InfoHub Logo

Boran. Qar borany... Qar borany emes-aý, qan borany!.. Jeli, uıtqyp soqqanda, tunshyqtyryp dem alǵyzbaıdy. Qary maıda jabysqaq emes, tikenekteı qatty; betke tıse qaryp, qany sólińdi soryp alǵandaı.

— Qatyn-aı, úı qurǵyr azynap ketti ǵoı, taǵy birdeńe taýyp jaǵasyń ba!.. — dedi Qaıraqbaı.

Alasa, tar jer úıdiń ishi ıt baılasa turǵysyz, esiginen,, terezesinen jel azynap úıdiń ishi qyraýytyp ketken.

— Qaıteıin, baıǵus, otqa jaǵatyn ne qaldy deısiń, lapastyń tóbesin áldeqashan jaǵyp bitirdik. Qar astynda qalǵan azyn-aýlaq sańyltyryn Dámesh ekeýimiz álgide qazyp alyp jaqtyq.

Shyrynkúl peshtiń aldyna otyryp, sónip bara jatqan ottyń shoǵyn shypshamen kósep, taǵy bir jaınatyp qoıdy. Janyp; bitken qamystyń shoǵy qansha uzaqqa barsyn, á degenshe bolmaı sónip qaldy. Shyrynkúl shyn nalydy.

— Qudaı-aı, joqshylyqtyń da shegi bolmaıdy eken ǵoı! Qara. sýdan basqa ishetin bir urttam tamaq joq. Eki kúnnen beri dym, tatpaı, júrek qaraıyp otyrǵany mynaý! Munyń ar jaǵynda ne; bolmaqshy? Ne qylamyz? Iemen kún kóremiz?

Kózinen búrtik-búrtik jasy yrshyp shyǵyp, betin jýyp sala berdi.

Jaq súıegi soraıyp, eki kózi alaryp, eńsesi túsip Qaıraqbaı otyr. Eki kózi jaýtańdap, ákesiniń shoqpyt kúpisine orana túsip, segiz-toǵyz jasar bala — Tańsyq jatyr. Bárinen de qaıǵyly, bárinen de júdeý, birese jylaǵan sheshesine, birese eńsesi túsken ákesine qarap, jaýtańdap Dámesh otyr. Dámeshtiń kazirgi túri adam shoshynarlyq, budan eki-úsh aı buryn adam suqtanarlyq kelbetiniń eshbir izi qalmaǵan sekildi.

Dámeshti mújigen jalǵyz ashtyq emes, basqa qasiret bar. Qaıraqbaıdyń balasy Dámesh pen Tańsyq. Tańsyqtyń qolynan is kelmeıdi. Dámesh bala emes, bıyl on altyǵa shyǵyp tur. Jurttyń on altydaǵy balasy kisige jaldanyp, ıa úıinde kásip istep, áke-sheshesin asyrap otyr. Dámesh muny isteı aldy ma? Balam dep mápelegen, asyraǵan, ósirgen áke-sheshesine qysylǵanda Dámesh ne kórsetpekshi. Eki kúnnen beri dym syzbastan ash otyr, endi neshe kúnge shydaıdy? Shydamaǵanda qaıtpekshi. Ultaraqtyń úıi qusap qol ustasyp shubyryp ketpekshi me? Shubyryp júrip keshegi Rahymnyń shomyn jastana jatyp, qatyp qalmaqshy ma?..

Dámesh muny oılaǵanda ot bop kúıip ketedi, áke-sheshesiniń osy kúıge túsýine ózi sebepker bolǵan sekildenedi. Qudaı-aý, nege ǵana erkek bolyp týmadym eken?! Erkek bolyp týsam eń arǵysy bireýdiń esiginde júrsem de, qaıyr surasam da, áke-sheshemdi mundaı qysylshań kúıge túsirmes edim!.. dep oılaǵan saıyn eńirep-eńirep alady...

Úı ishi qara kúńgirt tartyp buldyrlaı bastady. Kesh boldy bilem, jaǵatyn, jaryq qylatyn sham qaıda? Peshke arqasyn súıep, búrisip Qaıraqbaı jatyr. Qaıraqbaıdyń qoltyǵyna basyn tyǵa Tańsyq jatyr. Tańsyqqa basyn salyp Dámesh jatyr. Jalǵyz Shyrynkúl baıynyń bas jaǵynda, qazyqtaı bop qaqıyp tizerlep ol otyr... Oı tereń, oılap-oılap kep kúrsingende, júregi jarylyp ketken sekildi bolady.

