InfoHub Logo

Kúzdigúni. El soǵymyn saılaǵan ýaq. Kemelbaı — jármeńkede Dámetkendi qatyny ólgen Juman aıttyryp, jóndi mal bere almaı júretin Kemelbaı — qyńyr adam: mal bermese, qyzymdy bermeımin dep júretin; jáne qyzǵanshaq kisi; bir-eki qabat Jumandy jolatpaı da jibergen. Úıtkenmen bermeı kete almaıtynyna kózi jetedi, qalyńnan alǵan kók at pen tarǵyl tý sıyryn satyp, qyzǵa kerek-jaraq alýǵa jármeńkege ketken.

Sol eldi Qońqash degen bir qýaıaq jigit bolatyn. Qońqash Kemelbaıǵa bóle me, qudaı-aý, bóleniń qaıyn sińilisinen týǵan ba — áıteýir Kemelbaıdyń sheshesin “naǵashy palap”, ótken-ketkende Kemekeń úıine bir túspeı ketpeıtin.

Qońqash Kemekeń úıine qonyp otyr. Esti jıyp bolǵan. Qońqash qolynda dombyra. Bir kelinshek, bir qyz eki jaqtan:

— Qońqash, bolshy endi.

— Aıtatyn bolsań, aıtshy endi, — dep tónip otyr.

Qońqash óp-ótirik qysylǵansyp, bilmegensip, oramalmen mańdaıyn súrtken bolyp:

— Eı! Qudaıǵa jazǵan basym, men qashan aqyn jigit edim?

Kelinshek:

— Qoı, endi! Bizdiki birdeńe biletin shyǵarsyń... bol, aıtyp jiber, baǵanadan ádeıi dombyra aldyryp, tosyp otyrmyz.

— Tipti bylaı, bilmeımin deý de uıat. Tosyp otyrǵanyń da ras: mende qaýqar bolsa, qımyldatatyn ret kelip-aq otyr. Shirkin, neǵyp aýzyma túspeı ketti? Birdeme oılap qaraıynshy, — dep joǵary qarap, dombyranyń qulaǵyn buraı túsip, ár jerine túkirip, býnaǵyn jyljyta beredi.

Kelinshek:

— Baıǵus, qaýqaryń bolmaı álden, neden qudaı atty?

— Aıtpaıyn dese, bolmadyń, seni kórgen soń týra esim shyǵyp otyr.

— Qoı endi, til me jaǵyńa súıenbeı! — Dámetken teris qarap jymıady. Aýyz úıde qazan jaqta júrip, Ursıa aıǵaılaıdy:

— Qońqash!

— A-aý!

— Qarabasqyr, jaǵyń qarysyp otyr ma? Burańdamaı-aq, aıtsańshy!

— E, nemene, etke sirestirgen kisishe?

— Sol eken ǵoı aıtpaı otyrǵanyń. Bardy jediń... Toımasań, órem qap! Bir toqtyny soıyp-aq tastaıtyn edik, soıǵyzbaǵan óziń emes pe?

— Oıbaı, oınap aıtam. (Qasyndaǵylarǵa): Bálege qaldym ǵoı, jazǵan.

Kelinshek pen qyz:

— Bol, endi, qaıtamyz.

— Bol, endi.

— Iapyraı! Kishkene ketkenshe sabyr etseńshi!

— Jaratqan, seniń sabyr etiń taýsylmaıdy ǵoı. Al, endeshe men qaıtam, aıtpasań, ezip ish, — dep kelinshek túregeldi.

— Mine, al jibereıin..

Qońqash bylǵańdatyp bir-eki aýyz kúldirgileý óleń aıtady. Ekeýi kúlisip qalady.

— Al aıt deseńder, men taǵy aıta berem, sonsoń bul óleńniń aıaǵy tań atqansha sozylady. Úıińe qaıtpaısyń.

— Sondaǵy aıtatynyń álgindeı me?

— Joq, ár túrli...

— Álgindeı bolsa, keregi joq, táýirińdi aıt.

— Men aýzyma túskenin aıtam. Qyzǵan kezde kisi táýir, jamanyna qaraı ma?

— Aıta ber, aıta ber!

— Al, endeshe Aqan serini aıtamyn:

Alystan aq qaǵaz dep estýshi edim,

Qaǵazyń shımaılaǵan kúıe bolsa.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jez buıdaly taılaq deýshi em.

