InfoHub Logo

Perdeniń ashyq qalǵan tusynan engen tańnyń bozamyq belgilerinen bólme ishiniń qarańǵylyǵy azdap seıilińkiredi. Aınala ońǵan shúberekteı bozara túsken. Aıman perdeni ysyryp, syrtqa úńildi de: «Keshe tústen keıin jaýa bastaǵan qar ájepteýir óndirip tastapty... Áli de jaýyp tur ma qalaı?..» — dep ishteı kúbirledi. Tystaǵy yzǵardy jan-dúnıesimen sezingen Aımannyń boıy qaltyrap ketti.

Peshtiń qyzýy áldeqashan basylyp qalǵandyqtan úı ishi salqyn tartqan. Ol kórshi bólmede jatqan enesi men kishkentaı uly Qasymdy oıatyp almaıyn dep esikti aqyryn ashyp, dálizge shyqty da syrt kıimin kıdi. Osy kezde enesi Qalampyr óz bólmesiniń esiginen basyn qyltıtyp, kelininiń ot jaǵý qamymen tysqa shyǵyp bara jatqanyn bilip tursa da zildene sybyrlaı:

— Nemene, tań qarańǵysynda turyp alyp qaıda barmaqsyń?! — dep jaqtyrmaı kóz tastady.

Kelinine ylǵı da jekip sóıleý Qalampyrdyń úırenshikti ádeti. Enesiniń shymbaıyna batyra aıtatyn sózderin estı-estı Aımannyń da eti ólip ketken. Sondyqtan keıýananyń kezekti keıisti sózine shamdana qoımaıdy.

*****

Aımannyń bul shańyraqqa kelin bolyp túskenine bıyl altynshy qys. Osy alty jylda bul kempir Aımanǵa daýys kótere sóıleýinen áste jańylǵan emes. Ol bárine kónip, jaýap qatýdyń ornyna ún-túnsiz, túk bolmaǵandaı úı-ishilik kúıki tirligin jalǵastyryp júre beredi. Kelininiń ózine qarsylaspaı, sóz qaıtarmaı qutylatyndyǵyna yzasy kele me, «bádiktiń sózine qulaq asyp ne opa tabamyn dep oılaıdy» deı me, bálkim, munyń mineziniń tym jumsaqtyǵy men momyndyǵyna nalı ma, áıteýir Qalampyr Aımanǵa til tıgize bastasa, búkil úıdi basyna kóterip, údete túsedi. Aıman enesinen kórgen jábirin osy ýaqytqa deıin birde-bir ret tisinen shyǵaryp, kórshi-qolańǵa, tórkinine aıtpaq túgili, sezdirmeýge tyrysatyn. Bul onyń tabıǵatynyń momyndyǵynan bolar... Jo-joq, olaı emes, qansha jerden qolǵa úırengen qońyr qozydaı jýas bolǵanymen, til barda ishki saraıdaǵy suryqsyz muńdy syrtqa shyǵarmaý múmkin emes qoı. Munyń sebebi múlde basqa...

Ol enesi qanshama zirkildep jatsa da ózin ishteı jaqsy kóretinin, júreginde kelinin «ózimdiki, meniń kelinim» dep ıemdený sezimi bar ekenin tereń túsinetin. Onyń ústine kimde-kim ózinen týǵanǵa jekip sóılese ol sóz kóńilge qaıaý túsirmeıtini, al óziniń qursaǵynan shyqpaǵanǵa daýys kóterý júrekke aýyr tıetini álimsaqtan qalyptasqan qaǵıda ekenin biletin Aıman enesiniń ómirdiń osy bir zańdylyǵyna qarsy óz shama-sharqynsha kúres júrgizip kele jatqanyn anyq baıqaıtyn. Sonymen qatar aq kebin kıip, sýyq kórdiń syzdy topyraǵyna jambasy tıgeli biraz bolǵan marqum sheshesiniń: «Qyzym, ósek tasyp, órisińdi taryltyp júrmegeı. Jeńiltek bolma. Ol kóp nárseniń baıybyna barǵyzbaı, arzanqol, jaıdaq, bir qaraǵanda áıbat, jaqynnan úńilseń súreńsiz dúnıelerge úıirsek etip, túısigi taıyz, baqytyn shalqyǵan muhıttan góri kólbaqalar qujynaǵan sasyq sýly kólshikten izdeıtin, odan ári sharyqtaýǵa shamasy joq adamdar sanatyna qosady, maldandyryp, taǵdyr taıaǵynyń astynda qaldyrady. Al tózimdilik seniń baıandy ǵumyr keshýińe, otbasyń men ortańnyń qurmetine bólenýińe jol ashady» degen analyq sóziniń áseri de Aımandy sabyrlylyqqa, salmaqtylyqqa, Qalampyrdy markum kúıeýiniń sheshesi ekendigin bir páste esten shyǵarmaýyna septigin tıgizetin...

