InfoHub Logo

Syrdarıa gýbernalyq halyq aǵartý bóliminen men, Qurmanbek, Seıtqasym úsheýimiz Orynbordaǵy Halyq aǵartý ınstıtýtynyń shaqyrý qaǵazyn qolymyzǵa alǵanbyz. Úsheýimiz 23 somnan – 69 som jol qarajat aldyq.

Gýbernalyq atqarý komıtetiniń qorasynan shyǵa salysymen «Kıim» mektebindegi ondaı-bundaılarymyzdy alyp poezǵa shyqpaq bolyp úsheýimiz birdeı júgirip bara jatyrmyz. Júregimiz dúrsildep, poezǵa qashan minemiz dep, poezǵa jetkenshe júregimizdiń dúrsili qoıatyn emes.

Úsheýimiz bir jarym somǵa bir arbany jaldap, bir sátte stansaǵa jetip bardyq. Barsaq, bıletke kezekte turǵan adam múlde kóp eken. Seıtqasym bireýiniń artyna tura qaldy. Orynborǵa deıin 18 som 75 tıynnan bıletti alyp shyqty. Sol arada báıgiden ozǵan júırikteı, aldyna jan salmaı poezd da pyshyldap kelip qaldy. Toqtaǵannan keıin bireý minip, bireý túsip jatyr. Biz de bireýine baryp mindik. Biz mingen poezǵa bizden basqa da birneshe adamdar mindi.

Qońyraý úsh qaǵyldy, parovoz aqyrdy, aǵyp jatqan darıasha poezd jyljyı bastady. Terezeden qolyn bylǵaqtatyp jolaýshylar bir-birimen qoshtasyp jatyr. Biz «qosh, Shymkent!» dep Shymkentpen qoshtastyq. Poezdyń syp-syp, dúrs-dúrs etken daýsy estildi. İshindegi adamdy besiktegi baladaı sál-sál qımyldatyp, terbeıdi.

Biz úsheýimiz terezeden qarap turmyz, jol-jónekeı ne bir jaqsy saılar, basyn aǵartyp, shaǵaladaı bolyp turǵan maqtalar, japyraǵy sarǵaıyp turǵan taldar, ańyzdaǵy shyrmaýyqty byrtyldatyp jep jatqan qoılar, sıyrlar kózge bir kórinip qalyp ketip barady.

Solardyń eshqaısysyna zer salmaı, botasy ólgen túıedeı bozdap, jula tartyp parovoz bizdi Arys qaıdasyń dep alyp qashyp barady. Poezd joldaǵy Badamǵa sál toqtap, syp-syp etip jáne jóneldi. Parovoz bir aqyryp, jyljyp baryp toqtaı qaldy. Terezeden st. Arys degen jazý kórindi. Árqaısymyz júgimizdi arqalap tústik. Stansanyń aldyna baryp, júgimizdi ústel etip otyrdyq. Túsken adamdarmen qoshtasqandaı parovoz bir aqyryp Tashkentke qaraı súıreı jóneldi. Biz otyryp qala berdik. Boıy alasalaý kelgen jas orys jigiti: «joldastar, qaıda barasyzdar?» — dep bir kishkene sandyqshasyn qolyna alyp, bizdiń qasymyzǵa keldi. Qaıda baratynymyzdy aıttyq.

— Men Qyzylordaǵa baramyn, joldas ekenbiz ǵoı, — dedi. Júgin bizdiń júkke qosyp qoıdy. (Bul Kraıkomoldyń eńbek bólimin basqaratyn Permın degen jigit eken).

— Biz qaı poezǵa minemiz? — dep Permınovtan surap edik.

— 22-ge — dedi. — Azanda keledi.

Kún batqansha skoryı, poshtabaılar ótip jatty. Minetin adamdar minip ketip jatty. «Átteń, plaskart satyp alýǵa pul joq-aý» dep qoıamyz. Permınov «júrińder, darbyz jelik» dedi. «Maqul» dep qaýyn bazaryna qaraı tórteýimiz júrdik. Baryp bir áıelden 20 tıynǵa bir darbyz aldyq.

— Ia rejý kak aqsaqal, — dep Permınov kúlip, qarbyzdy soıdy. Biz de kúldik. Darbyzdy jep bolǵan soń stansaǵa kelsek, kóshege panarlardy jatyp qoıǵan eken, eldiń bári ersili-qarsyly júrip júr eken. Biz de júrdik. Permınov ár nárseni bir aıtyp, bizdi kúldirip qoıady.