Dala boran, jel ysqyrady, ulıdy. Saqyldap kúlgendeı bolady, sarnap jylaǵandaı bolady. Qarańǵylyq túnerip, tuldanǵan kúnniń yzǵarymen álemdi qushaǵyna alyp tunshyqtyryp bara jatqan sekildi!

Esik aldy syqyrlaǵandaı boldy. Sıpalap esikti ashyp, táltirektep bir adam úıge kirdi.

— Ýa, búgimsiń?

— Qudaıy meımanmyn.

— Baıǵús-aý, bizde ne bar dep keldiń? Ózimiz dym taba almaı ulyp otyrmyz, baılarǵa barsaıshy!

Aıaǵyn syqyrlatyp meıman az-kem turdy da, ólimsiregen daýyspen muńyn aıtty:

— Ashpyn, jaıaýmyn, eshkim esiginen qaratpady. Tym bolmasa túnep shyǵýǵa ruqsat etseńizder!

Shyrynkúl kúrsindi.

— Jata ǵoı, jata ǵoı, — dedi.

***

— Áı, basyńdy kóteresiń be, — dep Shyrynkúl Qaıraqbaıdy oıatty.

— Ne aıtaıyn dep ediń?

— Manaǵyny, manaǵyny qaıtemiz?..

Qaıraqbaı jaýap bermeı, basyn salbyratyp otyra berdi.

— Sen jası berme, qudaıdyń salǵan isine kóný kerek! Kóre-bile ólemiz be, qyrylamyz ba?! Sen bata almasań men-aq aıtyp kóreıin!

Qaıraqbaı áldene ýaqytta baryp:

— Meıliń! — dedi.

— Qalqam Dámesh!

— Aý, áje!

— Basyndy kóter. Biz sorly boldyq qoı. Biz ólýge qalyp otyrmyz... Biz endi qaıtpekpiz?

— Qaıteıin, áje, qolymnan keletin nárse bolsa, basymdy qurban qylsam da, senderdi qutqarar edim, biraq qaıteıin!..

Dámesh kóziniń jasyna býlyǵyp, sóziniń artyn bitirmeı toqtady...

— Qalqam Dámesh!

— Aý, áje!

— Sen bilesiń be, bizge ólimnen qutylatyn bir jol tabylyp otyr ǵoı...

— Ájetaı, aıtshy! Qoldan keletin is bolsa, qutylyp baǵaıyn. Tym bolmasa ózimiz qutyla almasaq, Tańsyqty qutqaraıyq!..

— Ony istesek bárimiz de ólimnen qutylamyz.

— Aıtshy, ájetaı, aıtshy!

Shyrynkúl biraz kúrmelip otyrdy da, sózin bastady.

— Qalqam, ótken jaıdyń nesin aıtaıyn, eziń de bilesiń, sen jasyńda kúıeýge berip qoıyp edik. Byltyr kúıeýiń óldi. Ámeńgerim dep qaınaǵań qatyn ústine altysy keledi, men de, ákeń de tóbe shashymyz tik turyp seni aıyryp alýǵa jan saldyq. Aınaldyrǵan tórt-bes qarany sypyryp baıdan alǵan qalyń maldyń tóleýin berdik. Naq ol kúlde seni aıyryp alýdan basqa bizdiń oıymyzǵa esh nárse kelmedi. Bizdiń bar tilegimiz seni teńine qosyp, qyzyǵyńdy kerý edi. Biraq qudaı onymyzdy, qos kórmegen sekildi. Biz tuńǵıyq jarǵa kez bop otyrmyz. Budan shyǵýdyń amalyn qarastyrmasaq, bárimizdiń de ólgenimiz. Bárimiz ólmeı, birimiz ǵana óleıik desek, ortamyzdan seni qurban qylǵaly otyrmyz, seni satqaly otyrmyz!

— Ájetaı, men shynymen pul bolam ba? Men pul bolyp ájetterińe jarasam, senderdi ólimnen alyp qalatyn bolsam myń janym bolsa da qıdym, men sadaǵa?

— Ras aıtasyń ba, qalqam?!

