InfoHub Logo

Myrzataıdyń balasy Báken — qarapaıym, uıalmaıtyn, bet alǵanynan qaıtpaıtyn qaısar, tapqyr, sheshen adam bolǵan.

Myrzataıdyń bolys kezi. Mataıdyń basty adamdary Qalmataı, Toqtybaı, Myrzataı bastaǵan birneshe bıler bolyp, qarakereı, janaıǵa jesir daýyn daýlap baratyn bolyp daıyndalady. Báken sol kezde on tórt jasta eken. Báken ákesinen:

— Qaıda barasyzdar? — deıdi.

Myrzataı:

— Qarakereı, janaıǵa baramyz, — deıdi.

— Áke, onda men de baram.

— Sen nege barasyń?

— Men sizderdiń sózderińizdi tyńdaımyn, atqosshy bolyp baramyn.

— Joq, balam, sen barmaısyń. Uıatty úlken adamdardyń aldynda birdeńe dep búldiresiń.

— Men eshteńe búldirmeımin, áke, atqosshylarmen birge bosaǵada otyramyn.

— Joq, barmaısyń, — dep on bes adam ylǵı rýbasylar, bıler atqosshylarymen attanyp júrip ketti.

Báken de bir dónenge minip, attarynan ilesip keledi. Ony ákesi Myrzataı kórip qalyp, atynyń basyn buryp alyp, yzbarly keskinmen: Myrzataıdyń balasy Báken

— Sen qaıda barasyń? — dep aqyrdy.

— Men sizderdiń atqosshyńyz bolyp baram, sózderińdi estýge qyzǵanasyzdar ma?

— Joq, barmaısyń, — dep qamshynyń astyna alyp, eki beldi asyryp qýyp tastaıdy. Biraq ol artynan qalmaı qaıtadan erip otyrady. Ákesi taǵy da uryp, ursyp qýady.

— Bul ońbaǵan búldiredi, bekerge uıatqa qaldyrady, — deıdi.

Báken taǵy da artynan qalmaı ere beredi. Ákesi taǵy ursyp qýýǵa aınalyp edi, bıler, aqsaqaldar:

— Qoı, Myrzeke, bir bala ne búldirer deısiz, myna atqosshylarmen birge júre bersin de, — desti.

— Munyń syry maǵan málim ǵoı, bul búldirip, bizdi masqara qylady.

— Joq, eshteńe búldirmes. Bákenge:

— Balam, myna atalaryńnan ulyqsatsyz sóılemeısiń, — dedi Qalmataı.

— Joq, aqsaqaldar, bireý ózimnen sóz suramasa, men aýzymdy ashpasqa ant ber demeseńizder. Men tek sizderdiń sózderińizdi tyńdaý úshin ǵana barmaqpyn, — dedi Báken.

— Jaraıdy, myna atqosshylarmen birge júre ber, — desti basshylar qalmaıtynyn bilgen soń.

Sonymen jolaýshylar júrip kele jatyr. Ózara naqyl sózder men taqpaqtap aıtqan burynǵy bılerdiń ádil bıligin áńgimelep kele jatyp:

— Ýaý, biz búgin qaı jerde bolamyz?

— Búgin qara joldyń bergi bókterinde, óz elimizdiń shetine qonarmyz, al erteń Kókterekte, Tana tóreniń qyzy Záýre apaıǵa baryp, aman-sálem qylýymyz kerek. Bir bolys:

— Eldi bılep turǵan ózbek jezdemiz bar bilem, — desti.

— Ýaý, apaıymyz ózbekke neǵyp tıdi eken, — dedi bireýi.

— Baı-dáýletti saýdager ózbektiń jigiti, apaıymyz kórikti adam eken. Soǵan ǵashyq bolyp, maldy, aqshany tókpeı me? Ózbek degeni bolmasa, jigit te kelisti eken. Záýre de unatyp, biraq mynandaı shartpen tıse kerek: «sen Tashkenge barmaı, qazaq ishinde qalsań, tıem» degen bolý kerek. Sonymen sol elde qalyp, apaıymyzben birge ómir súredi eken. Jazý solaı, abyroıly, baı, jaqsy turady deıdi.

Sonymen jolaýshylar erteńine keshke surastyra kelip, Záýre apaıdyń úıine qonaǵa keldi. «Baýyr naımandaǵy baýyrlaryń sizge amandasa kelipti, túsýge ruqsat suraıdy» dep habar saldy. «Qonaq úıge túsirińder!» — dep qyzmetshilerine tapsyrdy. Qonaq úıge kirip, sheshinip jaıǵasty. Qymyz ishildi.

Bir jigit:

— Záýre báıbishe sizderge amandasqaly kele jatyr, — dep habarlady. Jurt sypaıylyqpen qarsy alyp, amandasýǵa ázirlendi.

Záýre kúıeýimen úıge keldi. Qonaqtar turyp qarsy alyp, eski dástúrmen qushaqtasyp, tós soǵysyp amandasty. Atqosshylarǵa deıin qushaqtasyp kóristi. Al Báken shekpenin búrkenip bosaǵada búk túsip jatyp aldy. Záýre apaı el-jurttyń amandyǵyn surasyp bolǵan soń tanyspaqshy bolyp, Qalmataıdan bastap surap tanysty.