Sol júrgenderdiń kóbi — stýdentter, aqshalary joq bolyp, bári de 22-ni qashan keledi dep qarap otyrǵandar. Orynbordaǵy rabfak stýdenti Oryntaıuly bizge jolyǵyp qaldy. (Burynnan tanys) «Qaıda barasyńdar?» — dep jón surady. Jaıymyzdy aıttyq. Odan biz bara jatqan ınstıtýttyń jaıyn suradyq. Ol jaman atamady.

Ersili-qarsyly júrýden de zeriktik. Jalǵyz biz emes, eldiń bári de júkteriniń qasyna baryp otyryp jatyr. Biz de júgimizdiń qasyna baryp otyrdyq. Sol ýaqytta shamasy túngi saǵat 11-12.

Esh nársege kóńildi burdyrmaı, tul deneńdi bosatyp, araq ishkendeı mas qylyp, kózińdi eriksiz jumdyryp, bárimizdi de uıqy bılep barady.

Qolymyzdy jastanyp bárimiz qısaıyp jatyrmyz... Qol-aıaǵymyz búrisip, bir tutam bolyp jatyrmyz. Jatqan jerimizdiń jaısyzdyǵynan oıanyp ketemiz. Aıaq-qolymyzdyń sál jaýrap qalǵanyn sezemiz. Meıirimsiz uıqy boıymyzdy qaıtadan bılep ketedi. Áýlıeataǵa jáne basqa jaqqa baratyn poezdar ótip jatyr. Olarmen isimiz joq.

Kún shyǵa 22-shi poezd keldi. Apaq-jupaq tura salyp poezǵa qaraı jóneldik. Kelsek, vogonnyń kóbi bos eken. Beseýimiz 2 bólmesinen oryn aldyq. Baqaldan baryp nan, qant alyp kelip, bárimiz shaı ishtik. Shaı iship bolǵannan keıin, Permınov uıyqtaýǵa jatty. Biz tórteýimiz áńgime aıtyp otyrdyq. Áńgimemiz taýsylǵan soń, vagon-vagonge qydyra bastadyq. Seıtqasym bizdiń aldymyzdaǵy vagonda birde adam joq jáne jańadan remont qylǵan, taza eken dedi. «Onda soǵan baralyq» dep Oryntaıuly ekeýimiz kórpemizdi alyp, sol vagonǵa bardyq.

Qurmanbek pen Seıtqasym stansaǵa baramyz dep qaldy. Bizden keıin, biz otyrǵan vagonǵa eki ózbek keldi. Bireýi saqal-murtyn qyrǵan, jas jigit, bireýi qyryqtar shamasyndaǵy adam.

Kelip bizdiń janymyzǵa otyrdy. Oryntaıuly «E, ákálar, qaıda barasyzdar?» — dedi.

— Túrkistandaǵy Ahmet Iasavyı (Ázireti-sultanǵa) zeırat qylǵaly baramyz — dedi.

— Zeırat qylǵandaryńa Áziret-sultan senderge ne beredi dedi Oryntaıuly.

Ekeýiniń de túri buzylyp ketti. «Á, berádigáni barda» dedi. «Surasańyz beredi» dedi.

Oryntaıuly ózbekterdiń záresin alyp, bara jatqannan keıin Ázireti-sultannyń meshiti týraly áńgime aıtyp, Oryntaıulyn sózge qonaq bermeı kettim. Meshittiń tarıhy týraly sóılegennen keıin ózbekterdiń reńi kire bastady.

Áńgimeden áńgime týyp, sharıǵattan sóz qozǵalyp ketti. Men jas ózbek jigitine:

— Sharıǵatta saqalda ne bar degen? — dedim.

— Perishteler bar deıdi ǵoı — dedi.

— Onda sen perishteniń barlyǵyn qurtypsyń ǵoı dep edim, sol jerdegilerdiń barlyǵy kúlip jiberisti, jigit «ıashmizkú» dep qyzaryp uıalyp qaldy.

Qasyndaǵy joldasy qaljyńdap, tabalap jatyr.

— Qatyn aldyń ba? — dep edim,

— Alǵanym joq — dedi.

— Sen aqyr saýap izdep barady ekensiń ǵoı, musylmannyń sharıǵatynda da «patshanyń ámiri ýajúp» degen, osy kúni ókimet isine buryn esti adamdardyń tiline kirip, sýyq kózben qarap júrgender az emes, mysaly: jas qyzdy kári adamǵa berý, malǵa satý syqyldylar. Elińde sen syqyldy jastar da bar shyǵar, solardy bastap, qyzdardyń qalaýyna barýyna járdemdes bolsańdar, áıeldi satýdan qutqarsańdar, saýaptyń eń úlkeni sol. Ózderińniń qoldaryńnan kelmese, ókimet ýákiline járdemdes bolyńdar — dedim.