Aıman joǵary synyptarda oqyp júrgen kezinde qyzyǵy men dýmany mol, jastyq shaqtyń ajaryn asha túsetin, bar ásemdik pen sulýlyq, ómir máni sonda dep eseptelinetin úlken qalalardyń birine oqýǵa túsip, odan ári ataqty jandardyń arasynan oryn alyp, solar sekildi el aýzynda esimi júretin adam bolsam dep oılaıtyn, qıaldaıtyn, úmittenetin. Biraq, baqytty balalyq shaǵy, boıjetken bula kúni...

Mektepti bitirer kez jaqyndaǵan saıyn onyń oı-armany, qıalyndaǵylary dittegenine qalaı da jetemin degen senimin semirtip, serpilte túsetin. Ol arman-tilegimniń oryndalmaýy múmkin emes dep esepteıtin. Úmiti kún nurymen shaǵylysqan altyn kúmbezdeı jarqyraı kórinip, sol kúmbezge saty qoıyp, op-ońaı shyǵa salatyndaı kórinetin. Qaıda-a-a-n! Júregin qytyqtap, samal jeldeı aımalap, alysqa qulash urǵyzǵan, eljiretip, menmundalap qol bulǵaǵan, sanasyn sanǵa, oıyn onǵa bóle mazalaǵan bıik armany, izgilikti úmiti birte-birte tirshilik shyrmaýyǵyna shyrmalyp, sońynda ǵumyrdyń máni ataq-dańq, bıik mansap, jurt aldynda jarqyrap kórinýmen ǵana ólshenbes, mańdaıǵa jazylǵan jazmyshtyń, taǵdyrdyń nesibin qanaǵat tutyp, kóńilge arqaý etip, el qatarly, qaltarysta qalyp qoımaı, otbasylyq baqyt pen aldamshy ómirdiń aldan berer yryzyǵynan qur qalmaı, bala ósirip, shattyqty ózi qurǵan shańyraqtan izdeýdiń ózi de keremet bir dúnıe emes pe degendeı oı-tujyrymdarǵa ulasyp, ózin-ózi jubatyp, aldaýsyratqany bar edi.

Aıman kúıeýge shyqqanda 19 jasta bolatyn. Sheshesi ómirden ozǵan soń, ákesi bir jyl óte shańyraqqa ógeı sheshe kirgizdi. Ápkesi men eki aǵasy aıaqtanyp, óz aldaryna otaý kóterdi de, buǵan qaraılasýǵa murshalary kelmeı ketti. Peshenege buıyrǵan ógeı shesheniń jaısyzdyǵynan jan-dúnıesi qulazyǵan Aımannyń joǵary oqý ornyna túsemin dep talpynǵany ádire qaldy. Óıtkeni keıingi jyldarda oryn alǵan úı turmysynyń jutańdyǵy qoldy matap, moıynǵa burshaqtaı kıilgen edi. Aqyry kóńil jarasyp, tilek qosylyp, taǵdyrdyń munysyna da shúkir, qalaǵan jigitine turmysqa shyǵyp tynysh tapty. Biraq, bul qyzyq ta uzaqqa sozylmady-aý!

Kúıeýimen nebári eki jylǵa jetpeıtin ǵana ýaqyt otasty. Eger ajal araǵa kılikpegende osylaı jalǵyzdyqtyń japanynda shólirkep, bar qyzyǵyn jartylatyp alar ma edi. Áıteýir jalǵyzy — Qasymnyń qasynda bolǵany janyna jubanysh. Kúıeýimen birge ótkizgen az ǵana ýaqyt ómiriniń eń bir shýaqty, nárli kezderi eken ǵoı. Nurbaq Aıman degende quraq ushyp, qurmetpen qaraýy kún ótken saıyn arta túsken. Ol sheshesiniń qyńyr minezinen qysylyp, buǵan enesiniń orynsyz til tıgizip jatqan kezinde eki ottyń ortasynda turǵandaı sezinip, Aımanǵa baısaldy bolýǵa kóz qıyǵymen ısharat jasaıtyn. Túnde jeke qalǵanda «renjimeshi, apamnyń osyndaıy bar, biraq kókeıinde zili joq. Seni sózimdi kóteredi, kóńiline aýyr almaıdy deıtin shyǵar» dep sheshesin jamandyqqa qımaı, bir jaǵynan Aımannyń da kóńilin taýyp, ara-aǵaıyndyq qyzmetin oıdaǵydaı atqaratyn.

Aıman Nurbaqqa: «Nemenesin qınalasyń, men túsinbeıdi deısiń be?» dep erkeleı til qatatyn. Ol da bir kelmeske ketken, lázzatty kúnder eken-aý.

Bosanyp, perzenthanadan kelgende kúıeýiniń qýanyshyn kórseńiz... Sheshesinen qysylyp, náresteniń janyna jolaı qoımaıtyn, biraq, ońasha qalǵanda sheksiz, essiz, balajandyqpen óbektep, raqattana, qýanyshyn jasyra almaı, sońynda jubaıyn ystyq kushaǵyna kómip, qumarlana aımalaıtyn.

Ómirde sáttilik pen súreńsizdik qatar júredi... Nurbaqty oılasa boldy, birge ótkizgen, tátti lázzat syılaǵan kúnder tizbektele kóz aldyna kele qalady da, artynsha qara jamyldyrǵan qaraly kúnder jutynyp shyǵa keledi...

