sózdi estigen Sahı múlde tútigip kettip, ulyn jaqqa tartyp jiberdi:

— Ońbaǵan, qara munyń istep júrgenin, — dep taǵyda uryp jibergisi kelip qolyn kótergende Seıit esikten lyp berip syrtqa ata jóneldi. Bul áńgime osymen aıaqtalyp, qonaqtar únsiz otyryp tamaqtaryn iship, attanyp ketken edi. Sahı attanar aldynda apa-jezdesine:

— Balanyń sózine renjimeńder, balalyqpen oınaǵany shyǵar, — dep balasy úshin jýyp-shaıǵan bolyp keshirim ótingen-di.

Biraq muny balalyq dese de «aıtylǵan sóz atylǵan oq» sekildi, Shákeńniń de Ráýish apaıdyń da júregine shóńgedeı qadalyp, talaıǵa deıin mazań kúıge túsirdi. Bárine ýaqyt emdeıdi demekshi, odan beri qanshama jyldar ótti. Ata-ananyń qartaıyp balanyń erjetken shaǵy. Seıittiń sózi de ýaqyt tozańyna kómilip, sanadan umyt boldy. Solaıy solaı-aý, biraq qansha umytylsa da kúnderdiń kúninde álgi sóz, aldarynan sopań etip shyǵa keletin. Osyndaı oımen olar ómir súrdi.

Sol sóz qazir de Ráýishtiń qarsy aldynan shyqqandaı. Olaı oılamasa da bolar edi, biraq oılamasqa shamasy joq.

Kúlán kelini Shákimuratqa deıin alty qursaq kóterdi, tórt- ul, eki -qyz. Bári de din aman, aldy úıli jandy azamat bolǵan. Sonyń úsheýi qalada turady, solar Shákimuratty jeliktirip, baýyrlaryna tartyp júrgen sekildi. Ráýish sodan kúdiktenedi. Marqum otaǵasy Shárip aqsaqal birde:

— Ráýjan, renjimeı tyńdasań bir áńgime aıtaıyn ba? — dedi. Sózdi alystan oraǵytyp áıeliniń qabaǵyn baǵyp turǵandaı. Sondaǵy aıtqany, sen osy Shákimuratty ana Sahıdyń balalarynan qyzǵanasyń ba, alty aılyǵynan bastap baýyryńa saldyń, aq sútińdi embese de, analyq shýaǵyńa bólenip ósti emes pe. Tym qaqpaılamaıyq, endi erjetken de solarǵa ketip qalar deımisiń. Áıteýir, aman bolsyn de, aman erdiń aty shyǵady degen, — dep baıyppen oı tastaǵan edi. Ráýish otaǵasynyń sózine daý aıtpady, kelisken raı tanytqan boldy.

Al myna jaǵdaıda ne isteý kerek. Ákesiniń qyrqyn bermeı jatyp, qalaǵa kóshkeni qalaı. Keshe ǵana dúnıeden ozdy, áke topyraǵy qurǵamaı jatyp,.. Astapyralla, ataı kórme. Ózine salsa eshqaıda qozǵalǵysy joq.

Kelgen qonaq balalar tamaqtanyp bolǵan soń jatar aldynda dalaǵa shyqty. Osy kezde Ráýish ulymen ońasha otyryp, bıyl kóshýdiń reti bolmaıdy. Ákeńniń qyrqyn, jylyn ótkizbeı eshqaıda kete almaımyn. Al saǵan toqtaý qoımaımyn, bara ǵoı, kelip turasyń, — dedi.

— Oı, Apa...aı, taǵy da bastadyń ba? Men qalada jalǵyz tura almaımyn, sen munda jalǵyz óziń qalaı turasyń. Aǵash jaryp, ot jaǵyp tońyp-seńip júresiń be? Ákeıdiń qyrqyn jınalyp kelip osynda beremiz. Soǵan ne taýsylatyny bar, — odan da júkti jınastyryp kóshýge daıyndalyńyz, — dep ornynan turyp ketti. Sóz tyńdasa qane?.. Sóz tyńdaǵan adamnyń quly bolady ekensiń ǵoı.

