InfoHub Logo

(İ nusqa)

Aqsaq Temir tohan ári jas, ári jetim, ári aqsaq bala eken deıdi. Biraq jas bolsa da ol óte zerek, baıqaǵysh, qyraǵy, myqty bolǵan eken deıdi. Bir kúni buzaý baǵatyn qyryq bala saparǵa ketip qalady. Óıtkeni olardyń aıaǵy saý, deni saý. Al Aqsaq Temir tohan ózi aqsaq, olarǵa ilese almaı aqsalańdap, aqyryn júrip otyryp bir bıik shyń tastyń qasyna kelip otyryp, bir qumyrsqanyń tasqa shyǵyp bara jatqanyn kóredi. Baıqap otyrady. Biraq qumyrsqa biraz barǵan soń syrǵyp jerge túsip qaldy deıdi. Qumyrsqa taǵy shyqty, bul joly jańaǵy baryp qulaǵan jerinen asyp, taǵy da syrǵyp túsip qaldy deıdi. Sóıtip qumyrsqa shyqqan saıyn órleı, órleı bir ýaqytta tastyń basyna shyqqan eken deıdi. Muny kórip otyrǵan Aqsaq Temir tohanǵa mynadaı oı keledi: «Qarashy, ne nárse bolsa, talaptan eken. Talap qylsań, nege bolsa da jetedi ekensiń. Myna qumyrsqa baǵana shyǵa almady. Al bul endi «shyǵa almaıym» dep bezgen joq. Talaptanyp birden birge órleı, órleı aqyrynda shyń tastyń basyna shyqty. Men de talaptanyp kóreıin. Talaptansam, men de degenime jeterim», — dep qorytyndy jasaǵan eken deıdi.

Baıaǵy buzaý baǵatyn qyryq balalar jáne Aqsaq Temir tohan ózi de buzaý baǵady eken. Olar ylǵı han bolyp oınaıdy eken deıdi. Qumyrsqadan taǵlym alǵan Aqsaq Temir tohan olarǵa bylaı deıdi:

— Biz bulaı oınamaıyq. Han bolý úshin bylaı isteıik. Osy turǵan bárimiz de kıimimizdi sheship turyp, osy jerge úıip orda jasaıyq. Sonsyn bálen jerden osyǵan bárimiz júgireıik, jarysaıyq. Sonsyn kim ozyp kelse, sol bala bizge han bolsyn jána júgiretin jerimiz alys bolsyn, — deıdi.

Balalar da:

— Jaraıdy, maqul-aq, bolsyn, — dep qostaı ketedi. Sonymen kıimnen orda jasap, endi jarysýǵa kele jatyr. Jarysatyn jer men ordanyń arasy úsh-tórt shaqyrym eken deıdi. Baǵanaǵy qyryq bala jarysysymen-aq alǵa qaraı júgirip Aqsaq Temirden ozyp ketken. Al Aqsaq Temir tohan sol aqsalańdap júrip kele jatyr deıdi. Biraq jarysyp ketken balalar biraz jer júgirgesin ókpeleri óship, júgire almaı qalǵan eken deıdi.

Aqsaq Temir aqsalańdap otyryp joldaǵy júgire almaı jatqan balalardyń birinen soń birin tastap, endi aldynda bir bala bar eken deıdi. Álgi bala muny kóre salyp ordaǵa bar pármeninshe júgiredi. Aqsaq Temir tohan ordaǵa qulash jeter jerge kelgen kezde basyndaǵy bórigin alyp laqtyryp jiberedi. Bórik álgi baladan buryn baryp ordaǵa túsedi. Bala da jetedi. Endi Aqsaq Temir men balanyń arasynda handyqqa
talas týady. Aqsaq Temir:

— Men han bolam, meniń basym buryn keldi, — deıdi. Al bala:

— Men han bolam, seniń bórigiń keregi joq. Men aıaǵymmen ozyp keldim, — deıdi. Sonymen Aqsaq Temir tohan kóp balamen talasa-talasa ábden sharshap otyrsa, alystan bir aqsaqaldy kárıa adam kele jatyr deıdi.

— Júrińder, — dedi Aqsaq Temir balalarǵa, — ana kisi ne dese, sol bolsyn, jaraı ma? — deıdi.

— Jaraıdy, — deıdi balalar, — bolsyn, — deıdi. Balalar adamǵa baryp sálem etip, soǵan ózderiniń daýyn aıtyp, tórelik berýin suraıdy. Bulardyń sózin tyńdap bolyp aqsaqal adam balalarǵa bylaı dep suraq qoıady:

— Adamnyń basy úlken be, joq aıaǵy úlken be? — deıdi.

Qyryq bala shý etip:

— Basy úlken, — deıdi.

— Endeshe, — deıdi aqsaqal, — basy úlken bolsa, basy buryn kelse, han mynaý bolý kerek, — deıdi Aqsaq Temirdi kórsetip. Sonymen balalar aqsaqaldyń bergen tóreligine toqtap, Aqsaq Temir tohan qyryq balaǵa han bolady. Manaǵy ózimen talasatyn balany ózine bas ýázir etedi.

— Men toı isteımin, — dedi Aqsaq Temir. — Han boldym. Han toı isteıtin. Olaı bolsa, aman baǵyp júrgen buzaýdyń bireýin ákelińder, soıyńdar! Etin asyńdar! Sóıtip toı isteıik, — dep ýáziriniń birine buıryq beredi. Aıtqany oryndalady. Et jep, ózderi oınap toı jasap, bir jasaıdy. Sonymen qyryq bala jána hanymen shaharǵa barmaı, buzaýlardy da aparmaı, bir myqty jerge tyǵylyp jatady. Jatqan jerlerinen jol ótedi eken. Sol joldan ótkenderdiń qolynda ne bolsa, sony tartyp ala beretin bolǵan. Meıli tamaq bolsyn, at arba da qoldaryna túsedi. Ne keregin taýyp alady. Balalar da ósip úlken jigit bolady. Ózderi qarýly. Sonymen Aqsaq Temir han álgi qyryq ýázirimen áýeli óziniń shaharyn shaýyp, hanyn óltirip, shaharǵa ózi han bolǵan eken deıdi. Sodan bylaı qaraı Aqsaq Temir shyn maǵynasyndaǵy el bıleıtin han bolǵan eken deıdi. Al burynǵy qyryq bala senimdi qyryq ýáziri bolypty deıdi.

---