Meniń sózimdi shyn qoshtasa da, ótirik qoshtasa da, ekeýi de maqul kórip otyrdy. Budan keıin qoja-molda týraly, olardyń týra emestigi týraly barlyǵymyz aıtyp jatyrmyz. Aqyrynda bizben qosylyp ózderi de jamandap berdi.

Áńgimemen otyrǵanda Túrkistanǵa kelip qalyppyz. Ózbekter bizben qoshtasyp, poezdan túsip ketti. Artqy vagonnan Qurmanbek pen Seıtqasym da kóship keldi.

Keshki saǵat 2-3 shamasynda Shıelige keldik. Poezd bul jerde kóp toqtady. Qaýyn, darbyz satyp aldyq. Bizdiń vagondaǵy emprostyń balalary qaýynǵa bir polkini toltyrdy. «Muny munsha ne qalasyńdar?» — dep edik, «Araldan ary Aqtóbege jetkenshe aýqat tabylmaıdy» dedi. Biz ony eleń de qylǵanymyz joq. Qyzylordadan, Qazalydan, Araldan óttik. Jańaǵylardyń aıtqany ras eken, qaı stansaǵa toqtasa da satyp alatyn aýqat tabylmady. Emprostyń balalary 20 tıynǵa alǵan qaýyndaryn 60, 70 tıynnan satyp jatty.

Bizdiń artymyzdaǵy vagonda stansalardyń tizimi bar edi, ár stansanyń arasynda, endi qaı stansa eken dep ár qaısymyz bir baryp kórip kelýshi edik. Qurmanbektiń bir dóńgelek qalpaǵy bar edi sony kıip artqy vagonǵa óttim. Kelesi stansanyń atyn bilip, ózimizdiń vagonǵa óte bergenimde, jel turyp Qurekeńniń qalpaǵyn basymnan ushyryp aldy da ketti. Qalpaqty ushyrdym dep vagonǵa keldim. Bári kúlisti. Avgýsttyń 26-sy kúni 62-shi razezge jettik, munda aýqat bar eken, ondaı-mundaı satyp alyp, aýqattanyp qaldyq. Emba, Aqtóbeni basyp ótip, avgýstyń 28-i kúni azanda Orynborǵa jettik. Poezdan túsip, júgimizdi bir jerge qoıyp turdyq, qalany bekettiń úıi kórsetpeı qalqalap tur. Bir esikten eldiń bári bıletterin berip ótip jatyr eken, biz de bıletimizdi berip óttik. Qarasaq, eki avtomobıl jáne birtalaı ızvoshikter sap tizilip tur eken. Eki ızvozshikke eki-ekiden minip alyp, jumyskerler fakúltetiniń úıine keldik. Oqýshylar kóp-aq eken. Olardyń ishinde biz tanıtyn Syrdarıanyń balalary amandasyp jatyr. Sol jerde INO-nyń da oqýshylary jatady eken, bir jataq úıine biz de ornalastyq. Bir kúni erikken soń men, Qurmanbek, Seıtqasym, Shaımerden tórteýimiz Oraldyń sýyna qaıyq jaldap tústik. İshimizde esý biletin Shaımerden-aq eken. Aǵys jaqtaǵy úlken temir kópirdi kórgimiz kelip, aqtyq. Kópirge «jaqyndama» degen sıgnal berildi. Qaıta júziske atys boı bermedi. Ábden sastyq. Aqyry dalbasamen qaıyqty shetke qarata burdyq. Bir jerge kelip qaıyq qumǵa shókti. Kún bulttanyp, sýyı bastady. Úsheýimiz sheshinip sýǵa túsip, qaıyqty órge qaraı jetelep, prıstanǵa áreń degende jettik.

Aqyry eki-úsh kúnnen keıin úsheýimiz, shetimizden qıraı bastadyq. Qatty sýyq tıip qalypty. Qurmanbektiń kózine, Seıtqasymnyń murnyna, meniń betime jara shyǵyp, barlyǵymyz da basymyzben álek bolyp, aýylǵa qaıtýdy maquldadyq. Qaıtyp kettik.

Vagonnyń ishinde astyńǵy polkesinen oryn alyp, bıntpen bet, kóz murnymyzdy tańyp alǵan — jaraly, soǵystan qaıtqan soldattarsha tyrp etýge álimiz kelmeı jatyrmyz. Stansalarǵa toqtaǵanda aýqat alý úshin bir-birimizdi jumsap, keliskenimizshe poezd jónelip qalady. Úsheýimizde de dármen joq.

