InfoHub Logo

Prologti, epılogti, eki bólimdi tarıhı drama

Qatynasýshylar:

ǴABIT MÚSİREPOV — jazýshy
GOLOSHEKIN — Kraıkomnyń I hatshysy
QURAMYSOV — Kraıkomnyń II hatshysy
IVANOV — Búro múshesi
ELEÝSİZ — Búro múshesi
JANTOQOV — Búro múshesi
ISAEV — Búro múshesi
NURHAN — aqyn
KÚLÁNDA — eldegi qyz
BALYM — Amangeldiniń jesiri
STALIN — Gensek
RYSQULOV — Sovnarkom tóraǵasynyń orynbasary
QUSNI — Músirepovtyń áıeli
SERBER — Tamuq tóbeti
QARABAI — satqyn
Kómekshiler, úrkinshiler, jumaq pen tamuq adamdary Oqıǵa 1932 jyly ótedi.

PROLOG

Kreml. Stalınniń kabıneti. Stalın men Rysqulov.

Stalın. ...Nege biz jaǵdaıdy Qazaqstandaǵy Goloshekınnen emes, Máskeýdegi Rysqulovtan bilemiz? Nege senen basqa eshkim lám demeıdi?

Rysqulov. Menen basqalar da Qazaqstandaǵy óreskel burmalaýshylyqty Sizge jetkizýge tyrysqan. Biraq olardyń daýsy Sizge jetpeı jatyr.

Stalın. Qalaısha?

Rysqulov. Mysaly, jazýshy Ǵabıt Músirepov bastaǵan bes adam Sizge hat jazǵan. Biraq... hat ustalǵan...

Sahna qarańǵy tarta beredi. Dombyra «Qońyrdy» ańyratady.

BİRİNSHİ BÓLİM

Birinshi sýret

Almaty. Kazkraıkom. Goloshekınniń kabıneti. Kezekten tys shuǵyl búro májilisi ótip jatyr. Uzyn ústeldiń ushar basynda – Goloshekın. Qos qaptalda – búro músheleri. Elektr shamdar kúńgirtteý, áldenege jypylyqtap turady. Goloshekın shamdalǵa shaqshıa qarap, qoltoqpaqtaı aýyr sıasorǵyshty myǵymdap ustap, sonymen shamdaldy perip jibergisi kelgendeı... Ústinde – sur french. Teke saqaly selkildeńkirep turady. Jaryq áýeli onyń saqalyna ǵana túsip, birte-birte túr-túsin tulǵalaıdy.

Orkestrde «Kóbik shashqan» yńyrsıdy.

Goloshekın (kreslodan umtyla túregelip). Joldastar! Jaý shapqandaı, tún ishinde nege búro shaqyrdy dep renjimeńizder. Al jalpy, jaý shapty dese de bolǵandaı. (Ústel ústindegi qaǵazdy, ýly jylannyń quıryǵynan ustaǵandaı salbyratyp, qos saýsaǵymen shetinen ǵana abaılap qarmap, daýsy qyryldap, Mine – jaý!

Ústel basyndaǵylar «O ne sumdyq?» degendeı úrkektep, úrpıise qalady. Tek Goloshekınniń oń qol jaǵyn ala otyrǵan Quramysov qana «Men bilemin» degendeı, domalanǵan deńbek denesi qozǵalaqtap, kúlimdep qalady.

Quramysov (jaǵympazdana). Jaýdan da jaman, Fılıpp Isaevıch. «Buqpadan shyqqan jaý jaman, búıirden shyqqan daý jaman».

Goloshekın (rıza bolǵandaı). Izmuqan durys aıtady. (Quramysov «kórdińder me» degendeı jan-jaǵyna qoqılana qarap qalady.) İshten shyqqan jaý jaman. Qaskóıler óz ishimizden shyǵyp otyr.

Ústel basyndaǵylar: «Sonda – qaısymyz?» degendeı bir-birine kúdiktene qarasady.

Isaev. Ol ne, Fılıpp Isaevıch? Záremizdi almaı, aıtsańyzshy.

Goloshekın. (oǵan jaqtyrmaı qaraǵanda dóńeslınzaly shynydan kózi shatynap kórinip). Nege seniń záreń usha qaldy, a? Seniń búıregiń buryp turmaýshy ma edi ánebireý jazýshysymaqqa! A?!

Isaev (sabyrmen). Qudaı úshin, aıtsańyzshy, ne tuspaldap turǵanyńyz? Biz ózi órt sóndiretindeı nege asyǵys jınaldyq? Ne talqylamaqpyz? Jazýshysymaq kim?

Goloshekın. Iá! Iá! Órt sóndiremiz! Órt! Órt!

Eleýsiz (jan-jaǵyna, tóbege alaq-julaq qarap). Qaıdaǵy órt?

Goloshekın (sál sabasyna túsip). Iá, shynynda da áńgimeni basynan bastaıyq. (Qos saýsaǵymen qaǵazdy shetinen kótergen kúıi.) Qaralatyn másele bireý: «Beseýdiń haty».

Goloshekın sońǵy sózderdi shyńǵyra aıtqanda, sodan shoshyp ketkendeı shamdal oty shaıqalaqtap baryp, jalp etip sónedi de qalady.

Ekinshi sýret

Jazýshynyń qýyqtaı bólmesi. Jazý ústeli. Aınala – siresken kitaptar. Shaǵyn kilem tusynda – qus myltyq, qos dombyra ilýli tur. Bosaǵada – shoqparlar. Kresloda – Músirepov, janyndaǵy oryndyqta – qyr qazaǵynsha kıingen aqyn Nurhan. Ol dombyra tartyp otyr. Sirá, «Aqsaq qulan» kúıi. Muńly. Áldebir qıyn, qysylys, tyǵyryq jaıdy dombyra tilimen sóıletedi. Kúı óksip-óksip baryp úni bitkende Músirepov basyn kóterip alady.

Músirepov (ah urypi). Túsindim, Nuraǵa.

Nurhan (dombyrany jantaıtyp qoıa berip, betoramalymen mańdaıyn súrtip). Túsinseń sol. Ǵabıtjan. Kıiz týyrlyqty, qyl-quıryqty týly el edik. Eshkimge zalalymyz joq edi. Eldiń qyrylyp jatqanyn óz kózińmen kórdiń.

Músirepov (qasyn kerip, bıpazdap). Dál sondaı soıqandy men Kerekýden de óz kózimmen kórip keldim. Náýbet tóngen seniń Torǵaıyń ǵana emes, búkil Qazaqstan!

Nurhan (býlyqqandaı). Kórseń – neǵyp jaıbaraqat otyrsyńdar! Seni jurt Goloshekınniń qasynda otyrady deıdi ǵoı. Nege aıtpaısyń kórgen sumdyǵyńdy?

Músirepov. Osynyń bárin Qazaqstan ókimetine de, Máskeýdegi Stalınge de... e-e, Rysqulovqa da jazdyq bilem...

Nurhan (úmittene ıtinip). Al?!

Músirepov (qasyn kerip, alysqa qarap), Nemen tynaryn bilip bolmas. Únsiz qalý da jaramas. Laq ekesh laqta baýyzdarda tuıaq serpip kalmas pa?!

Nurhan (eljirep). Aınalaıyn Ǵabıtjan-aı, topalań tıgen qoıdaı qyrylyp jatqanymyzda, aqyryp aıqaı salar azamattar týmady ma osynshama halyqtan dep kúıip-pisip ketýshi edim. Bar ekensiń ǵoı, jaryǵym!

Músirepov (syzdap). Aqyryp aıqaı salar azamattar ataýlynyń kóbi ajdaha kórgen qoıandaı buǵyp qalyp otyr ǵoı.

Nurhan. Sonda qalaı, halyq qyrylsa – qyryla bersin, ózim aman qalaıyn degeni me?

Músirepov. Qyz kúninde bári jaqsy, jaman qatyn qaıdan shyǵady?» degen bar emes pe? Jaıshylyqta bári de «elim, jerim» dep eńiregen bolad, al el basyna kún týǵanda álgi «áýlıeler» múná-fı-kún!

Nurhan. O ne taǵy?

Músirepov (jáı myrs-myrs etip). Oý, Nuraǵa, qurandy sýdaı sýdyratqanda muny qalaı bilmeısiń? Qurannyń «Álmúná-fıkún» degen súresin oqyp pa ediń? Mekkeden kúreıishterdi bastap shyqqan Ábý Sýfıanǵa qarsy mádınalyqtardy Muhammed rasýl alyp shyqqanda, mádınalyqtardyń birsypyrasy Ábý Sýfıan jaǵyna satylyp ketpeýshi me edi. Olardy rasýl «múná- fıkún, ıaǵnı ekijúzdiler deıtini qaıda?

Nurhan. Ǵabıtjan-aı, bizdiń quran bilýimiz dalbasa ǵoı. Jurttyń bári ózińdeı ǵulama qaıdan bolsyn. (Oılanyp.) Sonda basshylar arasynda «múnáfıkún» bolǵany ǵoı?

Músirepov (kerenaýlaý). Solaı daǵy.

Aýyz úıde telefon shyryldaıdy. «Alo, alo» degen Qusnı daýsy shyǵady. Qusnı Ǵabıt pen Nurhan otyrǵan bólmege ımene bas suǵady.

Qusnı. Ǵabıt, seni telefonǵa shaqyryp jatyr.

Músirepov (temekisin tutatyp bolyp, sodan soń). Kim?

Qusnı. Kraıkomnan deıdi.

Músirepov (jaqtyrmaǵandaı). Já-rr-áı-dy. (Ornynan baptana turyp baryp, telefon tutqasyn alady). Ál-ló. Músirepov tyńdap tur.

Daýys (ekpindep). Men Goloshekın joldastyń kómekshisi. Kraıkomǵa tez jetińiz. Búro bar!

Músirepov (qabyrǵadaǵy shynjyr baýly saǵatqa qarap). Mezgil tún ortasy bolaıyn dep qaldy, neǵylǵan búro?

Daýys (buıyra). Tez jetińiz, kezekten tys búro!

Músirepov (kergip). Já-rr-áı-dy. (Trýbkany tastaı berip.) Mezgilsiz shaqyrǵan taýyqtyń basyn julmaq kerek.

Qusnı (shoshyńqyrap). Tún ishinde haýipti, bıt. Qańǵybastar qaptap júr kóshede. Men birge baraıyn.

Músirepov (myrs etip). Sen qorǵan bolyp qarykqylarsyń, kósheniń bandıtterinen (áldeqaıda qolyn siltep) andaǵylar qaýiptirek. Al sen meni olardan báribir qorǵaı almaısyń. Odan da ana kostúmdi alyp ber. (Kıinedi. Bosaǵada ilýli turǵan shoqpardy qolyna alady. Nurhan otyrǵan bólmege burylyp.) Al, malysh, men tóbeleske kettim. (Qol shoqpardy bilep qoıady.) Demal.

Nurhan (abyrjyp). Apyr-aı, tynyshtyq bolsyn, laıym. Bále-jalasynan saqtasyn. Barmaı-aq koısań qaıtedi?

Qusnı. Iá, barmaı-aq koısań, a? Aýyryp qaldy dermin taǵy zvandasa.

Músirepov (basyn baıaý shaıqap). Jerdiń astyna kirip ketseń de taptyryp alady. Qoryqqanmen jan qalmas. Osynyń bári qorqaqtyqtan. Jorǵalar – jortaq, batyrlar – qorqaq bolǵan sum zaman.

Qusnı. Jalǵyz sen batyr bolyp kimdi shabasyń. Barma.

Músirepov (jaıdarlanyp). Nege sonsha úrpıe qaldyń? Onan da meımanǵa sháı ber.

Telefon bebeýlep qoıa beredi. Qusnı tura umtylady. Músirepov ony qolymen jasqap toqtatyp, tutkany ózi alady.

Músirepov. Ál-lo-ý.

Daýys (qatqyl). Joldas Músirepov! Búro sizge qarap otyr ǵoı. Qashanǵy kútýge bolady?!

Músirepov (tákapparlana). Tez jetsin deseń mashına jiberińiz.

Daýys (dóreki). Múmkin, aıdaýyldy qosa jiberý kerek shyǵar?!

Qusnı (jalbaryna). Eregestire kórme, Ǵabıt...

Músirepov. Já-rr-áı-dy. (Tutqany tastaı salady.) Túzeler edi bul zaman... peıili jaman pendeni... ketse astyna jer tartyp... Já, qoryqpa, Qusnı! (Esikten shyǵa beredi.)

Úshinshi sýret

Kraıkom. Sol burynǵy kórinis. Tek Goloshekın túregelip, ary-beri teńselip júr. Qoly dirildep grafınnen sý kuıyp ishpek bolady. Staqanyn aýzyna apara berip, ishpesten qaıtadan qoıa salady. Búro múshelerine súzile qaraıdy.

Goloshekın. Endi túsindińder ǵoı jaýdyń qaıdan shyqqanyn? (Árkimniń betine synap qaraıdy. Keıbireýler bas ızeıdi.) Al buǵan qandaı shara bar?

Quramysov (qozǵalaqtap). Bul hattan ońshyl oportýnıserdiń ıisi ańqyp tur. Partıalyq jolmen jazalaý kerek.

Jantoqov (jarysa). Olar – pantúrkıst!

