Balanyń ótirik aıtý sebepteri jáne onyń aldyn alý
Balanyń ótirik aıtý sebepteri jáne onyń aldyn alý.
Biz ádette balalardyń ótirik aıta salýyn kóptep keziktiremiz. Tipti oǵan qyzyqtap qaraıtyndarymyz da joq emes. Sonymen, balanyń ótirik aıtýynyń sebepteri ne, túrleri qandaı, zardaptary she, qaıtkende aldyn alýǵa bolady?
Psıhologtar bastaýysh synyp oqýshylarynyń ótirik aıtý ádetterin SEBEPTEN QUTYLÝ (amalsyzdyqtan) úshin ótirik aıtý, MAQSATTY TÚRDE (ádeıi) ótirik aıtý dep eki túrge bóledi.
Sebepten qutylý úshin ótirik aıtý ádeti kóbinese balabaqsha jasyndaǵy balalar men bastaýysh synyptyń tómengi jyldyqtaryndaǵy balalarda kezdesedi. Otbasynda áke - sheshesiniń urys - kıkiljińi kóp balalar keıde ata - anasyn qýantý úshin, ańsary aýǵan nársesine qol jetkizý úshin de ótirik aıta salady. Bul túrdegi ótirik aıtý maqsatty ótirik aıtýdan aýyr emes, biraq ulǵaıa berse zardaby bolatynyn anyq.
Ótirik aıtýdyń sebepteri
Zertteý nátıjelerine qaraǵanda ádette tórt jastan tómengi balalar ata - anasyn kóńildendire alý - almaýdy óziniń is - áreketiniń negizgi ólshemi qylady eken. Áke - sheshesi kóńildense boldy jaqsy is, olaı bolmasa jaman is dep qaraıdy. Bul bastaýysh synyptyń 1 - 2 synyp oqýshylarynda kóptep kezdesedi. Bul jastaǵy balalardyń máselege qarata túsinýi kemshil bolǵandyqtan olar jaqsy men jaman, durys pen qateni óziniń synǵa ushyraýy men madaq estý arqyly bile alady eken. Sondyqtan áke - sheshesiniń qabaǵyna qarap, solardyń yńǵaıyna qaraı ótirik aıtady.
Keıbir ata - analar qatelik ótkizgen balany urý, ursý arqyly tártipke salady. Bul ádis kóp qaıtalansa jáne mólsherinen asyp ketse balanyń ýaıymshyldyǵyn týdyryp, taǵy bir retki qatelikte ótirik aıtý arqyly jazadan qutylýdyń jolyn izdeıdi.
Taǵy bir ata - analar balasynyń sabaq úırenýine, taǵy da basqa josparly isterine kesiri tıedi dep oıyn oınaýdan kóp shekteıdi. Al balanyń tabıǵaty, ósýi tabıǵı qajettilik bolǵandyqtan qalypty oıyn oınaý shektemege ushyraǵannan keıin bala túrli jolmen ótirik aıtyp óz qajetin qandyrady. Ata - anasynan jasyrynyp qumardan shyqqansha oınaıdy.
Balanyń ysyrapshyldyǵy, anaý - mynaý jemektikterge áýes bolmasyn dep keı ata - analar balaǵa usaq aqsha da ustatpaıdy. Ókinishke qaraı, keıde ol keri nátıje beredi. Ol ózge balalardyń jemektik alǵanyn kórip ózi de solaı istegisi keledi. Sóıtip, ótirik aıtyp ózgeden nemese urlap aqsha taýyp jemektik alady. Oǵan áýesi tipti arta túsedi. Bolmasa mektep aqsha surap jatyr degen syltaý aıtady.
Keı ata - analar ózi bilip, bilmeı balanyń aldynda ótirik aıtady. Bul balaǵa óz tásirin tıgizbeı qoımaıdy. Syılyq alyp berýge berilgen ýádeniń ýaqytyly oryndalmaýy, «men qazir kelem» dep aldap alysqa ketý degendeı.
Ótirik aıtýdyń aldyn alý
Biraz ata - analar balanyń ótirik aıtýyn úlken másele emes dep sál qarasa, taǵy bir ata - analar ony óte jaman qasıet dep tanyp, qatań shekteýge áreket jasaıdy. Shynyǵynda ol qasa qatty alańdap nemese elemeı qoıatyn sharýa emes. Mańyzdysy balanyń ótirik aıtý sebebin durys túsinip, ata - ana men muǵalim sáıkese otyryp birtindep joıý.
Ata - ana sózsiz balanyń óziniń sezingen, túısingen nárselerin meıli jaqsy, meıli jaman nárse bolsyn óz sózinde turyp ashyq ortaǵa qoıa alýyna múmkindik berýi kerek.
