InfoHub Logo

Aqsaq Temir ózi jetim bala bolady. Sol Aqsaq Temir jáne sol sıaqty kileń jetim on tórt bala bolyp, kisilerdiń malyn baǵatyn kórinedi. Úısiz-kúısiz jetim, panasyz balalar dalada malda júrip, kúni boıy ermek etip, bir-birin han saılap, basqalary buıryǵyn oryndap sóıtip júredi eken. Jáne olar kún saıyn bireýi, kún saıyn bireýi han bolady eken kezekpen. Biraq olar Aqsaq Temirdi han qoımaıdy eken. Bir kúni Temir:

— Meni nege han qoımaısyńdar? — deıdi.

— Olaı bolsa erteń sen han bola ǵoı, — deıdi basqalary.

— Olaı bolsa, erteń men han bolamyn, meniń buıryǵymdy oryndaısyńdar, — deıdi. Basqalary:

— Oryndaımyz, — deıdi.

— Onda erteń bireýiń qazan, bireýiń aıaq, bireýiń qasyq, bireýiń pyshaq, bireýiń tabaq, — dep, áıteýir árqaısysyna sondaı zattardy taýyp ákelýge mindetteıdi. Balalar:

— Ákelemiz, — deıdi.

Erteń kelgende barlyǵy da ákel degen zatty ákelgen. Endi Aqsaq Temir óz qaraýynda baǵyp júrgen baıdyń buzaýynyń bireýin alady da soıady. Balalar qýanysyp jeıdi. Temir balalarǵa:

— Sender han bolǵanda bireýiń osyndaı qylmaısyń, — deıdi. Sóıtip, olar etti jep, qalǵanyn daladaǵy tamǵa aparyp, ıt-qus jemeıtin jerge qoıady erteńge saqtap.

Sodan keshke kelgende maldy joqtap Temirden suraıdy.

Sonda Temir:

— Balalar meni búgin han saılady, soǵan toı qylyp men soıdym, — dep anyǵyn aıta salady. Sodan baı ashýlanyp Temirdi sabap, «han bolýyn qara» dep qýyp jiberedi. Temir basqa joldastaryna:

— Meni qýyp jiberdi. Men eskirgen tamǵa baryp jatamyn. Sender soǵan qaraı maldardy aıdap kelersińder, — deıdi de, tamǵa baryp jatyp alady.

Sodan ol kidirmeı tamǵa kelip jatady. Jatqanda mynadaı kórinis bolady:

Bir tyshqan joǵaryda turǵan etti bilip, barǵysy kelip, tamǵa órmelep shyqqysy keledi. Biraq orta jolǵa barǵanda taıyp jyǵylady. Taǵy órmeleıdi, taǵy jyǵylady. Taǵy shyǵady, taǵy jyǵylady. Ne kerek, toqsan toǵyz ret órmelep jyǵylady. Oǵan da qaramaı júzinshi órmelegende baryp jyǵylmaı shyǵyp, etke jetip, jeı bastaıdy. Bul kórinisterdiń bárin manadan kórip jatqan Temir oılaıdy: «Myna tyshqan ǵoı etke barýdy talap etip, sol etke barǵysy keldi. Biraq sol baram dep júrgende toqsan toǵyz jyǵyldy. Sonda da ol talabyn qoıǵan joq. Aqyry júz degende izdegenine jetti. Al endi meniń osy tyshqandaı jigerim joq pa? Kel, men de osy handyǵymdy tastamaıyn, sirá, qoımasam tyshqan qusap aqyr han bolarmyn», — dep oılaıdy. Sóıtip jatqanda maldy aıdap balalar da keledi. Kelgesin balalarǵa maldy keıin aıdatyp jibertedi. Sosyn keshegi qalǵan etti jep alyp, Temir bar balalardy ertip qala aýyp, basqa bir úlken qalaǵa barmaq bolyp ketedi.