Goloshekın (saqaly selkildep, uzyn saýsaqtaryn erbeńdetip). Alashordanyń ıisi ańqyp tur deseńshi? Aı-aı, qandaı ýly jylandy qoınymyzǵa salyp otyrǵanbyz! Aqyry shaqty mine! Osy jazýshysymaqty Kraıkomnyń apparatyna aldyrǵan sen emes pe ediń? (Quramysovqa shúıiledi).

Kuramysov (sasqalaqtap). Ol bylaı ǵoı...

Goloshekın (sózin short kesip). Saıası soqyrlyq! Baıqamadyq. Men árdaıym aıtamyn, 25-shi jylǵa deıin, ıaǵnı men kelgenge deıin Qazaqstanda qazaqtardan shyqqan taza komýnıs bolǵan joq dep. Sodan da beri jeti jyl ótti: bular áli jetilip bolǵan joq! Áli shıki. Kadr máselesin sheship otyrǵan adamnyń túri... (Quramysovty meńzeıdi.)

Isaev. Mal alasy syrtynda, adam alasy ishinde. Kim bilgen... Ondaı ala Máskeýdiń ózinen de shyǵyp jatqan joq pa?

Goloshekın (shatynap). Iá! Iá! Dálelderiń kóp. Troskıı, Kamenev, Zınovev, Rykov... Solar ǵoı aıtpaǵyń?

Isaev. Solaı-aq delik...

Goloshekın. Endeshe sol sabaq. Nege biz óz Troskıılerimizdi áshkerelemeımiz? Nege olardy tóńkerip tastamaımyz?

Eleýsiz (janyndaǵy Quramysovtyń qulaǵyna sybyrlap). Ne deıdi? Bizde de Troskıı bar deı me?

Quramysov (jaqtyrmaı, tyrjyń etip). Iá!

G o loshekın (alara qarap). Ne sybyr-kúbir?

Quramysov. Jaı, myna kisi...

Goloshekın. Túsinbeı otyr ma? (Eleýsizge taıap kelip.) Bizdiń aramyzda da jaýlar bar. Troskııler bar. Ne isteý kerek? (Quramysovqa). Aýdar.

Kuramysov (Eleýsizdiń qulaǵyna). Jaý bar deıdi. Ne isteý kerek deıdi.

Eleýsiz. A-a. Jaý ma? Jaýdy aıaǵan jaraly. Iá. kurtý kerek. Men qol kóterem. (Qolyn kóteredi.)

Goloshekın. Áne, kórdinder me, qazaqtyń oqyǵan zıalylary! Senderden góri oqymaǵan Eleýsiz Elemesovıchtiń kózi áldeqaıda ashyq. Adamda jaı kóz bar da (kózildirigin sheship), saıası kóz bar.

Eleýsiz (ózin Goloshekın maqtap turǵanyn sezip, ekıenip). Iá, jaýdy kurtý kerek. Men qol kóteremin. (Qolyn erbıtedi, biraq basqa eshkim kótermegenin kórip, tań qalyp.) Iá... kurtý... kerek...

Goloshekın (sál saıabyrlap). Sonymen, biraýyzdy bolaıyq. Beseýin de partıadan alastaý kerek. Alashordashylarmen qanshalyqty qatynasy baryn OGPÝ anyqtasyn. Shetinen bir-birlep shaqyryńdar (Qońyraýdy basyp-basyp qalady. Kómekshi kiredi). Bári de keldi me álgi búlikshilerdiń?

Kómekshi. Músirepovten basqasy...

Goloshekın. Ol jazýshysymaq nege keshigedi? Aıttyń ba tez jet dep?

Kómekshi. Iá. Eki ret...

Quramysov (qystyryla ketip). Ol mańǵaz ǵoı. Bir-bir basyp jetkenshe tań atar.

Goloshekın (aryq alaqandaryn ysqylap). Jynynan aıyrylǵan baqsydaı etermiz áli, sonda mańǵazdyqtan ne qalar eken. Osy jazýshysymaqtar nege kesirli? Áne bireý Seıfýllın degeni tipti kudaıdyń ózimen qatar otyrǵandaı shirenedi. Tabylǵan eken Tolstoılar!

Ivanov. Fılıpp Isaevıch, degenmen tym qatty ketpeıik. Bul beseýdiń jazyp otyrǵany, bir jaǵynan, shyndyq ta ǵoı. Odan da hattaǵy jaıttardy káperge alyp, elge jaǵdaı qarastyraıyq ta.

Goloshekın (talyp qalǵandaı kózin alaıtyp, qolyn jaıyp). Mine, taǵy bir «qaıyrymdy» basshy shyǵa keldi. Sonda nemene, kim jaman – Goloshekın jaman, á?! Sen ǵoı jaqsy kórinip shyǵa kelmekshisiń á?! Múmkin, Goloshekınniń ornyna otyrarsyń á?!

Ivanov (qabynyp). Ne dep kettińiz, Fılıpp Isaevıch? Qudaı úshin, qıanat jasamańyz!

Goloshekın (qyby qanǵandaı). Á, qıanat Kıanattyń kókesi mine! (Hatty silkileıdi.) Quramysov! (Quramysov selk ete qalady.) Saǵan erekshe tapsyrma: bul basbuzar ultshyldar mundaı hatty Máskeýge de joldaýy múmkin. Poshtaǵa, telegrafqa muqıat bol, bul sıpattaǵy birde-bir qaǵaz Máskeýge jiberilmesin. Tikeleı baqylaýǵa al!

Quramysov. Qup bolady, Fılıpp Isaevıch! Men... qazir. (Shyǵyp ketedi.)

Ivanov. Eger bul hat jala bolsa, Máskeýge jóneltilgeninen nesine qorqamyz?

Goloshekın. (shoq basqandaı ushyp turyp). Qorqyp otyrǵan eshkim joq, Ivanov! Goloshekın eshkimnen de qoryqpaıdy. Goloshekınniń is-áreketin Stalın joldastyń ózi júz paıyz quptaıdy!

Ivanov (yǵyńqyrap). Onda erkińiz bilsin.

Goloshekın (qoqılanyp, qońyraýdy basyp-basyp qalady. Kómekshi kiredi). Keldi me álgi mańǵaz jazýshy?

Kómekshi. Keldi.

Tórtinshi sýret

Sol burynǵy kabınet. Tek otyrǵandar sirese qalǵan. Goloshekın – kresloda. Áldeqalaı qobaljýly. Saýsaqtary diridaep, grafınnen sý quıyp ishpek bolady. Biraq ıiskep, ishpeı qoıa salady. Músirepov kiredi.

Goloshekın. Kel, jazýshy... (Músirepov sypaıy bas ızep amandasady.) Seni ǵoı biz Kraıkomǵa jaýapty qyzmetke aldyq. Ne úshin?

Músirepov. Ony ózderińiz bilseńizder kerek edi. Meni Kraıkomǵa kyzmetke alyńdar dep men aryz bermegen sıaqtymyn.

Goloshekın (búro múshelerine, shaǵynǵandaı). Kórdińder me? Qalaı-qalaı kerdeńdeıdi.

Kuramysov. Joldas Músirepov! Siz Kraıkomnyń búrosynda turǵanyńyzdy bilesiz be?

Músirepov. Toıǵa kelmegenimdi sezemin. Biraq Kraıkom búrosy Golgof emes qoı dep oılaımyn.

Eleýsiz («Golgof» degendi túsinbeı, Quramysovqa sybyrlap). Ne deıdi? Qaı jer deıdi?

Quramysov (tyrjyń etip). Isa paıǵambardy kreshke shegelep tastaǵan jerdi aıtady. Sony Golgof deıdi.

Eleýsiz. Astafyralla! Sonda bul ózin Isamyn dep tur ma?

Goloshekın (qýanyp ketkendeı, Músirepovke). Ras-aý, sonda sen ózińdi Iısýs Hrıstosqa balap tursyń ba?

Músirepov. Joq, joldas Goloshekın. Men komýnıs, jazýshy Músirepovpyn.

Quramysov. Onda nege qaıdaǵy Golgofty eske alyp tursyz?

Músirepov. Joldas İzmuqan, men – Hrıstos emespin, búro – Golgof emes. Goloshekın joldas – Pontıı Pılat bolmas, Siz – Sınedrıon bolmassyz. Onan da máseleni túsindirińiz. Meni nege shaqyrdyńyz?

Goloshekın. Sen óıtip kólgirsime, jazýshy. Bilmeı turǵan shyǵarsyń. Hatty uıymdastyrǵan sen ǵoı?

Músirepov. Meıli, men-aq bolaıyn.

Goloshekın. Mine, naǵyz Iısýs! Ózin kurbandykka daıyndap tur.

Músirepov. Nege qurban bolýǵa tıispin? Shyndyqty aıtyp, búroǵa ashyqtan-ashyq másele qoıǵanym úshin be?

Goloshekın (shyńǵyryp). Qaıdaǵy shyndyq?! Halyk, mal-jan jappaı qyrylyp jatyr degen shyndyq pa?! Jala! Jala! Jala!

Quramysov (kıligip). Jala arqyly halyqty Kraıkomǵa qarsy qoıý. Bul – provokasıa!

Eleýsiz (dóńgelek saqalyn ýystap). Ǵabıt shyraǵym, onyń qalaı?

Músirepov (toryqqandaı). Elaǵa, siz de túk kórmeı qaldyńyz ba? Bir úzim nan surap, keńseńizdiń aldynda sulap jatqandardyń ústinen attap-buttap ótkenińiz de esińizden shyqqan ba?

Goloshekın. Olar jalqaý ońbaǵandar! Jumys istegisi kelmeı, yńyrsyp jatqandardy keńseniń aldynan men de kórdim.

Músirepov (yzalana). Olarǵa: «Bezdelnıkı! Rabotat nado!» – dep, bastarynan teýip-teýip ketkenińizdi men de kórdim.

Goloshekın. Jalqaý ońbaǵandardy mańdaıynan sıpaýym kerek pe senińshe? Aıaǵyma oraldy, aıaǵymdy ajyratyp alǵanm ras. Tepti degeniń taǵy jala.

Eleýsiz (jany ashyǵandaı). Ǵabıt shyraǵym, «Tóremen tirespe, kúshtimen kúrespe» demeýshi me edi, neǵylasyń qarsylasyp...

Goloshekın. Ol bizdi negizgi máseleden buryp áketip, bulǵaqqa salyp tur ǵoı. (Músirepovke qolyn shoshaıtyp). Ekspertıza hattyń úsh dana basylǵanyn anyqtady. Qalǵan eki danasy kaıda?

Músirepov. Bireýi Stalın joldasqa jiberilgen.

Goloshekın. (shıqyldap kúlip). Sen shynynda da Iısýssyń! Iısýs Hrıstos ózin qudaıdyń ulymyn dep jarıalaǵan ǵoı. Al sen Stalın joldaspen tikeleı hat jazyspaq bolǵansyń. Biraq hatyń Stalınge jetken joq. Hat ustaldy.

Músirepov. Álgi keńes poshtasynyń azamat qupıasyn saqtaıtyny qaıda?

Goloshekın. Qupıa saqtaǵyshyn. Poshtanyń Kraıkomnan jasyratyn qupıasy joq. Al hattyń úshinshi danasy qaıda?

Músirepov. (týra qarap). Joq. Jyrtyp tastadyq.

Goloshekın. Sen jalaqor ǵana emes, óri ótirikshi ekensiń ǵoı. (Qońyraýdy basyp qalyp, kómekshige). Shaqyr Qarabaevty!

Karabaev kiredi.

Goloshekın. Mine avtorlardyń bireýi. Bular o basynda altaý bolǵan. Músirepov, Gataýllın, Altynbekov, Qýanyshev, Dáýletqalıev jáne Qarabaev. Biraq Qarabaev óz qatesin túsinip, sońǵy sátte qol qoıýdan bas tartqan. Jáne o bastaǵy nıeti úshin bizden keshirim surady. (Qarabaevqa.) Qarabaev joldas, hattyń úshinshi danasy qaıda?

Qarabaev. (qyzaraqtap, jan-jaǵyna alaq-julaq qarap). Úshinshisi – RSFSR Sovnarkomyna, Turar Rysqulov joldasqa jiberilmek bolǵan. Biraq jibergen-jibermegenin bilmeımin. Men... men toptan shyqtym ǵoı...

Goloshekın. Estidiń be, jazýshy? Endi esińe tústi me?

Músirepov. (Qarabaevqa jıirkene qarap). Iýda!!!

Goloshekın. (alaqandaryn shapalaqtap). Bravo! Mine Iısýs! Aı da Iısýs! Qarabaev – Iýda, Músirepov – Iısýs. Iýda Iısýsty ustap berdi. Tarıh qaıtalanbaıdy deıdi. Qaıtalanady. Qaıtalanady!

Eleýsiz (Quramysovqa). Ne dep ketti?

Quramysov. Isa paıǵambardy Iýda degen satyp ketken. Sony aıtady.

Goloshekın.Stalın joldasqa qoly jetpegen beısharalardyń endigi tapqany – Rysqulov.

Jantoqov. Rysqulov – pantúrkıst!

Ivanov. Joldastar! (Saǵatyna qarap). Túngi saǵat bir boldy. Naqty máseleden aýytqyp baramyz.

