InfoHub Logo

Bul maqala qazaqtyń Jaıyqtyń «aq shaǵalasy» atanǵan aqyn qyzy Aqushtap Baqtygereeva apamyz «Oraldym, saǵan Aq Jaıyq» dep jyrǵa qosqan Qazaqstannyń batys óńiri Oral qalasyndaǵy M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń alǵashqy túlekteriniń biri matematık – ǵalym, fızıka – matematıka ǵylymdarynyń doktory (1961), profesor (1961), Qazaq KSR Ǵylym akademıasynyń akademıgi (1962), KSRO Oqý aǵartý isiniń úzdigi Taımanov Asan Dabysulynyń ómiri men eńbek jolyna arnalady.

Dúnıe júzine tanymal, ataqty matematık, Uly Otan soǵysyna qatysqan ofıser Asan Dabysuly Taımanov (25.10.1917j. Batys Qazaqstan oblysy Bókeı ordasy aýdany Beısen aýyly – 01.02.1990 j. RF Novosıbırsk) 1936 jyly A.S. Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti), 1938 jyly Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń syrttaı bólimin, 1938 – 41 jyldary (keıin 1945 – 1947) Lenın atyndaǵy Máskeý memlekettik pedınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1947 jyly fızıka – matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty, 1961 jyly fızıka – matematıka ǵylymdarynyń doktory ǵylymı dárejesin alǵan.

1936 – 1938 Oral pedınstıtýtynda oqytýshy, 1947 – 1954 jyldary – Qyzylorda pedagogıkalyq ınstıtýtynyń oqytýshysy, kafedra meńgerýshisi. 1954 – 1956 jyldary Shýıa ınstıtýtynyń dosenti. 1956 – 1960 – jyldary Ivanovo toqyma ınstıtýtynyń dosenti. 1960 – 1968 jyldary – KSRO Ǵylym akademıasynyń Sibir bólimshesi Matematıka ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, Novosibir memlekettik ýnıversıtetiniń kafedra meńgerýshisi. 1968 – 1970 jyldary – Qazaq KSR Ǵylym akademıasy fızıka – matematıka bólimshesiniń akademık hatshysy. 1970 – 1971 jyldary – Qazaq KSR Ǵylym akademıasy Matematıka jáne mehanıka ınstıtýtynyń (qazirgi Matemtıka jáne Matematıkalyq modeldeý ınstıtýty) dırektory. 1971 – 1990 jyldary KSRO Ǵylym akademıasy Sibir bólimshesinde Matematıka ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri qyzmetterin atqarǵan.

Ǵalymnyń negizgi eńbekteri teorıalyq jıyntyq topologıasyna, úzdiksiz beıneleýdiń taralýyna, borel jıyntyǵyna, modelder teorıasyna, evklıd keńistigi elementter teorıasyn zertteýge, matematıkalyq logıkaǵa arnalǵan. Taımanov Asan Dabysuly Qazaqstanda matematıkalyq logıka ǵylymynyń damýyna súbeli úles qosqan. Ol oqytýshylar men stýdenterge arnap matematıkadan ǵylymı semınarlar uıymdastyryp, matematıkalyq konkýrstar men keshterdi ótkizýdi engizgen. 1951 jyly tuńǵysh ret respýblıkada ǵalymnyń usynysymen oqýshylardyń qalalyq jáne oblystyq matematıkalyq olımpıadalary uıymdastyrylǵan. Asan Dabysuly Qazaqstanda matematıkalyq ǵylymdy damytýda kóptegen eńbek sińirdi. Ǵalymnyń bastamasymen Qazaq memlekettik ýnıversıtetinde (qazirgi Ál - Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti) algebra jáne matematıkalyq logıka kafedrasy, Matematıka jáne mehanıka ınstıtýtynda algebra jáne matematıkalyq logıka zerthanasy men qoldanbaly baǵyttaǵy zerthanalar, Respýblıkalyq fızıka – matematıka mektebi ashylǵan. KSRO Oqý aǵartý mınıstrligi janyndaǵy Ǵylymı – ádistemelik keńesi Prezıdıýmynyń múshesi jáne kóptegen ǵylymı keńesterdiń múshesi bolyp saılanyp, matematıkalyq logıkadan Búkilodaqtyq konferensıanyń uıymdastyrý komıtetiniń múshesi bolǵan. Asan Dabysuly Taımanov Keńes Odaǵy men Qazaqstan atynan Nıssada matematıka, Gannoverdegi logıka, ádistemelik jáne fılosofıa ǵylymdary boıynsha ótken Halyqaralyq kongreske, modelder teorıasy jónindegi kóptegen Halyqaralyq konferensıalarǵa qatysqan. 1973 – 1984 jyldary úsh dúrkin shetel ýnıversıtetterine baryp, matematıkadan dárister oqyǵan. Asan Dabysulynyń ǵylymdaǵy qajyrly eńbegin ataqty akademıkter L.V. Keldysh, A.A.Lápýnov, P.O. Aleksandrov, A.Ia. Hınchın, A.I.Malsevter joǵary baǵalaǵan. Sanaly ǵumyrynda matematıka ǵylymy salasynda iri ǵylymı mektep qalyptastyryp, tek Qazaqstannyń ózinde 12 ǵylym kandıdatyn daıyndap shyǵarǵan. «KSRO Aǵartý isiniń úzdigi» tósbelgisimen (1978), İ – dárejeli «Otan soǵysy» ordenimen (1985), 2 ret «Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen (1967, 1986) marapattalǵan.

2002 jyldan bastap atalǵan ýnıversıtette akademık Asan Dabysulyn eske alýǵa arnalǵan «Taımanov oqýlary» halyqaralyq ǵylymı – tájirıbelik konferensıa dástúrli túrde ótkizilip keledi. Qazirgi tańda Oral qalasyndaǵy Ordjonıkıdze atyndaǵy kóshe, №34 mektep – gımnazıasy akademık A.D. Taımanovtyń atynda. Sonymen qatar, ýnıversıtette bilimi men qoǵamdyq jumystarǵa qatysýǵa belsendi, ozat stýdentterge A.D. Taımanov atyndaǵy ataýly shákirtaqy berilip keledi.

Qazaqstan matematıkasynda álemdik esepterdi shesher ǵalymdarymyz jyl sanap kóbeıip, matematıka ǵylymynyń damýy aıqyn kórinip kele jatqanyna qýanyshtymyz. «Ǵylym joly – aýyr jol. Eger sen kún saıyn óz talantyńdy ushtap, enbektenbeseń, eshnársege qol jetkize almaısyń», - dep Asan Dabysuly aıtqandaı kún saıyn bilimin shyńdap, matematıkany odan ári qaraı damyta túsetin, álemdik deńgeıge shyǵaryp, elimizdiń ǵylymynyń damýyna orasan úles qosar ǵylym – bilim mamandary kóbeıe bersin.

Ál – Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti

Mehanıka – matematıka fakúlteti

Sısekenov N.D. [email protected]

---