InfoHub Logo

Aıdar alty sabaqtan shyǵyp, ishek-qarny shurqyrap, úıge óldim-taldym dep buratylyp jetkeninde, burynǵydaı syrtqy aýladan kóz ilespeıtin jyldamdyqpen zyp berip kire sala, «mam-ma-aaaý!» dep, sómkesin atyp uryp, aýladaǵy qol jýǵyshqa alaqanyn asyǵys sháıip, dastarhanǵa qonjıa keter dáýren joq búginde. Ondaı jyldamdyq jaıyna qaldy...

Aýla esiginen saqtana syǵalap, apyr-topyr julqynbaı, aıaǵyn ádeppen basyp, aýyzǵy úıge kirip ketkenshe beıne bir soǵýyn toqtatqandaı, júreginiń dúrsilin de estimeıdi. Osy sát demin ishine almaıdy da, shyǵarmaıdy da ol.

...Munyń bári osy úıge ataqazdyń kelýinen bastaldy. Naǵashy apasy Ádıa ápke túbi men baýyn sary sym qosyp qoǵadan toqyǵan úlken eki sebetti kishi balasy Jákentaıdyń kók tráktiriniń kabınasyna salyp bularǵa berip jiberipti. Sebetterdiń beti eski tereze jabyndy – órnektelgen shilter matamen búrkelgen. Sebettiń ishinde... keıbireýi aıaqtaryn teń basyp tura almaıtyn jumyrtqadan jańa jaryp shyqqan óńkeı bir sary úrpek alty balapan jáne surqaı qońyr tústi ataqaz ben mamaqaz!

Aıdar men inisi ekeýiniń ol kúngi qýanyshtary qoınyna syımap edi! «Shalǵynǵa men aparam, joq, men ózim!» dep, eki jaqtan ózeýresken. Súp-súıkimdi balapandardy kórshiniń mysyǵynan qorǵaý kerektigin jarysa aıtyp, birinen-biri bilgirsinip, daýryǵyp edi. Ekeýi de sol kúni keshke deıin úıge kirmeı qoıǵan...

Buryn bular qaz asyrap kórgen emes. Qaz baǵý keremet qyzyq kórindi. Ataqaz salmaǵyn eki aıaǵyna kezek-kezek salyp, bularǵa bir jaq shekesinen «zer sala» shikireıe qaraıdy. Oqtyn-oqtyn moınyn sozyp-sozyp qoıady. Úlkenderdiń úıge kirýin ańdyp turǵandaı, ataqaz bulardy balasynyp, qoqılana basyn shaıqap, moınyn sozyp, ysyldaı bastady. Moıny bolsa, sozǵan saıyn uzara túsetindeı. Qazdyń sarǵysh plasmassa tárizdes tumsyqtaryna aıbat shege ysyldaǵan kezde kózi túsip ketip edi, susty ári súıkimsiz kórindi.

İnisin ertip baryp, arǵy betten maıda shalǵyn julyp ákelip, sap-sary balapandardyń aýzyna tosty. Jaıpaq ydysqa az ǵana sý quıyp, aldaryna qoıdy. Bári sodan bastaldy emes pe! Balapandardyń biri kótergen aıaǵy ydystyń erneýine tirelip, tyrań etip qulap tústi. Aıdar balapandy turǵyzyp jibermek bolyp, qolyn sozǵany sol edi. Jarǵaqty jalpaq aıaqtarynyń birin jerden sál kótergen kúıi moınyn qısaıta, bulardan kózin aıyrmaı turǵan ataqaz endigi sátte aıaqtaryn nyǵarlaı basyp, ysyldaǵan kúıi moınyn jerge meılinshe tóseı sozyp, eki-úsh attap munyń qasyna jetip keldi. Tarbıǵan aıaqtarymen jerdi tesip jibererdeı óńmendeıdi...

Jaz ótti... Qazdyń balapandary qaraqulaqtanyp, ata-enesine ilesip, kók shalǵynǵa tiz qatar shubap ózderi baryp keledi. Aıdar sabaqtan kelgen boıynda aýla-qoradaǵy sharýaǵa qolqabysyn tıgizýge jaraǵannan beri ákesi oǵan kúndelikti arnaıy tapsyrma taǵaıyndap ketedi. Keshkisin ákesi qyzmetinen oralǵanda muqym bir úlken kisishe ne tyndyrǵanyn ózdiginen baıandap, áke-sheshesimen áńgimelesýge daǵdylanyp qalǵanyn ákesi maqtan tutady.

- Aıdarym ozat oqýshy. Muǵalimderi meni kórgen bette-aq balamdy maqtaı bastaıdy. Al úıde qolǵanatym. Sharýaǵa da ıkemi erekshe. Jumsasań jumys tańdamaıdy. Osyndaı ulym barda neden qınalamyn, - dep, arqasynan meıirlene qaǵyp qoıady.