Goloshekın. Katelesesiz, Ivanov. Naqty máselege endi keldik. Búliktiń bastaýy qaıda jatqanyn bildińiz be? Anyqtaldy ǵoı. Báleniń bári Rysqulovtan. Alysta jatyp Músirepovterdiń qolymen ot kóseıdi. Bul búlikke Rysqulov aralasqan eken ǵoı. Mine, bul – shataq! Shataq!

Jantoqov. Rysqulov – pantúrkıst! (Ornynan ushyp turyp.) Rysqulov –pantúrkıst! Músirepov – ultshyl! Ultshyl! (Qalsh-qalsh etip, qoly erbeńdep, kózi alaryp, qulap bara jatyp.) Pantúrkıst! Pan-túr-kıst! ult-shyl! Ult...

Goloshekın. Shataq! Shataq! Ryskulov shataq!

Sahna qarańǵylana beredi.

Besinshi sýret

Saǵat túngi ekini soǵady. Kraıkomnyń shamy áli sónbeıdi. Búro áli bitpeıdi. Goloshekın grafınnen staqanǵa sý kuıady, aýzyna apara berip, staqandy qoıa salady.

Goloshekın. Respýblıkaǵa, Kazkraıkomǵa, onyń basshylyǵyna jala japqany úshin Músirepov, Altynbekov, Gataýllın, Qýanyshev, Dáýletqalıev partıadan shyǵarylsyn. İsteri sotqa berilsin! Meniń usynysym osy.

Siltideı tynǵan tynyshtyq. Tek qabyrǵadaǵy saǵat syrtyly estiledi. Syrtta maýyqqan mysyqtardyń baj-bujy shyǵady. Goloshekın staqandaǵy sýdy ishpek bolyp, qaıtadan qoıa salady. Jetkirinip, Ivanov qol kóteredi.

Ivanov. Joldastar! Hat ıeleri jas komýnıser eken. Jastyqqa qatelesý tán. Sondyqtan, Fılıpp Isaevıch, olardy birden partıadan shyǵarý kerek degenge men kelise almaımyn. Eskertýmen tynaıyq.

Goloshekın (ornynan atyp turyp). Joq! Joq! Bul jastyqpen qatelesý emes. Báleqorlyq, jalaqorlyk. Bul kerek bolsa (saýsaǵyn aspanǵa shoshaıtady) ultshyldyqtyń bas kóterýi. Biz ultshyl ýklonısterdi joıdyq dep máz bolyp júrmiz. Ultshyl ýklonıster: Rysqulovty, Hodjanovty, Mendeshevti, Nurmaqovty, Sadýaqasovty aramyzdan alastadyq, respýblıkadan qýdyq dep erte masaıraǵanbyz. (Sý ishpek bolyp, staqandy aýzyna apara berip, jıirkengendeı qoıa salady). Sóıtsek, olardyń kuıyrshyq-tary bar eken. (Músirepov jaqqa saýsaǵyn shoshaıtyp). Máskeýdegi Rysqulovpen, taǵy basqalarmen baılanys jasap turady eken. Tek qatal jaza!

Ivanov (sharasyzdana qolyn jaıyp). Jat pıǵyl joq qoı, jan ashyǵan pikiri úshin qalaı jazalaımyz?

Goloshekın. Men óz usynysymnan, óz talabymnan qaıtpaımyn. (Sýdy ala berip, aýzyna taqap, odan beter ashýlanyp, ústelge staqandy tars etkizip qoıa salyp). Qaıtpaımyn! Qaıtpaımyn!

Isaev. Mende bir usynys bar. Bul beseý kináli, árıne. Biraq Fılıpp Isaevıch, siz aıtqandaı, jat pıǵyl bar ma bularda? Joq aý deımin. Áli de synaıyq. Olar ashtyq týraly, asyra silteý týraly jazǵan eken. Sol kemshilikti túzesin, bar bolsa. Jibereıik jer-jerge, kórsin, túzesin. Al bári beker bolsa, sonda jazalaıyq.

Goloshekın (shoq basqandaı shoshyp túsip). Sen de solaı saıradyń ba, Oraz Januzaqovıch?! Máskeýdi baryp panalaǵan nasıonal-ýklonısterdiń arandatýymen bes

buzyq Kraıkomǵa jala jabady. Al sen de olardy qorǵaısyń!

Isaev (kúmiljińkirep). Olardyń hatyn múlde jala deýge keler me eken?..

Goloshekın (eki qoly erbeńdep). Jala! Jala! Biz Oktábr revolúsıasynyń daýyly tek janap qana ótken Qazaqstanda «Kishi Oktábr» ornatyp, sol arqyly daýyl turǵyzyp jatyrmyz. (Qolymen daýyldy sýretteıdi.) Daýyl eski dúnıeni qoqystan tazartady! (Keýdesin uryp.) Biz Qazaqstanda jańa tarıhtyń jasampazdarymyz! Daýyl! Daýyl! Jańa tarıh. Túsinesińder me? Al mundaıda keıbir shyǵyn bolýy dıalektıkalyq zańdylyq!

Músirepov (basyn táýekelge tikkendeı qatýlanyp). Dıalektıkada halyq jappaı qyrylsyn degen zań joq!

Goloshekın (shyńǵyryp). Sen, shala saýatty azıat, dıalektıkadan ne bilesiń?

Músirepov (sazara, saspaı). Men biletin markstik dıalektıkada ondaı soıqan joq. Sizdiń aıtyp turǵanyńyz Rımniń baıaǵy ımperatorlary Neron men Kalıgýlanyń «dıalektıkasy».

Zal tyna qalady. Álgide ǵana ony jaqtap turǵan Ivanov ta basyn shaıkap, ernin tisteıdi. Álgi sózderden túk túsinbegen Eleýsiz jan-jaǵyna jaltaq-jaltaq qaraıdy.

Eleýsiz (aqyry shydaı almaı, Kuramysovqa). Ne deıdi? Ne bop ketti?

Quramysov (tyjyryna, ıyǵyn qıqań etkizip). Tynysh

otyryńyzshy, aqsaqal... (Goloshekınge qarap.) Bul shekten shyqqandyq. Qaıdaǵy Neron? Qaıdaǵy Kalıgýla?

Goloshekın (ańyryp, tańyrqap). Báse, qaı Neron?

Jantoqov. Pantúrkıst chto lı?

Ivanov (betin basyp, kúlip). Neopantúrkıst.

Jantoqov (shamdanyp). Kúlmeńiz, kúletin jaı emes.

Goloshekın. Tynyshtal! Jaýap estıik. (Músirepovke). Káne, aıt.

Músirepov (sheginerge jeri qalmaı). Bizdiń zamanymyzdyń shyrqaý basynda Rımdi Neron degen ımperator bılepti. Halqyn ashtyqqa ushyratyp, «Eshkimde eshteńe qalmasyn!» dep jarlyq shyǵarypty. Rımdi ádeıi órtetip jiberip, ózi Mesenat munarasyna shyǵyp alyp, órtke qarap turyp, «Troıannyń kúıreýi» degen ándi aıtqan.

Goloshekın (ádeıi qyzyqtap). Toqta! Toqta! Sonda Neron ımperator basymen án salǵan ba?

Músirepov (myrs etip). Salǵanda qandaı! Bar halyqty teatrǵa jıyp alyp, esik-tesigin tars bekittirip tastap, tarǵyl-tarǵyl daýsymen kúndiz-túni án salǵanda ekiqabat áıelder shydaı almaı teatrda bosanyp qalady eken...

Goloshekın (qyzyǵa túskendeı). Taǵy qandaı óneri bar eken?

Músirepov. Múlde jazyqsyz adamdardy ólim jazasyna kesedi eken de, úkimge qol qoıarda óz basyn ózi toqpaqtap: «Átteń, búıtkenshe, hat tanymas keshshe bolsamshy!» – dep ótirik qaıǵyrady eken.

Goloshekın (zymıandana jymıyp). Taǵy ne depti?

Músirepov. Neron basyna zaýal týyp óler shaqta: «Átteń dúnıe, netken uly ártis ótip bara jatyr!» – depti deıdi.

Goloshekın (múláıimsip). Al Kalıgýla ne istepti?

Músirepov. Jaqsy kórgen arǵymaq atyn konsýl saılatyp, (Eleýsiz jaqqa eriksiz qarap) májiliste konsýldarmen birge otyrǵyzǵan kórinedi.

Goloshekın (kenet qanyn ishine tartyp). Al, joldas Isaev, joldas Ivanov! Osydan keıin de myna jazýshy partıa qatarynda qala bermek pe?

Ivanov (ne kúlgeni, ne qysylǵany belgisiz). Fılıpp Isaevıch, bularǵa daýa bar ma? Áıtpese, ol jazýshy bola ma? Áńgimeni ýshyqtyrmaı, Isaev joldastyń usynysyn qabyldaıyq ta...

Goloshekın (áýeli tutyǵyp). A-a-aý, l-l-lıberalızmniń sh-shegi bolmaýshy ma e-e-edi! Bul ne, Ivanov?! Aý, bul bizdi qaıdaǵy bir qanypezer despottar men tırandarǵa teńedi ǵoı! Sony da túsinbedińder me?!

Ivanov, Ádebıette gıperbola «obraznoe myshlenıe» degen bolady. Olarǵa jarasady.

Quramysov (jótkirinip, jurt nazaryn ózine aýdaryp). Joq, joldas Ivanov, mynaý bizdiń Kraıkomda buryn-sońdy bolmaǵan sumdyq. Siz shynnan ańdamaı qaldyńyz ba? Neron: «Eshkim de eshteńe de qalmasyn» – deıdi. Al bizge qazir bizdiń jaýlarymyz, baı-kýlaktar: Goloshekın bastaǵan Kraıkom «asyra silteý bolmasyn, asha tuıaq qalmasyn» dep aıtypty dep, jala jaýyp júrgen joq pa?!

Goloshekın (Quramysovqa emirene qarap, qanattanyp). Neron Rımdi ózi órtetip jiberip, ózi soǵan súısine qarap án salypty. Mynaý (Músirepovty meńzep) bizge «jarapazan aıtyp otyrsyńdar» dep tur ǵoı!

Kuramysov (qulshynyp). Neron teatrdyń esik-tesigin bitep tastap, kúndiz-túni án salǵanda ekiqabat áıelder teatrda bosanyp qalǵan eken. Al sonda tún ortasynan aýǵansha bitpeı qoıǵan myna búroda jazýshy Músirepov shydaı almaı, netip... qalyp júrmesin! (Óz sózine ózi máz bolyp qarq-qarq kúledi. Túkke túsinbegen Eleýsiz qosyla kúledi.)

Jantoqov (shyqshyty bultyldap). Pantúrkıst!

Goloshekın (Quramysov ospaǵynyń ospadarsyz shyqqanyn sezip, qabaǵyn shytyp). Já, qaıdaǵy bir sandyraqty ákelip ózimizge tańa bermeıik.

Ivanov. Mine, munyńyz jón, Fılıpp Isaevıch. «Beseýdiń haty» talqylanyp, iltıpatqa alyndy deıik. Hattyń avtorlary qazirgi kúrdeli jaǵdaıdy jóndeýge septigin tıgizý úshin jer-jerge issaparǵa jiberilsin deıik. Osyndaı sheshimge kelip, osymen taraıyq.

Isaev. Durys.

Goloshekın. Lıberaldar! Kelisimpazdar! (Býlyǵyp). Bul, bul, bul...

Dál osy kezde Kraıkom terezesiniń aldy jarq-jurq etip, orasan naızaǵaı oınap ótedi de, artynsha aspan qaq aıyrylyp jerge túskendeı bolyp, kúńirene kún kúrkirep qoıa beredi. Tóbedegi shamdaldar teńselip, shyldyr-shyldyr etedi.

Eleýsiz (tóbesine qundyz bórkin kıe berip). Bismillá, bismillá!.. Subıhan alla, Subıhan alla...

Jantoqov (buǵa túsip). Prodelkı pantúrkıstov...

Kuramysov (o da qybyjyqtap). Sen de ottaı beredi ekensiń...

Ivanov. Sabyr, sabyr, joldastar! Kádimgi Alataýdyń doly naızaǵaıy ǵoı. Qazir basylady.

Osy kezde tereze aldy alaýlap jarq ete qalyp, taǵy da aspan qaqyrap ala jóneledi.

Eleýsiz. Álhamdýlla, Álhamdýlla! Rabbıl Álámın.

Músirepov (syzdana qasyn kerip). Múnáfıkún!

Kún taǵy da kúńirene kúrildeı jónelgende Goloshekın kreslonyń tasasyna buǵa qalady. Lezde sham sónip, shymyldyq jabyla beredi.

EKİNSHİ BÓLİM

Birinshi sýret

Tún ortasy aýǵan shaq. Sol burynǵy kabınet. Búro jalǵasyp jatyr. Eleýsiz qalǵyp otyr. Tek Goloshekın qatty sóılegen kezde kózi baǵjań etip, basyn kóterip alady. Basqalar da qajyp, unjyrǵasy túse bastaǵan.

