InfoHub Logo

1

Sırek, túlki qara murty bar, adyraq kóz, eńgezerdeı jigittiń kombaın kebejesinen aǵytylǵan bıdaıdy qapshyqtarǵa quıyp ap, arqalaýy sol aradaǵy kolhozshylardyń kózin súrindirdi.

— Nesheýi kerek, — deıdi ólsheýshi.

— Meıliń, óziń bil! — deıdi adyraq kóz, beldeme tusynan aıqyra aıqastyrǵan judyryqtarynyń jubyn jazbaı, arqasyn eńkeıe, tosa berip.

— On putty ákettiń. On bes put salsam qaıtesiń?

— Qorǵan kýpesteriniń jıyrma putyn arqalap ta kórgem, bul ózimizdiń bıdaı ǵoı, salsań, sal!

— Kóterse kóterer, — deıdi kóldeneń bireýler, — buryn da janyn sala qımyldaıtyn edi, endi, Máskeýge baratyn bolǵasyn ne kúshin aıasyn.

Toqtaǵan kombaınnyń kebejesindegi bıdaı bosatylyp bop, qapshyqtar avtomobılge tıelgesin, brıgadır demalys jarıalady.

Ol kezde kúlimdegen kún, bultsyz aspannyń keýdesine mingen shańqaı tús edi. Shyjytqan kúnniń qyzýynan shypshyǵan ter tómen qaraı shubyrǵanda, betti búrkegen kilegeı shańdy shaıyp, kolhozshylardyń keskini jolbarystyń jotasyndaı jolaqtana qaldy. Aıǵyz betti, ásirese, manaǵy adyraq kóz.

— «Degesin qudýǵara, qudýǵara...» dep Qabambaıdyń qýlyqshy Qaseni adyraq kóz alaıa qaraǵan soń, óleńniń keıingi jaǵyn «shornaglazaı, shorneńkeı, raskýdrávaı mıleńkeıge» buryp, ázilge aınaldyrdy.

Sol kezde «Búrkeý» jaqtan «kók myltyqtyń» kúmisteı kekilin kúnge shaǵylystyra kerbez aıańmen bireý kele jatty.

— Bul kim?

— Partorg, — Myrzataıdyń Ánápıasy.

— Endeshe kúte turaıyq.

«Kók myltyqty» kelgenshe kolhozshylar kór-jerdi sóz ǵyp, kúlkimen kóńil kóterdi. Olardan oıy oǵash adyraq kóz.

Kombaınnyń toqtaǵan jeri «Egin shoq» dóńiniń qyrqa jony. Jonnyń jotasy da, jaıylymy da jaly jalbyraǵan jappaı jalpaq egin. Jylmańdaǵan jel jalbyr jaldy egindi jumsaq qana jelpise, altyn teńgeler taqqan jelekteı soqtyǵysqan sabaqtar sybdyr-sybdyr etedi.

«Egin shoq» eńsesi bıik dóń. Onyń qyrqa jotasynan Qyrym men Qytaı kóringendeı. Jotada turǵan adyraq kóz, jan-jaqqa qımyldaǵan qarashyǵyn qadap edi, telegeı teńiz egin,... kemerine kóz jeter emes!

Brıgadanyń egin shabýǵa shyǵýy búgin ǵana edi. Qıyr Shyǵysty tutas sholǵan qulpyrmaly qanatyn toty tań qaqqan kezde, basyndaǵy jal dánin bıleı almaı, beli búkireıip, buıyqqan buıra egindi búlkildete kombaın kúzeı bastaǵan. Mine, endi, kún túske tarmasa qyrqa jol qasqalanyp, etegi túrilip qaldy.

«Egin shoqtyń» shoqtyǵyna shubala úıezdeı ósken jasyl jelekteı qaıyń bar. Jıegi jınalǵan «Qaıyń shoq» dóńiniń jotasyndaǵy egin, kamshat-qundyz bórikteı dóńgelendi, egin ortasyndaǵy shubalǵan shoq qaıyń, qundyz bórikke qadaǵan úkideı, jelpigen jelden yrǵań-yrǵań etti. Tolqyǵan telegeı teńiz eginge adyraq kóz qaraıdy da toıady, toıady da tolǵanady.