Mynadan soń Ráýishtiń oıy astan-kesten boldy, bar aıtqany:

— Shákijan-aý munyń ne? — dep bir túrli keıip, únsiz otyryp qalǵan. Osylaısha ári-sári kúıde júrip dastarqandy jınap, jatyn bólmesine kirdi. Kóńili kúńgirt tartyp, álde ne eńsesin ezip turǵandaı. Kúnde jarqyrap turatyn bólmeniń ishin de kóńilsizdik jaılap, tunjyrap, túnerip alǵan. Ráýish bolsa bólmeniń ortasyndaǵy úlken tósektiń shetine sheshinbesten qısaıa ketti. Aqsaqalynyń artyn ótkermesten balaǵa erip, qalaǵa kóshkisi joq. Jany oǵan kúızelip jatqan joq. Qursaǵyn jaryp shyqpasa da alty aılyǵynda baýryna basyp, júreginiń jylýyn tógip ósirgen balasynyń anasyna sonshalyq sýyǵy qalaı. Kishkentaı kezinde mundaı emestin «apalap» moınynan qushaqtap, etegine oralyp sońynan qalmaıtyn sábı qylyǵyn qalaı umytsyn. Júregi erip, tileýi sonyń jolynda boldy emes pe. Osylaısha, oı kemirip jatqan ol tań aldynda uıyqtap ketipti. Áldeneniń tasyl-gúrsilinen oıandy. Sóıtse balasy úıdegi júktiń bárin mashınaǵa tıep jatyr. Keshe ǵana saltanaty jarasyp turǵan bólmeler bosap qalǵan. Ráýish beıshara jaǵdaıdyń munshalyqty shuǵyl bolatynyn oılamasa kerek, tipti esinen tanǵandaı óńi bozaryp, aǵarǵan samaı shashtary burqyrap, ájimdi júzi kúızelip, sileıgen qalpynda turyp qaldy. Kenet boıyn ashý kernegendeı:

— Balam, meniń tósek ornyma tıme, qalǵanyn alda júre ber! — dedi. Óńi bir túrli ózgerip, ashýly júzin balasyna tiktep qadaǵan ol:

— Nege sóz uqpaısyń, men bıyl kóshpeımin dedim saǵan, — dep ulyna daýys kótere sóıledi. Bul Ráýish ananyń balasyna eń alǵash ret daýys kóterip, qatty renjip aıtqan sózi osy edi.

— Jaraıdy, jaraıdy, kóshpeseń,.. ashýyńdy basshy, apa, — dedi Shákimuratta sheshesiniń sýyq júzin birinshi ret baıqap, — myna kórshi úıden baryp shaı-paı isheıik, jańa shaı jasap qoıdym degen, júrińiz sonda baralyq, — dep, anasyn aldaýsyrata bastaǵan.

— Joq onda bara almaspyn ózderiń bara berińder. Ózimde de shaı bar, — dedi áli de ashýy qaıta qoımaǵan, Ráýish sol bette dalaǵa shyqty. Osy kezde kórshi úıdiń qaqpasynan shyǵyp kele jatqan Munar qarıa:

— Báıibshe, bul qalaı boldy? Sizder kóshedi degen tipti oıymyzǵa kelseıshi. Ómir boıy irgemiz sýymaǵan jandar edik, kóshetinderińizdi biz qalaı bilmeı qaldyq, durystap dám tatyńyzdar endi, — dep Ráýishtiń kóńilsiz júzine bajaılaı qarady.

— Alla razy bolsyn, meniń eshqaıda keteıin degen oıym joq. Myna Shákimurat, qaraǵym, qalaǵa jumysqa turǵan soń kerek jaraǵyn alyp ketkeli kelgen ǵoı, — dedi. Báıbisheniń sózin onsha uqpaǵan qarıa:

— Júrińizder, tamaq daıyn tur, úıge kirińizder, — dep kórshilerin úıge bastap júrdi. Munar aqsaqaldyń jasy Shárippen shamalas edi, ekeýi de kishkentaıynan birge ósti, birge júrdi. Osy keńshardyń kóshelerin shańdatyp jalańaıaq jarysqan bala kezderinen bastap, eseıgende de juptary jyzylmaı ómirdiń jaqsy —jamanyn birge kórdi. Týysqandaı bolyp ketken tileýles jan edi. Bizge aıtpaı kóshe jónelgeniń qalaı deýiniń jóni bar. Ráýish ony sezip otyr sháı ústinde de kóshem degen oıda emes ekenin qaıtalap aıtyp, aqsaqalynyń jylyn ótkermeı eshqaıda kete almaımyn degen. Bul ýaqytta Shákimurat apyl-ǵupyl tamaq aýyz tıisimen syrtqa ata jónelgendi.

Sháı iship syrtqa shyqqanda Ráýish úıdiń syrtynda baýry jer syzardaı bolyp qaıqaıa júk tıelgen mashınany kórgen de, júregi dir ete qaldy. Tez-tez basyp úıge kirdi,..Túnde ǵana jatyp shyqqan bólmesi qańyrap bos tur, jıǵan-tergen múlki, tósek orny bári-bári tıelip ketken. Bul keremetti kórgen Ráýish apanyń kóńili múlde qulazyp, myna qańyrap qalǵan bos bólmeler sekildi ishi-baýry úńireıip qaldy. Sol-aq eken býyn-býynynan ál ketip del-sal bolǵan ol boıyn ustaı almaı tabaldyryqqa sylq etip otyra ketti.Onsyzda janynyń jartysy — ómirlik qosaǵy Shárippen birge ketip edi, endigi hali mynaý, jurtta qalǵan jetim kúshik sekildi. Úlken bólmeniń bosaǵasyna súıengen qalpy kózinen aqqan taram-taram jasqa ıe bola almaı, óksigen qalpy otyryp qalǵan. Osy kezde syrtqy esikten:

— Apa, qaıdasyń, júrińiz endi, — dep úıge kirip kelgen balasy bos bólmeniń ortasynda egilip jylap turǵan anasyn kórdi.