«Kúıeýiń jol apatynan qaza boldy» degen sýyq habardy estigende esten tana qulaǵan jas kelinshek ólmegen soń osylaısha tirshiligin ishten tynyp jalǵastyra bergen. Alǵashqyda Nurbaq mert boldy degende senbeı, ketken jaǵyna qaraılap, jol tosyp, onyń bu dúnıeden qaıtqanyna sene almaı, áldebir jaqtan aýlaǵa kirip keletindeı kórinip, aldamshy senimniń jeteginde júrdi. Odan keıin de, dáliregi máıitti qorymǵa alyp bara jatqanyn, shyǵaryp salý ǵurpyn kózben kórip, bilgenmen de jamandyqty mańyna jaqyndatqysy kelmeı, ony óldige qımaı alasuryp baqqan edi. Biraq, ýaqyt óte kele jolǵa qarap eleńdeýin, aldamshy senimin seıiltip, shyndyqty moıyndamasqa lajy qalmaǵan.

Enesine de jeńil tıgen joq. Jaryqtyq, taǵdyrdyń tálkegin kórip alaıyn degendeı ishki dúnıesi ezilip, eńirep tursa da belin búkpeı, syrt kózge syr bermeı, shydap baqty. Myqty eken. Kúni erteń ne bolaryn jumbaqtap ustaıtyn meńireý ómirdiń menmendigine menmensip jaýap bergen qaısar jan bar ermegim, bar baılyǵym osy degen syńaı bildirgendeı nemeresin qasynan bir eli tastamaı, árbir táı-táı basqan adymyn baqylap, asty-ústine túsip, báıek bolady da júredi. Odan basqa ne qaldy?..

Qaraly kúnderdiń qabaǵy ashylmaı, túńiligi túrilmegennen qaıǵyǵa birte-birte eti úırenip, kúrsine-kúrsine bárine de lajsyzdan kóne bilgenge deıin ene tarapynan týyndaıtyn keıisti ún birshama úzilip qalǵan edi. Degenmen, kún óte eneniń ústemdigi qalpyna tústi. Alaıda bul ústemdik araqatynasty alshaqtatpaı, qaıta jaqyndastyra bildi. Munyń syry ortaq qaıǵynyń júgin ekeýi teń bólip kótergenderinde jatyr edi.

Enesi syrtqa qazymyr kóringenimen, shyn máninde jomarttyqqa qara jaıaý emes-ti. Otbasynyń azyn-aýlyq qarjysy osy úıge kelin bolyp túskeli Aımannyń qaltasynda. Kerek-jaraq, azyq-túlik satyp alý óziniń enshisindegi is. Mundaı isterge enesimen aqyldaspaqshy bolsa «Óziń bilseıshi, qashanǵy meni aınaldyra beresiń» dep tizginine jarmaspaıtyn, ony-munyǵa kılige bermeıtin.

Kelin men bala úı-ishilik tirlikte úlkendermen aqyldasyp otyrmasa, olardy basyný, kerek etpeý, otbasynan oqshaýlap, bólip tastaý dep sanaıtyn Aıman alda-jalda «Ózderiń bilińder» dese de kóńili úshin bir mezgil mán-jaıdan habardar etip otyrý kerek dep uǵatyn. Aıman bu jaǵynan kelgende aǵattyqqa barmapty. Qalampyr zeınetaqysyn alǵan kúni toı-tomalaq, ólim-jitimge barǵanda kádege beretin azyn-aýlaq teńgeni alyp qalady da, qalǵanyn murtyn buzbaı kelinine ustatady.

Bul otbasy qarjydan kemdik kórgen emes. Qalampyrdyń zeınetaqysy shaı pulǵa jetse, basqa da qajettilikterge qoldaǵy otyzǵa jýyq maıda mal men súti qoıý eki sıyrdyń ónimi tótep beredi. Nurbaq muǵalimdik qyzmet atqaryp júrgende, eńbek aqysyn jınap, taǵy biraz ýaq mal satyp almaqshy bolyp edi, sheshesi: «Qoı, balam, osy qoldaǵyny kemitpeı, sol kúıinde ustap tursaq ta bolady. Kóbeıgen saıyn beıneti de arta túsedi. Óziń mekteptesiń, men bolsam qaıbir jetisip júr deısiń, aınalyp kelip, mal kútimi Aımanǵa júkteledi, qazan-oshaqtyń tirligi taǵy bar...», — dep toqtatyp tastaǵan.

Mine, osylaısha bul otbasy osy qoldaǵy maldyń basyn kemitpeı ne kóbeıtpeı jyldaǵy ónimin jaratyp, kúnderin kórip keledi.