Goloshekın (álgi bir qorqaqtyǵyn aqtaǵysy kelgendeı, jorta jaıdarylanyp). Sonymen, kún kúrkiredi, naızaǵaı tarsyldady. Endi bizdiń áńgimemiz de myna aýa raıy sıaqty sabasyna túsetin shyǵar. Káne, Músirepov joldas, myna bizge jóndep túsindirińizshi: el qyrylyp jatyr, mal qyrylyp jatyr degendi qaıdan aldyńdar?

Músirepov (sabyrmen). Joldas Goloshekın, ózińiz bilesiz, men Kraıkomnyń issaparymen, ujymdastyrý naýqany qalaı ótip jatqanyn baqylaý maqsatymen Pavlodar jaqta bolyp qaıttym. Odan keıin Torǵaıdy araladym. Bári de sonda kórgenderim. Oıdan qosylǵan eshnárse joq.

Goloshekın (qýaqylanyp). Káne, aıta ǵoı, jazýshysyń ǵoı, biz kóz aldymyzǵa elestetetindeı etip aıtshy.

Músirepov. Men aıtsam, jazýshy retinde emes, Kraıkomnyń ókili retinde resmı aıtamyn. Áıtpese jazýshy ásirelep tur deýińiz múmkin.

Goloshekın. Onyńa da kelistik.

Músirepov. Joldas Goloshekın, mundaıdy, asyly, kózben kórgen durys bolar.

Goloshekın (lezde ashý shaqyryp). Já, aqyl úıretpe. Kabınetshilsiń demekshisiń ǵoı. Kórer em, meniń ornymda bolsań...

Músirepov (shatynańqyrap turyp, sabyr saqtap). Endeshe, tyńdańyz da... kórińiz...

Ekinshi sýret

Qorqyt kúıi yńyrsyp turady. Surqaı dala. Surqaı kıiz úıler. Keıbiriniń týyrlyǵy túsip, kerege-qańqalar yrsıyp-yrsıyp kórinedi. Sol melshıgen úılerge bıikten kóz tigip eki adam qalt turyp qalǵan. Biri – Nurhan, biri – Músirepov. Aýlaqta shıebóriler shýlaıdy.

Nurhan. Mine, mine, álgi men aıta beretin aýyl.

Músirepov (qulazyp). Qybyr etken jan joq. It te úrmeıdi.

Nurhan (shoshyǵandaı). «Úrerge ıti, syǵarǵa bıti joq» degen osy bop júrmegeı...

Músirepov. Siz aıtqan Kúlánda osy aýylda ma?

Nurhan (daýsy dirildep). I-ıá-á.

Músirepov. Onda birden sonda soqpaımyz ba?

Nurhan (ańyryp). Jo-oq, Ǵabıt, birden barýǵa júregi túskir daýalamaı tur. Usqyny jaman ǵoı myna jurttyń... Áýeli, tiri jan jolyqsa, habar bileıik. (Olar tóbeshikten túsip, birinshi úıge taıap keledi). Kim bar-o-o-ı? (Qaıtalap). Kim bar-o-o-oı?

Músirepov. Eshkim joq.

Nurhan. Kim bar? (Aıqarma esikti ıterip ashady. Júk jıýly. Aıaq-tabaq, jıhaz-múlik ornynda. Bir búıirde aq shymyldyq esikten engen jelmen jelbirep turady). Kim bar?

Músirepov. Eshki-im jo-oq.

Nurhan (shymyldyqty túrtip qalǵany sol, aq perde kúl bolyp, saý etip sypyrylyp túsedi). Oıbaı!

Músirepov (selk etip). Ol ne?

Nurhan. Ǵabıt, mynany qara! Ekeýi de... Beý, beıbaqtar, qushaqtasyp jatyp jan tapsyrypty. (İshinen kúbirlep aıat oqyp, betin sıpaıdy.)

Músirepov (kúıip ketkendeı). Ekeýi de opat. Ekeýi ǵana ma eken. Bir taıpa el ǵoı. Ekeýi balaly-shaǵaly bolar edi... Bir shańyraqtan qanshama otaý bólinip shyǵar edi...

Nurhan (kóziniń jasyn silkip). Qoı, shyraǵym, seskenip qalarsyń. Úńile berme. Keteıik. (Sheginshektep.) Esikti myqtap jaýyp keteıik. Álgi laǵnat shıebóriler beker shýlap júrgen joq.

Úshinshi sýret

«Kókil» kúıi sarnaıdy. Ekinshi úı. Júk jıýly. Qazan-oshaq ornynla. Biraq bári qańsyp tur. Bir búıirde besikke asynyp, kelinshek otyr. Uıyqtap ketken sıaqty.

Nurhan. Apyr-aı, Ǵabıt, munda bireý otyr.

Músirepov. Iá, otyr.

Nurhan. Aý, jarqynym, kisiler keldi úıińe. (Dybys joq). Estimedi. (Kelinshektiń ıyǵynan tartady. Omyraýyn balaǵa tosqan kúıi ańyryp beri qaraǵanda, besikte jansyz jatqan bala kórinedi.) Aý, baıǵus-aý, ne boldy? (Áıel olardy elemeı, aıdalaǵa qaraıdy.)

Músirepov (esikke tura umtylyp, kómekshilerdi shaqyrady). Munda! Tez! (Beri burylyp.) Eı, ıt ozbyrlyq! Goloshekın osyny kózimen kórmeıdi, a!

Nurhan. Ol kudaı! Kózin shel basqan qudaısymaq.

Músirepov. Mundaıdy kórse, rahattana ma dep qorqamyn.

Nurhan. Onda anaý ulyp júrgen qorqaý qasqyrdan nesi artyq?

Músirepov. Qorqaý qasqyrdy tabıǵat o basta solaı jaratqan. Goloshekın adam balasy ǵoı.

Nurhan. Adamnan shyqqan qorqaýlar qasqyrdan da qatygez. (Kómekshiler kiredi.) Áı, báribir qatarǵa qosylmas. (Kelinshekti ıyǵynan tartyp.) Kúlánda aman ba? (Áıel til qatpaı, ańyryp shańyraqqa qaraıdy. «Kókil» kúıi kúńirenedi.)

Músirepov (kómekshilerge). Búkil aýyldan birinshi kórgen tiri adam, ólikten aıyrmasy shamaly. Tamaq berip kórińder. Kórer jaryq sáýlesi bolsa, tiri qalar. (Áldekimge kijinip.) Arsyzdar! («Kókil» kúıi kúńirenedi.)

Tórtinshi sýret

«Aqsaq qulan» azynaıdy. Kelesi – aqboz úı eken. Bir jaqsylyq bar bolsa, tek osy úıde ǵana sıaqty kórinedi. Sol úmitpen Nurhan baryp, ishinen shı qaptaǵan kıiz esikti túrip ashyp kep jibergende, ishten kileń qara dıý, ibilister bıin kórip, shoshyp sheginedi.

Nurhan. Subıhan alla, Subıhan alla!

Músirepov (moınyn sozyp). Endigi sumdyq – ne sumdyq?

Nurhan (shańyraqqa qarap). Ah, jaýyzdar! Báse, túndikten túsken eken ǵoı. Quzǵyn qarǵalar. Quzǵyn tazqaralar.

Músirepov (irgeden týyrlyqty kóterip kórip). Dante sýrettegen tamuqta mundaı albastylar alapaty joq sıaqty. Mynaý úıde tozaq oty lapyldaıdy. Qara albastylar oınaq salady. Qyrqadan qyrsyq shalǵan sorly el! Tazqara tasyrańdaǵan sum zaman! (Ah uryp.) Aramyzdan azap arylmaǵan, tóbemizdi qyrsyq jaılap, keýdemizge qorlyq qystaǵan netken el edik?! (Kómekshilerge aqyryp.) Tez! Órtep jiber mynaý tozaqtoly úıdi! İndet taratady.

Nurhan (dombyrasyn shertip, jyr-rekvıemge basady).

Jalǵyzdap qadaq el qalǵan
Esikteri ashylyp,
Sıraǵy sıdam syryqtaı,
Bilegi kúıgen shybyqtaı,
Saýsaǵy solǵan súlikteı,
Tabany qara súrikteı,
Tyrnaǵy temir kúrekteı,
Kirleri aǵyp súmekten.
Jylaı almaı yrjańdap,
Júre almaı júr bulǵańdap,
Mas bolǵandaı maýjyrap.
Súıekteri saýdyrap,
Sóıleı almaı kúrmelip,
Yńyrsyp júr kúńirenip.
Kóringenge súrinip,
Súıretilip júr kelip.
Jerden taýyp, jep toımaı,
Ólmeshi jan kún kórip,
Qybyrlaǵan netken jan,
Dúnıeden bezip ketken jan,
Taýsylmaıtyn kúnde ólip.

Terme-jyr alystan estilgendeı bolady da, sham sóne beredi.

Besinshi sýret

Jaryq kabınetke túsedi. Búro músheleri qaljyraǵan túri bar. Eleýsiz basy tósine domalap, qor ete qalady. Quramysov búıirinen túrtip kep jiberedi. Goloshekın tesireıip qaraıdy.

Goloshekın. Estidińder ǵoı myna jazýshynyń ne aıtqanyn?

Daýystar. Estidik, estidik.

Eleýsiz (apalaqtap). Estidik.

Goloshekın. Estiseńder, osynyń osy aıtyp turǵanyna senesińder me?

Eleýsiz (jan-jaǵyna qarap). Senemiz.

Goloshekın (ashýlanyp). Qalaısha senesiz?

Eleýsiz (apalaqtap). E, qaıdan bileıin, jańa bireý óleń aıtty ǵoı. Demek jaǵdaılary jaman emes te. Ash adam óleń aıtýshy ma edi?

Goloshekın (kúıinip ketkendeı). Mine, bizdiń el basqaryp otyrǵan kósemniń túrin qara!

Ivanov (myrs etip). Basqartyp qoıǵan kim?

Goloshekın (shap ete qalyp). Men! Men! Men! Sol ǵoı aıtpaǵyń? Proletarıat dıktatýrasy. Al Eleýsiz joldas jumysshydan ósti.

Ivanov. Ósýine qarsylyq joq. Ózińiz emes pe, «kósemniń túrin qara» dep mise tutpaı turǵan.

Isaev. Joldastar! Negizgi áńgimeden aýytqyp kettik. Menińshe, Músirepov joldas sózin áli aıaqtaǵan joq. Tyńdaıyq.

Goloshekın (yqylassyz). Al,tyńdaıyq...

Altynshy sýret

Seıtek. «Zaman-aı!» Sahna – býaldyr. Býdaq-býdaq tútin, túıdek-túıdek bult arasynan Músirepov pen Nurhan sulbalary qylt-kylt kórinedi.

Nurhan. Eshkimge qıanaty joq, zalymdyǵy, qýlyq-sumdyǵy joq el edik, Ǵabıt-aý, ne jazdyq?

Músirepov. I-á-á. Zaýal deıtin zaýal emes.

Nurhan. Burynǵylar aıtar edi: ár adamnyń «Ǵumyr kitaby» bolady. Adam ne istese, ne aıtsa – sonyń bári «Ǵumyr kitapqa» tabanda jazylady. Kinási ıakı kúnási bolsa – zaýal soqpaı qoımaıdy. Qıanat qylsa – aldynan shyǵady, jaqsylyq qylsa – o da aldynan shyǵady der edi.

Músirepov. Halyq aıtsa – qalt aıtpaıdy.

Nurhan. Endeshe, myna soraqy zaman zaýaly kimge? Kim tartpaq? Goloshekın be? Álde odan da zor bireýler bar ma?

Músirepov. Goloshekın qolshoqpar ma dep qorqamyn.

Nurhan. Onda typ-tıpyl boldyq deseńshi...

Músirepov. Álem aldynda tutas bir halyqty qyryp qoıyp, Keńes ókimeti qol qýsyryp otyrmas. (Aýlaqtan shıebóriler shýyldaıdy).

Nurhan (basyn kúızele shaıqap). Áı,tiri qalar ma ekenbiz... Osy soıqandy Stalın bilse – Goloshekınniń kózin joıar edi-aý.

Músirepov (túnere basyn shaıqap). Goloshekın Stalınniń qolyndaǵy kóseý me dep qorqamyn.

Nurhan (abyrjyp). Qoı, oıbaı, menen basqa eshkim estimesin.

Músirepov. Qostanaıda men Zınovevpen jolyqqanymdy aıtyp pa edim.

N urhan. Al?

Músirepov (aıdalada bireý estip qoıatyndaı, abaılap jan-jaǵyna qarap). Myna biz alyp júrgen azyn-aýlaq kómekti ashtarǵa dep bóldirgen sol Zınovev.

Nurhan. Oıbaı-aý, kádimgi Máskeýdegi Zınovev pe?

Músirepov (beıhabarlyǵyna tańdanǵandaı). I-á-á. Qazir ol Qostanaı oblatkomy.

Nurhan (túsinbeı). Nemene, sonsha tómendegen be?

Músirepov (sazaryp). Solaı bolǵany da.

Nurhan (shydamsyzdana). Al?

Músirepov. Men odan: «Bul qyrǵyndy Stalın joldas bile me?» – dep suradym.

Nurhan. Al?

Músirepov (dardaı kisiniń shydamsyzdyǵyn unatpaǵandaı). Biledi deıdi.

Nurhan. Al?

Músirepov. Sener-senbesimdi bilmeımin.

N urhan. Apyr-aı, Stalınniń jany ashymasa, qudaıdyń da jany ashymaǵany ǵoı.