Ata - ana balanyń aldynda ózderi ótirik aıtýdan saq bolǵany jón. Mysaly, «myna dári ashshy emes», «myna ápke ýkoldy aýyrtpaı salady» degen sekildi. Bul durys tásil emes. Meıli, qandaı iste bolsyn ata - ana balaǵa onyń aqıqı mánin anyq, durysyn aıtý qajet.
BUL ASA MAŃYZDY.
Keı ata - ana balaǵa sóılegen kezde onyń ótirik aıtýyna múmkindik bere sóıleıdi. Mysaly, bala tańerteń uıqysyn asha almaı, erinip jatqanda «ne boldy, ishiń aýyryp jatyr ma?», «basyń aýyryp tur ma?» dep olardyń yńǵaıyna keletin ótirikti aýzyna salyp beredi. «Iá» dep bastaıdy bala. Sosyn ony ádetke aınaldyrady. Taǵy bir mysal: bireýmen tóbelesip jylap kelgen balasyna «aldymen ózi tıisti me?, sen óziń turǵanda uryp ketti me?» degen sekildi sózderdi aıtýdan saq bolyńyz.
Ata - ananyń balaǵa syılaý, jazalaýdy úılesimdi bolý. Kóptegen balalar qatelik ótkizip qoıǵannan keıin jazadan qutylý úshin ótirik aıtýǵa ádettenedi. Qatelik nemese durys isine jazalaý men syılaýdy úılesimdi ornalastyrý kerek.
QYSQASY: Balada ótirik aıtý ahýaly bolǵanda ata - ana men ustazdar máseleni naqty taldap úılesimdi tárbıe ádisin qoldaný negizinde olardaǵy jaǵymsyz ádetterdi joǵaltý tıis. Olarǵa amaly bar syndardy azyraq qoldaný, óz áreketin ózine moıyndatý jaǵynda utymdy tásilder qoldana otyryp durys azamat bolyp jetilýine kúsh salý kerek.
Eger oǵan salǵyrt qarasańyz: Búgin seni bala bolyp aldap otyrǵan adam, erteń seni azamat bolyp aldaıdy. Bireýdi aldap júrip ózi torǵa túsedi. Ondaı balanyń azaby men kúıigin tartýdan basqa jol joq. Solaı bolyp ta jatyr.
Biz ádette balalardyń ótirik aıta salýyn kóptep keziktiremiz. Tipti oǵan qyzyqtap qaraıtyndarymyz da joq emes. Sonymen, balanyń ótirik aıtýynyń sebepteri ne, túrleri qandaı, zardaptary she, qaıtkende aldyn alýǵa bolady?
Psıhologtar bastaýysh synyp oqýshylarynyń ótirik aıtý ádetterin SEBEPTEN QUTYLÝ (amalsyzdyqtan) úshin ótirik aıtý, MAQSATTY TÚRDE (ádeıi) ótirik aıtý dep eki túrge bóledi.
Sebepten qutylý úshin ótirik aıtý ádeti kóbinese balabaqsha jasyndaǵy balalar men bastaýysh synyptyń tómengi jyldyqtaryndaǵy balalarda kezdesedi. Otbasynda áke - sheshesiniń urys - kıkiljińi kóp balalar keıde ata - anasyn qýantý úshin, ańsary aýǵan nársesine qol jetkizý úshin de ótirik aıta salady. Bul túrdegi ótirik aıtý maqsatty ótirik aıtýdan aýyr emes, biraq ulǵaıa berse zardaby bolatynyn anyq.
Ótirik aıtýdyń sebepteri
Zertteý nátıjelerine qaraǵanda ádette tórt jastan tómengi balalar ata - anasyn kóńildendire alý - almaýdy óziniń is - áreketiniń negizgi ólshemi qylady eken. Áke - sheshesi kóńildense boldy jaqsy is, olaı bolmasa jaman is dep qaraıdy. Bul bastaýysh synyptyń 1 - 2 synyp oqýshylarynda kóptep kezdesedi. Bul jastaǵy balalardyń máselege qarata túsinýi kemshil bolǵandyqtan olar jaqsy men jaman, durys pen qateni óziniń synǵa ushyraýy men madaq estý arqyly bile alady eken. Sondyqtan áke - sheshesiniń qabaǵyna qarap, solardyń yńǵaıyna qaraı ótirik aıtady.
Keıbir ata - analar qatelik ótkizgen balany urý, ursý arqyly tártipke salady. Bul ádis kóp qaıtalansa jáne mólsherinen asyp ketse balanyń ýaıymshyldyǵyn týdyryp, taǵy bir retki qatelikte ótirik aıtý arqyly jazadan qutylýdyń jolyn izdeıdi.
