InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Atameken – altyn besik
Sabaqtyń maqsaty:
Oqýshylardyń atameken, týǵan jerdi qorǵaı bilý, Otanyn súıe bilý týraly túsinikterin keńeıtý.
Sabaqtyń mindetteri:
1. Atamekendi qadirleı bilý, adam ómirinde ata mekenniń alatyn orny týraly maǵlumat berý;
2. Atamekendi ardaqtaý sezimderin damytý;
3. Týǵan jerin kórkeıtýge at salysý, eline adal qyzmet etýge tárbıeleý.
Shattyq sheńberi: Oqýshylar sheńberge turyp Q. Myrza Álıdiń « Óz elim» atty óleńin oryndaıdy.
Kelgende kóktemi,
Kóńilin gúl basqan.
Shyraǵy kóktegi,
Juldyzben syrlasqan.
Óz elim meniń -
Ózegim meniń,
Jyryma qosyp júremin,
Tórim dep meniń, Jerim dep meniń,
Soǵady máńgi júregim.

Qaıyrmasy

Túlegi sender,
Tiregi sender.
Tiregi sender sol eldiń.
Nazary sender,
Bazary sender,
Ajary sender sol eldiń.
Aq kúmbez astyǵy,
Asqar bop órilgen.
Jalyndy jastyǵy,
Júldeni bermegen.
Óz elim meniń –
Ózegim meniń,
Jyryma qosyp júremin,
Tórim dep meniń,
Jerim dep meniń,
Soǵady máńgi júregim.
Atameken – týǵan halqynyń, ultynyń, meken etken, ata - babasynyń qonys tepken jeri. Týǵan jer ár adamnyń dúnıe esigin ashyp, ómirge kelgen jeri. Adam qaı jerde, qandaı bıikke kóterilse de, ol úshin eń qadirli, qasıetti ólke ol - ATAMEKEN.
Oılanaıyq, pikirleseıik:
1. Atameken degende oıyńa birinshi ne keledi?
2. Adamnyń týǵan jeri árqashanda atameken bola ma?
3. Adamda eki atameken bola ma? Otan she?
4. Seniń arman - qıalyńda ata mekenge qandaı oryn berilgen?
5. Týǵan jerińde týyp - ósken qandaı azamattardy maqtan etesiń?
6. Seniń qandaı eńbegińdi eliń maqtan etkenin qalaısyń?

Mátinmen jumys: Amanaı men Zamanaı (áńgimeden úzindi ) S. Júnisov.
........ Bulardyń elden alyp shyqqan azyqtary keshe bitken. Qansha únemdep, qysyp ustaǵanmen, qorjyn túbinde qalǵan bir ýys maltadan basqa tiske basar túgel taýsylǵan. Bir mezgil aýyzdaryna salyp soryp, shaımen aldarqatqan malta da azaıyp, endi talǵajaý eter qurttyń ózin sońǵy talshyq sanap, únemdeı bastaǵan.
Ekeýi taǵy da birazǵa deıin únsiz jatty, kúndizgi uzaq júristen talyp, ólerdeı sharshasa da, jalanǵan ashtyq ishti búrip, burap, kózge tirelgen uıqy ashylyp ketti. Amanaı qansha shydap, baǵaıyn dese de bolmady. Ornynan turyp, qarańǵyda sıpap izdep, bas jaqtarynda jatqan qorjyn ishinen eki malta alyp, ornyna qaıta jaıǵasty da, bireýin aýzyna salyp, ekinshisin ájesiniń qolyna apardy.
- Má, áje, seniń de qarnyń ashty ǵoı.
- Joq, jemeımin. Shól keltiredi, denemde qyzý bar, óziń je, balam.
Úńgirge kirgende tula boıy qurysyp, tońyp, basy zeńip, qatty aýyrlap qalǵan Balzıanyń denesi túnge qaraı ysyp, kúıip, barǵan saıyn qyzýy kúsheıe tústi. Óziniń ábden zoryǵyp tıtyqtaǵan álsizdigin sezip, endi aýyrsa, qaıtyp tura almasyna kózi jetken áje tili sózge kelip turǵanda nemeresine sońǵy amanatyn aıtýǵa bekindi.
- Amanaı, jalǵyzym - dedi Balzıa daýsy jaryqshaqtanyp.
- O, ne áje? – dedi solpyldatyp malta sorǵanyn qoıa qoıyp. Amanaı áje sózine qulaq túrdi.