— Ras aıtam, áje, men qurbandyqqa ázir!

— Endeshe seni Tileýmaǵambet toqaldyqqa surap otyr. Mal bermeıdi, úı ishimizdi qystan asyrap qana shyǵady.

Dámeshtiń júregi muzdaı bop, tula boıy qaltyrap qoıa berdi.s

— Tileýmaǵambet!

Tileýmaǵambet alpysqa kelgen shal. Baı. Eki balasynyń enshisi basqa. Eki qatyny bar edi, toqaly bıyl jaz óldi. Apyr-aý, óleıin dep otyryp qyzdy qaıtedi eken? Ózi ólgenshe qatyn ústine bolsa da, balalarynyń birine nege ápermeıdi eken?.. Bolsa da satylatyn bolǵan sol, tym bolmasa bir jas jigittiń dýshar bolmaýyn qarashy!

Dámesh otyrǵan kúıi qalshıyp qatyp qaldy. Eńirep jylaǵysy kelip tyǵylsa da ájesi renjip qala ma dep qysylyp, tistenip únin shyǵarmady. Kózden shubyrǵan ystyq jas ún-túnsiz betin boıap, koınyna quıylyp jatty...

Tór aldynda jatqan meıman tilenshi yńyrsydy. Tús kórdi me qalaı, sandyraqtap sóıledi:

— Óı, qatyn, nanyń kúıip barady... Tabadaǵy nandy al!.. Maǵan bir úzip bershi, — dedi.

— Nan!

Nan úshin jurt ne qylmaı jatyr. Shubyryp ketip jatyr, júregi úzilip ashtan qyrylyp jatyr! Áke-sheshesi úshin qurbandyqqa atap, Dámesh sıaqty qyzdar qunsyz báske satylyp jatyr!.. Áı, ashtyq, qyldyń-aý.

— Qalqam Dámesh! — dep Shyrynkúldiń daýsy qaltyrap shyqty.

— Aý, ájetaı!

— Álgini qaıtesiń?

— Kóndim, áje, kóndim! Sender úshin, jas náreste Tańsyq úshin bir túgil myń basym bolsa da, qıdym... Men — qurban! Men ashtyqtyń qurbany!..

Dámeshtiń haty

«... Qaraǵym Raqıla! Sen tiri ekensiń ǵoı!

Tirligińdi, hal-jaıyńdy búgin estip bildim. Kórmegeli kóp boldy. Biz aırylǵaly bıyl dál jeti jyl eken. Sen onda on jasar edil... Esińde me kúzdi kúni, sýǵa barǵanymyzda, bir shelek sýdy kótere almaı táltirektep jardyń basynda otyryp jylap ediń, «eki shelek kóterýge álim jetse, dúnıede armanym bolmas edi!» — dep edil, onyń jastyq edi, sonyń artynan-aq arman kóbeıdi: ishýge tamaq bolmady; ákeń qaıyr tilep el kezip ketti; shesheńniń basy isti, saqyldaǵan sary aıazda jerden oıyp istegen úıshikterińdi máńgi qaldyryp, qol ustasyp ketpek boldyńdar. Sonda aqsha qardyń ústinde qaltyrap turyp: «birge ósken, oınap-kúlgen zamandaspen birge júrgen adamnyń armany bar ma eken» dep taǵy aıtyp ediń? Men seni qımaı aýyldyń artyndaǵy beleske sheıin shyǵaryp salyp edim. Jol óterdegi qyrańnyń basynda turyp, yzǵyryq ótip qaltyrap qushaqtasyp jylap edik. Ájeń ekeýiń táltirektep belesten asyp ketkenshe, men kóz aıyrmaı qaraýmen bolyp em. Úıge kelgende kóz jasymmen omyraýym saýys-saýys bolǵan eken.

... Qan jaýǵan qara kúnniń ol basy ǵana boldy. Qaıǵyly turmys sonan bylaı bastaldy. Biz de senderdiń kúnine ushyradyq. Birneshe kúndeı nár tatpaı, ashtan ólýge jettik. Ákem neshe ret qaıyr suraıyn dese de, ashtan ólsek te qaıyr surama dep ájem ekeýimiz kónbedik... Bizden beter Tańsyqtyń ashyqqany batty; sap-sary bolyp qatyp, qur súıegi qaldy.

