InfoHub Logo

Aıqyn da qanyq boıaýy mol, tereń oı men rýhqa toly tamasha týyndylar bergen qazirgi qazaq poezıasynyń ozyq ókilderin biz oryndy qurmet tutamyz. Al, poezıanyń osyndaı bir shoǵyr aqsaqaldary men sardarlary qatarynda qazaqtyń tamasha aqyn qyzdary da júrse, zadynda qyzyn ardaqtap kelgen halqymyz úshin munyń ózi úlken ǵanıbet. Bizdiń ádebıet maıdanymyzǵa belsene atsalysyp, halyq súıispenshiligi syndy asa zor baqytqa ıe bolǵan az ǵana toptyń katarynda aqyn Farıza Ońǵarsynova da bar. Ádebıetimizdiń aspanynda onyń juldyzy búginde aıqyn jarqyraıdy. Ol qarymy mol talant ıesi, sóz óneriniń kemeline jetken jáne kemeldene beretin úlken sýretkeri. Búginde Farızanyń oqýshylar aýdıtorıasy keń, onyń jyrlaryn kámeletke jańa tolǵan jas ta, úlken de qushtarlyqpen oqıdy. Ulttyq ádebıetimiz ben mádenıetimizdi, ǵurpymyzdy qadirleıtin kóńili oıaý oqyrmandarymyzdyń kitap sóresinen qazirde Farıza aqynnyń shyǵarmalaryn tappaý qıyn. Osynyń ózi Farıza shyǵarmalarynyń ómirlik qajettigin, tálimi mol, qoǵamymyzǵa tárbıelik yqpaly men pármendiligi kúshti ekendigin dáleldeıdi. Bir ǵana maqala kóleminde Farıza tvorchestvosynyń búkil bolmysyn, erekshelik qasıetterin jetkize ashyp kórsetý qıyn. Degenmen biz bul baǵytta eń basty máselelerge toqtalyp óteıik. Jalpy poezıa degenimizdiń ózi — álemdik ómirdiń tynysy, onyń qany, oty, onyń jaryq sáýlesi men kúni. Dúnıedegi barlyq kórinisterdiń ózindik poezıalyq sıpaty bar bolsa, poezıa olardyń mánin aıqyn kóre jáne uǵyna bilýge kómektesedi. Endeshe másele aqyndardyń sol kórinisterdi qalaı jaza bilýinde ǵoı. Mine, Farıza Ońǵarsynovanyń ózgelerden daralanar tusy da osy. Aqynnyń basty ereksheligi — ózin tolǵandyrǵan máselelerdi jasandy emes, shynaıy tebirenispen jyrlaıtyndyǵynda. Taýdan qulaǵan asaý ózen tasqynyndaı tegeýrindi tolǵanystan týǵan, artyq boıamalardan ada Farıza óleńderi óziniń shynshyldyǵymen, tabıǵılyǵymen oqýshysyn birden baýrap alady. Oqýshy da onymen birge tolǵanys kúıin keshedi. Bul — aqyn tvorchestvosynyń bir qyry.

Farıza óleńderi taqyrybynyń keńdigimen, adam balasy ómirindegi eń adamgershil, eń kókeıtesti máselelerdi qozǵap jatatyndyǵymen qundy. Halqymyzdyń ótkeni men búginin salystyra jyrǵa qosý, áleýmettik problemalardy tereń ashyp aıta bilý — onyń tvorchestvosyna tán qasıet. Farıza óleńderi Otanyn, halqyn súıýge úndeıtin asqaq únge, azamattyq pafosqa toly. Kúndelikti ómirimizdegi eleýsizdeý kórinetin jaıttardyń ózinen aqyn úlken tolǵanysty túıinder jasaıdy. Farızanyń árbir týyndysyna janartaýlardan qaınap shyqqandaı qýatty da kesek oılary aıqyn kózge uryp turady. Bul jerde kemeldi aqynnyń oı túıindeýdegi jáne qorytýdaǵy tereńdigin, olardy túrli formalarmen bere bilýdegi sheberligin aıtyp jatýdyń ózi artyq.

Aqyn tvorchestvosynyń tili baı. Týǵan jer tabıǵatyn jyrǵa qossa, ol aqynnyń tildik baı qory arqyly búkil ajarymen, san qubylǵan boıaýymen sýretshi kartınasyndaǵydaı jarqyrap kóz aldyńda turady. Kóregen qarıalar aýzynda ol baıypty fılosofıalyq oılarǵa jeteleıdi. Qyz-bozbala aýzynda kirshiksiz sezim kúıin shertedi. Al, ómirde áli de bolsa kezdesip qalatyn keıbir keleńsizdikterdi, bizdiń adamgershilik normalarymyzdan tys kórinisterdi synaýy mergenniń qıadaǵyny qaqqan bultartpas oǵyndaı dál de ýytty.

Farıza Ońǵarsynovanyń tvorchestvosyna tán, onyń aqyndyq kelbetin daralaı túsetin erekshelikter «Suhbat» jınaǵynda ata-babalar mıras etip qaldyrǵan qazaq dalasynyń ótkenimen sabaqtastyryla otyryp, onyń búgingi ómiri, sulý tabıǵaty, zamandastarymyzdyń erlik eńbegi, olardyń týǵan elge degen kirshiksiz mahabbaty jyrlanady. Tarıhı keıipkerler men búgingi zamandas arasynda ózara úndestik bar. «Qoınyna shejirelerin jasyryp jatqan» ólkemizdi, týǵan óńirdi búgingi urpaq qyzǵyshtaı qoryp, qasterleıdi. Onyń oı-armany barsha dáýir urpaqtarynyń múddesimen birtutas. Ol eliniń abyroıyn oılaýshy, zamandastaryn erlikke úndeýshi kúresker, sol jerdi túletýge batyl qulash uryp júrgen eńbekker.