Qalampyr Aımandy osy ýaqytqa deıin «Aıman» nemese «kelin» dep ataǵan emes. Tek, «qyzym» deıtin. Aıman alǵash kelin bolyp túsken jyly enesiniń: «Qyzym, anany syılamaý — azǵyndyq. Shesheńniń ólgen kúnin umytpaı, ázir múmkindik bar ǵoı, tórkinińe bir qoıyńdy, tátti-páttińdi, nan-panyńdy alyp baryp, aǵaıyndaryńdy jınap, Quran oqytyp, ony bir jylmen ǵana shektemeı, ár jyly qaıtalap turatyn bol. Men qolyńdy qaqpaımyn. «Sheshemniń árýaǵyn oıatyp, eske alamyn. Bul meniń oǵan kórsetken qurmetimniń belgisi ǵoı» dep oılaıtyn adamǵa qarsy bolady deımisiń. Shesheń baıǵus qyzyǵyńdy kóre almaı ketti...», — degen sózi Aımannyń qulaǵynda sheshesi qaıtqan kún jaqyndaǵanda jańǵyra túsip, tórkinine enesin ertip baryp, aǵaıyn-týystaryn jınap, anasyna Quran baǵyshtatyp qaıtatyn. Onyń ústine, enesi marqum balasynyń qulaǵyna qaıta-qaıta quıyp júrip: «Balam-aý, áıelińniń anasyn syılamasań, áıeliń meni syılar deımisiń, bar, qudaǵıdyń basyna jurt qatarly qorshaý ornat, ol da seniń shesheń ǵoı, eki qaıyn aǵań men qaıyn bıkeńniń múmkindikteri bolmaı júrgen shyǵar», dep sheshesiniń basyna belgi ornatýǵa muryndyq bolǵan da ózge emes, osy Qalampyr apasy. Osynyń bárin kóńiliniń jyly jerine saqtaǵan Aıman enesiniń qaırap, ysyla tússin, tirligine myǵym bolsyn degen pıǵylmen daýys kóterýin qalaı ǵana kóńiline aýyr alsyn?..

Enesiniń qadiri Aıman úshin kúnnen-kúnge arta túskendeı. Osydan eki apta buryn Qalampyr apa tumaýratyp, qyzýy kóterilip, aýrýhanaǵa túskende Aıman enesiniń orny opyrylyp, úńireıip qalǵanyn sezdi. Qashan úıge keledi eken dep taǵatsyzdana kútip, sol ketkennen qaıtyp kelmeıtindeı úreılenip, jan dárýi — jalǵyzy janynda bolsa da ishki dúnıesi kulazyp, shydamy taýsyla árneni bir oılap, Qasymdy qushaǵyna qysa, bildirmeı kóz jasyna erik bergen edi.

Enesi on kún aýrýhanada jatqanda Aıman kún qurǵatpaı baryp turdy. Apasy oǵan kún saıyn kele bermeýin eskertse de onysyn tyńdamaı, ystyq tamaǵy men sút, maıyn ústemelep alyp barýmen boldy. Kelininiń kelýin toqtatpasyn bilgen Qalampyr birde: «Qyzym-aı, ózińnen basqa maǵan qaraıtyn kim bar? Marqum Nurbaq balam adal jar taýyp, sózimdi jerge tastamaıtyn, tuzymdy aqtaıtyn adamdy janyma qaldyryp ketkenine o dúnıege senip attanǵan eken ǵoı. Mańdaıyma jalǵyzymdy syıdyrmaǵanymen onyń ornyn joqtatpaıtyn, Nurbaǵymnyń júregin kórge kómbeı, moınyna tumardaı taǵyp alǵan qyzymdy bergen Táńirime alǵystan basqa ne aıtamyn?!» dep Aımandy baýyryna qysqan bolatyn. Ǵumyrynda birinshi ret enesiniń qushaqtaǵanynan Aımannyń kóńili bosap, jasyn zorǵa irkidi. Meıirimdi, qajet bolsa qatal bola biletin, kezi kelse qanttaı erip, erekshe bir tátti kúıge bóleı de alatyn adýyndy kempirdiń qushaǵy oǵan erekshe áser etti. Jan saraıyna sıqyrly nur quıylǵandaı boldy. Sol sátte beıne bir óz anasy tirilip kelip, mańdaıynan sıpaǵandaı boldy. «Shirkin, ózińdikine ne jetsin!»

*****

Kúıeýiniń jyldyq asyn atqarǵannan keıin ákesi men ógeı sheshesi, aǵaıyndar, aýyl aqsaqaldary jınalyp, «Jalǵyzdyq qudaıǵa ǵana jarasady», reti bolsa, teńi tabylsa jolynan qaqpaı, kelinińizge ruqsat berińiz», — dep Qalampyrdyń aldynan ótken.

Enesi: «Ruqsat Alladan bolsyn, jas adamdy úıde qamap ustamaımyn! Erki ózinde», — dep kelisimin bergen. Kisi aıaǵy basylǵannan soń ekeýi ońasha qalǵanda, keıýana: «Qyzym, kózdi ashyp-jumǵansha ýaqyt shirkin demde emes pe, bir jyl da óte shyǵypty. Endi óz bıligiń ózińde. Sóz salyp kelgender bolsa, meniń kóńilime qaramaı baqytyńdy tap. Meni úıden qýyp otyr deme. Meniki seniń jaıyńdy oılaǵandyq», — degen.