...Óletin boldyq. Ólemiz ǵoı dedik. Ólim aýyzǵa jeńil bolǵanmen, ólý ońaı kórinbeıdi. Birer adam janyn qıyp ólip te keter-aý, biraq úı ormanymen ólý qıyn eken. Óz basyma ólim tilesem de, áke-shesheme, jalǵyz inim Tańsyqqa ólim tileı almadym. Ólim tilemek túgil solardyń ólimnen qutylǵanyn kórsem, armanym bolmas edi degenge keldim.

...Biraq men ólimge baılanǵanmen bir esep boldym. Men basymdy qurban etip, áke-sheshemdi ólimnen qutqardym. Tileýmaǵambetti bilesiń ǵoı, áı, tuqymy qurǵyr ǵoı!.. Uıalmaı-qyzarmaı meni toqaldyqqa aldy-aý! Ne aıtaıyn, men baı izdep tıippin be? Kóndim, kóndim...

...Tileýmaǵambet ýádesin oryndamady. Tileýmaǵambet áke-shesheńdi qystan asyrap shyqpaqshy edi. Jaz bolsa áke-sheshem óz betimen tyrbanyp, ólmes qamyn ister dep oılaýshy edim. Solaı et dep ákeme aıttym da. Biraq buǵan Tileýmaǵambet kerte boldy. «Qystaı tamaǵymdy jediń, endi osyny óte!» dedi malǵun. Men óz betimmen tıgen boldym da qaldym! Ákem qoı baqty, sheshem otyn jaǵyp, kúlin shyǵardy. Tańsyqty buzaýdyń sońyna saldy. Qanysh báıbishe jylandaı ysqyryp, «tuqymy jarymaǵan, qalǵyrlar!» dep sókkende, adamnyń saı-súıegin syrqyratatyn boldy. Qarsy keler dármen joq, bar biletinimiz keshke jaqyn qara úıge bas qosyp ún shyǵarmaı ǵana jylaımyz. Ystyq jas kóńildiń sherin iritip, jýyp, azyraq bosatqandaı bolady...

... Bul turmysty ózgeredi dep men oılaǵan joq edim, oılaýǵa múmkin de emes edi. Biraq talpynsa, umtylsa qandaı buǵaýdy da úzýge bolady eken. Men tájirıbemnen kerdim... Maıdyń ishi shyǵar deımin, kún shaǵyrmaq jyly edi. Úlken úıde áıelder jınalyp, qulynǵa noqta esip otyr edik, esikten bir-eki jigit kirip keldi. Aqquba kelgen, uzyn boıly jigit. Jańa tap berip shyǵyp kele jatqan murty bar. Ústindegi kıimi oryssha, shashy burqyrap samaıynan shyǵyp tur... Men bir kórgennen sol jigitten kóz ala almadym. Nege ekenin bilmeımin, qaraǵym keldi de turdy. Sodan bir nárse kútetin sıaqtandym. Aýyr jaraǵa sol jigitten em izdeıtin sıaqtandym...

...Úıge kisi kelse, ásirese tórelerdiń bireýi kelse, baı da, báıbishe de meni úlken úıge jolatpaıdy. Jumysym bolyp kire qalsam da shyq-shyqtyń astyna alyp dekpirimdi jańyltady. Men munyń sebebin basta sezbesem de, art jaǵynan oılanaıyn dedim: «Apyrym-aý, nege meni qýady. Kelip otyrǵan tórege bir nárse aıtady dep oılaı ma. Oılana kele tórege aıtyp kórgen teris bolmas edi», — dep kóńilimdi bekitip te edim. Baı men báıbishe bul joly da burynǵysyn istedi, meni shyq-shyqtyń astyna aldy. Biraq men qarysyp otyryp aldym. «Tóre» birdeme aıtar ma eken dep qarap edim, ol elemegen adam sekildenip otyr eken. Báıbishe janymdy syǵyp bara jatqan soń, meni ashý kernep ketti. Aýzyma ne túskenin bilmeımin:

— Siz «tóre» bolasyz ba, — deımin.

— Onda neń bar, — dep baı men báıbishe shap ete qaldy.

«Tóre» jigittiń qulaǵy eleńdeıin dedi, birese baıǵa, birese báıbishege, birese maǵan qarady.