— Kúni keshe ǵana sıaqty edi, — deıdi ol ishinen, — budan jıyrma jyldar buryn bul mańda egin ektiretin jalǵyz Torsan úıi boldy. Odan basqa egin ekti degen qazaqty estigem joq. Torsannyń soqa saldyrǵan jeri osy «Egin shoq». Biraq ol osynsha..., bizshe egetin be edi?.. Joq... Qarashunaq, Qoshpan, Janazar sıaqty Torsannyń quldary bir tildi soqamen jylynda bes-alty desátına jerdi tyrmalap, kúz kór-jer, kákir-shúkir birdeńe jınaǵan bolatyn. Al, biz?..

Adyraq kóz az kidirip, kolhozy «Jańa joldyń» jaı-kúıin elestetti.

Baılardyń jerin alatyn jıyrma jetinshi jyly: «Jeń ushynan jalǵasaıyq, jarlylar bop jabdyǵymyzdy biriktireıik» degen sózge qosylyp, «Jańa jol» atty artel ashqandardyń ishinde osy adyraq kóz de bar edi. Sodan beri kolhozdyń úı sany kóbeıdi de, baıydy da. Qazir ol Presnogorkov aýdanyndaǵy basty kolhozdyń bireýi. Adyraq kóz kolhozdyń «bılik, erlik» degen sıaqty atqaminerligine aralasqan joq. Onyń jan-táni jumysta. Jumysta onyń aldyna túsken jigit «Jańa jolda» joq. Sondyqtan da ol týraly jurt «Daıyr, Daıyrǵa ber aıyr!» dep maqal shyǵaryp alǵan.

Adyraq kóz taǵy da bir oılardyń sońyna túsip, dúrkiretip qýyp bara jatyr edi, ony qaıyrǵan:

— Daıyr! — degen daýys.

Adyraq kóz jalt qarasa, «Kók myltyqtyń» ústinde turǵan partorg — Myrzataıdyń Ánápıasy.

— Daıyr, joldas, Tasybekov! — dedi Ánápıa adyraq kózge — Daıynbysyń Máskeýge?

— Daıyr daıyn!

2

Quıyndaı quldyraǵan shań julyndaı jip-jińishke bop shanshylyp aspanǵa kóterildi. «Qyzyl aǵashtyń» etegindegi egindi jınaýshylar shanshylǵan shańǵa qarady.

— Quıyn, — dedi bireýler.

— Tymyqta tútin osylaı kóterilýshi edi, tutanǵan órt bop júrmesin, — dedi bireýler.

— Men bilsem, bul quıyn da emes, órt te emes, Tasybektiń Daıyry, keshe soǵan mashına ketti degen.

— Ol bolsa quıyn men órtten ekpini kem soǵa da qoıar ma eken? Máskeýge men barsam, jermen emes, kókpen keler em. Áneýgúni «Aıymjan» kolhozyndaǵy Ǵabdollanyń qyzy Qostanaıdan aýlyna aeroplanmen ushyp kelip, tústenip qaıtty ǵoı.

— Mashına taqıańa tar kep otyr ma? Buryn ara qonyp jetetin Qorǵan qalasyna kúnine eki baryp qaıtamyz, oǵan kóziń toımasa, sý qarańǵy bolarsyń.

Baısaqal aýlyn basyp, Búrkeýmen «Qyzyl-aǵashtyń» arasynan túsetin «Kir-kóılektiń» (Presnoredýt) jińishke joly egindi janap ótedi.

— Bizge bógelmese, «Kók myltyq» pen kóldeneń qosylyp kórińder, osydan júırik jylqy bul zamanda joq, neǵyp bir shalmas eken.

Tósegen taqtaıdaı jolmen júıtkigen mashına «Kók myltyqqa» qaıdan shaldyrsyn, zymyrap aǵyp óte shyqty.

— Báse aıtam ǵoı, — dedi bir jigit, — kóje de ashyǵanda kópiredi, Daıyrda kójedeı qyzý joq deımisiń, kórdiń, be, eleń qylmaı óte shyqqanyn?!

— Qolyn bulǵap ótti ǵoı, tegi shofer toqtamaǵan bolý kerek.

Osy sóz ras edi. Biraq toqtamaǵan shofer emes, kabınada shofermen qatar otyrǵan sańyraý Raıs. Ol jasamys bolsa da jel kóńildi edi. Ákesi Aldabergen ógizge minip kórmegen onyń taqymyna tulpar mashına tıgesin, qaıtip shydasyn.

