InfoHub Logo

Tańerteńnen bastalǵan jańbyr birde saıabyrsyp, birde údep tolastar emes. Sansyz tamshylar bir nárseden qur qalǵandaı, kókten jerge jarysa túsip jatqanymen, aspandy tutas japqan qara bulttyń qyly qısaıar, sabasy ortaıar túri joq.

Sharýasyna pysyq jannyń degbirin alyp, shydamyn taýysqan, jalqaýdy jyly úıinde esinetken myna jaýyn aýyl shetinde áldekimniń tamyn salyp jatqan merdiger tórt jigittiń de qolyn jipsiz baılap, ishin pystyryp jiberdi. Sylanbaǵan qabyrǵalardyń ishinde ary-beri sendelip, taǵaty taýsylǵan merdigerlerdiń arasyndaǵy qara murtty jigit serikterine:

— Myna jańbyr taıaý arada basyla qoımas, qol qýsyryp qarap otyra bergenshe az-kem kóńil kóterelik, — dep serikterine synaı qarady.

Bastama kótergen joldasynyń sózine oraı qysyq kóz jigit:

— Onda bizge bı bılep, án aıtyp ber. Ol qolyńnan kelmese, Shanshardy* shaqyryp kel, — dep kekete sóıledi.

Qara murtty:

— Men óner kórsetkenmen nemese Shanshardy* aldyrtqanymyzben kóńilimiz kónshı qoımas. Odan da dúkennen bir-eki jarty ishimdik ákelip, ish qyzdyrsaq arqa-basymyz keńip, bir serpilip qalar edik, — dedi de bul usynysyna qoldaý kútkendeı janyndaǵylarǵa suraýly pishinmen kóz tastady. Qysyq kózden basqa eki serigi munyń bastamasyn birden qýattap, daýryǵa qoshtady. Oıda joqta bul tabyla ketken «aqylǵa» qysyq kózdiń de alyp-qosary bolmaı, ortaq uıǵarymǵa moıynusynǵan.

Merdiger jigitter qaltalarynyń túbinde jatqan azyn-aýlaq aqshalaryn shyǵaryp, aralaryndaǵy jasy kishi ári «baryp kel, shaýyp kelge» taptyrmaıtyn tápeltek saryny dúkenge júgirtti. Tógip turǵan jańbyrdy elemeı, dúkenge áp-sátte baryp kelgen tápeltek sary qoınyna tyqqan úsh jartyny ústel ústine asqan eptilikpen shabyttana qoıǵan. Tiske basar da tabyla ketti.

Aınalaıyn aqjaýynnyń arqasynda oraıy kele qalǵan demalys kúnin tórt jigit osylaısha ishimdikpen atap ótýdi jón kórgen. Áńgime tıegi aǵytylyp júre berdi. Bul áserli otyrysty uıymdastyrýǵa muryndyq bolǵan qara murtty jigit araqtyń arynymen sheshensip, aýyzdyǵa sóz berer emes. Tańǵy shaıdan keıin eshteńe talǵajaý etpegen jigitterdiń ash qursaǵyna quıylǵan jyndy sý olardy ájeptáýir qyzdyryp tastady. Neshe túrli taqyrypty áńgimelerine arqaý etken merdigerler bir kezde sózden sóz týdyra kele jyn-shaıtan, árýaq, mola týraly aıta bastady. Osy sátte sońǵy shólmek te taýsylýǵa shaq qalǵan.