Músirepov. Solaı bolǵany da. (Oılanyp.) Al Goloshekındiki kópe-kórneý zorlyq. Zorlyqtyń túbi – qorlyq. Qorlyqtyń túbi – qý taqyr. Sony da kórdik biz paqyr.

Nurhan. Goloshekın bizdiń jerdi órteı beretindeı ne jazdyq? Osy órttiń otyna bas-sıraq úıite me, qaıtedi? Sondaı bir zymıan oıy joq pa?

Músirepov. Eldiń – egesi, bóriniń – táńirisi bar. Máskeýdegi azamattarymyz: Rysqulov, Nurmaqov... qarap qalmas.

Nurhan. Al... Almatydaǵy azamattar ne bitirip otyr? Tek bas shulǵı bere me?

Músirepov (kúrsinip, alysqa qarap). Ulyq ózinen akyldyny unatpaıdy. Ornymdy alyp qoıady dep qorqady. Bizdiń betke ustar, bilimdi, arly azamattarymyzdy Goloshekın syrttatyp jiberdi. Almatyda qalǵandaryna kún kórsetpeıdi. Al sonyń sózin sóılep, soıylyn soǵatyn Quramysov sıaqtylar qompıyp otyr.

Nurhan. Qompıyp emes, qortıyp otyr deseńshi.

Músirepov. Durys. Qolynan qaıyr bermeıtin qortıǵandar bı boldy. Halqym degen adamǵa «ultshyl» degen qarǵys tańbasy basylady.

Nurhan. «Ultshyl» atanbas úshin halyqty jek kórip, qyra berý kerek pe sonda?

Músirepov. Quramysovtar sondaı. Quramysovtar qurymaıynsha berekemiz kirmeıdi.

Nurhan. «Túzeler edi bul zaman, peıili jaman pendeni, ketse astyna jer tartyp...»

Músirepov (ashynyp). Ázirshe beıkúná beıbaqtardy tartyp jatyr... (Býaldyrǵa qol sozyp.) Áne... áne! Bireý kele jatyr.

Jetinshi sýret

«Kókil» kúıi. Munar-munar kók tuman. Tútin arasynan basyn qara oramalmen shandyp, jyrtyq shapandy belinen býyp alǵan, aıaǵyna kerzi etik kıgen, kekse júzdi júdeý áıel kórinedi. Bul Amangeldi batyrdyń jary Balym edi. Arqasynda – dorba.

Nurhan (jaqyndap baryp). Apyr-aı, tiri jan balasyn kóretin kún de bar eken-aý. Kimsiń jarqynym?

Balym (mıyǵyna mysqyl úıirip). At arysa – týlaq, adam arysa – arýaq. ( Tiktep qarap.) Tanymaı qaldyń ba, aqyn kaınym? Men – Ba-a-al-ym...

Nurhan (shyr-pyr bolyp). Oıbaı qudaı!.. (Balymdy qushaqtap kórisip.) Ardager Amangeldi aǵamnan qalǵan altyn jeńgem! (Anyqtap qarap.) Myna náýbet seniń de nuryńdy alypty-aý, qaıran jeńeshem!

Músirepov (shıryǵa jalt qarap). Ne deıdi? Siz Balymsyz ba?!. Batyrdyń jary... Armysyz, Balym...

Balym. Bar bol, shyraǵym. (Nurhanǵa qarap.) Bul qaı bala?

Nurhan (kóterińki). Bul jazýshy Ǵabıt Músirepov. Batyr týraly kitap jazbaq nıeti bar edi...

Balym (úhlep). E. shyraǵym, oraza-namaz toqtyqta degen. Batyr týraly áńgime shertip, kitap jazar kez be bul...

Músirepov. Durys aıtasyz, Balym. Áýeli órtten shyǵyp alaıyq. (Aınala órtti kórsetip.) Batyr týraly neler kitap jazylar...

Balym (qatqyl). Órtti salǵan qaı jendettiń qoly?

Músirepov (yzǵarly mysqylmen). Qazaqstanda áli Keńes ókimeti ornamapty-mys. Qazaqstanda «Kishi Oktábr» tóńkerisin júrgizemin degenderdiń qoly, Balym.

Balym (boıyn tiktep). Qazaqstanda Keńes ókimeti ornamasa, Amangeldi syndy batyrlar ne bitirgen? Ne úshin janpıda bolǵan?

Músirepov. Oktábrdiń daýyly Qazaqstandy janaı ótipti-mys. Sondyqtan jańa daýyl turǵyzamyn degen. Sol bir soıqan áreketke ruqsat ta berilgen.

Balym (kekesinmen). Sondaǵy «Kishi Oktábr» tóńkerisiniń syqpyty osy ma?

Músirepov (baıaý). Osy bolǵany da.

Balym (ekpindep). Adyra qalǵyr! Adyra qalsyn mundaı «kishi» tóńkeris! (Músirepovke kózinen ot shasha qarap). Áı, jazýshy, bir tiri jan qalsa, sen qalarsyń. Sen ashtan ólmessiń...

Músirepov (sózin bólip). Ashtan ólmesem de, azaptan, jan azabynan ólermin.

Balym. Óıtpeseń, jazýshy bolasyń ba? Halyq kasireti júregińdi jaralamasa – nesine jazýshymyn deısiń... Aıta bar ana jarty qudaıyńa da, onyń jandaıshaptaryna da: kúni keshe (aınalany nusqap) nar jaıylǵan, jaý qaıyrǵan qaıran jerdi órtke aldyrǵan albastylardyń aqyry – aza! Túbi – qaza! Jazaǵa – jaza!

Músirepov (myrs etip). Qudaıdardyń qulaǵy tosańdaý. Aıqaı salyp aıtpasań estimeıdi. Aıqaılap-aq aıtarmyn, Balym.

Balym. Aıt ozbyrlarǵa: eldiń qyrylǵany qyrylyp, qalǵany myna irgedegi Chelábi, Bashqurt, Oral, Qorǵan, Túmen aýyp ketti. Ol jaqta mundaı soıqan joq.

Músirepov. Biz ashtarǵa azyn-aýlaq azyq-túlik úlestire shyqqan járdemshilermiz. (Qolyn shoshaıtyp.) Áne, ana arbalar... Biz sony beretin tiri pende tappadyq. Kimder bar? Kimge beremiz azyqty?

Balym (yzǵarlana). Kesh qalǵansyń, jarylqaýshy. Men de óziń sıaqty járdemshi. Brıgada kuryp, Bashkurttan, Baımaq degen elden astyq alyp keldik. Sony úlestiretin jandy biz de tappaı qaldyq. (Arqasyndaǵy dorbany kórsetip). Mynany úıde qalǵan kempirime alyp bara jatyrmyn. Áı, biraq buıyrar ma eken...

Músirepov. Sonda?..

Balym (sózin tez bólip). Sonda enbegiń – esh, tuzyń – sor, baıǵus bala. Ákelgen astyǵyńdy anaý Almatydaǵy shala kudaıyńa aparyp, óńeshine tyq. Qaqalyp ólsin!

Músirepov. Joq, Balym jeńgeı... jeńeshe, olaı demeńizshi! Halyq typ-tıpyl qyrylmaǵan shyǵar...

Balym. (qańtarylyp). Keýdesinde jany bary Qopaǵa qaraı ketti-aý deımin.

Músirepov. Solarǵa jeteıik. Jol-jónekeı shubap bara jatqandardy kýyp jeteıik.

Balym (toryqqandaı). Áı, bilmeımin, endi el bolyp ońbaspyz da...

Músirepov (ótingendeı). Olaı deme, jeńeshe. Omyrtqań opyrylsa da, rýhyń synbasyn.

Balym (suqtana qarap). Aqyldy sóz shyqty-aý aýzyńnan, qaınym. Áı, biraq halqyńnyń omyrtqasy opyrylyp qana koımaı, rýhy da synyp ketti-aý deımin.

Músirepov (rýhtana). Qaırat – qyran, qaıǵy – jylan. Qaıǵyra bermeı qaırat qylaıyq. (Aspanǵa qaraıdy). Iá, qaırat qylaıyq.

Balym. Aspannan ne izdeısiń, qaınym? Aspanǵa qansha tesilip qarasań da perishteler kórinbeıdi. Qudaı da, ókimette bizdi umytqan.

Músirepov. Bizdiń eldi qyrqadan qyrsyq shalǵany ras. Biraq qıaldan qysyr, armannan ada bolmaıyq. Úmit úzilmesin. Jol kórsetińiz. Bosqyndardy qýyp jeteıik.

Balym (ekioıly). Betinen tozaq oty lapyldaǵan myna daladan kimdi izdep tabar ekenbiz?

Músirepov (kúıingendeı). Tuıaǵy kúıgen taýyqtaı osylaı tura bersek, árıne, eshkimdi de tappaımyz.

Balym (táýekel etip). Halqy úshin shyryldaǵan qarlyǵash jandy ul ekensiń. Táńiri betińnen jarylqasyn, qaınym. Aıt ana arbakeshterińe, kóliktiń basyn Qopaǵa qaraı bursyn!

Nurhan (bata almaı). Apyr-aı, jeńeshe-aı, arǵy aýyldy da kórgensiz-aý sonda, K-K-Kúlánda aman ba eken?

Balym (Nurhanǵa aıanyshpen qarap). Qaıran aqyn qaınym. Adamdar ań bolca, biriniń etin biri jep, qý qulqynnan basqanyń bárin tárk etkende, se-e-en sulýdy oılaısyń. Súıgenińdi umytpaısyń.

Nurhan (seskenip). Aıtshy, jeńeshe. Ne boldy? Kórdiń be?

Balym (Nurhandy mańdaıynan sıpap). Dúnıeniń oty sóndi me dep edim. Jylt etken bir shoq bar eken ǵoı... (Basyn ızep qamyǵyp.) Mahabbat shirkin shoq koı. Sol shoq sónbese, ómir ólmeıdi.

Nurhan (jalynǵandaı). Aıtshy, jeńeshe...

Balym. Men «Qyzyl otaýdy» sońǵy ret kórgende Kúlánda sulý tiri edi, áı, biraq burynǵy Kúlánda emes-aý. (Jidirip.) Kórseń — kóńiliń qalyp júrmesin, jazǵan-aý. Ashtyq ıt aldymenen ajaryńdy alady eken ǵoı...

Nurhan (ózeýreı). Meıli, jeńeshe, áıteýir tiri bolsa...

Balym. Onda tez jet, sorly ǵashyq! Bálkim. áli tiri shyǵar. Ǵashyqtar tez óle qoımaıdy. (Zalǵa qarap.) Shyn ǵashyqtar tirmizik keledi.

Músirepov (zalǵa). Dúnıe tek mahabbattan jaralsa, ashtyqta aýlaqqa bezip keter edi da. (Nurhanǵa.) Tez, Nuraǵa, tez jetińiz... Eńdi jolymyz osy jerde aıyrylady. Siz Kúlándaǵa baryńyz. Biz (Balymǵa qarap.) Qopaǵa, bálkim, Batpaqqaraǵa qaraı kettik.

Nurhan (qımaı). Tirlikte kórisýge jazsyn Táńiri!

Segizinshi sýret

Kúlándanyń úıi. Kári áke-sheshesiniń belsendiler qol-aıaǵyn baılap tastaǵan. Úıin tintip, et, kurt, maı degennen túk qaldyrmaı arbaǵa artyp jatyr. Bir jaqtan Kúlánda júgirip jetedi.

Kúlánda. Bul ne sumdyq? Bularyńyz qalaı?

Taltańbaı (tanaýy deldıip). Oý, jigitter, eń úlken oljanyń ózi keldi ǵoı!

Kúlánda (tańyrqap). Paı-paı, mine naǵyz sulý osy!

Býrabaı (óńmeńdep). Áı, sender baryńdar! Úıdi tinte berińder. Bul qyzben ózim sóılesem.

Kúlánda. Qaraqshylar! Bosatyńdar ákem men sheshemdi! Arsyzdar!

Taltańbaı. Bosatylmaıt! Olar – baı-kýlak!

Ájibaı (qyljaqtap), Betińnen bir súıgizseń, men bosatamyn. (Ernin dúrdıtip, umtyla beredi.)

Kúlánda (betinen shapalaqpen tartyp jiberip). Qudaı-aý, Keńes ókimeti ornynda ma, joq pa? Myna qaraqshylar qaıdan shyqqan?

Býrabaı. Ókimetke til tıgizgeniń úshin sottalyp, atylasyń, sorly. Onan da maǵan kón... (Janyndaǵylarǵa.) Áıda, sender shyǵa turyńdar!

Taltańbaı (ekpindep). Tapqan ekensiń aqymaqty! Men de sulý tanımyn.

Ájibaı (ony ıtermelep). Joq, qyz meniki!

Býrabaı.Men sottyń ókilimin. Jańa ol ókimetke til tıgizdi. Ózim sottaımyn. Ekeýiń shyǵa tur, áıda.

Kúlánda (onyń qolynan julqynyp shyqpaq bolyp). Sottasań — sotta! Biraq ana jazyqsyz jandardy bosat!

Býrabaı. Aıtqanyma kónseń — bosatamyn. (Ózeýrep, qapsyra qushaqtaı beredi.) Kóne ǵoı...