Aıman júzin tómen salyp: «Apa, bu ne degenińiz, sizdi tastap qaıda barmaqpyn, Nurbaqtyń otyn óshirip ne opa tappaqpyn? Osy úıden shyǵyp, eshqaıda barmaımyn», — degen-di. Sonda Qalampyr kemseńdep: «Iá, saǵan da qıyn... Seni mazalap turǵan Qasymnyń jaıy bolar. Balaǵa óziniń týǵan anasynan artyq kim bar? Ekeýińdi ajyratpaımyn. Tek, anda-sanda izdep kelip, bir ıisketip tursań maǵan sol da jetedi. Nurbaǵymnyń kózi emes pe edi?» — dep janaryna úıirilgen jasty kúshtep toqtatyp, ózin áreń basqan.

Aıman «Túý-ý-ý apa, meni dál qazir uzataıyn dep otyrǵandaı boldyńyz ǵoı. Ne deseńiz de báribir, sizdiń qasyńyzda qalamyn», — dep júzine kúlki uıalata, ornynan turyp ketken. Qalampyr sol kezde kelinin toqtatyp: «Qyzym, bul iske jeńil qarama, sonda sen meniń taǵdyrymdy qaıtalamaqshysyń ba? Osy shańyraqtyń astynda bir saryndy, uqsas taǵdyr ıeleri meken etpek pe? Jalǵyzdyqtyń otyna kúıip, aıazyna tońyp, aptabynda shóldep, jalǵyzdyń qamymen elý jylǵa jýyq ómirimdi ótkizippin. Osy aralyqta ne kórmedim? Ǵumyr bolǵan soń, neshe túrli taýqymet, arqańa batar azap pen qynjylysty qıyndyqtar kezdesedi emes pe, biraq bulardyń ishinde eń pármendisi jalǵyzdyqpen jazalaný eken. Bul jalǵyzdyq degen jalmaýyzdyń quzyrynda ómirin ótkizgen meniń paıymym. Degenmen, sol bir sarynda syrǵyp ótken, ózim súreńsiz jyldar dep esepteıtin kezderdiń de ózindik qýanyshy, aldanyshy, shamshyraqtaı jarqyraǵan úmiti boldy. Onyń bárin joqqa sanasam kúpirlik bolar. Taǵdyrdan alǵan az ǵana syıymdy qanaǵat tutyp, maldanýyma Nurbaǵym sebep boldy. Barlyq qýanyshymdy balamnan kúttim. Sen bosaǵamnan attaǵanda eńbegim jandy, sútim aqtaldy dep syrtqa syr bermesem de, ishteı masattanyp, qulpyryp júr edim. Táńirim kóp kórdi me, aıaǵy osylaı boldy. Endi Qasymdy qaıda júrseń de aman-esen ósirip, el qataryna qossań, Nurbaqtyń otyn óshirmegeniń», — dedi.

Sol áńgimeden keıin Aıman túnimen dóńbekship, uıqysy kelmeı, tańdy kózben atqyzdy. «Sonda qalaı, shynymen buıryq bolyp, ózgeniń eteginen ustap, ulymdy ertip kete barsam, baıǵus kempirdiń kúni ne bolmaq? Myna tórt qabyrǵaǵa qarap, kúrsinip, túńilip, qulazyp, jalǵyzdyqtyń ýyn iship, qalaı kúnin ótkizbek? Al ózim jeke, salt keter bolsam, qursaǵymdy jaryp shyqqan Qasymym qaıtpek? Ol áli jas. Ákeden bylaı aıyrylyp, shesheden tirideı kóz jazǵan balanyń aldaǵy taǵdyry qaı qıyrǵa bet burmaq? Ony osy úıge tastap ketsem, jetimdiktiń taqsyretin ájesi sezdire qoımasa da, eseıe kele: «Meniń ákem qaıda, sheshem qaıda?» dese kimnen jan tushshytarlyq jaýap almaq? Ájesiniń de tórinen kóri jýyq. Qudaı betin aýlaq qylsyn. Tifá, tifá! Eger apam olaı-bulaı bolyp ketse, býyny qatpaǵan balǵyn bala ájesi men sheshesiniń qoldan qasaqana jasaǵandaı kórinetin usqynsyz taǵdyrynyń jemtigine aınalmaı ma?.. Jyldar jyljyp qaıta tabysqanymyzben shytyrmandy shyrǵalańnyń ylańy týyndap, aradaǵy ýaqyt salǵan soqpaqty kedergilerdi attap ótip, bárin de qalpyna keltire alamyz ba? Týǵan sheshesinen jerinip ketse she? Jo-joq, múmkin emes, bala men ana arasyndaǵy kózge kórinbeıtin tabıǵı baılanys eshqashan da úzilmeıdi. Tek, túrli kedergilerdiń áserinen baılanys jibi shań-tozańǵa kómilip, kómeskilenip ketýi ǵajap emes, biraq ony tazartyp, jańǵyrtyp, jarqyrata jaryqqa shyǵarýǵa bolady. Ol ana men balanyń parasattylyǵyna, birin anam, birin balam dep shynaıy sezine bilgendigine, qysqasy, ózderine baılanysty. Eger balany ózimen birge ala ketsem she?... Bolashaq ógeı ákesimen túsinisip kete me, joq pa? Ulyma ógeıliktiń dám-tuzyn tattyrmaı-aq qoısam qaıtedi. Baıǵus kempir... Balany ala ketsem, onda men ózimniń kúıimdi kúıttep, basqanyń bar-joǵymen sanaspaı, onyń da adam, adam bolǵanda da beıtanys bireý emes, ózimniń týǵan enem ekendigine qol siltep, onsyz da jan-jarasy asqynǵan, dárý izdep kúndiz-túni ah uryp, júreginde sónýge aınalǵan sáýleni úmittiń úlbirek samalymen úrlep, qaısarlyqpen jan talasa, jasymaýdyń, mújilmeýdiń qareketin qolynan kelgeninshe jasap júrgen kári kempirge qıanattyń qylyshyn suǵyp, sulatyp, qansyratyp ketkendeı, qandy qol qaraqshy, qanypezer qansorǵysh, ózinen basqa túkti de oılamaıtyn ózimshildiń naq ózi bolyp shyqpaımyn ba? Ákem men sheshemniń maǵan bergen tárbıesiniń nátıjesi osyndaı bolmaq pa? Qasymdy ájesiniń qoınynan sýyryp alý, enesin óz qolymen sýyq kórge laqtyra salǵanmen birdeı emes pe? Mazdatyp jaqqan sońǵy sáýlesin kempir baıǵus lúp etken álsiz jelteń tursa óshirip almaıyn dep baryn sala, baıyz tappaı júrgen joq pa? Men sonda, onyń aldanyshyn — sońǵy sáýleli úmitin aıarlyǵymdy oıata jalp etkizip óshirip, sáýlesinen aıyryp, qarańǵy, túpsiz túńǵıyqqa qamalǵan kempirdiń dym kórmeı qalǵanyn óz paıdama asyryp, ómir súre túsýge ıtermelep turǵan súıenishin, rýhyn, jan dúnıesin ury túsken úıdeı astań-kesteńin shyǵaryp, tonap, jan-jarasyna tyrnaǵymdy batyryp kete bermekpin be? Sodan keıin ómirimde ne mán qalmaq? Qashan kórge kirgenshe jan azabyn ıyǵyma artyp, ıtyrqyljyń kún keshpekpin be?!»

