InfoHub Logo

— Aıt qutty bolsyn!

— Aıtsyn, jaqsylyǵy birge bolsyn!

— Jyl on eki aıda bir kelgen jaryqtyq «aıt» qoı, bul kúndi kórgen de bar shyǵar, kórmegen de bar shyǵar...

I

Sáske tús. Jelsiz tynyq ystyq. Azǵana mal aýyldyń qorasynda kóleńke saıyn toptanyp, kóbi salǵan tútinge yqtasynda tur... yzyndaǵan masa, sona, shirkeı esindi tandyrǵandaı...

Aýyldyń adamynyń bári qybyrlap, ersili-qarsyly kezip júr. Bári de kıingen. Júzderinde áldenedeı bir qýanyshtyń belgisi bar. Jer oshaq bitkenniń kebinde asylǵan qazan, aq kóbigi burqyldap semiz et qaınap jatyr... Kári-qurtań shaldar, kempirler ekeý-ekeý kóleńkede otyr.

— Jaryqtyq-aı, bul kúndi de jurttyń kóretin kúni bar eken-aý!..

Aýyldyń orta jerindegi bir úıdiń aldynda úıme-júıme bolǵan kisi. İshinde kárileý kempirler, biren-saran shaldaý adamdar da bar...

Bireýi pyshaq qaırap, bir jigit semizdeý qyzyl ógizdi ustap tur.

Shetten kelgen adam:

— Qurbandyq qabyl bolsyn, — deıdi.

— Ámın, aıtqanyń kelsin! — deıdi shaldar.

— Neǵyp kesh qalyp jatyrsyńdar?

— Maldyń tabylǵany-aq osy boldy... shetinen ustap soıatyn burynǵy dáýir qaıda...

Jumaǵazy Záıkúlmen shette sóılesip tur...

— Sen shalsaıshy, men káıteıin.

— Qoı, oıbaı, eziń kir, men renjimeımin.

— Kir, kempir, Jumekeń ruqsat bergen soń, nesine toqtalasyń.

— Ia, shyn aıtam. Shala ǵoı, men buryn da shalyp júrmin ǵoı... qudaı qabyl qylsa mahrúm qylmas...

— Qoı, meni áýre qylma...

— Nege?

— Sony qalaı shalatynyn da, namazyn qalaı oqıtynyn da bilmeımin.

***

Aldynǵy qatardaǵy aq otaýdan buralyp bir kelinshek shyqty. Basynda shetin kestelegen shashaqty kógildir jaýlyq. Neshe túrli asyl tumarshalar qadaǵan kók púlish qamzoldyń tósi neshe túrli asyl ilgek, alqym baýlarmen bezelgen.

Tysqa shyǵyp biraz turdy da:

— Erkejan, — dedi.

Úıden 16—17 shamasyndaǵy buralǵan ádemi qyz shyqty. Ústi-basy malynyp tur.

Kelinshek kúlimsirep:

— Sýǵa baraıyq. Aıdarlym da kele jatyr eken, — dedi. Qydyryp júrgen bir-eki jigit art jaǵynan kelip kelinshekti qytyqtap qaldy.

— Qoıshy, ıbaı, uıatty...

— Munsha bezenip qaıda barasyń...

— Aıttaımyn...

— Baıy úıde joq bolǵan soń qutyryp júrgenin kórmeımisiń, — dep ekinshi jigit kúlgen boldy...

***

Terlep-tepship, úıiniń kóleńkesinde aqtekesin soıyp jatqan Moldaǵalıdyń qasyna Ýálı keldi.

— Aıt qutty bolsyn.

— Aıtsyn...

— Nemene, sen toqtyńdy sattyń ba?

— Joq.

— Maǵan satshy, ájeme qurban shaldyraıyn.

— Aqshadabaı.

— Kúz alarsyń.

— Bolmaıdy.

Ýálı ketken soń Moldaǵalı tekeniń terisin judyryqtap jatyp:

— Ashtan óleıin dep júrip, aıtta nesi bar eken, aldap aparyp soıyp bir toımaq qoı, — dep kúldi...