Sonymen olar bul qalamen qoshtasty. Bir kúnderi baıaǵy qaladan tipti alys basqa bir qalada mynadaı habarlar bolady:

«Osy qalanyń teriskeıinde bandy kelipti, pálen jerde, pálen kerýendi shaýypty, túlen jerde túlen kerýendi shaýypty, adamdaryn bandy qataryna qosypty. Sóıtip kúnnen kúnge áskeri kóbeıip bara jatyr eken, bastyǵy bir aılashyl, sum deıdi», — dep habarlar jaıyla bastaıdy.

Bul baıaǵy jetim balalar bastyǵy Temir bolady. Ol ýaqytta olar úlken jigit bolǵan. Sóıtip ásker bolyp kerýen tonap, áskerin de, malyn da, dúnıasyn da kóbeıtedi. Bul qala bir úlken handyqtyń ortalyq qalasy eken. Hany bar eken. Bir kúni hanǵa da habar keledi. Sondaı bandylar
eken dep. Han myńdaı ásker jiberedi. Buny Temirlerdiń qaladaǵy bir adamy Temirlerge jetkizedi. Endi Temir keletin ýaqytyn jobalap túnde keletinin biledi. Sóıtedi de, túnde áskerler árqaısysyn bir-bir qapqa salady da, bir túıege eki qaptan artady. Sóıtip tek ózinen basqasynyń bárin qapqa salyp artyp, ózi adam bolyp túnde kele jatqan áskerlerge qarsy keledi. Buny eshkim kórgen joq. Kórgenmenen túnde tanymaıdy. Áskerlerge kelgesin, áskerler Temirdi suraıdy:

— Onyń bandysy qaıda eken, óziń neǵyp júrsiń? — deıdi.

Sonda Temir:

— Men bir kerýen edim, qasymda on shaqty atty adam bar edi. Olar osy aldymyzda bir bandy bar dep sony baıqaı ketti de, men myna túıe júkterimen qalyp, osy túnge deıin kelmegesin, bir jaǵymnan kelip bandy shaýyp kete me dep qorqyp qaıtyp kele jatqamyn. Sizderdi áýeli bandy ǵoı dep qorqyp, taǵy da kelip qalǵasyn, jaltaralmaı qorqa kelip edim. Jaqsy boldy, sender ekensińder, — deıdi.

Jáne:

— Sender búgin osy jerde jatyńdar, meni bir jaqtan kelip shaýyp keter. Men qorqam, ári meniń qasymdaǵy attylar tań atqansha keler, soǵan qarańyz, — deıdi. olar aıtqanyn istep, jatatyn bolady. Endi bu da jatatyn bolady. Túıeniń júgin sheshýge kelgende:

— Júgi jeńil, osylaı jata bersin, — deıdi. Sonymen barlyq ásker jatady. Áskerler túgel uıqyǵa kete bergende Temir barlyq túıeni sheship, adamdarynyń barlyǵynyń qolyna qylysh berip, endi shetten áskerlerdiń basyn kese bastaıdy. uıyqtap jatqan jerde basyn keskende basqalary bilmeıdi. Sóıtip, nobaılap qyrady. Azǵantaıy qalǵanda Temirler aıǵaılamasyn ba: «Bandy kelip qaldy, turyńdar, turyńdar!» — deıdi.

Endi jalma-jan áskerler tura bastasa bári turmaı jatyr, tek azǵantaıy ǵana turǵan. Olar jatqanynda bastary kesilip, qyrylyp qalǵan. Sol jerde áskerler bilip urysýǵa shydamaı qasha-qasha jóneledi. Sonymen Temir qolymen soǵysyp qoısyn ba, qyryp joıyp jeńedi. Sóıtip, hannyń osyndaı kóp áskerin keıin qaıtarmaıdy. Taǵy sol sıaqty jibergen han áskerlerin jeńip, aqyry sol qalany alyp hanyn óltirip, ózi han bolady.

---