Taılaǵyń qoıshy mingen túıe bolsa.

Kelinshek: (jymıyp) A, mynaýyń jaraıdy! (qyzǵa qarap) Kózjaqsym, jaramaı ma?

Qyz: (jymıyp) Nege jaramasyn, jaraıdy. Áınekten bireý aıǵaı salady:

— Aý, Ursıa!

— Nemene?

— Jataıyq dep jatyrmyz, júr úıge!

— Qoı, oıbaı, qaıtpasań, kempir baqyra berer, (Turekelip) Kózjaqsym, esigińdi jaýyp al!

Ursıa: «Júr, men shyǵaryp jibereıin».

Qońqash: (Dámetkenge qarap) Qaraǵym, aıta bereıin ba?

— Óziń bil!

— Qaryndasym, tipti óziń bilshi!

— Maǵan salsań aıta ber!

— Tań atqansha ma?

— Meıliń.

— Qalqam-aý! Nem shaq keledi?

Dámetken: (túrekelip, teris qarap kelip)

— Aıtpasań, qoıshy endi. Tósek salamyz.

Ursıa: (daladan kelip) «Qane, maǵan aıtshy óleńindi!» dep biraz qaljyńdasyp otyrady. Ár-birden soń esik tarsyldaıdy.

Qońqash:

— Tr-r!.. Esik tarsyldaıdy!

Dámetken:

— Apa, bekitip pe eń?

— Bekitkem.

— Ash, esikti! — dep áınekti kelip tarsyldatady.

Ursıa:

— Oıbaı-aý! Aıym ǵoı!..

Dámetken:

— Apa-aı! Bir sumdyq bolmasyn?!.

Kempir: — (buryshta otyryp) Bul kelgen dáý de bolsa, Juman. Dámetkendi tartyp alamyz degen sózi bar degen.

Qońqash: — A, qoıshy?!

Áınek, esikti tarsyldatqan kisiniń daýysy, tyqyry kóp ekeni bilinedi. Ursıa sasqalaqtap:

— Oıbaı, endi qaıttik?

Dámetken: (jylamsyrap)

— Apa-aı! Men qaıtem?

Qońqash: — Saspańdar, toqta! Men esebin taptym!

Dámetken, Ursıa: — Nemene, al!

Qońqash: — Ber kel, Ursıa! Ber kel, Dámetken! — dep burysh jaqqa aparyp, kúbirlesip, sóılesip, abyr-sabyr bolady. Anda-sanda sasqalaqtap: «áje... kempir, bol jyldam» degen daýystary shyǵady.

Qońqash:

— Ursıa, sen bezekteı ber! Kempir, etpeńnen túsip jylaı ber! Men baryp esik ashaıyn, — dep jóneledi.

4-5 jigit saý etip kirip keledi.

1-nshi jigit: Qyz qaıda?

2-nshi jigit: Mine, jatyr.

3-nshi jigit: Aıda, kóter!

Ursıa: Oıbaı-aı! Bul ne qylǵandaryń, qolymyzdan bermeıtin be edik?!

4-nshi jigit: Jumys bitti. Sózdi qoı! Baıla!

Juman: (kirip kelip, alaqtap) Qyz qaıda? Qyz qaıda?

2-nshi jigit: Esi shyqqan, qudaı atqan, áni! Umtyl, qushaqtap jat, ólseń de!

Jigitter: “Baıla, tart, súıre! Sypyr! ” dep úıdiń ishindegi nárselerdi alyp, kempirdi domalatyp, abdyramen bastyryp, Qońqashty baılap tastap, jóneledi. Bir jigit shyǵa berip (Qońqashqa): “Jat, bálem aýyzyń appaq bolyp! ”

Qońqash: Senderdiń ózderiń de jetiser... jer soqtyrdym ba, ıtterdi?

Ursıa: Úndeme, oıbaı, uzasyn!

İİ

Jumandiki ábiger. Aq shymyldyq oń jaqta qurylǵan. Jumekeń tymaqty alshysynan salyp, qasqıyp, kelgen kisilerge:

“Joǵary shyǵyńyz! Bylaı! Apa, kisige jol ber”,— dep qorazdanyp otyr. Ol adamdary kelip, qýanyshty quttyqtasyp:

“Ázı, jolyń qutty bolsyn, shyraǵym! Qadamyń qaıyrly bolsyn! ” dep kelinge batasyn berisip jatyr.