İİ

Aýyldan ońasha, tomardyń jel jaǵynda úsh qara úı tur. Mańaıynda qybyr etken mal da joq, yzyndaǵan masa da joq, asylǵan qazan da joq, kezip júrgen adam da joq... Kúnbatys jaq shettegi úıdiń kóleńkesinde, ústi-basy órim-órim bolyp búkshıip on eki-on úsh jasar bir qyz bala men bir orta jasty áıel otyr. Júzderi sarǵylt, kózderi isińki... «Ýf!» dep kúrsinedi. Áldeneni oılaıdy... Aıdaı álem qýanyp jatqan «aıt» oǵan azap sekildi. Bar aıtatyny:

— Sorlady-aý, sorladyq-aý...

Aýyl jaqtan aqsańdaı basyp orta jastaǵy bir erkek keledi. Kıimi alym-julym, moınynda dorba.

— Qatyn, Bákeń qalaı?

— Ne qalaıyn suraısyń, sorlady ǵoı.

— Nemen, qaıtty ma?

— Qaıtty.

Kóleńkege sylq etip qulaı ketti, jylady.

— Aqyr baıdyń túbi ashtan óler degen osy eken-aý... Zeınep she?

— Kirpigi qımyldap jatyr edi, ne bolǵanyn bilmeımin.

— O da ólgen shyǵar.

Moınyndaǵy dorbany alyp jerge tastaı berdi, ishinde birdeme bar sekildi.

— Birdeme taptyń ba álde?

— Mardymdy nárse joq.

Tyrdaı jalańash alty-jeti jasar bir ul, bir qyz bala tysqa shyǵa keldi. Qapshyqtan alyp jatqan domalaq maldyń terisin kórip ekeýi birdeı tarpa bassaldy. Talasty.

— Qoıyndar, qurǵyrlar. Má, bireýińe júrektiń qulaǵy bar.

— Kúnimen júrgendegi ákelgeniń osy ma, — dedi qatyny.

— E, qaıteıin, bermegen soń... mynaý tekeniń eni... Mynaý júrektiń qulaǵy... muny da ıtke laqtyrǵan jerinen aldym...

Jurttan qaıyr ketken toı... qurbandarynyń qanyn ber dep edim, Ulbala báıbishe aıqaı saldy: «Byltyrdan beri asyraǵanym jeter» dep... ne bergenin qaıdan bileıin...

— Aı, sorlysyń-aý, mana ózim barǵanda ishek-qarnyn arshyp birtalaı nárse ákeletin edim, aýrýdan shyǵa almadym ǵoı...

İİİ

Top-top bolǵan atty, arbaly adamdar tus-tustan aýylǵa aǵyla bastady.

Aýyldyń orta shenindegi aq boz úıdiń mańaıynda lyq tolǵan adam, toptanǵan arba, at... kileń bozbala. Bir top aýyl qydyryp «aıttyq» alyp júr. Aýyl gý-gý.

— Aıt qutty bolsyn!

— Jaqsylyǵy birge bolsyn!

Jer oshaqtyń basynda úsh-tórt adamnyń basy quralyp qaldy. Birdeme esitip bastaryn shaıqasyp otyr.

— Esil er-aı, qor bolǵan eken...

Birden-birge jaıylyp habar aq boz úıdiń mańaıyndaǵy kóp adamǵa da jetti.

— Qatyny men Báken qaıtypty...

— Qashan?

— Búgin.

— Alda, bıshara-aı!

— Qaıtqandary da durys bolǵan eken, tirideı qor bolyp edi. 

— Aıt kúni qaıtqany tileýleri durys bolǵan eken bısharalardyń.

— Dúnıe degen osy, jigitter, — dedi ortada otyrǵan bir aqsaqaldy kisi.

— Edáýir jyl boldy-aý. Ógiz ólgenniń basynda «aıt» bolyp at shaptyrǵanymyzda, jıylǵan adam qansha bolsa da, bógelmeı-aq qymyzǵa qandyryp shyǵaryp edi. Aqyrynda búgin sol Bákeń qatynymen ashtan ólip otyr... tuz-dámin tatqan jigitter, eskerińder, etterińdi jegen soń, janazasyn jerge tıgizińder, saýap qoı...

***

Et jelindi, qymyz ishildi, jurt jınalyp eldiń syrtyndaǵy beleske shyǵyp, jalaý baılap oıyn qylýǵa aınaldy. Aqsaqal sózin tyńdaǵan jan joq...

At shabys, kúres, toq báıge... ashtan ólgen Báken men Zeınepke kóptiń kórsetken qurmeti «tileýleri durys eken, aıt kúni qaıtty!.. » boldy.

1922

---