InfoHub Logo

Sońǵy jyldardyń ishinde mektepte jańa tehnologıalardy keńinen qoldaný oryn alyp otyr. Qazirgi oqytý úrdisiniń maqsaty oqýshyny jan jaqty qalyptasqan, básekelistikke beıim jeke tulǵa tárbıeleý. Osyny eske ala otyryp bastaýysh synyptardan bastap ǵylymı jumystarmen aınalysqan durys ekendigine kóz jetkizemiz. Erekshelikterine toqtalatyn bolsaq,  oqýshylardyń tanymdyq daǵdylaryn damytý, óz bilimin ózdiginen qoldaný biliktigin qalyptastyrý, aqparattyq keńistikte baǵdarlaý, synı turǵydan oılaýlaryn damytý jatady. Bastaýysh synyp oqýshylary arasynda ǵylymı jumystar uıymdastyrý arqyly oqýshylardyń tanymdyq, shyǵarmashylyq daǵdylaryn, óz bilimderin óz betimen qurastyra bilý ıkemdiligin, aqparattyq keńistikte jón taba bilý iskerligin damytý, synı turǵydan oılaýyn damyta alamyz. Sonymen qatar oqýshy izdenip, boljap, belgili bir bilim jıyntyǵyna ıe bolyp,  óziniń is - áreketi arqyly sheshimin tabýdy, alǵan bilimderin tájirıbe júzinde qoldana bilýdi úırenedi. Ǵylymı jumystarmen, jobalarmen aınalysatyn bala- ol daryndy bala.  Óıtkeni ǵylym men tehnıkany, óndiristi qazirgideı álemdik deńgeıde damytý úshin elimizge shyǵarmashylyqpen jumys jasaıtyn bilimdi, joǵary daıyndyǵy bar bilikti mamandar qajet. Al ondaı mamandar daryndy balalardyń ishinen shyǵady. 
Daryndy balalar qoǵam úshin basqaǵa qaraǵanda kóp paıda ákeledi. Árbir daryndy adam, eńbekke beıim, ol shyǵarmashylyq tapqyrlyqpen jigerli eńbek etedi.

    Belgili psıholog N.S. Leıtes daryndy balanyń negizgi qasıetteri mynalar dep kórsetedi: 
- uqyptylyq, jınaqtylyq, zeıinniń turaqtylyǵy, eńbek etý qabiletiniń joǵarylyǵy. 
- aqyl- oı, logıkalyq oılaýdyń tezdigi, kez kelgen jaǵdaıdy taldap salystyra bilý. 
- barlyq kúsh- qýatty sarqa jumsap tynymsyz eńbek etýi 

Osy qasıetterdi biz mektep tarapynan ár oqýshynyń boıynan qalaı anyqtaýymyz kerek degen suraq týyndaıdy.Osyǵan baılanysty biz mektepte psıhologpen aqyldasa otyryp, ata-analardan, kúndelikti sabaq ótkizetin muǵalimderden oqýshynyń jeke bas qasıetteri týraly saýalnama ala otyryp daryndy oqýshylardy iriktep alýymyz qajet.

Zertteý jumysynyń bastamasy retinde belgili bir taqyrypty  nemese taraýdy ótken kezde oqýshylarǵa shaǵyn zertteý jumystaryn usynýǵa bolady. Ádebıettik oqý, qazaq tili sabaǵy barysynda habarlamalar jazý, shaǵyn áńgime qurastyryp, kitapsha jasaý, sahnalyq kórinis qoıý sıaqty shyǵarmashylyq jumystardy aıta alamyz. Balalarǵa dúnıetaný páni boıynsha da óte qyzyqty jobalar, tájirıbeler, baqylaý jumystar usynýǵa bolady. Osylardyń bárin zertteý jumystarynyń bir bólshegi dep qarastyramyz. Zertteý jumystaryn toptasyp, juptasyp nemese jalǵyz da oryndaýǵa bolady. Kórgen, bilgen, estigen aqparattaryn  sýretke salyp, óz oılaryn qaǵaz betine jazyp, kitapsha jasaýlaryna bolady. Múmkindikteri bolsa, beınejazbalar jasap, sýretke de túsirýlerine bolady. Shaǵyn bolsa da osyndaı joba ádisin qoldaný ári qyzyq, ári paıdaly, ári kóp eńbekti talap etedi.