Ol túpkilikti sheshimge kele almady. Óıtkeni, pendeniń ne deseń de báribir óz qamyn oılaıtyny, ózimshildiktiń ónip shyqqan butaǵy — ishki «Meni» maǵan da bir aýyq kóńil aýdar degendeı kóńil terezesinen ásire kúlip, basyn qyltıtyp turady emes pe?

Sol kúni Aıman ózin shyn máninde úsh joldyń aıyryǵynda turǵandaı sezindi. Bir jol — ózin qurban etip, aldyńnan shaqyratyn da turatyn, qyzyǵy mol tárizdi kórinetin jarqyn kúnderinen erikti túrde bas tartý, ıaǵnı ekinshi ret kúıeýge shyqpaý. Ekinshi jol — qara basynyń qamyn bárinen joǵary qoıyp, perzentin sońynan ertip alyp, kóńili tartqan adammen jańadan otaý qurý, dáliregi, enesin jalǵyz tastap ketý. Úshinshi jol — Qasymdy ájesine qaldyryp, óz jónin tabý.

Nurbaqtyń jyly ótkennen keıin sóz salýshylar tabyla bastady. Biri abysyn-ajyndary arqyly emeýrin bildirse, biri týra úıge kelip, mán-jaılaryn túsindirip, Qalampyrdyń aldynan ótetin. Ne dese de, sońǵy núkteni qoıatyn, sheshimdi aıtatyn Aımannyń ózi edi. Oraıy kelip tursa da Aıman birine de kelisim bergen joq. Qalampyr da kelinine bir-eki ret «baǵyńdy baılama, maǵan alańdama» degeni bolmasa, odan aryǵa bara qoımady. Sóz salýshylardyń kóbisi tanys, kórshiles aýyldardyń adamdary edi. Sóz jata ma, bireýden bireý estip degendeı, tanymaıtyn, alys jaqtardan da kelgender boldy. Aımannyń kelisimin ala almaı, taýy shaǵylǵandar men jeńil sózge jel berýshi keıbireýler tarapynan: «Beti ashylmaǵan qyzdaı qylymsýyn qarasańshy, ol kempirdiń jaıyna bas aýyrtyp júr deımisiń, onyń kókeıin tesip júrgeni, enesi ólse tam-tas, baý-sharbaq, mal-paldy alyp qalý ǵoı... Kempirdiń qansha ómiri qaldy deısiń?» — degen yńǵaısyz sózder de aıtylmaı qalǵan joq. Mundaıda Aıman «Jurt ne demeıdi, kimniń aýzyna qaqpaq bolǵandaısyń? Bireýlerdiń osy ispettes jónsiz áńgimelerinen qashyp, óz otbasymdy tastap kete almaımyn», — dep oılaıtyn.

Árbir qolqa salyp kelýshiler kelip, ketse boldy úı-ishin kóńilsizdik jaılap, Aıman da, Qalampyr da kúrsinýlerin jıiletip, muńaıyp qalatyn. Óıtkeni, ondaılar kelgen saıyn ekeýiniń de ortaq qaıǵylary qaıta jańǵyryp, qaı-qaıdaǵylary esterine túsip, qapalanyp qalatyn.

