Aı men kún kóli
Erte erte ertede, eshki júni bórtede, móldir kólshik boıynda bir erlizaıypty ómir súrgen eken. Eriniń esimi — Dajıengy, al áıeliniń esimi — Shýeıshijıe bolypty. Ekeýi de eńbekqor bolyp, ár kún saıyn kólshik sýynan balyq aýlap baqytty da, tamasha tirshilik keshipti. Bir kúni túste olar balyqty qolymen aýlaý úshin sý úshine túsedi, kún sáýlesi sý astyna jarqyrap turdy. Ekeýi de bar kúshin salyp jumys istep jatty, kenetten bir gúril estiledi, jer de, sý aıdyny da birden terbeldi. Olar asyǵa sý betine júzip shyqty. Qudaıaý, kún kórinbeı qalypty, aspanǵa bir qalyń qara bult jaýyp qoıǵan tárizdi. Eshnárse kórinbeıdi, jer betin meńireý qarańǵy túnek japqan. Erlizaıyptylar amal neshik úıine qaıtýyna týra keldi.
Al keshirek aı shyqty. Dajıengy men Shýeıshijıe aı sáýlesimen balyqqa aý tikti. Kóp uzamaı taǵy da gúril paıda boldy, alaıda bul gúrildi eshkim de baıqamady, kól aınalasy qatty teńselip ketti. Kózdi ashypjumǵansha, aı da kórinbeı qaldy. Endi mine búkil álemdi qarańǵylyq tumshalady.
Mine sol kezden bastap, aspanda kún de, aı da bolmady. Erli-zaıyptylar aǵash shamyn jaǵyp qoıyp qana úı sharýasymen aınalysyp júrdi. Biraq, kún rury bolmaı, egistik te óspeı, barlyq ósimdik búrshik atpady, aǵashtar da óspedi, shópter qýrap, gúlder solyp qaldy, tipti kishkentaı qustar da án aıtýyn toqtatty. Shýeıshijıe kúrsine: «Erteńgi kúnimiz endi ne bolmaq?», — dedi. Dajıngy bolsa bylaısha jaýap qaıtardy: «Meniń bilýimshe, kún men aı shyny men jerge qulap túsken sıaqty, biz izdeıik, múmkin úlken taýda nemese orman ishinen taýyp alarmyz, áıtpese, múlde jaryqsyz qalamyz». Shýeıshijıe qýana: «Ekeýmiz birge baraıyq!», — dedi. Osydan keıin erlizaıyptylar ekeýi aǵash shamyn jaǵyp sapar shekti.
Qanshama alyp asqar taýlardan asyp, qanshama túpsiz teńizderden ótip, qanshama ıt tumsyǵy ótpes ný ormandardan ótti. Bir kúni olar aqyry bir jaryqty baıqady, bular asyǵaúsige alǵa qaraı júgirdi. Joldan olar bir shaldy kezdestirip odan surady: «Ata, aldydaǵy kórinip turǵan jaryq aıdyń jaryǵy ma?» . Sonda shal: «ıá, onda bir úlken kórinbeıtin kólshik bar. Kólshikte bir erkek bir urǵashy aıdahar bar, bir kúni aspanda ótip bara jatyp, erkek aıdaqar kúndi, al áıel aıdahar aıdy jutyp aldy. Bul eki zulym aıdahar kún men aıdy birtindep jutyp, keıin dop qylyp oınap júrdi. Erlizaıyptylar: «Ata, siz ýaıym jemeńiz, biz aı men kúndi qutqarýǵa keldik»-dedi. Sodan soń ekeýi kólshik jaqqa kelip, bir úlken tastyń artyna jasyrynyp jaǵdaıdy ábden baqylaýǵa kiristi.
Dajıengy: «zulym aıdahar óte jaýyz, biz oǵan betpebet kezige almaımyz», — dedi. Sonda Shýeıshijıe jartas astyna tómen qaratyp, úńgir ishinen syrtqa qaraı tútin shyǵyp jatqanyn kóredi. Ol: «bul zulym aıdahar turatyn jer,biz túsip kóreıik!», — dedi.
Taý úńgiriniń ishinde qarańǵy ári dymqyl eken, adam júregi aınyıtyndaı bir sasyq ıis shyǵady. Olar biraz júrdi, bir ájeniń tamaq jasap jatqanyn kórip qalady da: «Apataı, sen bunda turasyń ba?», — dep surady.