Kúz túskeli Aıdar sabaǵynan kelip apyl-ǵupyl tamaqtanǵan soń mektep formasyn aýystyra salysymen qoraǵa kiretin. Kúz bolsa aýyldyń jeldegen eshkisine ilesip ketetin ádet tapqan azyn-aýlaq qoı-eshkini qorada qamap ustaýǵa týra keledi. Sabaqtan kelgen ózi qatarly balalar da az ǵana usaq malyn aýyl shetine bir ýaqyt óristetip qaıtady. Uzaqty kún qoradan shyqpaı, saban-topandy talǵajaý etip turǵan mal óristi bir aınalyp qaıtqannyń ózinde oty qanbaǵanmen, boı jazyp qalady.

Mundaıda, ásirese, eshki ataýly sum keledi. Egiz laǵyn ilestirip, shunań-shunań etedi. Seniń aıdap kele jatqan baǵytyńa pysqyrmaı, kózińdi ala berip, jeldiń baǵytyna tumsyǵyn bura qoıady. Aıdar úıdiń úlkeni bolǵasyn ba, malsaq. Qaı maldyń qandaı ereksheligi baryn túısinip ósip keledi. Úlkenderdiń sharýa jaıynda aıtqan áńgimesine kádimgideı qosylyp, ózi de oıyn ortaǵa salady. Ata-anasy da Aıdardyń bul qasıetine súısinip, reti kelgende maqtaý sózderin aıaǵan emes. Túbinde osy sharýanyń da, mal-jaıdyń da ıesi ózi ekendigin sóz arasynda aıtyp otyrady. Kórshileri de balalaryna Aıdardy úlgi etip sóılegenin estip júr.

...Aldyńǵy jylǵy qyrkúıektiń aıaǵynda aýyldyń bir top eshkisi óristen oralmady. Mal túgendegender qasqyr tartty, ne jeldep kettige jorydy. Aýyldaǵy eshkisi bar turǵyndar sharq uryp izdemegen jer qaldyrmady. Bir top eshkiniń arasynda bulardyń qyzyl tusaǵy da ketip edi.

Joǵalǵan maldyń ajal aıdaǵany aýyldyń arqa tusyndaǵy eki tóbeni asyp, atamzamanǵy ıesiz kóne qystaqqa deıin jetetin. Ol jaqqa barǵan mal áli kúnge saý oralyp kórgen emes. Eki saıdyń ar jaǵyndaǵy eski jurtty ıelenip, emin-erkin jaılap alǵan ıt-qus aman jibermeıdi. Ásirese, boshalap ketken býaz malǵa obal-aq. Tóli de, ózi de ash qorqaýdyń arsyz aranynyń qurbanyna aınalady. Mal joǵaltqan joq izdeýshiler kólikpen birneshe adam qarýlanyp baryp, ıt-qusqa jem bolǵan maldarynyń ólimtigin taýyp, mal doǵdyrǵa akt jasatyp júrgeni.

Biren-saran bólinip ketken iri qara men qoı-eshkiniń ajaldysyna kúz bolsa, shaǵyr men jantaǵy qýraǵan osy qara tóbeniń baýraıy aqyrǵy óris boldy. Jeldegen bir top eshki men qyzyl tusaq ne tirideı tabylmady, ne ólimtigi qara tóbe jaqta da joq bolyp shyqty. Zym-qaıym joq.

...Sóıtip, jeldep ketken otyz eshkige otyz birinshi bolyp ilesip ketken qyzyl tusaqtyń habary on tórt kún degende shekaralas jatqan Reseı jerinen keldi. Astrahan oblysynyń bir malshysy jeldegen usaq maldy qaıyryp ákep, qoraǵa óz malymen qosyp baıyrqatyp, sharýashylyq basshylary arqyly shekaralas jatqan bizdiń aýylǵa habarlapty. Aýyl basshylary o jaqqa arnaıy kólik jiberip, maldaryn tanyǵan ıeleri máshınaǵa otyz eshki men bir tusaqty tıep, kóńildi oralǵan.

Qyzyl tusaq... úıdegi jeti qoıdyń ishindegi «jamansary» atanǵan kári saýlyqtan týǵan qozy. Aldyńǵy aıaǵynyń tuıaqtarynyń biri ósińkirep, aqsap basatyn bozshýlan kári saýlyqty áldeqandaı bir qadeli jıynǵa kórshi aýylda turatyn aǵaıynnyń biri ákelgen. Ájem «bul shirkinniń soıǵanda nesi as bolady, siri shandyr ǵoı, ábden qartaıǵan» dep, soıdyrmady. «Bireýge berýge aparǵan úıden uıat, júre bersin» dep mamam eshkimge bergizbedi. Sonymen, jetinshi qoı sanatynda júrip, «jamansary» bir kúni túr-túsi qońyr deýge kelmeıtin, aýylda buryn-sońdy bul kórmegen kúreń qyzyl tústi súp-súıkimdi qoshaqan týdy. Qozysy óte shıraq. Enesiniń emsheginen sút shyqpady. Qyzyl qozy telý-melýdi kútpesten, egiz laq týǵan aq eshkiniń baýyryna jarmasyp, qabattasyp júrip kúnin kórip ketti. Eshki jaryqtyq qarsylyq etpedi. Úlkender jaǵy buǵan tańyrqasty da qoıdy. Shalaqursaq qozyny aıap, arasynda emizikpen sıyrdyń sútin berdi.

