InfoHub Logo

Qylyshynan qan tamǵan Shyńǵys han sholǵynshy ustaıdy eken deıdi. Dúnıeniń tórt tarabyndaǵy jańalyqty sol sholǵynshylar han ordasyna jetkizip turady eken. Kúnderdiń kúninde sholǵynshylardyń biri ádettegideı kórgenin aıtyp keledi. «Osyndaı, «Sarýalynyń aryǵy» degen jerde boldym. Ordaly qulannyń mekeni eken. Mańaıyna eshkimdi jolatpaıdy. Mańyna kelgendi teýip, taptap, shaınap óltirerdeı. Áıteýir, atymnyń júıriktiginen ázer qashyp qutyldym», — deıdi.

Sonda Shyńǵys hannyń qasynda otyrǵan Joshy degen balasy: «Oı, aqsaqal, adamdy qulan teýip óltiredi degenge senbeımin», — depti de, óziniń senimdi degen qyryq jigitin qamdap, qulan ordasyna barmaqshy bolypty. Qyryq jigit: «Barmaı-aq qoısań qaıtedi» degen eken, oǵan han balasy kónbeıdi.

Sodan, Joshy qostanyp qyryq jigitin ertip attanyp ketedi. Sholǵynshynyń aıtqanyndaı, Sarýalynyń aryǵy qulan oınaǵyna aınalǵan eken. Ań degen kózdiń qurty ǵoı, sol jerde Joshy jeńildik úshin qyzyl shekpenin kıip, qobyly sadaǵyn alyp, qulan ordasyna qaraı qasqaıyp týra júredi. Al, qyryq serigi bolsa júreksinip, jabyndy tasany baspalaı ilesip otyrady.

Joshynyń qarasyn kórgen qulan ordasy shoqtaı bolyp ıiriledi de, ishinen bir aqsaq qulan bólinip shyǵyp qarsy júredi. Sol betinde osqyryna odaǵaılap kelip, jerdi tarpyp jibergende jer betin sasyq qara tuman basyp ketedi. Osy kezde Joshynyń qyryq serigi endi qaıttik dep ańyryp turǵanda: «Qyryq jigitten qasha júrińder, qyzyl shekpendi basa júrińder!» degen daýys estiledi. Sóıtkenshe bolmaıdy, aspan astyn dúsirlegen kóp tuıaq kernep, alaǵaı da bulaǵaı bolyp ketedi.

Bir mezgilde tuman ashylady. Qyryq jigit andaǵaılap qarasa, qulan da joq, han balasy da joq. Tek qana, jerdiń astyn ústine shyǵarǵandaı bolyp, qalyń qulannyń shubyryndy izi jatyr. Qyryq jigit úsh kún boıy sol shubyryndy izdi tinte qarap júrip han balasynyń shynashaǵyn ǵana taýyp alady. Shynashaqty jerlep, han balasyna laıyq kúmbez turǵyzady.

Sodan, qyryq jigit qaıǵyryp elge oralady. Bolǵan isti aıtýǵa eshqaısysynyń júregi daýalmaıdy. Shyńǵys han bolsa jigitterdiń kelgenin estip: «Meniń balam ańnan oralǵanda maǵan soǵyp ótýshi edi ǵoı. Iapyr-aı, balam jazym bolǵan-aý!» — dep ýaıym shegedi. Jazǵyrar eshkimdi bilmeı alasuryp: «Kimde-kim balamnyń jaman habaryn jetkezse, kómeıine balqyǵan qorǵasyn quıylady!» — dep jar shashady. Biraq jarlyq hanǵa bala bola ma, sol qalpy júregi jamandyqty sezip, qaıǵyryp jatyp alady.

Ol kezdiń dástúrinde qandaı qaza bolsa da, jetisine deıin estirtý qajet eken. Joshynyń jetisi taqalǵan saıyn halyq ne isterin bilmeı uılyǵady. Sol kezde Naımannan shyqqan uly jyrshy Ketbuǵa degen dombyrashy: «Qoı, han balasynyń ólimin estirtpeı bolmas, dombyraǵa til bitirgenim ras bolsa, men baraıyn!» — dep, Shyńǵys hannyń ordasyna keledi. Kelse, han qaıǵyǵa qamalyp, teris qarap jatyr. Ketbuǵa ordanyń ortasyna tize búgip, dombyrasyn tarta bastaıdy. Bul kúı «Qulan oınaq» dep atalady. El ishinde «Qulannyń júrisi» dep tartatyn
dombyrashylar da bar. Áp degende lepildep, ekpindep estilgen tyń sarynǵa Shyńǵys han eleń etip qulaq túredi. Dombyra odan saıyn lepirip, uly dúbirge ulasqan sátte Shyńǵys hannyń kózi jaınap, áldebir úmit kúshi silkip turǵyzǵandaı basyn kóterip otyrady. Dombyra úni onyń kóz aldyna balasy Joshynyń aryndap, qulandy qoıdaı qaıyryp júrgenin elestetedi. /osy kezde dombyra qulan úıiriniń quıyndaı uıtqyp jóńkilgenin, myń san tuıaqtyń dúbirin bildirgendeı serpı qaǵylady/.