— Tolaıym aıda, — dedi ol orys shoferǵa, — «Kók myltyq» mashına báıge paıdot... nashe perot paıdot!..

3

«Jańa jol» — «Aqqýsaq» aǵashynyń qushaǵynda, «Aqbasty» keliniń yǵynda. Daıyrdyń úıi jarqabaqtyń jaǵasynda.

Onyń eki bólmeli jer úıine jınalǵan jurt sımady.

— Jarǵabaq jibekteı esilgen betege. Keńestiń dámi táttilene bastady, soǵan shyǵyp erkin tyńdaıyq — desti árkimder.

— Maqul.

On tórt jańasyn jasaǵan aı sol keshte kókti syǵalap, bıikke baryp qalǵan edi. Aspan ashyq. Qara maqpal túnniń tony jarqyraǵan jıi juldyzdardy zorǵa kóterip turǵan sıaqty.

Daıyr sonshalyq sózýar jigit emes edi. Sodan ba? Álde kórgeni kóp bolǵasyn neden bastaryn bilmedi me? Az kúmiljip otyrdy.

— Sóıle! Sóz tyńdaǵaly keldik. «Máskeý dańqy jer jarady. Ne kórdiń?»

Daıyr aınala qarap edi, er-azamat, uly-kishi, qatyn-qalash, bala-shaǵa — qorshaǵan adamdardyń kózderi juldyzdaı jaınap, buǵan qadalyp barady.

— Máskeý bar ǵoı, — dep bastady ol, — túnde osy aıly túnnen jaryq. Anaý tabaqtaı aıdan kólemi úlken, onda kem bolsa myń sham bar shyǵar. Usaq shamdarymen salystyrǵanda kóktiń juldyzynyń jıiligi sóz emes.

— Iapyraı, ne deıdi?

— Al, endi úıleriniń, bıiktigi bar ǵoı, Búrkeýdiń bıik bes qaraǵaıyn birine birin jalǵasa, sodan asyp túser.

— Mine, saǵan, keremet!

— Mashına degeniń bar ǵoı, dál, tańerteń aýyldan qaptap óriske jónelgen maldaı.

— Sóıles sen!..

— Tipti, onyń qaı qyzyǵyn aıtyp taýysaıyn. Jer astynan júrgizip qoıǵan poıyzyn kórgende, ertegide aıtylatyn jer astynyń altyn saraılary esime túspesi bar ma?

— E, endi qaıtýshi edi, sóıtpeı!..

— Men senderge kórmedegi tamashalardy aıtaıyn: 1463 kılo salmaǵy bar buqa kórdim. 1225 kılo shyǵatyn jylqy kórdim. Bıiktigi eki jarym metr kendirdiń sabaǵyn kórdim, 49 kılo shyǵatyn asqabaq kórdim, bir sepkeni on bes jyl udaıymen ósetin bıdaı kórdim, tebingiden jalpaq temeki kórdim, kúrekten jalpaq kúnbaǵys kórdim, salasy sala qarys jún kórdim, taǵy ne kórdim...

Daıyrdyń basynda kórmede kórgenderi sapyrylysyp ketti. Oıy solardyń arasynan maltyǵyp shyǵa almaǵasyn, ol keýdesin kere dem alyp, basyn kóterip joǵary qarady.

— Al taǵy, báse, bol aıt! — desti keńeske qumary qanbaǵandar.

— Ózim sharshańqyrap ta turmyn, — dedi Daıyr, — jáne sonshalyq sózge sheshen de kisi emespin qıystyryp aıta beretin, qalǵanyn erteń aıtsam qaıtedi? Búgin aıtarym: jıyrma eki jylda bizdiń ókimettiń, bizdiń halyqtyń istegen isi adamnyń aýzy aıtyp jeterlikteı emes. Jaı, tań-tamasha qalasyn da turasyn. Qýanyshyń qoınyńa sımaıdy.

Jınalǵan jurt Daıyrdy jibere qoımady. «Sózden sóz týyp» degendeı, tún ortasy jaqyndap, úrker tóbege kelgende bir-aq bosatty. Onda da, — «bul keńestiń aıaǵyn erteń aıtam» degen soń.

Tańǵa jaqyn taraǵan halyqqa Daıyrdyń sózi shyndyqtaǵy ertegi kórindi.

Noıabr, 1939 j.

---