Kúlánda (dalaǵa qarap aıqaılap). Kim barsyń, jurtym! Tapa-tal túste qaraqshylar tonady!

T altańbaı. Eshkim kelmeıdi. Dámetpeı-aq qoı.

Ájibaı. Óı, ózi doly eken, betimnen salyp qaldy-eı.

Býrabaı. Demek seni unatpaıdy. Aýzyń apandaı, murnyń úńgirdeı, seni qaıtedi?

Ájibaı (tyrjıyp). Áı, seniń ońyp turǵanyń qaısy, sasyq neme...

Taltańbaı. Áı, óıtip ózdi-ózimiz talaspaıyk.

Býrabaı. Óı, ákeńniń... (Qyzdy qolynan tartqylaı bastaıdy.)

Ájibaı. Áı, bylaı tur-eı! (Ekinshi qolynan tartqylaıdy.)

Taltańbaı. Men turǵanda sen ekeýińe ne joq! (Qyzdy burymynan tartady.)

Úsheýi úsh jaǵynan kókparsha tartyp jatqanda tóbeden bireýler saq-saq kúledi.

Býrabaı (burylyp qarap). Áı, kimsińder-aı? (Tóbedegiler saq-saq kúledi.)

Taltańbaı (burylyp qarap). Eı, mynalar kim-eı?

Ájibaı (shorshyp túsip). Oıbaı, kudaı urdy!

Býrabaı. Ne boldy-eı?

Ájibaı (tutyǵt). Go-go-go-lo-shekın!

Býrabaı. Ne deıdi?

Sol kezde Goloshekın men Kuramysov tóbede sekeńdep bılep júredi.

Taltańbaı. Oı-boı!Jyn-periǵoı!

Goloshekın men Quramysov saq-saq kúlip, selteń-selteń bılep júredi.

Goloshekın (saq-saq kúlip). Vot dıkarı! Aıttym ǵoı bular jabaıylar dep.

Quramysov. Iá! Ras aıtasyz, Fılıpp Isaevıch, úsheýi bir qyzǵa talasyp jatyr...

Taltańbaı. Oı-baı,ras-eı! Go-go-go-loshekın!

Úsheýi de qyzdy tastaı berip, jan-jaqqa tym-tyraqaı qasha jóneledi.

Toǵyzynshy sýret

«Kúıtolǵaq». Túndigi qara jalaýdan jelp-jelp etken kıiz úı. Mańdaıshadaǵy «Qyzyl otaý» degen jazýy qısaıyp ketken. İshte shashylyp qalǵan kitap, ár jerde: dombyra, garmon. Ústel túbinde buralyp jatqan adam — Kúlánda. Kóılegi dal-dal, shashy jaıylyp, qobyraǵan.

Nurhan (daýsy dirildep). Kúlándamysyń, janym?

K úlánda (basyn áreń buryp). Keldińizbe, Nuraǵa. Keshiktiń ǵoı. Ó-ó-te keshiktińiz.

Nurhan. Ne boldy? Kótershi basyńdy...

Kúlánda (kemseńdep, sózdi bólip-bólip, áreń sóılep). Meniń bul túrimdi kórmeı-aq, kelmeı-aq qoısańyz edi...

Nurhan. Keshir, Kúlándam, keshir... Ne boldy?

Kúlánda (dombyraǵa áreń qol sozyp). Ne bolǵanyn bil-meý- shi me ediń... Bil-me-seń aı-taı-yn... (Kenet ǵajaptan qaırat bitkendeı jyrlap jiberedi.)

Surasań syrdy sen menen,
Qorlyǵym bar ma kórmegen,
Tap qyldy basqa bul kúndi,
Saǵyndym saýyq kúlkimdi.
Ashtyqtan tózip tura almaı,
Artyma moınym bura almaı,
Tastadym bezip jurtymdy.
Úıli jan ashtan qyrylyp,
Kóme almaı kettim burylyp,
Aǵaıyn, týǵan jurtymdy.
Osyndaı naqaq kún boldy,
Estir elge min boldy,
Ardaqty adam áýleti,
Ashtyqtyń kelip náýbeti,
Aıýannan beter kúıde óldi.
Mejeli jerge bara almaı,
Shaınaýǵa bir dám taba almaı,
Jutaǵan maldaı jolda óldi.
Kish-kishtep malyn aıdaǵan,
Buıyrǵan nanyn shaınaǵan,
Sary qymyz sapyryp,
Tóskeıge bıe baılaǵan,
Ahaýlap ósken arda eldi.
Eńbeginen tilegen
Erliginen údegen.
En dáýletke molyǵyp,
Erkelep qustaı túlegen
Qaıratty týǵan er de óldi.
Saqylyqpen qamy jok,
Saqtyqpen jıǵan nany joq.
Saıran sap júrgen seri eldi.
Tapqanyna bir toıǵan,
Tappasa tilep qudaıdan,
Tańdy kútken tamsanyp,
Kedeı-kepshik demde óldi.
Kóptigine maqtanǵan,
Atadan altaý atanǵan,
Dáýletine mastanǵan
Qaıratty týǵan dáý ediń.
Týǵanyna qýanǵan,
Qaıǵysy ketip ýanǵan,
Álpeshtep súıip jubanǵan,
At shaptyryp toı qylǵan
Ardaqty jalǵyz ul da óldi.
Ázildesip kúlisken,
Qol ustasyp júrisken,
Ǵashyqtyqpen qosylyp,
Til tartysyp súıisken,
Tańdap alǵan jar da óldi.
Elge búlik salǵandar,
Eldi tonap alǵandar,
Ala tasyr asyrda
Qyzyltumsyq bolǵandar,
Ókilderge ergender,
Ekpindeı shaýyp kelgender,
Ózi toıyp, ózgesin
Qalaǵa artyp bergender.
Ár nársege sep boldy.
Erkimdi alyp óńkeı qar,
Aı shuǵylańdy kórýge
Armanda edim kóńilim zar.
Endi ólsem arman joq,
Armandar jerim qalǵan joq,
Maǵan ómir ne qadyr...

Kúlánda talyqsyp ketedi.

Sham sónedi.

Onynshy sýret

Quzǵyn ushqan dala. Óride qopaly, qamysty kól kórinedi. Ár jerde karaıyp, qulap jatqan adamdar. Músirepov, Balym, kómekshiler kulaǵandardy úńilip qarap kórip júr. Tiri kalǵany tabylmaı tur. Jandarynan talyqsyp jylaǵan balanyń úni shyǵady.

Músirepov (eleń etip). Bala! (Daýys shyqqan jaqqa qolyn sozyp). Balym! Jigitter! Anda náreste jatyr. (Tura utylady.)

Balym (Músirepovtyń sońynan júgirip). Tiri-aý deımin.

Músirepov. Oıbaı. jeńeshe, tiri! Anasynyń omyraýyn tyrmalap jatyr, (Arbakeshterge.) Jigitter, tez jetińder!

Balym (eńkeıip). Myna baıǵus tiri me eken? (Jatqan áıeldiń qolynyń tamyryn ustaıdy. Arbakeshterge.) Sý! Sý! Tez!

Aýzyna sý tamyzǵan soń áıeldiń kirpigi qımyldaıdy. Erni ǵana qybyrlaı: «Balany... Balany...» - dep qaıta talyp bara jatty.

Músirepov (balany kóterip turyp). Mine balań, mine balań! Kózińdi ash!

Balym (áıldin tósine qulaǵn tosyp). Áı, úzildi-aý, sorly... (Áıel yńyrsyǵandaı bolǵanda, qýlaǵyn tosyp). Nedeısiń? Ne?

Amanat? Jep qoıady? Kim jep qoıady? (Áıel erni qybyrlap, qolyn kótermek bolyp. kótere almaı, basy sylq ete qalady). Úzildi beıshara. (Balym betin sıpaıdy.)

Músirepov (balany kótergen kúıi). Imandy bol, sorly ana! (Kómekshilerge.) Jigitter, júzin jasyryńdar. (Balymǵa.) Endi myna jetimdi óltirip almaıyq. Ne amal bar?

Balym (qolyn sozyp). Maǵan ber. Sút joq. Sýǵa talqan shylap bereıin, qaıter eken. Jańa sheshesi; «jep qoıady», – dedi-aý. Sirá, bala jeıtin bireýler bar boldy ǵoı. Músirepov. Beıkúná perishtedeı náresteniń ne jazyǵy bar? Náresteni jegeni – ar-uıatty jegeni. Náresteniń bir aty – ar-uıat, onyń ar-uıaty taza. Onyń bir aty – ádilet. Náresteni jegeni – ádiletti jegeni.

Balym (balanyń ernine shylaǵan talqan jalattyryp). E-e, báse, talmap jatyr. Osyny jeseń, ólmeısiń, baıǵus. (Músirepovke burylyp). Ar-uıat, ádilet-pádilet degen birdeńe aıttyń-aý, qaınym. Bala jegishter – ashtar ǵana emes. Anaý... (Áldeqaıda ıegin kóteredi.) Solar. Bala ǵana emes, búkil eldi tuqym-tuqıanymen jutyp jatqan. Bala jegendi ustasań – sottarsyń. Al búkil halyqty jep jatqanǵa ne isteısiń?! Olardy ustap sottaǵannyń ózinde — ólgen qaıtyp tirilmeıdi. Zaýaly qalaı qaıtady sonda?!

Músirepov (jaýabyn tappaı qınalyp). Surapyl suraq, jeńeshe. Olarǵa tarıh máńgilik laǵnat tańbasyn basar.

Balym (ekilenip). Menen keıingi tarıhty men bir ýys talqanǵa da almaımyn. Olarǵa tańba basylǵannan halyqqa ne paıda? Qyrylǵandar qaıtadan qatarǵa qosylmaıdy ǵoı.

Músirepov (alysqa, aryǵa kóz tigip). Aıtqanyńnyń bári ras. Sen meni sottap tursyń. Biz uıyqtap qaldyq. Biz uıyqtap kalǵan soń el qyryldy. Endi mynaý (balany nusqaıdy) tiri qalsa, bul uıyqtamas. Esesin jibermes. Bar úmit osynda. Osyny óltirip alma, jeńeshe.

Balym (jumsaryp). Óıtip ózińdi óziń jazalama, Ǵabıt. Sen eliń aldynda azamattyǵyńdy aqtadyń, Biraq sarań taǵdyr bizdiń halqymyzdyń mańdaıyna sendeı azamattardy az bergeni ókinishti. Halyq úshin, halqynyń tirshiligi úshin jaǵalasyp, jan berispegen ókimetsymaqtar ádirem qalsyn!

Músirepov (surlanyp). Halqyn qyryp alyp, orasan tabyttyń ústine dastarqan jaıyp, araq iship, tarqyldap otyrǵandar bar ekeni ras. Biraq bári emes.

Balym (kergip). Bilemin. Janpıda dep julqynyp shykqandar bar, árıne. Myna bizdi qarańǵy qazaq dep oılama. Biz de sezemiz: Smaǵul Sádýaqasovty. Turar Rysqulovty, anaý álgi Meńdeshevti, Nurmaqovty biz de bilemiz. Biraq bári nege solar sıaqty alyspaıdy, qudaı-aý!

Músirepov. Des bermeı ketti ǵoı. Goloshekın tym kúshti. Onyń janyndaǵylar janpıdaǵa bara almaıdy.

Balym (tańyrqap). Eı, myna muńlyq qaıtedi-eı! (Óz omyraýyna úńilip). Qudaı-a toba! Qolymen meniń kári emshegimdi tyrmalap, tumsyǵyn tyǵsh jatyr.

Músirepov (o da tańyrqap). Shyn jylasa soqyr kózden de jas shyǵady, jeńeshe. Múmkin, ıip te ketersiń. Áli basyń jerge jetip qartaıyp turǵan joqsyń ǵoı.

Balym (omyraýyn yńǵaılap, qyryn qarap balaǵa emshegin tosady). Ýa, Táńiri! Kók Táńiri! Tas emshekti ıitken Kók Táńiri! Sút shyqty, Ǵabıt, sút!

Músirepov (qýanyp). Tegin adam batyr Amangeldiniń jary bola ma? Sen, jeńeshe, áýlıe shyǵarsyń!

Balym (kózinen jas aǵyp). Qunyǵyp, qunjyndaýyn qarashy, jádiger. Mynaý jaqsylyqtyń nyshany bolar, sirá.

Músirepov. Áne, qap-qara bult ta ydyrap kún kórindi. Sen uly Anasyń, Balym! Sen janyn saqtap qalǵan osy uldan áli bir taıpa urpaq dúnıege kelip, ólgenderdiń ornyn toltyrmaq. Ornynda bar ońalar, jeńeshe!

On birinshi sýret

Sol baıaǵy kabınet, Tań bozaryp keledi. Ústel basynda – búro músheleri, ústel qasynda túregep tizilip turǵan beseý – Músirepov, Ǵataýllın, Altynbekov, Qýanyshev, Dáýletqalıev.

Goloshekın (ornynan atyla túregep). Saıradyń, sandýǵash. Saıramasań – jazýshy bolasyń ba! Biraq bári jala. Qazaqstanda bolyp jatqan uly revolúsıalyq ózgeristerge, «kishi oktábrge» jabylǵan jala. Revolúsıa qurbandyqsyz bolmaıdy. Uly fransýz revolúsıasyn alyp qara. Sen ony bilesiń be?