— Tóre bolsańyz aıtatyn aryzym bar edi, — dep edim:

— Onsha úlken tóreligim joq, áıtse de aıtyp kórińiz, — dep kúlimsiredi.

Meniń aryz aıtýǵa yńǵaılanǵanymdy sezdi bilem, baı ashýyna mindi.

— Shyq, ıttiń balasy, shyq de gen soń! dep taıaǵyna jarmasty.

— Aryzym bar, óltirseń de shyqpaımyn! —dep qarysyp otyryp alyp em, aq taıaǵyn ala baı júgirdi. Taıaqqa úırengen et qoı, qaıqańdap arqamdy tosa berdim. Ashshy etime aq taıaq qashan tıgenshe janym shyǵyp boldy... Daýys tyna qalǵanda jalt qarasam, oıpyrym-aı, mundaı qýanbaspyn, álgi «tórem» suq qoldaı myltyǵyn baıdyń tósine qadap tur! Baı sup-sur. Óńi qashyp ketken, taıaǵy jerde jatyr. Aýzyn ashyp surlanyp báıbishe otyr...

— Aıt muńyńdy, — dedi «tóre». İshte jatqan sherdi tasyǵan sýdaı aǵyttym.

— Óz basym ne bolsa da kóndim. Áke-sheshemdi osy jaýyzdyń tyrnaǵynan qutqarsań eken! — dedim.

— Olar da qutylady, óziń de qutylasyń. Kedeı enbegin paıdalaný, áıeldi mal ornyna saýdaǵa júrgizý bul kúnde qalǵan. Keńes zaly ondaıdy túp-tamyrymen qyryp-joıady. Óziń súıgenińe qosylasyń. Áke-shesheń eki jylǵy eńbegin sot arqyly tolyq óndirip alady! — dedi.

... «Tóre» degenim ýezik oqý bóliminiń bastyǵy eken. Bizdi arbasyna salyp qalaǵa alyp keldi. Eki bólmeli páteri bar eken. Bir bólmesin bizge bosatyp berdi. Áýelgi qarqynda birer aıdyń ishinde áke-sheshemniń baıdaǵy eńbegin áperip, bizdi jaqyn jerdegi bir aýylǵa shyǵarmaqshy edi, biraq is sozylyp ketti. Sottyń shaqyrǵanyna baı kelmeıtin boldy. Tolyp jatqan kýá shyqty. Jurtta da bet joq qoı, báriniń oıy baıdy arashalaý, áke-sheshemniń, meniń eńbegimdi jelge ushyrý boldy...

... «Tóreniń» aty Qasen edi. Úsh aıdaı qolynda turdyq. Shyǵynnyń bári sonyń moınynda boldy. Qıyn boldy, aıadyq, biraq qoldan keler esh nárse bolmady. Baıdan eńbekti óndirip alsaq Qasenniń shyǵynyn tolyǵymen qaıtaramyz dep, ózimizge sert berdik.

... Kesh edi, azyraq jańbyr sirkirep turǵan. Terezeden qarap eldi, en dalany kóz aldyma elestetip, tereń oıǵa shomyp turǵam...

— Dámesh, beri kelip ketesiń be? dedi bireý.

Bul kim dep burylsam kórshi bólmeniń esigin ashyp, kúlimsirep turǵan Qasen eken, áldenege júregim alqynaıyn dedi...

Qasen kúlimsirep jaıymen ǵana sóıledi.

— Kúz boldy. Mektep ashylyp jatyr, balalar oqýǵa alynyp jatyr. Tańsyqty mektepke kirgizińder, — dedi.

Jaman qýandym. «Rahmet!» — dep aıta berippin.

Qasen betime qarap kúlimsiredi de:

— Álde, óziń de oqısyń ba? Oqımyn deseń mektepke kirgizýge bolady. Ózindeı áıeldiń oqyp júrgenderi tolyp jatyr. Sen , áli jassyń ǵoı. Meniń tilimdi alsań mektepke kir, oqy! Mektepke kirgizý mindetin ózim alaıyn, dedi.

Qasen ne aıtsa da teris deıtin oıym joq. Óıtkeni Qasenniń teris sózdi aıtpaıtynyn bilem, bizge qastyq oılamaıtynyna senem.

— Bolady, oqıyn! — dep men de ýáde berdim. Erteńine mekteptiń tabaldyryǵyn attadym...