— Men bir bolǵan oqıǵany aıtaıyn, — dedi otyrys tizginin birjola qolyna alǵan qara murtty jigit. — İlgeride bir jolaýshy aýylyna qaıtyp kele jatady. Úıine jetý úshin áli biraz shaqyrymdy basyp ótýi tıis. Kenet ol aıdalada ótip jatqan dúbirli toı-jıynǵa tap bola ketedi. Býy burqyraǵan tabaq-tabaq etke, qaınap turǵan samaýryndarǵa, qazan-oshaqtarǵa, qaz-qatar tigilgen kıiz úılerge tańyrqaı qaraıdy. Jan-jaǵyn barlasa, ondaǵylardyń bári ózine tanys aýyldastary. Bul ne toı, ne jıyn dep surastyrǵanymen oǵan eshkim mardymdy jaýap bere qoımaıdy. Bir kezde jas jigitter muny atynan túsirip, qoshemettep, bir úıge kirgizedi de tórge ozdyryp, aldyna bir tabaq et qoıady. Qaryny ashyp kele jatqan álgi jolaýshy asty kórgende eshteńege kóńil aýdarmastan bákisin alyp, «bissimillá» dep etti týraı bergende aldyndaǵy taǵamy sıyrdyń tezegine aınalyp shyǵa kelipti. Ol qoryqqanynan jan-jaǵyna alaqtaı qarasa, álgi kórinisterdiń biri de joq. Jolaýshy munyń jyn-shaıtan ekenin uǵyp, bissimilásin aıtyp, sasqalaqtamaı, atyna minip júrip ketedi. Osy áńgimeni men sol kisiniń óz aýzynan estidim...

Tórt jigitke úsh shólmek araq ájeptáýir áser etse de olar taǵy da ishkileri kelip, taǵy da qaltalarynyń túbin qaǵyp, qalǵan-qutqan tıyn-tebenderin qurap, dúken áldeqashan jabylyp qalǵandyqtan, álgi tápeltek saryny dúkenshiniń úıine jumsady. Tapsyrmany tap-tuınaqtaı etip oryndaǵan jaýynger — tápeltek sary yldym-jyldym qımyldap, áp-sátte eki jartyny ortaǵa qoıdy. Taǵy da ishý, bitpeıtin mánsiz áńgime. Jaýynnyń búgin tolastamasyna kózderi ábden jetken merdigerler osylaısha daýryǵysyp otyrǵanda ymyrt úıirilip, aınalany qarańǵylyq tumshylap ta úlgergen.

Jyndy sýdyń arbaýyna shyrmalǵan tórteý yqylyq ata mas bola bastaǵanda bir nárseni qopsytyp otyrmasa ishken asy boıyna darymaıtyndaı qara murtty jigit syrttan jýan qazyq ákeldi de joldastaryna qarap:

— Jigitter, kimde-kim myna qazyqty aýyl shetindegi molanyń ortasyna sińire qaǵyp kelse, bir jáshik araq qoıamyn, qane, qaısyńnyń batylyń jetedi, — dep elire sóıledi.

Osyǵan deıin aıtylǵan nebir qorqynyshty oqıǵalar jelisin estigen qalǵan úsheýi qyzyp otyrsa da oılanyńqyrap qaldy.

Kenet tápeltek sary batyrsynyp:

— Bul qazyqty men qaǵyp kele alamyn. Biraq, sen bir jáshik araqty beretin bolyp úsheýmizdiń aldymyzda qasam ish, ýáde ber, — dedi.

— Ýáde beremin. Jigittik sózim. Sen myna qazyqty molanyń dál ortasyna qaǵyp kelgenińde men bir jáshik araqty qolyńa ustatpasam, atym óshsin. Al, óz mindetińdi oryndaı almasań, onda bir jáshik araqty sen maǵan beresiń, — dedi qara murtty elire sóılep. Tápeltek sary áriptesiniń talabyna kelise ketti. Osy arada qara murtty jigit tápeltek sarynyń molaǵa barýǵa túbegeıli bel býǵanyna anyq kózi jetken soń, quny ýdaı bir jáshik araqqa qury bosqa shyǵyndalatynyn oılap, júni jyǵylyńqyrap qalǵan. Biraq, onysyn eshkimge baıqata qoımady. Ol alǵashqyda myna laısańda, tógip turǵan jańbyrdyń astynda jáne qap-qarańǵy túnde eki-úsh shaqyrym jerdegi molaǵa kim bara qoısyn dep oılaǵan bolatyn. Qara murttynyń ókinishine qaraı, bári basqasha bolyp shyqty. «Aıtylǵan sóz — atylǵan oq».