Poezdaǵylar «bul bet-aýyzdaryn tańyp alǵan netken jap-jas balalar» degendeı, bizdiń betimizge qarap óte shyǵady.

Shymkent qalasyna kelip, Okrono janynan ashylǵan 1 aılyq birinshi basqysh mektepke muǵalim daıarlaıtyn kýrsqa kirdik. Aılyq stependıamyz 20 som boldy. Aqshany oryndy jaratý úshin Seıtqasymdy kasır etip saıladyq.

Bir aı bir kúndeı óte shyqty, aýdan-aýdanǵa bóle bastady. Qurmanbek ekeýimiz Sarysý aýdanyna daıyndaldyq. Dál sol kezde Sarysýǵa ekspedısıa jańa aýdandyq atkomnyń qurylysymenen júrgeli tur eken, bizdi de ilestirip alyp ketpek boldy.

Ekspedısıa Áýlıeatadan bastap, atpen júrmekshi bolyp, 1-noıabrdi ýáde qylyp, biz aýylǵa qaırylyp qaldyq. At-saımanymyz túgel, myltyq, qylysh, patrantashtardy moınymyzǵa asyp alyp, 50 adamdyq ekspedısıa jolǵa tústik.

Sol kúni keshke Shaıqoryqtyń ar jaǵyna baryp qondyq. Ekspedısıa bastyǵy Okratkom aǵasy Maqyuly barlyǵymyzdy jınap alyp, ekspedısıanyń maqsatyn túsindirip:

— Barlyǵymyz da ásker tártibinde bolalyq, árkim óz atyn ózi baǵýy kerek, kóbinese túngi salqynmen júrilsin. Aýqat, jem, shóp, kórpe-tósek artqan túıelerge eki adamnan sótkilep dejýrnyı bolsyn, — dep tártip berdi.

Joldan mıdaı sor dalany, qyp-qyzyl sekseýildi, ishinde jándik qorqaǵy sansyz qoıany órip júrgen sýsyz shól, sap-sary sasyq sýy bar, ishi qońyz, qurt-qumyrsqaǵa tolǵan qudyqtar kezdesip, lajdyń joqtyǵynan zárdeı ashshy sýyn jutyp, 7-noıabr kúni Shý boıyndaǵy «Kentaral» deıtin aýdannyń bolashaq kindigine jettik.

Úgilip turǵan sorly topyraqtan turǵyzǵan Óksikbaı deıtin baıdyń aǵash úı-tamyna ornalastyq. El áli Sarysýdan Shýǵa qulaǵan joq eken. Shý boıynda jataqtardan basqa eshkim joq eken. Qonyshy úlken kıiz etikti tamalar kelip, ketip jatyr. İzdep júrip-júrip eki qoı taýyp soıyp, grýppa-grýppaǵa bólip as isteýge kiristik. Bizdiń grýppaǵa rono ınspektory Tynshyqbaıuly, taǵy sol syqyldy qurǵaq sypylar dýshar boldy. Olar ashtan ólgenine peıil, as istegisi joq. Qarnymyz ashqan soń, Qurmanbek maı týrady, men nan ılep baýyrsaq kestim, ony pisirýge qazan jetpeıdi. Aqyrynda tús qaıta, bir grýppadan «jaryq» qazan tıdi. Eki tasty qalap, qazandy asyp, astyna qamys jaǵyp, maıdy shyjǵyryp, baýyrsaq pisire bastadyq. 2-3 mınýt ótpeı-aq qazandaǵy baýyrsaq myltyqsha atyldy, óte kóp salyp qoıǵan ekenbiz, qasyna adam jolatar emes. Qurmanbek ekeýimizdiń ishegimiz qatyp, tyshqan ańdyǵan mysyqsha buǵyp otyrmyz. Etigin maılap, galýstigin jóndep áýrelenip júrgen Tynshyqbaıuly kelip, o da jolaı almaı júr. Eldiń barlyǵy jınalyp kelip qaldy. Aqyry atylǵany qoıylǵan soń baryp qarasaq, qazannyń jaryǵynan maı aǵyp ketipti. Túbinde qalǵan toqash, qap-qara kómir bolyp kúıip ketipti.

Maqyuly ony kórip, bizdiń grýppalastarǵa ursyp-ursyp, biz ekeýimizdi óz grýppasyna qosyp aldy. Aýqatqa toıyp, bizdiń janymyz kirip qaldy.

---