- Budan ári júrýge endi shamam joq...... Ál bitti. Osy jerde qalatyn shyǵarmyn... Eger olaı - bulaı bop ketsem, meni qoıshy, dámim taýsylǵan adammyn, osy jerde bireý - mireý taýyp alar....
- Nege, áje? Nege qalasyń? – Tula boıy álde bir qorqynyshtan titirkenip ketken Amanaıdyń aýzyna basqa sóz túspedi.
- Jaman aıtpaı, jaqsy joq, balam, tyńdap al. Muqıat tyńda. Sózimdi bólme. Meniń sózimdi túgel tyńda Uǵyp al.
- Balzıa bul joly ár sózin shegelep, uǵymdy etip jetkize aıtýǵa tyrysyp baqty.- Biz sońǵy asýǵa keldik. Bul asýdyń arǵy jaǵynda, ózińe talaı aıtqan Jetisý jeri - jalpaq el bar. Ol - seniń ata mekeniń. Altyn besigiń. Oǵan jetseń, jamandyq kórmessiń, baǵyń da, kóziń de ashylar. Endigi tirshiligiń sol jerge baılanysty. Ol jerde Atymtaı atańnyń, búkil el - babańnyń zıraty, belgisi jatyr. Oǵan jetetin budan ári eki jol bar. Qolaılysy - tóte jol. Ol baǵana ózińe kórsetken bıik shyńnyń baýyryndaǵy Qylkópir deıtin jalǵyz aıaq qıa soqpaq. Osy aradan kúndiz kórseń kórinedi. Sony betke alyp júre ber. Qıa joldan assań ar jaǵy ylǵı eńis.... Ol jaq bókterinde malshylar da, ańshylar da kezdesip qalýy múmkin. Olardan endi qoryqpa. Kezdese qalsań, jaıyńdy aıt. Elime kele jatyrmyn de. Ákem aty - Zamanaı, atam aty - Atymtaı dersiń. Qaıda barsań da osy atańnyń aty arqyly seniń kim ekenińdi el túsinedi.... Endi bir - aq kún júrseń, jetip te qalarsyń. It - qustan saq bol.... Ne kórseń de endi elińmen birge kór. Erteń er jetkende bárin uǵasyń. Ázirshe.... jolyń bolsyn.... Endi dorbańdaǵy maltany eki qaltańa bólip salyp al.
- Amanaı áje sózin túgel uqpasa da, alystan munartqan saǵymdaı, álde bir jumbaq tirshilikti sezetin sıaqty. Biraq jalǵyz ketý, ájeni tastap ketý degendi múldem túsinbeıdi. Bulaı bolar dep tipti osy jarty aı boıǵy jol ústinde áste oılap kórgen emes. Oılasa da túsinbes edi.
- Áje men sensiz eshqaıda barmaımyn,- dedi álden ýaqytta Amanaı daýsy buzylyp, jylarmanǵa kelip.
- Men endi júre almaımyn dedim ǵoı. Meni aıasań, aldaǵy elge tez jet. Qaıtyp kelip meni alyp ketersiń, áıtpese ekeýmiz de osy úńgirde máńgi qalamyz.... Túsin muny, Amanaı sen endi Atymtaı urpaǵynan jalǵyz azamatsyń. Qoryqpa. Jol júrýdi úırendiń ǵoı...
Budan ári ekeýi de uzaq únsiz jatty. Amanaı ishin buraǵan ashtyǵyn da umytqan tárizdi. Basyna kelgen neshe bir shym - shytyryq oıdyń jeteginde, kóp ýaqytqa deıin uıqyly - oıaý Amanaı uıqyǵa ketken.
1. Qarıa nemeresin ata mekenge nelikten alyp barǵysy keldi?
2. Atameken, ataqonys, atajurt nesimen qymbat?.
Adam ómirge kelip, es jıyp, etek jıa bastaǵan sátten bastap óz bolashaǵyna den qoıa bastaıdy. Adamnyń bolashaǵy da, ótkeni de ata mekenmen tyǵyz baılanysty. Halqymyzdyń ata mekendi ardaqtaý sezimi óte tereń. Olar úshin týǵan jerdi qasıet tutý – qanǵa sińgen minez, ejelgi dástúr. Bul tanym bizdiń janymyzǵa ana sútimen taraǵan, ana sútimen daryǵan. Olaı bolsa sabaǵymyzdyń túıini, dáıeksózi berilgen.
Dáıek sóz:
Ultaraqtaı bolsa da,
Ata qonys jer qymbat.
