InfoHub Logo

Shaqyrym — uzyndyq ólshemi. Shaqyrym Orta Azıa men Qazaqstanda, sondaı-aq birqatar Shyǵys elderinde de keń taraǵan. Qazaqta shaqyrym ólshemine daýys jeter jerdegi qashyqtyq alynǵan. Bul naqtyly bir mánge ıe bolmaǵan. Basqa halyqtar arasynda shaqyrym ispettes ólshemder jıi kezdesedi. Shaqyrym Arab elderinde paıdalanylǵan farsah nemese parsang (shamamen 6 km), sondaı-aq Reseıde qoldanylǵan versta (1,0668 km) tektes ólshemder qataryna jatady. Shaqyrym qazirgi kezde myń metrdi (1 km) quraıdy.

Quryq boıy — halyqtyq ólshem. Bul ólshem quryqtyń uzyndyǵyndaı ǵana jer degendi, ıaǵnı shamamen 4-5 metrdi bildiredi.

Shider boıy — jylqynyń aldyńǵy oń aıaǵy men artqy sol aıaǵynyń arasy.

Tusaý boıy — jylqynyń aldyńǵy eki aıaǵynyń arasy.

Qadam — adamnyń adymymen ólshenetin uzyndyq; qurylys, sýarý jumystarynda, sport oıyndarynda, áskerı jattyǵýlarda, t.b. qoldanylǵan uzyndyq ólshemi. Kóptegen málimetterge qaraǵanda, bir qadam shamamen 60 - 70 sm-ge teń.

Arshyn— shamamen 90-100 santımetrge deıingi uzyndyq ólshemi.

Kez — baıyrǵy uzyndyq ólshemi. Parsy tilinen aýdarǵanda shyntaqtyń uzyndyǵy degendi bildiredi. Ol 62 sm-ge teń. Bul ólshem birligi ár elde, ár zamanda túrlishe ólshendi, 50 sm-den 95 sm-ge deıin bolýy da múmkin. Kez ólsheýishi metrlik júıe engenge deıingi Reseıde qoldanylyp kelgen arshynǵa teń. Ortalyq Azıa men Qazaqstanda, negizinen, saýda-sattyq jumysynda qoldanylǵan. «Kezdeme» ataýy da osy «kez» uǵymynan shyqqan.

Ortalyq Azıada «kez» ólshem birliginiń úsh túri boldy:

1) qoldyń uzyndyǵymen ólshenetin kez sozylǵan qoldyń barmaǵynyń ushynan ıyqqa deıingi aralyqty qamtıdy. Onyń barmaqtyń ushynan keýdeniń ortasyna deıin nemese ıyqqa deıin ólshenetin túrleri bar. Ony qazaqsha «saı kez» dep ataıdy;

2) elimen ólshenetin kez, ıaǵnı bir kez 24 elige teń;

3) tutammen ólshenetin kez. XIX ǵasyrda Túrkistan aımaǵynda kez ólshemi 68,58 - 88,9 sm aralyǵynda boldy.

Qulash — uzyndyqty bildiretin ólshem birligi. Iyq deńgeıinde kere sozylǵan eki qoldyń ushynyń arasyn qulash degen. Ol 165 - 175 sm-ge teń.

Súıem — bas barmaq pen suq saýsaqtyń aralyǵymen ólshenetin ólshem. Súıem 18 sm-ge shamalas.

Qarys súıem — barmaq pen ortan qoldyń aralyǵy. Qarys súıem 20 sm-ge shamalas.

Qarys —bas barmaq pen shynashaqtyń aralyǵymen ólshenetin uzyndyq ólshemi. Qarys 19 sm-ge shamalas.

Tutam — bes saýsaqpen tutqandaǵy (qysqandaǵy) kólemge shamalas, 4-5 elige teń uzyndyq ólshemi. Shamamen 8-9 sm. Kelte nemese qyp-qysqan ár seni bir tutamdegen.

Synyq súıem — bas barmaq pen búgilgen suq saýsaqtyń aralyǵymen ólshenetin ólshem. Synyq súıem — bir súıemniń tórtten úsh bóligi, ıaǵnı shamamen 14 sm.

Eli — saýsaqtyń eni. Shamamen 2 - 2,5 sm. Qazaq halqy elini jylqy maldarynyń soǵymǵa soıylǵandaǵy qabyrǵaǵa jınaǵan maıynyń qalyńdyǵyn ólsheýde keń qoldanǵan.

Tústik jer — at júrisimen, shamamen, 4-5 saǵattyq jer.

Sáskelik jer — sáskege deıin jetetin jer. Kórshi aýyldardyń eki arasy birine-biri jaqyn bolsa, jaqsy atqa sáskelik jer bolady.

Aılyq jer — at júrisimen, shamamen, 28 - 30 kúndik jer.

Kúndik jer — at júrisimen, shamamen, 8-10 saǵattyq jer.

Orta kósh jer — 90 shaqyrym bolatyn aralyq.

Kúzgi kósh jer — 25 - 26 shaqyrym jer.

Qozykósh jer — 14 - 15 shaqyrymdaı bolatyn aralyq, ıaǵnı kósh kezinde qozylar ilese alatyndaı jerge deıin jetip, aıaldama jasaǵan.

---