Qyzyl qozy... qoradaǵy qoıdan góri saqaldy tuqymdastaryn kóbirek saǵalap ósti. Enesiniń baýyryna búıirin taqap uıyqtaǵany bolmasa, qalǵan ýaqytta sekirse laqsha sekirip, súzisse - súzisip, súıkimdi shıraq qozy solardyń arasynda ósti. Qyzyl tusaq – eshkimen birge jeldep, odaqtas kórshi elge «sapar shegip» qaıtqan sol qyzyl qoshaqan. Bıyl ol turqy kesek, arqa-basy kóz toıdyratyn qyzyl saýlyq boldy. «Qyzyl tusaq» aty sonda da qalmady. Enesine tartpaǵan bozshýlan qozy týdy.

Aýyl eshkisi jeldep ketip, jurtty ábigerge túsirgen kúzden beri árkim óz qorasyndaǵy azǵantaı jandyǵyn kózden tasa etpeı baǵatyn boldy. Kúz túskeli balalarǵa mektepten oralysymen bir ýaqyt oıyndy azaıtyp, baqtashy bola turýǵa týra kelgen...

Aıdardyń úıi qaz asyraǵaly bala bul mindetin qulyqsyz atqaratyn boldy. Ádemi oıynshyǵy úıde qalǵandaı, ylǵı alańdap turǵany. Esi-derti úı jaqta, súp-súıkimdi qazdyń balapandaryn jaqsy kóredi. Ylǵı da kórýge asyǵyp turady. Tórt jasar inisi bolsa, ata qazdyń minezin baıqaǵannan beri bastapqydaı emes, aǵasymen daýlasýdy da qoıdy. Tipti, birazdan soń qyzyǵýshylyǵy basyldy. Muny kórgende balapandaryn qorǵashtap, órshelene ysyldap, moınyn aıamaı sozǵan ataqazdy yzalandyryp, ózine qarsy tap-tap beretindi shyǵardy. Munyń jaqsylyqqa aparmaıtynyna aqyly jetpeıdi. Oıyna kirip te shyqqan emes. Baıqaǵanmen, bul da balalyqpen mán bermedi.

... Búgin Aıdar sabaqtan soń úıge jaqyndaǵanda bulardyń úıinen alystap bara jatqan Jákentaı aǵanyń kók tráktirin kórdi. «E, Ádıa ápkem kelip-ketken eken» dedi ishteı ózine ózi. Aýlaǵa kúndegi ádetinshe ataqazdan seskene saqtana kirip kelgen betinde Aıdar keń aýlany erkin ıemdengen ataqazdyń úıiri turatyn alańǵa kózi túskeni sol edi, sileıdi de qaldy. Balapandar da, qazdar da kórinbeıdi. Tóńirek typ-tynysh. Bir kóńilsizdiktiń jaılap alǵanyn sezdi.

Asúı jaqta júrgen anasy muny kórgende ádettegideı «Aıdarlym, Aıdarshógim» dep aınalyp-tolǵanbady. Áldekimmen samarqaý sóılesip júr. Ádıa ápkesiniń «Qaz qutaımaıtyn bosaǵa bolady deýshi edi. Balanyń urynshaqtyǵynan kórmeı, jazyqsyz maqulyqtyń basyn shabýǵa nesine asyqtyń? Qaz talaǵannan ólgen balany estigem joq. Qus ta bolsa o basta azyqqa jaratylǵany belgili. Áı, degenmen, as-sý úshin basy shabylǵan qazdyń jóni bólek emes pe? Ol da balasyn qorǵamaq bolǵan-daǵy...» degenin anyq estidi. İnisi de erekshe mop-momaqan bola qalypty.

Aýlanyń túkpirine taman samaýyr salatyn jerde otyn shabatyn kespeltek tomarsha jatatyn. Samaýyrǵa tamyzyq jaratyn kishkene baltanyń qasynda basy shabylǵan ataqaz jatyr jaırap...

Aıdar aýladan atyp shyǵyp, uzap ketken kók tráktirdiń artynan kóńilsiz uzaq qarap turdy da, kózinen ytqyp shyqqan jasty qolynyń syrtymen súrtip tastap, basy salbyrap aýlaǵa qaıta kirdi.

---