Shaǵyn zertteý jumystaryn júrgizý  arqyly balalardyń qyzyǵýshylyqtary artady (mysaly: aqyn-jazýshylardyń ómiri, shyǵarmashylyǵy, balalyq shaǵy). Muǵalim aqparattyq jańa derek kózderin kórsetedi de jaı ǵana qajetti baǵytty nusqap, ózdiginen jumys júrgizýge jol kórsetedi. Munan keıin oqýshylar óz betterinshe de, birlese otyryp ta oryndaı beredi. Bul jaǵdaıda ár túrli salalar boıynsha qajetti aqparattar jınaqtaıdy. Naqty nátıjeler paıda bolady. Osylaısha shaǵyn zertteý jumystarynyń nátıjesinde jumys jasaı alatyn uqypty, jınaqy, eńbekqor, talapty balany anyqtaý qıynǵa soqpaıdy.

Osyndaı shaǵyn zertteý, baqylaý jumystary arqyly kózge túsken oqýshylardyń daryndylyq qabiletterin ashý maqsatynda bizdiń mektepte oqýshylardyń ǵylymı qoǵamy qurylýy qajet. Oqýshylardyń ǵylymı – shyǵarmashylyq qoǵamy óz aldyna maqsattar men mindetterdi aıqyndap alý kerek. Ǵylymı qoǵam músheligine oqýshy óz-ózin usynýyna bolady. Ol úshin oqýshy óziniń shaǵyn zertteý jumystary men shyǵarmashylyq eńbekteri jıyntyǵyn kórsetedi.

Oqýshylardyń ǵylymı qoǵamy daryndy jastardyń ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyǵyn damytyp, ǵylymı – zertteýlermen shuǵyldanýdy úırenip, shyǵarmashylyq mashyqtaryn qalyptastyrady. Ǵylymı qoǵam músheleriniń zertteý- izdený jumystaryna degen jaýapkershiligin, yntasyn arttyrý maqsatynda árbir ǵylymı qoǵam múshesine mektep ákimshiligi tósbelgi nemese kýálik berýdi oılastyrsa degen oı týady. Sonymen qatar ǵylymı qoǵam jumysyn ári qaraı jandandyrý úshin mektepishilik

1. Dóńgelek ústel
2. Semınar
3. Konferensıa ótkizilse durys bolar edi.

Dóńgelek ústel - Oqýshylardyń ǵylymı – shyǵarmashylyq qoǵamy óz aldyna maqsattar men mindetterdi aıqyndap, jospar qurady. Sonymen qatar daryndy oqýshylar óz-ózderin usynady. (qyrkúıekte)

Semınar – oqýshylar men muǵalimder arasynda ótkiziledi. Zertteý jumysymen aınalysqan oqýshylar óz eńbekterin ortaǵa salyp, kemshilikteri qaralyp, pikirler usynylady. (Naýryzda)

Konferensıa – oqý jylynyń sońynda muǵalim, oqýshy, ata-analardyń qatysýymen ótedi. Bunda «Daryn» ortalyǵy ótkizgen konferensıaǵa qatysqan jas zertteýshiler óz jumystaryn jan-jaqty kórsetedi. 

  Osyndaı jumystar ótkizýdi qolǵa alsaq birneshe oqýshy ózderiniń jumystaryn daıyndap otyrý múmkindigine ıe bolady. Jáne júldeli oryndardan da úmitkerler kóbeıer edi. Sondaı aq jas zertteýshilerge arnalǵan kitapsha shyǵarylyp taratylsa. Onyń ishinde oqýshynyń fotosýreti, oqýshy týraly anyqtama, onyń shyǵarmashylyǵy jarıalansa jáne mektep ishinde taratylsa, oqýshynyń mártebesi ósip, basqa da oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatady. Kórinbeı júrgen oqýshylar kózge túsý úshin eńbektenip, talpynady.

 Bastaýysh synyp oqýshylaryna usynylatyn zertteý jumysynyń taqyryby : anyq, maǵynaly, qysqa, dál bolýy kerek.

1. Taqyryp oqýshyǵa qyzyqty, olardy tartatyndaı bolýy kerek.
2. Taqyryp oryndalatyn, sheshimi zertteýge qatysýshylarǵa paıdasy tıetindeı bolý kerek.
3. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn eskere otyryp, jetekshi óz jaqsy biletin taqyryp aıasynda tańdaý kerek.
4. Taqyryp shynaıy bolý kerek. Onda jańa dúnıeler, kútpegen jańalyq, erekshelik bolý kerek.
5. Taqyrypty zertteý uzaq ýaqytqa sozylmaý kerek.
6. Taqyrypty bári túsinetindeı bolý kerek. Jáne oqýshylardyń jas ereksheligine sáıkes bolý kerek.