Músirepov (qasqaıa). Bilemin.

Goloshekın. Bilseń – Fransıadaǵy uly revolúsıaǵa qarsy Vandeı kóterilisi bolǵan. Revolúsıa Vandeıdi qanǵa bóktirgen. Bizdegi Vandeı – Qazaqstan! Ujymdastyrýǵa qarsylyq – Keńes ókimetine qarsylyq. Ol qarsylyqty joıý –qurbandyqsyz bolmaıdy.

Músirepov. Qatelesesiz, qart marksshil! Vandeı – monarhıany kóksegen. Qazaq, ıaǵnı Sozaq, Shubartaý, Shyńǵystaý, Adaı, Torǵaı narazylyq bildirse, Keńes ókimetine qarsy emes, Goloshekınge, goloshekınshilderge qarsy narazylyq bildirip jatyr.

Goloshekın. Jala! Meniń saıasatymdy Stalınniń ózi qoldap otyr. Maǵan qarsy kelý – Stalınge qarsy kelý. Sondyqtan Stalınge jala japqan myna beseýiń de atylasyńdar!

On ekinshi sýret

Máskeý túbindegi Stalınniń dachasy. Veranda. Toqyma kresloda – Stalın. Qarsysynda – Goloshekın. Ortada – dóńgelek ústel, Ústel ústinde – «Kvanch- kara» sharaby. Stalın aq french kıgen, Goloshekın – sur frenchte.

Stalın (bokalga qol sozyp). Shaıa, sen almaı otyrsyń ǵoı. Nemene, Stalınniń dastarqanyn qomsynyp otyrsyń ba?

Goloshekın (qorqyp ketip). Jo-joq, Iosıf Vıssarıonovıch... (Sıdıǵan saýsaqtary dir-dir etip, bokalga tura umtylyp.) Sizdiń densaýlyǵyńyz úshin. Io...

Stalın (jekip). Eski dostyq qaıda? Týrýhan ólkesin umyttyń ba? Onda meni Iosıf Vıssarıonovıch demeı, Kobo deıtiniń qaıda? Al men umytpaımyn, seni Shaıa dep otyrmyn.

Goloshekın (Stalınmen qaǵystyrmaq bolǵan bokaly jeke erbıip, ishindegi sharap shaıqalyp, qoly qaltyrap). Qudaı úshin, tek meni Shaıa dep atamańyzshy. Jalynamyn.

Stalın (rahattanyp, myrs-myrs kúlip). Shaıa bolǵyń kelmeıdi, á-á-á! Ol seniń shn atyń ǵoı. Shyn atyńnan nege bezesiń?

Goloshekın (tómenshiktep). Qarǵys atqan sonaý bir ótken kúnderdi esime alǵym kelmeıdi.

Stalın (aıaǵansyp). Endeshe, túgel alyp qoı qolyńyzdaǵyny. (Goloshekın bokaldy asyǵa tóńkerip tastaıdy. Sharaptyń birazy tógilip, saqalyna aǵady. Stalın bokaldy qaıta toltyryp.) Al! Tartyp jiber, Týrýhannyń tarlany

Goloshekın (jalynǵandaı). İshpeýshi edim, ishime jaqpaıdy.

Stalın (zildene). Al! Nege jaqpaıdy? Qazaqstanǵa barǵaly molda bolyp ketkensiń be? Buryn samogonnyń ózin sýdaı simirýshi ediń ǵoı? «Kvanchkara» samogonǵa qaraǵanda Olımptegi qudaılar ishetin sharap. Aıtpaqshy, osy sen sonda qatyn-balańdy tastap, Týrýhannan qalaı qashyp kettiń?

Goloshekın (saqaly dir-dir etip). Io... s-s-ıf, o-ol byl- a-aı ǵoı..

Stalın (rahattanyp). Joǵa, jap-jas, áp-ádemi áıelindi, aty kim edi?..

Goloshekın (jyldam). Berta... Berta Iosıfovna...

Stalın. Iá, Berta Iosıfovna... Sondaı jaqsy jardy, jap-jas balańdy qıyp, qalaı qashtyń?

Goloshekın. O-ol byl-a-aı ǵoı...

Stalın (rahattanyp). Já-já, qınalmaı-aq qoı. Onan da anany tartyp jiber! (Goloshekın sózge kelmeı bokaldy tóńkerip, qylq-qylq jutqanda jutqynshaǵy oınap turady.) Molodes! (Bokaldy shúpildetip qaıta toltyrady.) Osy sen, Shaıa, ıá, Fılıpp Isaevıch, patsha otbasyn ózimen qosa sotsyz, tergeýsiz, túp-túgel typ-tıpyl qyryp tastaǵanyń qalaı? Esińde me, Ekaterınbýrgte, sonyń dál túbinde?

Goloshekın (yqylyq atyp). Me-en, me-e-en...

Stalın (rahattanyp). Járaıdy-y, eski áńgime. (Sál kidirip, trýbkany qaǵyp.) Biraq deımin-aý, patsha – meıli, patshanyń nemis áıeli de – meıli. Álgi janyndaǵy nókerleri de – meıli. (Goloshekınge zildene qarap.) Al qyzmetshi, jalshylarynyń, aspazdarynyń, kútýshileriniń ne jazyǵy bar edi?!

Goloshekın (tili kúrmelip). O-o-l by-y-yl-aı ǵo-o-ı...

Stalın (rahattanyp). Qı-nal-maı-aq qoı. Eski áńgime. Onan da anany bir tamshysyn qaldyrmaı alyp tasta. (Goloshekın jany murnynyń ushyna kelgendeı, bokaldy qomaǵaılana kóterip, aptyǵa qylqyldatqanda, shashalyp qalyp, teris aınalyp, kózi shatynap, jas yrshyp-yrshyp ketedi. Stalın jıirkengendeı, kenet grýzınshelep). Moǵıtganemogajý. Sa-arý chatalah!

Goloshekın (bet-aýzyn oramalmen súrtip). Keshirińiz, keshirińiz... Io... Io... joldas Stalın...

Stalın (janyǵyp). Aıtshy, Shaıa Iskovıch, patshanyń otbasyn, qyzmetkerlerin túp-túgel órtediń, meıli... Al endi patshanyń, onyń nemis áıeliniń basyn kesip alyp, dorbaǵa salyp, Máskeýge alyp kelgeniń qalaı?

Goloshekın (yqylyq atyp). Ol-ol-ol, by-by-by-laı...

Stalın (rahattanyp). Já. oqasy joq. (Oılanyp.) Al, sonymen kelgen sharýańdy aıt.

Goloshekın (áli ózine-ózi kele almaı). Kelgen sharýam – Qazaqstandaǵy qazirgi...

Stalın (bólip jiberip). Iá, Qazaqstandaǵy qazirgi jaǵdaı. (Toqyma oryndyqta átkenshek oınaǵandaı ary-beri teńselip.) Aıtshy, Goloshekın, qazaqtar qandaı halyq?

Goloshekın (kenet tirilip, sypsyńdap). Oıbaı, suramańyz. (Qolyn erbeńdetip.) Jabaıy! Ja-baı-y-y! Tamaqty qolmen jeıdi! Qasyq, shanyshqy degendi bilmeıdi! Sumdyq!

Stalın (qolyn sermep). Ja-raı-dy. Al odaq kólemine shyǵatyndaı aqyn-jazýshylary bar ma?

Goloshekın (yntyǵyp). Jazýshysymaqtar bar. Shetinen ultshyl. Shetinen – Alashorda! Álgi Baıtursynov, Dýlatov, Juma...baev... (Mańdaıyn sıpalap). Aı... Aımaýytov, Áýezov... Shetinen qamaýǵa aldyq.

Stalın (tik qarap). Osy sen jaqsy kóretin qazaq bar ma ózi?

Goloshekın (sasyp qalyp). Bar... bar... Jantoqov, Kuramysov... Ernazarov...

Stalın. Jantoqov? Qaı Jantoqov! Rysqulovtyń ústinen aryz jaza beretini me?

Goloshekın. A? E, ıá... Ryskulov ózi kináli...

Stalın. Nege?

Goloshekın (umsyna túsip, sybyrlap). Ol osynda top quryp júr. Ol Túrkistanda Sovnarkom basqaryp turǵanda álgi men aıtqan Alashordanyń bárin Tashkentke jınap aldy. Báriniń kitaptaryn shyǵartty. Tipti Alashorda lıderleriniń biri Jahansha Dosmuhamedovpen baja boldy.

Stalın. Qalaısha?

Goloshekın (qushyrlana). Solaı, ekeýiniń de áıeli apaly-sińlili orys qyzdary... Biraq qyzyǵy sońynda.

Stalın. Ol qandaı qyzyq?

Goloshekın (janyǵa túsip). Ryskulov ol áıeldi de tastaı salyp, osy byltyr ǵana jap-jas qazaq qyzyna úılenip aldy ǵoı. Áne!

Stalın (tańdana qoımaı). Bile-e-min. (Qyt qadalyp.) Aıtshy, Shaıa Goloshekın, osy Rysqulovqa nege sonsha qanyń qaraıǵan?

Goloshekın (abyrjyp). Ózi soqtyǵysa beretin. Goloshekın Qazaqstandy qurtyp jatyr dep baıbalamdaıdy da júredi. Kóre almaıdy, meniń ornyma ózi otyrǵysy keledi.

Stalın (asa unatpaı). Já, jeter. Ryskulov jaman, Hodjaev jaman, Nurmaqov jaman, Sadýaqasov jaman, qazaqtar túgel nadan. Sonda kim qaldy? Osy Iakov Sverdlov marqum seni nege mızantrop degen?

Goloshekın (shoshyp). Ony qashan aıtypty?

Stalın. Aıtqa-a-n. Jurttyń bárin jek kóresiń. (Kenet jumsaryp.) Já, qapalanba. ıá, qataldyq ta kerek. Bizge solqyldaqtyq jaraspaıdy. Sonymen, ujymdastyrýdy tezdetesiń ǵoı?

Goloshekın (ornynan ushyp kete jazdap). Tezdetkende qandaı! Biraq...

Stalın. Ne biraq?

Goloshekın (abaılap). Siz «Tabystan bas aınalý» atty ǵalamat eńbegińizde...

Stalın (short úzip). Onyń saǵan da, Qazaqstanǵa da qatysy joq. Qarqyndy údete tús! Qazaqstanda mal kóp. Al Máskeý, Magnıtogorsk, Kýzbass, taǵy basqa kóp óndiristi qalalardy etpen, astyqpen qamtamasyz etý kerek. Sony jedeldet. Uqtyń ba, Sha- a-á? Baıqa!

Goloshekın (ornynan atyp turyp). Qup bolady! Raqmet! Raqmet! Io-o-sıf Vıssarıono-ıch! Biraq...

Stalın (qasy kóterilip). Ne biraq?

Goloshekın (sál kidirip). Álgi Rysqulovtyń shabýylynan qorǵasańyz bolǵany. Sesıa saıyn, pleným saıyn meni synaǵannan basqa jumysy joq.

Stalın (myrs etip). Qoryqpa, Shaıa.

Goloshekın. Oıbaı, ol dúleı. Syryn bilmeısiz.

Stalın. Bilemiz. Ondaı-ondaı asaýlardyń talaıyn aýyzdyqtaǵanbyz.

Goloshekın (elpektep). Raqmet, joldas Stalın! A-a...

Stalın. Ne aıtaıyn dep ediń? Aıta ber.

Goloshekın. Sonyń ózin... Rysqulovty aıtamyn... Sovnarkomǵa otyrǵyzyp, jelkemizden qaqańdatyp qoımaı, bylaı... netýge bolmaı ma?..

Stalın (oılanyp). Árnárse óz ýaqytymen. Bıblıany umytpaǵan shyǵarsyń: «Vsemý svoe vremá. Vremá nasajdat. Vremá vyryvat. Vremá sobırat kamnı. Vremá razbrasyvat kamnı...» Burynǵylar jaman aıtpaǵan, á?!

Goloshekın (asyǵyp). Aqyldy aıtylǵan!

Stalın. Endeshe, iske sát, Shaıa! Tezdet! Jyldamdat!

Goloshekın (ant ishkendeı). Aıanarym joq, joldas Stalın!

On úshinshi sýret

Búro. Túregep turǵan beseý: Músirepov, Ǵataýllın, Altynbekov, Qýanyshev, Dáýletqalıev.

Goloshekın. Atylasyńdar! Beseýiń de atylasyńdar!

Quramysov. Atylady! Sotqa berý kerek!

Jantoqov. Bári de pantúrkıster. Atylsyn!

Isaev. Sabyr etińder.

Ivanov. Inkvızısıa bolmasyn. Sosıalızm – ınkvızısıa emes. Orta ǵasyrlarǵa qaıta oralmaıyq.

Goloshekın. Sandyraq! Sosıalızmniń qas jaýlaryna aıaýshylyq bolmaıdy.

Quramysov. Partıadan shyǵaryp, sotqa berý kerek.

Jantoqov. Atylsyn!

Goloshekın (Músirepovke). Ne amal, seni ajalǵa qımaı-aq qoıýǵa bolar edi. Biraq sen túzelmeısiń. Saıası búkir adamsyń. Al búkirdi tek mola túzeıdi.