— Anaý jatqan qaı baýyrym? — dep Bákendi surady.

— Ol mynaý Myrzataı baýyryńyzdyń balasy Báken degen baýyryńyz, — dedi bir aqsaqal.

— Ózge baýyrlarymnyń bári kórisip amandasqanda, ol baýyrym nege amandaspaıdy, álde maǵan ókpesi bar ma?

Báken basyn kóterip alyp:

— Ókpem bar, apaı, sizde.

— Ókpeń bolsa, aıt, shyraǵym.

— Aıtsam, siz keshegi ataǵy Alataýdaı Tana tóreniń qyzy edińiz. Solaı bola turyp, tóre tuqymynan bir jigit tappaǵandaı nemese qazaqtan bir jigit tappaǵandaı, esegimen el kezgen, pálenshesi qyrjıǵan sartqa tıdi dep ókpelep jatyrmyn, — dep shekpenin búrkenip qaıta búk túsip jata ketipti. Bilgen janǵa «ólimnen uıat kúshti» degen apaıynan uıalǵanynan Mataı jaqsylary kirerge tesik tappaı otyrsa, apaı da kúıeýi de qatty qysyldy. Úı ishi tym-tyrys únsiz otyrysyp qaldy. Azdan soń apaı:

— Al, baýyrlarym, dem alyp, jata berińder, — dep kúıeýin ertip shyǵyp ketedi. Myrzataı:

— Aıtpadym ba, bul ıt búldiredi dep, apaıdyń aldynda búıtip uıatqa batyp jer bolǵanymyzsha, ólgenimiz artyq edi ǵoı.

Qalmataı:

— Iapyr-aı, birinshi kórisken apaıymyzdyń endi betine qalaı qaraımyz, ólim boldy ǵoı.

Toqtybaı aqsaqal:

— Bizdiń jolymyz bolmaıdy eken. Myna ózbek jezdemiz bir bolys eldi bıleıdi. Erteń bárimizdiń attarymyzdy aıypqa alyp, elge jaıaý qaıtatyn boldyq, búkil elge masqara boldyq, — dep qatty kúrsindi.

Myrzataı Bákenge tónip:

— Óı, týmaı týa shókkir. Jon terińdi alar edim, átteń, ólim ústine ólim boldy-aý!

Toqtybaı aqsaqal:

— Já, jeter, bolary boldy. Endi ózdi-ózi tóbelesip jatyr degen ataq artpaı, sabyrmen aqyryn kútelik.

Qonaqasyǵa qysyrdyń taıyn soıyp, jarty eti pisip, túsirilip te keldi. Ákeleri ólgendeı bireýleri tomsyraıyp otyrsa, endi biri qısaıyp jatqan edi. Qol jýǵyzyp, aldaryna semiz taıdyń balbyraǵan eti men qazy qartasy, ısi ańqyp, úıeme tabaq et eki-úsh jerden qoıyldy. Biraq durystap as ishe almady. Báken sol jatqan boıy jata berdi. Ony tabaqqa shaqyrǵan kisi de bolǵan joq. Sonymen as-sý ishken soń tósek salyp jatqyzdy. Túnimen ýhilep-ahylap jóndep uıyqtaı almady. Tańerteń turyp, jýynyp asqa otyrdy. Semiz taıdyń jarty eti taǵy pisip, tabaqqa tartyldy. Biraq aqsaqaldardyń bastarynan keshegi uıat syzy áli taramaǵan tárizdi. As ishilip bolǵan soń, júretin ýaqyt taıady. Kútýshi jigitterden apaıǵa «ruqsat bolsa, júrelik» dep ruqsat suratty. Báıbishe kúıeýin ertip keldi.

— Qalaı, baýyrlarym, jaqsy demaldyńdar ma? — dedi apaı.

— Rahmet, jaqsy tynyǵyp, dem aldyq, apaı, — dep jalpańdasyp jatyr, «uıatymyzdy keshire me» degendeı.

Báken shekpenin búrkenip bosaǵada jatyr. Apaı:

— Báken baýyrym, ókpeń durys, jeńildim. Aıybyma túıe bastatqan bir toǵyz ákeldim. Endi ókpeńdi keshir, kel kóriselik, — dedi. Báken ornynan turyp kelip, apaımen qushaqtasyp kórisip, amandasty. Jurttyń bári jadyrap dýyldasa bastady.

Sonymen apa-jezdelerine razy bolyp, qoshtasyp attandy. Bylaı shyqqan soń dóıler Bákendi táýir kórgen tárizdi.

Báken:

— Ýaý, aqsaqaldar, bıler, bolystar, kósemder, sheshender, sizderdiń izdep shyqqandaryńyz — mal ǵoı, olja ǵoı. Sol oljany men buryn saldym ba, sizder buryn saldyńyzdar ma? — degende barlyǵy sózden tosylyp, dáleldi sózge toqtalady. Dalada otyrysyp aqsaqaldar Bákenge batalaryn berip, «osy bara jatqan daýlasýda sóıleýdiń bárin saǵan berdik, búldirseń de, kúıdirseń de, óziń bil» dep tas ustasyp, bılikti Bákenge berisedi. Sol joly Báken bárin sózden jeńip, oljaly qaıtady.

---