InfoHub Logo

Eger bala eshnárse túsinbeı jatsa, al siz ashýlanýdyń sheginde tursańyz, ne isteýge bolady?

Keıde óte ókinishi sátter de bolady: sizder barlyq otbasyńyzben jabylyp sabaqty túsindirýge tyrysyp jatsyzdar, oqýlyqty oqydyńyz, fotosıntezdi saýsaqpen kórsettińiz, atasy men apasy sý molekýlasyn beınelep berdi, al balańyz sol óziniń «Túsinbedim» degenin alǵa tartady. Baqytymyzǵa oraı, mundaı jaǵdaılar úshin Inna Prıbora men psıholog Anastasıa Lyndına birneshe keńesteri bar eken.

1. Taqyrypty túsindirgen kezdegi eń qıyny – ashýlanbaý, avtomatty túrde jasalatyn is-qımyldardy tejeı bilý. Bastaýysh synyp oqýshylaryndaǵy osyndaı máselelerdiń týyndaý sebebi, kóbine aqymaqtyq nemese jalqaýlyq emes, tanymdyq fýnksıalardyń jas erekshelikteri boıynsha qalyptaspaýy bolyp tabylady. Balany asyqtyrmańyz, qysym túsirmeńiz: kúızelis alǵashqy oqý daǵdylarynyń jumysyn tek qana buzýy múmkin. Tereń tynys alyńyz, bir-eki ret eńkeıip, bes-alty ret otyryp-turyńyz – mine, endi bala oqýdy bastaýǵa daıyn ekendigin bildiredi.

Foto: iStockphoto / Cathy Yeulet

2. «Máseleni» óz oıyńyzben «mindet retinde» qaıta tujyrymdańyz. Balanyń túsinbegeni, bul degenimiz úlken qıyndyq emes, al qamqorlyq kórsetýshi eresek adam retinde meniń mindetim, oǵan barynsha túsinikti etip uǵyndyrý. Eger de tapqan tásilińiz taǵy da nátıjesin bermese, onda «B», «V» nemese basqa da josparlar quryńyz.

3. Ózińizdiń túsindirý jolyńyzdy qarapaıymnan bastap qıynǵa qaraı quryńyz. «Úsh agregatty jaǵdaıdy úırenbeımiz», tek «Ákeńniń qulaǵynan bý shyǵyp jatqany qandaı jaqsy, qarashy! Nege ekenin bilesiń be?»

4. Balanyń is-áreketine qara. Balaǵa beriletin tapsyrma jalyqtyratyn, tym aýyr bolmaýy kerek. Eger de onyń shamasy kelmeıtinin baıqasańyz, taqyrypty birneshe bólikke bólip tastańyz. Qyzyńyz búgin fýtbol alańynyń aýmaǵyn eseptemese de, onyń eni boıynsha qatarynan neshe fýtbolshyny ornalastyrýǵa bolatynyn anyqtaıtyn bolady.

5. Eger de bala qıyn suraqty oqý kezinde kishkentaı bolsyn bir nárse túsinýge qol jetkizse, onyń ózi tamasha jetistik. Zymyran qozǵaltqyshynyń qurylǵysy, býyn aıaqtylar qımyly jáne nesıe berý mólsherlemesiniń artýy balanyń shynaıy qyzyǵýshylyǵyn týdyrýy ábden múmkin. Etistikterdiń jiktelýi – bul qıyndaý.

Etistikke jikteı bilgen adam, ony ómirde, tym bolmaǵanda graffıtıge arnalǵan qabyrǵada qoldana alatyndyǵyna, balańyzdyń kózin jetkizýge tyrysyńyz.

Ol kishkentaı balanyń azdap qulshynysyn oıatýy da múmkin. Bul álemde muǵalimder minsiz oqýshylarǵa, árbir teorıa naqty ómirde jazylatynyn jáne qoldanylatynyn aıtyp bere alady.

Foto: iStockphoto / Halfpoint

6. Trıgonometrıa saıajaıǵa jóndeý jumystaryn júrgizý kezinde qandaı mańyzdy ekendigi týraly aıtqanyńyz ekinshi synyp oqýshysynyń qyzyǵýshylyǵyn oıata almasa, qam jemeńiz. Mundaı jaǵdaıda ekinshi synyp oqýshysyna oıynnyń ishine oqý-úıretý sátterin qosqan durys bolatyndyǵyna qaramastan, úıretý barysyna oıyn elementterin qosyńyz. Bı keshine qýyrshaq kúrdeli ıreleńdegen traektorıamen baratyndaı etip, oǵan arnalǵan úı qurastyryńyz. Hanshaıymǵa doǵal buryshty úshburysh pishininde táj jasańyz. Oınaı júrip, bala aqparatty bárinen de jaqsy qabyldaıdy, sony paıdalanbaý múmkin emes.