Sondyqtan da:
Kózińdi jaýlar jap-jasyl
bıdaıdyń tolqyn jas kógi.
Shańdatqan babam san ǵasyr
dalanyń búgin basqa óńi.

Alyp dalanyń mol yrysyn beınelegen aqyn mundaǵy «nannyń ár dánin besikte jatqan balǵynǵa» balaıdy.

Qazaqstan búgingi dáýirde talaı damý satylarynan ótti. Onyń árbir kúni, árbir jyly eńbek dúbirine toly. Qanshama keń aımaqta tyń jerler ıgerildi, qanshama qalalar salynyp, zaýyt, fabrıkalar turǵyzyldy. Halyqtyń áleýmettik ómirinde qanshalyq ózgerister boldy. Osynyń bári elimizdiń beıbit ómirin, revolúsıa jetistikterin qorǵaı otyryp, júzege asyryldy. Osy erlik isterdiń kósh basynda árdaıym da elimizdiń ul-qyzdary júr. Bul Farıza Ońǵarsynova óleńderiniń búkil boıynan aıqyn kórinip otyrady. Qazaqtyń keń dalasy bar kelbetimen, sulýlyǵymen, araılap atqan tańdarymen, tamyljyǵan keshterimen, juldyzdy tynysh túnderimen janaryńa uıalaıdy.

Tún.
Aspan — jasyl jaıma. Juldyz — aqyq.
Bulaq — qyz sholpy taqqan syldyratyp.
Kók — zańǵar. Dala — shalqar,
bul sulýlyq
tur meniń júregimnen jyr qulatyp.

Týǵan dalanyń ásem túnin, onyń áserin budan artyq jetkize jyrlaý múmkin emesteı.

Qazaq jeriniń tamasha tabıǵatyn sýrettegende aqynnyń júırik — qalamy atameken Mańǵystaý óńirin de jarqyn boıaýlarymen órnektep ótken. Tabıǵaty qatygezdeý, aptap ystyq qýyrǵan shóleıtti óńirdiń de sulý tabıǵaty bar. Onyń da bulaqty baýraılary, jannat jerleri, taýlary men kókoraıly alqaptary bar. Osynyń bárin ólkeni tek shyn súıgen adam ǵashyq kózben, tabıǵat — anaǵa asa zor súıispenshilik kózimen kórer bolsa kerek-ti. Al, Farıza Ońǵarsynova Mańǵystaý taqyrybyn, onyń tabıǵatyn jan-júregimen súıip, búkil tvorchestvosy boıyna janynyń bar jalynyna oraı jazyp júr. Atalmysh kitaptyń sońǵy bóliminde Mańǵystaý tabıǵaty keńinen qamtylǵan. Munyń bárinde aqynnyń týǵan topyraqqa degen kirshiksiz adal mahabbaty aıqyn seziledi. Eldiń ǵurpyn, turmys mádenıetin, ónerin qasterlep, qurmetteýge jeteleıtin de osy mahabbat.

Kıiz úı... Kóp bolypty-aý kirmegeli...
Syǵalap túndiginen Kún kemeri.
Janyma bir rahat ákeletin
jupary boz jýsannyń irgedegi.

Osy joldardy oqyp shyǵyp erekshe bir sezim qushaǵynda oısha aýylǵa sapar shegesiń. Kıiz úı... Ulttyq qol ónerimizdiń jetistikteri...

Túrin-aı tekemettiń! Asyl qandaı!
Úńildim únsiz ǵana basymdy almaı.
Kele ǵoı, qoshaqanym, ózime! — dep,
ájem kep sıpaǵandaı shashymnan jaı.
Kúıimdi keshseńder-aý sol bettegi,
turǵandaı ana kóńil terbep meni.
Jan bitip jaırańdady jan-jaǵymnan
qazaqtyń qoshqar múıiz órnekteri...

Farıza Ońǵarsynova — jalpy qazaq poezıasynda alar orny úlken aqyn. Qazir ol kemel shaǵynda. Biraq shyn baqytym da, asqaraly shyńym men muratym da alda deıdi ol. Osy jolda kúrdeli tolǵanys sátterdi keshedi.

Jyr jazý degen — azap, ot

áıel bop týǵan bolmysqa, — dep onyń ózi aıtqandaı, tereń izdenisten týǵan óleńderi oqyrman qaýym kóńiline qalaı da jarqyn jol taýyp jatady.

«Men aqyn qyzymyz Farıza Ońǵarsynovany adaldyq, namysqoılyq, jany da taza, ary da taza erlerge laıyq bıikterde ǵana kóremin...» — deıdi kitapqa jazǵan alǵy sózinde akademık-jazýshy Ǵabıt Músirepov. Bul — halqynyń er minezdi aqyn qyzyna berilgen oryndy baǵa. Muny Farıza Ońǵarsynova óziniń ómirimen, búkil tvorchestvosymen dáleldep keledi.

Mańǵystaý. 1984

---