Álgi áje sonda kóz jasyn kóldete bylaısha ún qatty: «Men munda qalaı turamyn? Kóp jyldar boıy men munda jumys isteımin, zulym aıdahar quıryǵymen orap meni osynda alyp keldi, meni qınap ózderine tamaq jasatyp qoıdy. Áıtpese meni jep qoıady emes pe? Sender ekeýiń bul jerden tezirek ketińder, zulym aıdahar baıqap qoısa, jaman bolady!».
Dajıengy : «biz zulym aıdahardy óltirýge keldik. Kún menen aıdy qaıtadan qaıtaryp alýǵa siz bizge kómektese alasyz ba?», — dep surady.
Álgi áje biraz oılanyp aıtty: « men erkek aıdahar men urǵashy aıdahardyń áńgimeleskenin estigenim bar. Erkek aıdahar: «biz Alı taýy astyndaǵy altyn balta men altyn qaıshydan qorqamyz. Altyn balta bizdiń mıymyzdy bólip, al altyn qaıshy tamaǵymyzdy kesip tastaıdy», — dep aıtqan bolatyn. Sender tez arada sol eki zatty taýyp ákelińder dedi de, ekeýine bir úlken ot aıyr men qalqan beredi. Dajıengy men Shýeıshijıe Alı taýynyń etegine kelip, toqtamaı qazady, qansha ýaqyt ótkenin de baıqamaı qalady. Bir úlken daýysty estıdi. Taýdyń astynan bir qyzyl sáýle jarqyraıdy, qarasa altyn balta men altyn qaıshyny jatyr eken. Ekeýi balta men qaıshyny alasala, asyǵys kólshik jaqqa keledi. Dajıengy altyn baltany aıdaharlardyń úńgiri jaqqa qatty laqtyryp jiberedi de eki zulym aıdahardyń arpalysyp, jantalasyp jatqanyn kóredi. Sý birneshe metr joǵary kóteriledi, qansyraǵan aıdahardyń basy sý betine shyqty. Sosyn Shýeıshijıe de birden altyn qaıshyny laqtyrdy, biraz bolmaı sý beti tynyshtaldy. Sý astynan aıdahardyń óli denesin kóredi. Zulym aıdaharlar óledi, biraq kún menen aı sol kúıi sý astynda qalyp qoıady.
«Ne isteýge bolady? Qaıtemiz?», — dep ekeýiniń basy qatty.
Álgi áje taǵy bir oı tastady: «Men eger adam aıdahardyń kózin jese denesi birden úlkeıip, alyp kúshtiń ıesine aınalady dep estigen edim. Sender baryp, aıdahardyń kózin alyp shaınańdar da, kún men aıdy aspanǵa qaıtadan kóterip shyǵaryńdar!», — dedi.
Dajıengy men Shýeıshijıe sol mezette sý ishine sekirip túsip ketti. Dajıengy erkek aıdahardyń kózin, al Shýeıshijıe urǵashy aıdahardyń kózin jutyp alady. Aıtypaıtpaı, ekeýi de birneshe on metr ósip, úlkeıip ketti. Sýdyń ishinde eki taý sıaqty kórinip turdy. Olar kúndi alyp aspanǵa laqtyrdy. Biraq kún biraz qalyqtap baryp, qaıta sý ishine qulady. Álgi áje aıqaı saldy: «Anaý turǵan eki aǵashty kórip tursyńdar ma? Sonymen kúndi kóter!». Ekeýi on metr aǵashty julyp aldy, sonymen kóterip turyp, kúndi joǵary laqtarady. Týra úsh kún laqtyrýmen boldy. Áreń degende kúndi aspanǵa jiberdi. Sosyn olar úlken aǵashpen aıdy aspanǵa laqtyrdy. Bunysy tolyq bir kúndik ýaqytty 24 saǵatty qamtydy. Mine osymen kúndi de aıdy da amanesen qaıtardy. Sol kúninen bastap Dajıengy men Shýeıshijıe ekeýi úlken eki taýǵa aınalyp ketipti. Olar kún menen aıdy únemi qorǵaıtyn bolypty. Adamdar osy taýdy Dajıengy men Shýeıshijıe taýy dep, al myna kólshikti kún jáne aı kólshigi dep ataǵan eken. Ár jyly kúzde, adamdar ózderiniń eń ádemi kıimderin kıip, osynda kelip, túrlitústi shardy aspanǵa laqtyrady, sosyn Dajıengy men Shýeıshijıe kún men aıdy kótergeni sıaqty, qamys taıaqpen joǵary kóteredi. Adamdar buny «dop arqalaý bıi» dep atap ketken.
You Might Also Like