Shyńǵys hannyń basyn kóterip alǵan Ketbuǵa endi dombyrasyna shymshymdap bólek saryn, bóten dybys qosyp ekinshi kúıin bastaıdy. Bul kúıi «Estirtý» dep atalady. Álginde ǵana ańnyń apshysyn qýyrǵan eles áp-sátte seıilip, hannyń qulaǵyna bir habar emis-emis jetkendeı bolady. Bir ýaqytta dombyraǵa til bitkendeı: «Ýa, ıemiz Shyńǵys han, balań óldi — Joshy han!» — dep suńqyldaı sarnap qoıa beredi.

Sol kezde Shyńǵys hannyń daýysy sańq etip: «Toqtat, seniń tartar, meniń estir kúıim emes eken. «Balań óldi — Joshy han» dep tur ǵoı!» — deıdi.

Ketbuǵa bolsa sabyrmen: «Aı, taqsyr, balańyzdyń ólimin ózińiz estirtkenińiz ne bolǵany» — dep ýáj aıtady. Sonda Shyńǵys hannyń mysy quryp: «Qap, mynaý aýyrlyqty ózime aýdaryp ketti-aý!.. Jaraıdy óz jarlyǵymdy ózim attamaı-aq qoıaıyn. Biraq jaman habardyń aýzymnan shyǵýyna sebepshi bolǵanyń úshin jazalanasyń! Seni Aıdaharly taýynyń alqymyndaǵy aıdahar úńgiriniń aýzyna alyp baryp tastaıdy!»
— dep, nókerlerine ámir beredi.

Sol jerde han buıryǵyn qaza qylmaıtyn nókerler Ketbuǵany dedektetip alyp júrip, aıdahar úńgiriniń aýzyna top etkizip tastap ketedi.

Aıtqansha bolmaı, adam ıisin sezgen aıdahar shıratyla serpilip úńgirden shyǵady da, lebimen tartyp Ketbuǵany juýǵa ońtaılanady. Sonda, basqa sharasy qalmaǵan Ketbuǵa júrelep otyra qalyp, dombyrasyn kókelete suńqyldatyp, bir kúıdi tarta jónelipti deıdi. Bul kúı «Aıdahardy arbaý» dep atalady. Keıbir kúıshiler dombyraǵa «kóke-kóke» degen sózdiń yrǵaǵyn keltire tartatyn bolǵandyqtan, bul kúıdi «Kóke-kóke» dep te ataıdy.

Kúı saryny estilýi muń eken, aıdahar sulyq túsip, ıegin jartasqa súıep, qımylsyz qalady. Bir mezgilde kúı bitedi. Sonda aıdahar manaýraı qımyldap, inine qaıta kiredi de, keshikpeı at basyndaı altyn alyp shyǵady. Alyp shyqqan altynyn «ýf» dep úrip, Ketbuǵanyń aldyna túsiredi.

Osylaısha, hannyń qaharynan, aıdahardyń aıbarynan aman qalǵan Ketbuǵa dombyrashy muratyna jetken eken.

«Aqsaq qulan» kúıine qatysty úshinshi ańyz Qazaqstannyń shyǵys óńirinde aıtylady. Kúıdiń saryn-sazy da bólek.

Bul ańyzda da balasy Joshynyń ólimin estip Shyńǵys hannyń shıryǵýy baıandalady. Ashý ústinde «qaıtseńder de, balamdy óltirgen aqsaq qulandy qolǵa túsirińder!» dep ámir etedi.

Sodan qulandy qamalap ustaý úshin Tarbaǵataı taýynan bastap, İle ózenine deıin or qazylady. Qalyń ásker aqsaq qulandy qaýmalap, orǵa tyqsyryp kelgende, qazýly ordan qarǵyp ótip, Betpaqtyń dalasyna shyǵandaı shyǵyp ketken eken deıdi.

---