7. Jattyǵý sharttaryn jeńildetińiz jáne kórnekileńiz, aqparat balaǵa qyzyqty bolyp kórinetindeı bolsyn. Averchenkonyń áńgimesinde Semón Pantalykın degen balaǵa «A» beketinen «B» beketinen baǵyt alǵan eki júrginshi týraly esep beriledi. Bolyp jatqan oqıǵany qalaıda kóz aldyna elestetý úshin, ol qıaldy iske qosty: «Sımpson-Krıktiń barlyq jaǵalaýyna dúrbeleń týdyrǵan baskeser, Vılám Bloker, orman ishindegi ázer baıqalatyn jalǵyz aıaq jolmen buqpantaılap kele jatqanda kún áli taldardyń ushar basyn altyn túske boıaı qoımaǵan, ashyq tústi tropıkalyq qustar áli de uıalarynda uıyqtap jatqan, qara aqqýlar avstralıa tuńǵıyǵy men janargúlderdiń qopasynan júzip shyǵa qoımaǵan bolatyn. Ol saǵatyna 4 shaqyrym ǵana júretin, odan da tezirek júrýge, keshegi jumbaq dushpanynyń jalpaq japyraqty magnolıanyń dińgeginiń artyna tyǵylyp turyp atqanynan keıin aýyrtqan aıaǵy kedergi keltirdi». Nege ekeni belgisiz, biraq balalarǵa júrginshilerden góri, barlaýshylardyń qozǵalysynyń mán-jaıyn tekserý, orman aýmaǵynyń ornyna shokoladtyń tekshe metrin ólsheý jáne qubyrjelisiniń tereńdigi emes, qundy qazbalarǵa aparatyn tonneldiń tereńdigin esepteý qyzyqtyraq keledi.

Foto: iStockphoto / TolikoffPhotography

8. Oqýlyqtaǵy tapsyrmalardy iri baspa áripterimen kóshirip jazyńyz, túsiniksiz esepten jarnama plakatyn jasańyz – mundaı mátindi qabyldaý balaǵa áldeqaıda ońaıǵa túsedi.

9. Aqparatty kórnekti etińiz. Sanaǵysh taıaqshalar men oqýlyq materıaldaryn bekerge oılap tapqan joq. Kitapta ne týraly aıtylǵanyn beınelep berińizder, kúsh alańynyń syzyǵy boıynsha burshaqtardy jaıyp qoıyńyz, kúkirtsýtektiń ıisin betpe-bet kórsetińiz, balaǵa kópir arqyly bir mınýttyń ishinde poezdyń qalaı ótetindigin túsindirý úshin kórshilerińizdi shaqyryp, olarmen qol ustasyp tez ótip kórsetińiz. Kesteler men sýretter salyńyz, aınalańyzdyń bári aqparattyq syzbalar bolsyn.

Qazirgi sátte eń bastysy, adamnyń logıkany túsinýi, al tujyrymdaýmen keıinirekaınalysasyz.

Ǵalamtordaǵy tanymdyq fılmder sizge qashan da kómekke keledi, alaıda balany túsiniksiz taqyrypta áldene kórsetip jatqan ekrannyń aldyna jalǵyz qaldyrmańyz. Sizdiń: «Mine! Kórdiń be, ony tok qalaı soqqanyn!» degen sózińiz oǵan óte mańyzdy qoldaý bola alady.

10. Mańyzdy beıneler qoldanyńyz, - dep keńes beredi otbasylyq oqytý jónindegi maman, pedagog Alekseı Karpov. İs júzinde mekteptegi bilim berýdiń árbir salasynyń negizgi úlgileri bar, olardy oqı otyryp, balanyń pándi túısinýi áldeqaıda ońaıyraq bolady. Mysaly: globýs, sandyq ós, koordınattar júıesi, atomdardyń sýreti, Mendeleev kestesi, torlary bar tik tórtburysh – kóbeıtýdi túsindirý úshin jáne taǵy basqalar.

Foto: iStockphoto / Artfoliophoto

11. Talap etpeńder, aıtyńdar – taǵy da sol Alekseı Karpovtyń keńesi. Domınantseptakkord týraly áserli ári qyzyqty etip aıtqan áke, tek sana shamshyraǵyn jaǵyp qana qoımaı, Bahtan bastap, barlyq mýzykaǵa balanyń myqty qyzyǵýshylyǵyn oıatýy da múmkin. Sonymen birge balalar, tipti otbasynda rólge bólip oqyp berseń de, kitaptaǵy taqyryptarǵa qaraǵanda tarıhty qýana tyńdaıdy.

12. Balalarǵa qoldaý kórsetińiz jáne qostap otyryńyz. Oqytýǵa qatysty másele kóbinese balanyń psıhologıalyq jaǵdaıynan kórinedi: ol kóńilsiz, ózinen ózi qobaljıdy nemese ony qazir tárbıeleı bastaıtynyn jáne onyń múmkindigi tómen ekendigin betine basatyndyǵyn qamyǵa kútedi. Bul logarıfmdik syzyqty túsinýmen arpalysta jigerlendire alatyn nárse emes.

---