InfoHub Logo

Qazirgi tańda kópshilik memleketterde buqaralyq aqparat quraldaryn monopolıalandyrý men shoǵyrlandyrý isi beleń alyp jatyr. BAQ-tyń monopolıalanýyn eki jaqty qarastyrýǵa bolady. Birinshi, ol BAQ pen komýnıkasıalyq quraldarynyń ózara shoǵyrlanýy men monopolıalanýy, ekinshisi, monopolıalyq toptardyń óz ıelikterindegi aqparat quraldaryna yqpal etýi. Al BAQ-qa ıelik etý qalaı júzege asady?

Bul suraqqa baspasóz zertteýshisi Zemlánova óziniń «Zarýbejnaıa kommýnıkatıvıstıka v preddverıı ınformasıonnogo obshestva» eńbeginde jaýap beredi. Ol BAQ-qa ıelik etýdi beske bólip qarastyrady: birinshisi, tizbek - bir nysanǵa ǵana qaraıtyn gazet-jýrnaldardyń tizbegi. Mysalǵa, Gannet kompanıasy 80 kúndelikti gazetke ıelik 

etedi, ekinshisi, jeli - radıo habar taratý jelilerine ıelik etetin bir nemese birneshe toptasqan nysandar. Buǵan «Eı-bı-sı», «En-bı-sı», «Sı-bı-es», «Foks» syndy AQSH-tyń iri jelileriniń habar taratý kompanıasyn jatqyzýǵa bolady, úshinshisi,  BAQ-qa gıbrıdtik ıelik - mass-medıa túrleriniń, ıaǵnı gazet, jýrnal, telestansıa, kınostýdıa syndy aqparat taratý quraldarynyń bir adam qolynda shoǵyrlanýy. Máselen, Aýstralıalyq medıamagnat Rýpert Merdoktiń ıeliginde gazet te, jýrnal da, kınostýdıa men telestansıa da, baspa úıi de bar, tórtinshisi, konglomerattar - mass-medıanyń túrli salalaryna ǵana emes, sondaı- aq ony daıyndaýdaǵy, óndirýdegi kásip oryndarǵa ıelik etýi, tórtinshisi, vertıkaldi ıntegrasıa - medıabıznestiń barlyq salasyna yqpal etýge umtylý.

«Kim aqparatty ıemdense, sol álemdi basqarady»,- demekshi buqaralyq aqparat quraldarynyń lezde monopolıalanýy, belgili toptardyń ıeligine ótýi demokratıalyq memleketterdi alańdatpaı qoımady. Sebebi BAQ-tyń bir nemese birneshe toptyń ıeliginde bolýy onyń, álbette, sóz bostandyǵynyń shektelýine, bir jaqty pozısıanyń ustalýyna ákep soqtyrady. Al bul áreketterdiń saldary, qoǵamǵa úlken qaýip tóndirip, qara halyq múddesiniń eleýsiz qalýyna ákelýi múmkin. Sondyqtan osyndaı jaǵdaılardy týdyrmaý úshin aqparat quraldary beıtarap baǵytty ustanyp, bardy bar, joqty joq dep aıta da, kórsete de alatyn aqıqattyń jarshysy bolýy tıis.

Osyndaı qaýip-qaterdiń aldyn alý úshin memleket tarapynan da túrli sharalar, shekteýler qoldanyldy.

Úkimet BAQ-tyń konsentrasıasyn retteýde PASE qabyldaǵan «Adam quqyǵy men Baq jónindegi deklarasıadaǵy»  shekteýlerdi negizge alyp jumys isteıdi. Deklarasıada osy máselege baılanysty «BAQ-tyń táýelsizdigine nusqan kelmeý úshin monopolıa tarapynan bolatyn qaýip- qaterden qorǵaný kerek», - degen baptar bar.

BAQ salasyn monopolıalandyrý isin shekteýde ár el óz erejelin qoldanǵanymen, retteýdiń bárine ortaq tómendegideı ekonomıkalyq qaǵıdattary bar:aksıonerlik kapıtaldaǵy úlesti shekteý, BAQ-tyń ashyqtyǵyn qamtamasyz etý. Bul degenimiz jyldyq qarjylyq esepterdiń, aksıonerlerdiń tizimin, aksıalardyń kimge, qaıda satylyp jatqandyǵy jóninde aqparattardy berý degen sóz, merzimdi basylymdary konsentrasıalaýdy  shekteý, ár basylymnyń shyqqan tırajyna qaraı júrgiziledi jáne shetel kompanıalarnyń tıgizer úlesin shekteý.

«Jýrnalısıka - tórtinshi bılik», hám aqparat - dál qazirgi XXI ǵasyrda óz mejesinen asyp túsip, halyqtyń ómir bólshegine, turmys - tirshiligine etene kirgen bólshegi bolyp sanalady. Kúndelikti oqıǵa, tapa tal túste bolǵan jaǵdaılar, is - shara, qaıǵyly, qýanyshty, atoıly kúnderdiń habarlanyp, el - jurtqa jetkizilýi - dástúrge aınalyp ketkendeı. BAQ- tyń senzýra sheńberinen shyǵyp, belgili bir shekti dárejede aqıqat aqparat taratýy, beıtarap baǵytta bolýy, qazirgi aqparat quralyna qoıylatyn eń basty talap dep bilemin.

Oryndaǵan: Kanatova D. B., 2 kýrs stýdenti

Jetekshileri: Maıkotova Ǵ. T. , f.ǵ.k., dosent Álim Á.A. aǵa oqytýshy

---