At tóbelindeı bolsa da,
Týyp - ósken el qymbat.
1. Balalar, senderdiń ómirlerińde ata mekenniń alatyn orny qandaı?
2. «Týǵan jer bereke» degen sózdi qalaı túsinesińder?
Elim dep soǵar júregim...
Sabaq barysynda alǵan bilimderin tereńdetip, oı qorytý maqsatynda oqýshylar «OTAN»,« Týǵan jer», « Atameken» taqyrybynda óleń oqıdy.
Meken ǵoı bul, el kóshken qıa quzdan,
Qara tastan jas tamyp, kúı aǵyzǵan.
Jaqsyny da, jamandy kórgen dala,
Keńdiginen keýdege sıa alǵyzǵan.
Meken ǵoı bul tulpardyń izi qalǵan
Kókjıekti júripti júzip arman.
Dombyradan bir mezgil kúı tolastap,
Arýlardan názik ún úzip alǵan.
Meken ǵoı bul syńsyǵan qyzdy uzatqan,
Jabasyna muń batqan kúzgi uzaq tań.
Bir óziniń kórkine suqtandyryp,
Bulaq - burym, keýdeden kúz qulatqan.
Meken ǵoı bul qyzyqqa bir qanbaǵan,
Bult úkisi bıikte bulǵańdaǵan.
Dala beıne tús kórip jatqan batyr,
Qadalyp kelbetine turǵan maǵan.

« Atameken»
Jer jahanǵa málim aty,
Alys ketsem saǵynatyn,
Aınalaıyn atameken
Júregimnen tabylatyn.
Aspany bir móldir áýen,
Asqary bir móldir álem.
Aınalaıyn atameken,
Gúliń bolyp móldiregen.
Bala da ózi adymdaǵan,
Dala da ózi málim maǵan.
Aınalaıyn atameken,
Janarymda damyldaǵan.
Án joq shyǵar arnalmaǵan,
Jan joq shyǵar tolǵanbaǵan.
Aınalaıyn atameken,
Baqyt bolyp qonǵan maǵan.
Qazaqstan - aıtylar jaz ánim,
Qazaqstan - keremet ǵajap ún.
Qazaqstan ǵalamǵa áýele,
Qazaqstan atyńdy jazamyn.

Qazaq halqy meken máselesine óte tereń iltıpatpen qaraǵan halyq. Balalar jalpy « Atameken» sózi qazaq halqynyń sol jerdi erte kezden ıemdenip kele jatqandyǵyn bildirse kerek. Qazaqta « Kindik kesip, kir jýǵan, kindik qany tamǵan» degen sózder bar. Bári de óziniń turǵan mekenine jyly júrekpen tereń iltıpatpen qaraǵandyqtan týǵan sózder.
Oqýshylar Atameken, týǵan jerge degen súıispenshilik sezimderin aýylǵa degen mahabbattaryn « Baıyrqum - maqtanyshym» taqyrybynda shyǵarmashylyq jumyspen baılanystyrdym.
Balalar bizdiń bolashaǵymyz óz ata mekenimizben tyǵyz baılanysty. Osy elde týyp, ósip, ónip, týǵan jerge qyzmet etý, otandy súıý úlken baqyt. Sizderdiń ata - analaryńyzdyń da basty maqsaty osy. Qazaqta « Ózge elde sultan bolǵansha»
« Óz elińde ultan bol» degen sóz osydan qalsa kerek
Ózimmen - ózim ádistemelik tásilin tómendegideı formada uıymdastyrdym. Baıaý mýzyka qoıylady.
Maýjyrap otyrǵan kúıdegideı yńǵaılanyp otyryńyzdar. Ystyqtan ábden qaljyrap, tipti saýsaǵyńyzdy da qımyldata almaıtyndaı áser bolǵany durys. Basqa titirkendirgishter áser etpes úshin kózdi jumý kerek. Aldymen erkin, sosyn jaılap tynys alyńyzdar. Aýany tereń jutyp, sol jutqan aýamen týǵan eldiń atamekenniń, Baıyrqum aýylymyzdyń, qala berdi búkil Qazaqstannyń kók aspanynda sharyqtap ushyńyzdar. Qalyqtaǵan áserde bolyńyzdar. Qurmetti oqýshylar ózderińniń týǵan ólkelerińniń kórkeıgenin 5 - jyldan, 10 - jyldan, 15 - jyldan keıin elestetip kórińizder. - Óz aýyldaryńa jasaıtyn eńbekterińdi zavod, fabrıka, aýrýhana, mádenıet úıleriniń kórkeıip jatqanyn kóz aldaryńa keltirińder. Endi alǵan demderińizdi jaımen syrtqa shyǵaryp, synybymyzǵa oralaıyq. Kózimizdi ashyp, bir - birimizge kúlimdep qaraımyz.