Músirepov (tip-tik, shalqaqtap). Al siz saıası avantúrıs adamsyz. «Kishi Oktábr», «Asyra silteý» – bári avantúra!

Eleýsiz (aıaǵandaı). Qaraǵym, Ǵabıt-aı, tym tirese berme- seńshi...

Músirepov (Eleýsizge qarap). Atam qazaq aıtqan: «Shalqaıǵanǵa – shalqaı, paıǵambardyń uly emes; eńkeıgenge – eńkeı, ákeńnen qalǵan qul emes».

Goloshekın (búro múshelerine qarap). Aıttym ǵoı, saıası búkir adamdy tek mola ǵana túzeıdi dep. Atylsyn!

Músirepov. Atyńdar! Goloshekın! Quramysov! Jantoqov! Biz halyq qyrylyp jatqandyqtan atylamyz. Al sender halyq qaıta tirilip ketkendikten atylasyńdar! Halyq qaıta tirilgende sender eki dúnıeden de oryn tappaı qalasyńdar. Sender sıaqtylar buryn da bolǵan. Sender sıaqtylarǵa Dante aıtqan: «Qarabetti aspan qarǵap, tamuq ta ony qabyldamas», – degen. Qasqyr qaryzynan terisin berip qutylady. Al sender qısapsyz qylmystaryńnan máńgi-baqı qutyla almaısyńdar. Al, atyńdar!

Sahna jabylady.

epılog

Ana dúnıe... Ǵaryshtyq saryndaǵy mýzyka. Kileń aq kıgen arýaqtar. Beınesi bútin bir zat joq. Bári kubylyp turady. Oqtyn-oqtyn tuman qaptap, kaıta ashylyp, oıdym-oıdym munar arasynan arýaqtar legi eles beredi. Arǵy bette, oıpańda tamuq oty lapyldap jatady. Ol jaqtan shyńǵyrǵan, yńyrsyǵan, yshqynǵan daýystar estiledi. Bergi bette, órde shynar sıaqty aǵashtyń túbine eki eles shyǵa beredi. Bireýi – Rysqulov, bireýi – Músirepov.

Rysqulov (arǵy betti nusqap). Ǵabıt, sen jas arýaqsyń ǵoı. Bul jaqtyń uńǵyl-shuńǵylyn bile bermeısiń. (Daýsy kóterilip.) Áne – tamuq!

Músirepov (arǵy betke ańtaryla qarap). O, Qudiret! Munda – rısalat nury, anda – tamuq. Ot ishinde oınaq salǵan áldeneler... Olar kimder, Turar aǵa?

Rysqulov (kóterińki). Jaryq dúnıede jazyqsyzdarǵa japa shekkizgen ozbyrlar. Qıanatshyl báleqor-jalaqorlar. Ádilet taǵynan taıǵandar. Peıili jaman pendeler. Tanaýraǵan taıtaqaılar...

Músirepov. Zaýal! Zaýal! Biz biletinderden kimder bar?

Rysqulov (serigin qolynan tartyp). Berirek júr. Jaqyndasań óziń de tanyrsyń, (Jar jaǵalap, lapyldaǵan otqa taıap keledi.) Áne, anaý barqyrap turǵandy sen tanymassyń, Ǵabıt. Ol baıaǵy Neron.

Músirepov. O, Qudiret! Áli án salyp tur eken ǵoı. Ot ishinde... shyryldaıt. O basta-aq ımperator basymen teatrǵa baryp án salady eken...

Rysqulov (árirektegi sulbalardy meńzep). Anaý sheshesi, onyń janyndaǵy týǵan inisi... Neron ol ekeýin de ózi óltirtken...

Músirepov. Týǵan anasyn, týǵan baýyryn aıamaǵan. Olardyń ólikterin baspaldaq etip, mansapqa bıiktegen. Sodan ne tapty?

Rysqulov. Mansap ta aýrý. Mansapqorlar da nashaqorlar sıaqty. Mansaptyń mastyǵy – nashaqor mastyǵynan da qaýiptirek. (Kenet serigin jeńinen tartyp qalyp.) Al ana arýaqty? sen birden tanýǵa tıissiń!

Músirepov (selk ete qalyp, sál-pál taǵzym etkendeı bolyp). Sta-a-alı-ın! (Tutyǵyńqyrap). Bi-ir je-e-ńi q-q-qy-zyl, bir jeńi-i qa-a-ra. Qyzyl jolaq ústimen Stalın ary-beri baıaý basyp, birsydyrǵy júredi de qoıady.

Rysqulov (yqylastana kúlip). Aıttym ǵoı, jazbaı tanısyń dep! Nemene, qorqyp kaldyń ba?

Músirepov (tańdaıyn qaǵyp). Jaryqtyq, trýbka tartqanyn áli qoımapty ǵoı.

Rysqulov. Tamuqta ot lapyldap, burqyldap jatsa da tútinge toımaıdy.

Músirepov (maqtanysh sezimmen). Stalın joldas ımperator Neronǵa qaraǵanda qudaıdaı ǵoı.

Rysqulov (myrs etip). Neron Stalınniń qolyna sý quıýǵa jaramaıdy.

Sheksiz ǵalam mýzykasy gýildeıdi. Sol sátte arǵy betten arpyldaǵan, áýpildegen, baraq jún ornyna jybyrlaǵan jylan shyqqan, sharadaı eki kózi ot shashqan, tanaýlary úńireıgen, aýyzy arandaı, ózi esekteı ıt áldekimdi qýalap shyǵa keledi.

Músirepov (úreılene sheginshektep). Astapyralla! Mynaý ne sumdyq, Turar aǵa?

Rysqulov. Qoryqpa! Bizge jete almaıdy. (Basyn shaıqap). O, sorly Fılıpp Isaevıch... Anaý Serber osynyń-aq sońynan qalmaı qýalaıdy da júredi.

Músirepov (jaǵasyn ustap, ishegin tartyp). Ózimizdiń Goloshekın joldas pa?!

Rysqulov. Dál ózi! Tozaq tóbeti Serber osy baıǵusqa bir sát tynym taptyrmaıdy. Jaryq dúnıeniń ózinde-aq bısharanyń daýsy tamuqtan shyqqandaı sharyldap turýshy edi, endi múlde qaq- saýyq bolyp aldy.

Jar basynda aq jamylǵan túmen arýaq: «Serber! Serber! Aıdaq! Aıdaq! Bas! Bas!» – den shýyldap turady. Ǵarysh mýzykasy sheksiz ǵalamnyń qursaǵynan shyǵyp jatqandaı yńyranady.

Músirepov (Rysqulovqa). Sonda Goloshekın joldastyń shybyny máńgi-baqı shyryldaýmen bola ma?

Rysqulov. Máńgi-baqı. Ara-arasynda sál-pál tánápis bar. Qazir óziń de kóresiń...

Serber arsyldap qýalap keledi. Goloshekın shyryldap qashyp barady. Kenet aldarynan Stalın shyǵa kelgende, Serber qalt tura qalyp, tek yryldaı beredi. Goloshekın baryp Stalınniń aıaǵyna tyǵylady. Stalın Serberge trýbkasyn kezep-kezep qoıady.

Músirepov. Oıpyr-oı, jaryqtyq Stalın-aı! Tozaqtyń tóbeti de bata almaı qaldy-aý. Endi Goloshekın joldas qutyldy ǵoı báleden?..

Ryskulov. Joq, Ǵabıt, qatelesesiń. Fılıp Isaevıch baıaǵy óziń biletin jaǵymsyz daýyspen zar qaǵyp, ana kisiniń ma- zasyn maı ishkendeı qylady. Sodan soń ony Stalın «Ket» dep kýyp jiberedi. Ańdyp turǵan Serber taǵy da qýalaıdy.

Músirepov (sybyrlap, Stalındi meńzep). Ana kisi tamuqtyń taqsiretin tartqan adam sıaqty emes qoı. Nemene, tamuqtan da taısalmaı ma?

Rysqulov (jaıdary kúlip). Oı, Ǵabıt-aı, sonshama suńǵyla bolsań da, qazaqqa tán ańqaýlyǵyń qalmaıdy. Oý, Iosıf Vıssarıonovıch jaryq dúnıeniń ózinde tamuq ornatyp, sonyń taǵynda otyrǵan kisi emes pe!

Músirepov (mekirene kúlip). E, báse, tamuq ol kisige tańsyq emes eken-aý.

Rysqulov. Ol tozaqtyń ózinen lázzat alady.

Músirepov (Rysqulovtyń ıyǵyna tyǵylyńqyrap). Qaraıdy bizdiń jaqqa...

Rysqulov. Tamuqqa túskeli beri jar jaǵalap, osy bizdiń jaqtan bir kóz almaı, ary-beri teńselip júredi de qoıady.

Músirepov (ántek tańqalyp). Onysy nesi eken?

Ryskulov. Retin tapsa, bizdiń jaqty da tamuqqa aınaldyryp jibermek.

Músirepov. Taǵy da soıqan soqpasa ıgi edi...

Rysqulov (jaıbaraqat). Soqpaıdy. Kórdiń be myna shyńyraýdy? Eki jaǵalaýdyń arasyn biriktirip turǵan tek myna qyl kópir. Stalın odan óte almaıdy. (Shyryldaǵan daýysqa eleń etip.) Serber Goloshekındi áli kýalap júr.

Músirepov. Jaryq dúnıede tozaqtyń otyn tutatqan Goloshekın ǵana emes sıaqty edi-aý. Jandaıshaptary bar edi...

Rysqulov (myrs etip). E, álgi, Quramysov sıaqtylar ma? Olardyń adymy tym qysqa ǵoı. Serber olardy tistep alyp, áldeqashan otqa laqtyryp jibergen. Áne, anaý alaýdyń ishin anyqtap qarashy: bir-birine ot shashyp júr.

Músirepov. Adamdar tamuqta da bir-birine ot shashyp oınaıdy degen osy eken-aý! (Kenet oıyna birdeńe túskendeı). Oıyn demekshi, qaıtsaq qaıtedi, Turar aǵa...

Rysqulov. Jalyqtyń ba?

Músirepov. Muhańa preferans oınaımyz dep ýáde berip qoıyp em...

Rysqulov. Muhtar bolsa... qaıtý kerek.

Músirepov. Muhań bala sıaqty ǵoı, sál nársege renjip qalady.

Rysqulov. Muhtar – paıǵambar ǵoı... (Oılanyp, kenet kóńildenip). Ana sary bala da oıynpaz ǵoı deımin.

Músirepov (keńk-keńk kúlip). Ǵabıden be? Biz búgin sonyń dachasyna jınalamyz. Ol munda da dacha salyp aldy ǵoı!

Rysqulov, Mynaý kim boldy eken!

Músirepov. Bul Nurhan degen aqyn. Stalın men Goloshekınnin asharshylyǵynda súıgen qyzy Kúlándadan aıyrylǵan. Sol Kúlándasyn munda da zaryǵa izdep tappaı júr.

Rysqulov. Saǵynysh kernep sarnaǵan qos dúnıe!.. (Keń álemge kóz tigip.) Ázızany men de tappaı júrmin.

Músirepov. Dante Beatrıchesin izdeıdi, Vergılıı Laýrasyn saǵynady... Aıtpaqshy, Turar aǵa, biz olarmen jolyǵa alar ma ekenbiz?

Rysqulov. Kimdermen?

Músirepov. Dante, Vergalıı...

Rysqulov. Ǵalam sheksiz, biz sol sheksiz álemde tozańdaı ǵanamyz. Álemde mıllıardtaǵan tozańdar ushyp júr. Sonyń bári adam rýhtary. Kimdi taýyp, kimdi tanyp bolǵandaı...

Músirepov. Iá, súıgenderdiń de birin-biri tabýy qıyn eken...

Rysqulov. Endi biz asyqpaımyz, Ǵabıt. Bul dúnıeniń jaryq dúnıeden bir artyqshylyǵy – asyǵyp-aptyqpaısyń. Ýaqyt – sheksiz. Sol sheksiz ýaqyttyń bári seniki. Munda mınýt, saǵat, kún sanaý joq. Munda myń jyl degeniń – qas qaǵymdaı-aq. Mıllıondaǵan jyldar ótedi. Bálkim, biz jer betine qaıta oralarmyz...

Músirepov. Goloshekın de me?

Rysqulov. Iá, Ǵabıt, Goloshekın de... Biraq kim bolyp oralary belgisiz: adam beınesinde me, álde qurt-qumyrsqa bolyp pa, nemese zárli tikenek túrinde me – áıteýir oralady. Jer betine o da shyǵady.

Músirepov. Gúl ósken jerge tikenek te ósedi, perishte júrgen jerge ibilis kumar. Kim biledi, dúnıe degen qudirettiń zańy shyǵar,

Rysqulov (álemdi sholyp). Saǵynysh kernegen dúnıeler... Mıllıon jyldarda súıgenińmen áıteýir bir kezdesesiń... Júr, Ǵabıt, Muhtar kútip qalǵan shyǵar...

Ekeýi aqboz býaldyr arasyna baıaý batyp bara jatady, Ǵarysh qursaǵynan kúńirene tolqyǵan mýzyka Muhıttyń «Qara qanshyq» áýenine ulasady. (Orkestr)

Shymyldyq

---