... Qys ortasy aýa ákem baıdan tendik aldy. Burynǵy malyndaı eki ese boldy desem, ótirikshi bolmaspyn. Ákem qalaǵa on shaqyrym jerdegi bir aýylǵa ornalasyp, men oqyp júrgen soń Qasenniń úıinde qala berdim, áke-sheshe degen qyzyq bolady ǵoı, óleıin dep júrse de balasynyń qamyn oılaıdy. Aýylǵa « júretin kúni ákem meni ońasha shaqyryp alyp:

— Shyraǵym, jalǵyz qalyp barasyń, ózińdi kúte bil. Qasenniń qasy men qabaǵyna qara. Qasen adamnyń perishtesi. Qasen seni súıedi, — dedi.

«Qasen seni súıedi» degende júregim attaı týlady. Shynynda da solaı bolýy múmkin. Men ańqaýmyn ǵoı, sezbegen shyǵarmyn, «ata-ana balaǵa synshy» degen ras qoı dep oıladym...

... Qystaı oqyp hat tanydym. Jazý jazarlyq boldym. Bul dáýir meniń ómirimniń ishińdegi baqytty dáýir boldy. Bul dáýirdi kórem dep men oılaǵan joq edim, kórdim, armanym bitti...Jaıly jazdyń tamyljyǵan maı aıyn men gúldeı qulpyryp qarsy aldym!..

... Ákem at ákelip aýylǵa qaıtatyn boldym. Senen syr jasyrmaspyn deýshi edim, bárin tegis jazaıyn. Men erteńine qaıtatyn bolǵan soń, teatrǵa baraıyq dep Qasen ertip alyp bardy. Qysty kúni de talaı erip baryp edim. Tún ortasy kezinde úıge qaıttyq. Maıdyń túni maýjyrap boıdy balqytyp, mas qylarlyq. Dalada júrgiń keledi; dalany kezip, tátti aýasyn toıǵansha jutqyń keledi... Júrip kelemiz... Túsim be dep te oılaımyn. Qasen meni qoltyqtap keledi. Men ıyǵyna basymdy súıep, salmaǵymdy Qasenge salyp kele jatqan sıaqtanamyn. Bul qalaı boldy dep oılanam, biraq ersi kórip boıdy aýlaq salǵym kelmeıdi. Osy kúıimmen tań atqansha, tań atqansha emes, ómir boıy júre bersem de men sharshamaıtyn sekildimin. Men osy kúıdi jan-tánimmen tileıtin sekildimin!...

Qasen qalqam minezi jaqsy ǵoı, betime kúlimsirep qarap turdy da:

— Ashýlanbaısyń ba? — dedi.

— Joq, dedim.

... Qasenmen qosyldym, Qasenge ómirlik joldas boldym. Baqyt juldyzym kúle qarady. Bir ulymyz bar, Qasenniń aýzynan túskendeı. Atyn «Oktábr» dep qoıdyq... Aıtpaqshy saǵan osy hatty jazarda bir oılaǵanym, sen menen góri bilimdireksiń, sen iri mektepterde oqyp júrsiń, Oktábrdiń on jyldyq toıy bolǵaly jatqan kórinedi. Osy on jyldyqta baıaǵy kórgendi saǵan jaz deıin dep edim... Seniń jazýǵa ebiń bar, gazetke jazǵan bir habaryńdy oqyp kórdim. Jaz, on jyldyq toıǵa qutty bolsyn aıt! Ótken ómirdi sýrettep, kóptiń aldyna sal! Keńes úkimetiniń kómeginiń arqasynda jaryqqa shyqqanymyzdy, bilim alyp adam qataryna qosylǵanymyzdy qaldyrmaı jaz! Bizdi adam qataryna qosqan keńes úkimeti bolmaǵanda, endigi bizdiń súıegimiz jer astynda qýraıtyn edi...

... Bizden aırylyp ketken soń seniń basyńnan qandaı kúnderdi ótkizgenińdi bilmeımin. Biraq ońaılyqpen maqsatqa jetpegen shyǵarsyń. Jaz, gazetke jaz, kóp te oqysyn, men de birge oqıyn.

Baqytyńdy, alǵan baqytyńdy kuttyqtaımyn! Qosh, betińnen súıdim.

Dámesh».

1927

---