Taǵy bir ata - analar balasynyń sabaq úırenýine, taǵy da basqa josparly isterine kesiri tıedi dep oıyn oınaýdan kóp shekteıdi. Al balanyń tabıǵaty, ósýi tabıǵı qajettilik bolǵandyqtan qalypty oıyn oınaý shektemege ushyraǵannan keıin bala túrli jolmen ótirik aıtyp óz qajetin qandyrady. Ata - anasynan jasyrynyp qumardan shyqqansha oınaıdy.
Balanyń ysyrapshyldyǵy, anaý - mynaý jemektikterge áýes bolmasyn dep keı ata - analar balaǵa usaq aqsha da ustatpaıdy. Ókinishke qaraı, keıde ol keri nátıje beredi. Ol ózge balalardyń jemektik alǵanyn kórip ózi de solaı istegisi keledi. Sóıtip, ótirik aıtyp ózgeden nemese urlap aqsha taýyp jemektik alady. Oǵan áýesi tipti arta túsedi. Bolmasa mektep aqsha surap jatyr degen syltaý aıtady.
Keı ata - analar ózi bilip, bilmeı balanyń aldynda ótirik aıtady. Bul balaǵa óz tásirin tıgizbeı qoımaıdy. Syılyq alyp berýge berilgen ýádeniń ýaqytyly oryndalmaýy, «men qazir kelem» dep aldap alysqa ketý degendeı.
Ótirik aıtýdyń aldyn alý
Biraz ata - analar balanyń ótirik aıtýyn úlken másele emes dep sál qarasa, taǵy bir ata - analar ony óte jaman qasıet dep tanyp, qatań shekteýge áreket jasaıdy. Shynyǵynda ol qasa qatty alańdap nemese elemeı qoıatyn sharýa emes. Mańyzdysy balanyń ótirik aıtý sebebin durys túsinip, ata - ana men muǵalim sáıkese otyryp birtindep joıý.
Ata - ana sózsiz balanyń óziniń sezingen, túısingen nárselerin meıli jaqsy, meıli jaman nárse bolsyn óz sózinde turyp ashyq ortaǵa qoıa alýyna múmkindik berýi kerek.
Ata - ana balanyń aldynda ózderi ótirik aıtýdan saq bolǵany jón. Mysaly, «myna dári ashshy emes», «myna ápke ýkoldy aýyrtpaı salady» degen sekildi. Bul durys tásil emes. Meıli, qandaı iste bolsyn ata - ana balaǵa onyń aqıqı mánin anyq, durysyn aıtý qajet.
BUL ASA MAŃYZDY.
Keı ata - ana balaǵa sóılegen kezde onyń ótirik aıtýyna múmkindik bere sóıleıdi. Mysaly, bala tańerteń uıqysyn asha almaı, erinip jatqanda «ne boldy, ishiń aýyryp jatyr ma?», «basyń aýyryp tur ma?» dep olardyń yńǵaıyna keletin ótirikti aýzyna salyp beredi. «Iá» dep bastaıdy bala. Sosyn ony ádetke aınaldyrady. Taǵy bir mysal: bireýmen tóbelesip jylap kelgen balasyna «aldymen ózi tıisti me?, sen óziń turǵanda uryp ketti me?» degen sekildi sózderdi aıtýdan saq bolyńyz.
Ata - ananyń balaǵa syılaý, jazalaýdy úılesimdi bolý. Kóptegen balalar qatelik ótkizip qoıǵannan keıin jazadan qutylý úshin ótirik aıtýǵa ádettenedi. Qatelik nemese durys isine jazalaý men syılaýdy úılesimdi ornalastyrý kerek.
QYSQASY: Balada ótirik aıtý ahýaly bolǵanda ata - ana men ustazdar máseleni naqty taldap úılesimdi tárbıe ádisin qoldaný negizinde olardaǵy jaǵymsyz ádetterdi joǵaltý tıis. Olarǵa amaly bar syndardy azyraq qoldaný, óz áreketin ózine moıyndatý jaǵynda utymdy tásilder qoldana otyryp durys azamat bolyp jetilýine kúsh salý kerek.
Eger oǵan salǵyrt qarasańyz: Búgin seni bala bolyp aldap otyrǵan adam, erteń seni azamat bolyp aldaıdy. Bireýdi aldap júrip ózi torǵa túsedi. Ondaı balanyń azaby men kúıigin tartýdan basqa jol joq. Solaı bolyp ta jatyr.
You Might Also Like
-
«Jasóspirimderdiń ata - analaryna arnaǵan psıhologıalyq keńes»