Taqyryp tańdalyp alynǵan soń, zertteý jumysyna, eń aldymen jospar jasap alý kerek. Jumys jospary «Ne isteý kerek, qandaı joldary bar, qandaı ádister durys ? » degen suraqtardy qamtıdy. 

Osyndaı suraqtardy negizge ala otyryp, zertteý jumysynyń kezeńderin úshke bólip qarastyrýǵa bolady.

1. Zertteý máselelerin teorıalyq taldaý
2. Eksperımentaldy (praktıkalyq bólim) zertteý
3. Zertteý kúndeligin júrgizý.

Zertteý máselelerin teorıalyq taldaý- máseleniń mańyzdylyǵyn, onyń erekshelikterin, osy taqyryp boıynsha ártúrli kózqarastyrdy sıpattaý, sonymen qatar búgingi tańdaǵy sheshilý joldary. Osynyń bári zertteý bóliminiń 1-shi teorıalyq mazmunyn quraıdy.

Eksperımentaldy (praktıkalyq bólim) zertteý- Máselelerdiń mánisin túsindiretin nemese ony sheshýgebolatyn ǵylymı ádisterdi paıdalanýǵa shaqyrady. Zertteý jumystarynyń bul bóligi mańyzdy bolyp tabylady. Bul kezeńde jumystyń avtory óziniń shyǵarmashylyq qabiletin kórsete alady. Bul kezeńde eksperımentter, baıqaý, saýalnama, áńgimelesý, suraq qoıý, ıntervú alý t.b zertteý ádisteri júredi. Ǵylymı zertteýdi júrgizý kezinde durys aqparat alý úshin bir emes, birneshe ádister jıyntyǵy qoldanylady.

Taqyrypty ári qaraı asha túsý úshin jas zertteýshiniń jeke kúndeligi bolý kerek. Kúndelik oqýshyǵa  berilgen taqyryp jaıynda maqsatyn aıqyndap alyp, ári qaraı jumysyn jalǵastyrýǵa kóp kómek bolady. Zertteý kúndeligi oqýshylardyń taqyrypty tańdaǵan kúninen bastalady, ádebıettermen jumys jasaıdy. Málimetter men derekter jınaqtaıdy, tájirıbe jasaıdy, baqylaıdy, zertteıdi, zerdeleıdi,

• Ǵylymı jumystarǵa úńilý. Kerektisin kúndelikke túrtip alý
  - Ǵalymdardan, basqa da adamdardan aqyl –keńes suraý. 
  - Internetke júginý. 
  - Únemi baǵamdaý, baıqaý, izdeý, jınaqtaý jumystaryn júrgizý. 
  - Tájirıbe júrgizý, (Aqynnyń murajaılaryna, týyp –ósken jerine, nemese oqıǵa bolǵan jerge barý.) onyń barysy, nátıjesin júıeli túrde taldap otyrý
• - Qorytyndy jasaý. Osynyń bári jas zertteýshiniń kúndeliginde qamtylady. Oǵan qosymsha beıne materıaldar, slaıdtar, fotosýretterden álbom jasaý usynylady. Sońy jumys qorǵaýǵa daıyndalýmen aıaqtalady.

 

Rásimdeý júıesi

• Bet paraq
• Mazmuny
• Kirispe
• Teorıalyq bilimi
• Zertteý bólimi
• Qorytyndy
• Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi
• Qosymsha (eger qajet bolsa)

Jalpy alǵanda, oqýshynyń ǵylymı jobasy uqypty oryndalýy kerek jáne ádemi bolýy kerek.

Ǵylymı jobaǵa kelesi qujattamalar qosa tirkelýi kerek.

• Anotasıa (qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde)
• Ǵylymı jetekshiniń jumys týraly pikiri, onyń qolymen rastalady.
• Zertteý kúndeligi

Mazmuny bar betterdi rásimdeý.

1. Bettiń joǵarǵy bóligine «Taraý» nemese «Mazmuny»jazylady.
2. Mazmunda ǵylymı jumystyń reti kórsetiledi.Jáne bet nómiri jazylady.
3. Bet nómiri 3-shi betten, kirispe bólimnen bastalady.

1-shi, 2-shi bet nómirlenbeıdi, biraq eskeriledi.

---