Bástesken jigitter jalǵan namystyń aıtaǵymen raılarynan qaıtar syńaı tanytpady. Al, qalǵan ekeýi bulardyń básterin syrttaı qyzyqtap tura berdi. Olar: «básten qaısysy jeńse de bizge báribir, óıtkeni, bir jáshik ishimdikti eshqaısysy úılerine arqalap ketpesi anyq. Ony osy tórteýmiz ishpegende kim ishedi deısiń, qaıta tegin araqqa qaryq bolamyz» dep, qara murtty men tápeltek sarynyń teke-tiresinen paıda kútti.

Tápeltek sary baǵa jetpes baılyqtaı kóringen bir jáshik araqty kóz aldyna elestete etegi jerge shubatylǵan plashyn kıip alyp, jaýyndata mola jaqty betke aldy. Ol: «Nesi bar, qazir-aq qazyqty dittegen jerime qaǵamyn da, ertesine úsheýin ertip baryp kórsetip, álginiń ýáde etken jáshik toly araǵyn alyp, bir apta áıda toılamaımyn ba» dep, alǵa qaraı enteleı umtyldy. Kóz baılaǵan qarańǵy túnniń, saýlaǵan jaýynnyń, aıaqty erkin basýǵa mursha bermeıtin laısań joldyń áýresi, kúni boıǵy áńgime arqaýy bolǵan neshe túrli jan túrshiktirer qorqynyshty jaıttardyń sanasynda qaıta-qaıta jańǵyrýy onyń boıyndaǵy mastyqty ájeptáýir seıiltińkiredi.

Mine, ol molaǵa da kelip jetti. Onyń boıyn sol sátte qorqynysh, úreı sezimi bıleı bastady. Aıaǵyn eppen basyp molanyń ortasyna keldi de tizerleı otyryp, ózimen birge ala kelgen aýyr balǵamen qazyqty bir-eki ret urǵan soń denesi úırenip, úreıi basylyńqyrady. Degenmen, qarańǵylyqqa kózi ábden úırengenimen onyń júreginde áli de bolsa qorqynyshtyń taby bar edi. Aınala qorshaǵan beıitterdiń sulbasy susty kórinedi. Onyń ústine jarq-jurq etken naızaǵaıdyń shatyrlaǵan úni, bulttardyń aspandy qaq bóletindeı kúrkiri tápeltek sarynyń mysyn qaıta basty.

Qosh, sonymen tápeltek sary jańbyrdan ezilip, bosap jatqan jerge bes qarystaı qazyqty qıyndyqsyz sińire qaqty. Ol sharýasyn bitirgen soń ornynan lyp ete kóterile bermek edi, kenet álde bir kúsh ony jerge qaǵyp qoıǵandaı dybyr etkizbedi. Bul kútpegen jaıt onyń júregin atsha týlatyp, tynysyn taryltyp jiberdi. Qaıta turmaq bolǵanymen, onysynan túk te shyqqan joq. Sol sátte onyń soryna qaraı shatyrlaǵan naızaǵaıdyń jarqyly, kúnniń kúrkireýi tolassyz qaıtalandy. Tabıǵattyń bul qubylysyn tóbeden tóngen janalǵyshtaı sezingen tápeltek sary eki qolyn erbeńdetip, áreketsiz qaldy. Osy sanaýly sekýndtarda ol sanasynan múlde aıyrylyp qalǵan edi...

Tápeltek sary jańbyrdyń astynda tańǵa deıin jatyp qaldy. Sońǵy ákelingen shólmektiń túbin sarqa taýysyp, aǵzalary mastyqqa jeńilgen qalǵandary molaǵa ketken serikterin izdeı qoıǵan joq. Olar mımyrt uıqyǵa ketken-tin.

Shashy aǵaryp, aýzy qısaıyp, ne óli, ne tirisi belgisiz kúıde jatqan tápeltek saryny tańerteń tabynyn órgizip shyqqan padashy shal baıqap qalyp, aýylǵa habar berdi. Zıratqa kelgender plashynyń etegin qazyqpen birge jerge qaǵyp, ózdi-ózin «arqandaǵan» tápeltek sarynyń bul is-áreketine tańdanyspen qarasty. Aralarynda ony jyn soqqan dep uqqandar da boldy.

---