Araǵa ajal kıligip, kúıeýinen ajyrap qalǵan alǵashqy kezderde Aımannyń qyzýy sharpyǵan jas táni kúıip-janyp, degbirin alatyn. Qazir birte-birge kóńili sýyp, ystyq sezimi basylyp, jar tósegine sonshalyqty ańsary aýmaıtyn, qınala qoımaıtyn bolyp barady.

Osydan bir jyl buryn, abysyny Kálıma kórshi aýyldaǵy áıeli ólgen Nurlan degen jigittiń kóńilin jetkizgen. Kálımanyń jigitti til maıyn aǵyza maqtap aıtqan sózinen keıin oılanyp qalǵan. Sodan, eki aptaǵa jýyq jaýabyn bermeı, eki udaı kúı keship júrip, aqyry «bolmaıdy» dep, kesip bir-aq aıtqan-dy.

Nurlandy Aıman burynnan biletin. Ol ózinen tórt jas úlken, uzyn boıly, keń ıyqty, kelbetti, kórkem jigit edi. Minezi de jumsaq, tárbıeli otbasydan shyqqan. Aýylyndaǵy mektepte muǵalim bolyp jumys isteıdi.

Qyzýy syrtyna tepken, jıyrma besten endi ǵana asqan, erkinen tys adýyndy sezimniń ystyq sharpýyna tótep berip, salqynqandy minezine arqa súıeı bilgen Aıman sol eki aptanyń ishinde ózine qushaǵyn ashyp, kúlimsirep turǵan baqytyn úrkitip jibererin ne bárine qol siltep, oǵan erkeleı qarama-qarsy júrerin bilmeı del-sal, beımaza kún keshken. Osy kúnderi ol túnimen jar qushaǵyn ańsap, Nurlanmen qıalynda qaýyshyp, sezimniń otyna ábden órtengen-di. Biraq, jan-jaǵynan qaýmalaǵan ózge suraqtar erkine jibermeı, eńsesin ezip, sharyqtaýyna mursha bermegen edi. Nurlannyń beınesin kóz aldyna alyp kelse boldy kúnáharlyq is jasap qoıǵandaı betine qyzyl uıalap shyǵa keletin. Nurbaqtyń kózine shóp salǵandaı jan-jaǵyna jaltaqtaı qarap, ishki oıyn áldekim oqyp, bilip qoıyp masqaralanǵan joqpyn ba dep, arsyz sezimin búrkemelegendeı raı tanytatyn.

Buryn kúıeýi barda aına aldynda boıyn túzep, ústi-basyn jınaqy ustap, reńdi júzine Nurbaqty yntyqtyra túsý úshin enesi baıqamaıtyndaı etip opa-dalap paıdalanyp qoıatyn. Kúıeýi ólgen soń bulaısha sándenýin doǵarǵan. Al Nurlan sóz salǵan kezde ózin qaıtadan aına aldyna otyrǵyzǵan...

Aınadaǵy beınesine barlap kóz salǵan kelinshek aq júzin áli ájim shala qoımaǵanyn, reńine kekseliktiń belgileri az-kem taraı bastaǵanymen, ajary buryńǵy qalpynan sonshalyqty ózgermegenin baıqady da ózdi-ózine kóńili tolyp, bir serpilip qaldy. Moıyldaı qara kózderi, jazyq mańdaıy, qyr muryny, ájim aıǵyzdamaǵan appaq eki beti kimdi de bolsa bir qaratpaı qoımaıtyndaı. Átteń bar sulýlyǵy ýaqyt óte kele taǵdyrdyń tozańyna kómilip, qasıetinen aıyrylyp, nársizdene bastaıtynyn aıtsańshy...

Mektepte oqyp júrgende qurbylarynyń arasynda eń reńdisi Aıman edi. Nebir bozbalalar oǵan júrek jardy syrlaryn aq qaǵazǵa túsirip, birinen soń biri joldap jatatyn. Bul turǵan jerde bozbalalar sypaıy, tárbıeli bolyp kóringisi kelip, ne bolmasa, bar ónerin salyp, «men osyndaımyn» degendeı ózderin kórsetip qalýǵa tyrysatyn.

Sulý, ajarly keıbireýlerdiń óz ortasynda pańdanyp, ózgelerge ústemdikpen, tákápparlyqpen, mensinbeýshilikpen qarap, qazdıyp qalatyny bar ǵoı. Ondaılar keýdelerine ózimshildiktiń, qıqar, qısyq minezdiń keselin juqtyryp alady. Al Aımandy óziniń tabıǵatynan uıań, kishipeıil, izetshil bolyp óskeni, betke bitken sulýlyqtyń arǵy jaǵynda ilip alar túısik bolmasa bári de beker ekendigin tereń túsingendigi kekireıtpeı, ór kókirek, ózin bıik sanaý tárizdi jaǵymsyz qasıetterge jolata qoımady.