Sahnalaý
Oqýshylardyń oryndaýshylyq sheberlikterin shyńdaý, máseleni sheshýi men óz oılaryn búkpesiz ashyq jetkize alý maqsatynda sahnalaýdy tapsyrdym. Balalardyń oılanyp óz nusqalaryn usyný, olardyń betalystary men maqsattary, oı nıetinen habar berse, oılaý qabiletin, shyǵarmashylyqtaryn damytady.
Sahnalaý. Atameken... Atajurt... Týǵan jer...
Nemeresi: Ata, týǵan jerińizdi nelikten saǵyna beresiz?
Atasy: Balam, týǵan jerdiń, sýy men aýasy, tútini de qymbat. Óıtkeni sol jerde dúnıege kelip, ósip - óndim. Adamnyń ósken jeri adamnyń janyna, sana - sezimine áser etip máńgilik esinde qalady eken.
Nemeresi: Týǵan jerdi, eldi sonshama qadirleýińizdiń sebebi nede?
Atasy: Ol - meniń ata - babamnyń jeri, olar ony adal eńbek, mańdaı terimen qorǵap, kórkeıtip, urpaǵyna amanatqa tastap ketken. Sondyqtan men olardyń úmitin aqtaýym kerek.
Nemeresi: Ata, osynsha jasqa kelseńiz de, týǵan jerińizdi sonshalyqty qalaı jaqsy kóresiz?
Atasy: Qaraǵym, týǵan jerge degen súıispenshilik pen qurmet meniń boıyma ana sútimen, besik jyrymen sińgen. Meniń boıymdaǵy týǵan jerge degen súıispenshilik sezimi ózderińe daryp jatsa, úmitimniń aqtalǵany dep bilem.
Nemeresi: Ata, men sizdiń úmitińizdi aqtaımyn. Ósken kezimde elime adal qyzmet etetin azamat bolyp ósemin.
Túıindeme
Týǵan jer, atameken ár adamnyń taǵdyryn quraıdy. Tek odan barlyq alǵanyńdy kóńil súzgisinen ótkizip, bal jınaǵan aradaı júregińe quıa bilýiń shart.
Týǵan jerdi súıý degenimiz ómir baqı óz jerińde baılanyp qalý emes. Álemge nazar aýdarmaı tabandap otyryp alsaq, aqpaıtyn kól sekildi óz - ózimizben tuıyqtalyp, álemdik damý men órkenıetten quralaqan qalar edik.
Dese de, jer jarynyń qaı endigi, ekvatordyń qaı beldeýinde júrseń de, qaıta soǵar, saǵynyshyńdy basar temirqazyǵyń - týǵan jer atty uly uǵym bireý. Sonymen rýhanı baılanysyńdy úzbeseń ǵana, aıdaryńnan jel espek. Óıtkeni ózge topyraq, ózge aýa, ózge sý onyń ornyn toltyra almaq emes.

Júrekten – júrekke.
Jaqsy sóz, jaqsy tilekti
Bolaıyq izgi nıetti
Jaqsylyq oılap kisige,
Tileıik úlken - kishige
Oqýshylarmen birge shattyq sheńberine jınalyp, « Qazaq eli»
atty ándi oryndaımyz.
Sózi: Sh. Sarıevtiki
Áni: S. Báıterekovtiki.
Qazaǵym sensiń qazaq - uly elim,
Dúrsildep sen dep soqqan júregim.
Maqtanam, qazaǵym, maqtanyshym,
Táýelsizdik tańy atqan úshin.
Qaıyrmasy:
Qazaq jeri - bul Qazaqstan
Jasa máńgi gúl Qazaqstan.
Keleshekke týǵan elim meniń
Qolyn berip tur, Qazaqstan.
Bir men úshin senen basqa jer joq.
Jer betinde senen basqa el joq.
Armanym, taǵdyrym – qazaq jerim meniń,
Ánuranym, týym, qazaq elim.
Qaıyrmasy:
Nazarlaryńyzǵa raqmet! Sizderge júrektiń jylýlyǵyn, jannyń sulýlyǵyn tileımin!