— Apa, nege sonsha taýsylasyń, shetelge kóship baramyz ba? —dep anasyna ózinshe toqtaý aıtqan boldy. Ráýish balasynyń sózin ázer estidi, sonsoń kóziniń jasyn súrtip, boıyn jınaǵan ol:

—Qaraǵym, Shákimurat, aınalaıyn, — dedi kóziniń jasyn ormalynyń shetimen súrte túsip, — betińnen jarylqasyn, saǵan aıtarym ákeńniń basyna qulypy tas qúdy umytpa, qulynym, — dep kúızele til qatty.

— Qoıam, árıne, ony ýaıymdama. Júrińiz endi bógelmeıik, — dedi ol.

— Sen shyǵa ber, qaraǵym, men ishki esikterdi jaýyp shyǵaıyn, — dep balasy shyǵyp ketken soń az-kem bógelip qaldy. Aýyzǵy bólmede jýan tireý bolatyn. Ózi osy úıge kelin bolyp túskende bar edi. Birde kúıeýine aıtqany bar: «Shákesi osy tireýdiń keregi qansha, aǵash úıge qazir eshkim de tireý tiremeıdi ǵoı», dep. Shákeń oǵan jaı kúmiljidi de qoıdy. Biraq tireýge tıispedi. Keıin oǵan Ráýishtiń de kózi úırendi. Shákeń mal jaıǵap kelgennen soń únemi syrt kıimderin osy tireýdiń joǵary jaǵyndaǵy jýan temir ilgekke iletin. Sol temir ilgek, áli de so qalpynda, endi qanshama jyl turaryn bir qudaı biler. Ráýish temir ilgek pen kári tireýdi birinshi ret kórgendeı súzile qarady. Ótken kúnderdiń eski elesi sekildi.

Dańǵyrap bos qalǵan bólmelerde shashylǵan gazet-jýrnaldar, tógilgen shyrpy taldary qobyrap jatyr. Peshtiń úsinde ot kóseıtin shúmshýir men peshtiń aldynda turatyn toqal oryndyq qana qalypty. Bular qalanyń úıine kerek emes. Ráýish úńireıgen bólmeniń ishine budan ári qaraýǵa dáti shydamaǵandaı, júzin qubylaǵa buryp, tizerlep otyrdy da ishinen biletin duǵasyn oqyp, Alladan keshý surady, baıaǵyda táýip atasy aıtatyn edi: «Adamnan surama, Alladan sura» dep, Alladan surarym qudaı qosqan qosaǵyma o dúnıede de serik ete kór meni, dep ájimdi júzi múlde qýaryp:

— Sháke, sen keshir, seni munda tastap men eshqaıda kete almadym, — dedi.

Osyny aıtqan ol ornynan dereý turyp, jaýlyǵynyń bir ushyn tuzaqtap, ekinshi basyn álgi temir ilgekke baılap, jurtta qalǵan toqal oryndyqty aıaǵynyń astyna qoıyp soǵan shyqty. Moınyna ilgektep baılaǵan jaýlyǵynyń ekinshi ushyn ilip jatyp sońǵy ret úıdiń ishine qaraǵysy keldi. Biraq qaraı almady. Óziniń ot jaqqan úıi, talaı qyzyq qýanyshty ótkergen qasıetti mekeni, sonyń bosaǵasynan ana dúnıege attanǵaly tur. Qudaı qosqan qosaǵynyń sońynda qalyp, qalǵan ǵumyryn jylap ótkizgisi joq. Sol sát tabanyn tirep turǵan toqal oryndyq domalap tústi. Qańyraǵan bos bólmelerdi oryndyqtyń «sart» etken dybysy ǵana aralap ketkendeı boldy. Ráýish denesi bulqynbady da, qoldary da kótermedi, tikesinen-tik asylǵan qalpynda ómirden ozdy.

Bul kezde «Shákeń úıi kóshedi eken, balasy kelip Ráýish táteni qalaǵa kóshirip áketkeli jatyr» degendi bireýden bireý estip, esik aldyna bir talaı adamdar jınalyp qalǵan. Kelgenderdiń bári de, Ráýish táteni qaıda desip jatty.

---