Aınadaǵy beınesine súısine qaraǵan Aıman aldaǵy kúnderi osy tórt bólmeli úıde qamalyp, bir toǵa kúıki tirliktiń tóńireginde qazyqqa baılanǵandaı aınalshyqtap shyǵa almaı ótetindigin, oǵan óziniń bel sheshe qamdanyp qoıǵandyǵyn oılaǵanda júregi zyrq ete qaldy. İle kúıeýi men kóńilin bildirgen Nurlannyń kelbetti beınesi kóz aldynda kólbeńdep turyp aldy. «Ne isteý kerek?» Osy suraqty ózine qoıǵan sátte, álgi beınelerdi enesiniń sulbasy ysyryp, sanasy silkinip shyǵa keldi. Tátti sezimderi kýdesinde tunshyqty. Jylady, yzaǵa býlyqty. Kózden aqqan jas betin jýyp, ajarly kelinshekti odan saıyn qulpyrta túskendeı.

*****

Aıman esik aldyn basyp qalǵan qardy qonyshynan keship baryp, bastyrma astyndaǵy tamyzyq pen bir shelek kómirdi úıge alyp kirip, ot jaqty. Úıdegi salqyndyqty áp-sátte qurdymǵa jibergen jylylyq Aımandy kóńildendirip jiberdi. Enesiniń kumǵanyna jyly sý quıdy.

Jańa ǵana syrttaǵy sýyqtan denesi titirkenip, zyp berip ishke kirip ketken Aıman qaıtadan ańsary tysqa aýyp, jyly kıimderin, etigin kıip dalaǵa shyqty. Qybyr etken jan kórinbeıdi. Tirshilik ataýly qalyń qarǵa kómilip joǵalǵandaı. Salqyn, taza aýany qumarta jutyp, tynysy ashylǵan Aıman eki jaǵyna elikteı eleńdep qarady da, eshkim qarap turmaǵandyqtan erkinsı, áppaq qarǵa erkelegendeı qulashyn jaıǵan kúıi jas balasha qulaı ketti de, o jaq, bu jaǵyna rahattana aýnady. Aspandaǵy sıreı bastaǵan juldyzdarǵa qol soza, áldene degendeı boldy. Enesi úıden shyǵa kelip: «Mynaǵan ne kóringen?!» dep ursyp júrer, áldekim kórip, «Jyn urǵan ba?» dep kúler degen qaýip sanasyna kirip-shyqpady. Ol bar dúnıeni umytyp, myna kirshiksiz aq úlpek qar men endi ǵana týyp kele jatqan bozǵylt tańnyń erke qyzyndaı ǵashyqtyq pák kóńilimen eljireı elitip, bir sátke jalǵannyń qısynyn taýyp, qıýlastyryp toqyǵan tikenekti torynan azat bolǵandaı. Eshnárse oılaǵysy kelmedi. Biraq oıdan qalaı qashyp kutylmaq? Bul ánsheıin sherli jesirdiń bostandyqqa, pendeshiliktiń belin attap ótip, belgisizdikke jutylyp kete barsam ǵoı dep, eshqashan oryndalmaıtyn oıynyń shaýjaıyna jarmasqan túri edi.

Ol eki qolymen úlpek qardy ýystaı alyp, ony úrlep, alaqanynda qalǵan azǵana qaldyǵyn betine basty.

Osyndaı qar jaýǵan kúnderi Nurbaq ekeýi úıden urlana shyǵyp, bir-birin qýalap, qar shashysyp, asyr salatyn, balasha qyzyqqa batatyn. Nurbaq qýyp jetip, jerge qulata qoıyn-qonyshyna qar tyqqylaıtyn boldy-aý degende, ol buny qapsyra qushaqtap, qundaqtaýly sábıdeı kótergen kúıi shyr aınaldyratyn edi-aý...

Aqjaımadaı appaq dúnıe jalt-jult ete sıqyrlanǵanda beıne bir altynmen qaptalǵan aıshyqty saraıdyń ishinde hor qyzdarynyń arasyndaǵy hanzadadaı qurmettiń sheksiz muhıtyn keship bara jatqandaı bolasyń. Sezimniń seldete tókken ásem áýezi júregińdi aımalap, jelpigende sanańdy san túrli, san qıly sulý oılar, sulý kórinister qaýmalap, qanattandyryp, serpildirgende umytylmastaı kórinetin usqynsyz ótken kún beıneleri eskerýsiz, ysyrylyp, bir qaltarysta qalyp qoımaq. Biraq olar qaıta boı kórsetip shyǵa keletini ókinishti-aq.

Bári de óte shyqty. Ómirdiń qyzyǵy jartylady degen osy bolar, bálkim. Biri máńgilikke, belgisiz álemge jol tartyp kete bardy. Ekinshisi...

Aıman sálden keıin uıqydan oıanǵandaı selk ete, jan-jaǵyna kóz salyp edi tý syrtynda enesiniń turǵanyn kórip qaldy. Ol yńǵaısyzdanyp, bókebaıyn túzep, ústi-basynyń qaryn qaǵyp, mal jaıǵaýǵa erterek bolsa da qoraǵa kirip ketti. Ánsheıinde bir sóılep qalatyn Qalampyr eshteńe demedi.

---