Juman ótken-ketkenge: «Áı, shaılaryń boldy ma? Neǵyp tursyń? Shaıyńdy boldyr!» dep qoıady.

Shymyldyqtyń ishine bala-shaǵa japyrlap kirisip jatyr.

Bir ýaqytta qoldaryna aıaǵy bar úsh-tórt kekse qatyn kirip keldi.

— Al basyńdy tosa ber! — Ne de bolsa, «qaıyrly bolsyn, qutty bolsyndy» qaǵyp, Jumandy qurtpen jaýdyryp jatyr. «Áýmın! Aıtqandaryń kelsin. Bylaı shyǵyńyz!» dep qolyna túsken baýyrsaq, qurtty shaınap otyr.

Erkekter gýildesip:

— E, báse! Osydan bolsa kerek edi!

— Maldy kóp suraıtyn neme ǵoı!

— Oǵan az, mensinbegensip qandaı boldy?

— Ne de bolsa, barǵan soń alyp kelgenderi abuıyr boldy!

— Á dep baryp, almaı qaıtady dedińder me!

— Aldymyzda jaý tursa, taıynatyn emespiz!

«Endi myqty jigit bolyp otyrǵanyn, aıt degende tura qashatyn sen emes pe ediń?» desken sıaqty bos áńgimeni bósip otyr. Jumannyń sheshesin qatyndar ortaǵa alysyp, shýyldasyp jatyr:

— Ie, sheshe! Keliniń qaıyrly bolsyn!

— Kelinim-kelinim deı bershi ediń! Kóńiliń daýalady ma?

— Sheshem qaıta qýanbaı eken.

— Shashýymyzdy ákel... jyrtysymyzdy kóp qyp beresiń...

— 20 tıynnan kem berseń, almaımyz kúmisińdi!

— Oıbaı, qaraqtarym-aı! Dámetkennen aıaıtyn ne bar?.. Ózderiń kelinderińdi kórdińder me?

— Kóremiz... aldymen aıtaıyn, betashar ózimizdiki, sheshe...

— Táıit ary, sen-aq súıreńdep, ózińnen artylmaıdy-aq.

— Artylmasa, qaıt deısiń? Óz qýanyshym! Óz qyzyǵym!

— Jetesiz shirkin-aı! Ózińdikin ózińe alaıyn dep pe ediń? Jol meniki!

— Soǵan nesine talasasyńdar?

— Ie, talaspaı, Egezek jaqyny mindeıtin shyǵar; Áıtpese betashardyń jóni meniki emes pe?

— Senderdiń dáıim ozbyrlyqtaryn qalmaıdy-aý!

— Álgi kenjetaıdyń qolustaryn da kóre almaǵansyń, bárin birdeı baýyryńa...

— Ie, «tóseksalaryn» seniń abysynyń alǵan.

— Endeshe «qoıynǵa jatyr» andaǵy Jámılá alǵan.

— Astparylla! Qashan qoıynǵa jatar edi, «shymyldyq jıar» edi, bir sharshy qytaı-kezin aıtyp otyrsyń ba?

— Bárimizdiń de alǵanymyz — bir-bir sýyrtpaq ... kim alyp qaryq bolýshy edi. Ásheıin abysyn-ajyn syıy-daǵy.

Bir jýan sary qatyn aıǵaılap:

«Toqta, túge, shýlama!» degende, bári toqtaı qaldy.

— Qalampyr, seniń de jolyń bitken! Jámılá, seniń de jolyń bitken; Egezek, senikiniń de, Urqıa, senikiniń de jóni joq. Sıyrdyń búıregindeı jıylǵan shirkinder, shýlap kettiń ǵoı túge, báıbishe betashardy kimge berse de, ózi-aq aıtsyn!

Sary qatyn báıbishege:

— Al, báıbishe! Betashardy jasy úlkenge berseń de, kimge berseń de, óziń bil!

Báıbishe:

— endeshe, ózgeń ókpeleme! Joldaryń tabyla berer... Ázımá táýir edi, joly da úlken edi: betashardy ajar alsyn.

(Ajar — álgi sary qatyn)

Sary qatyn:

— E, durys!

— Túıeniń tanyǵany — japyraq, degendeı.

— Sonyń-aq múıizi shyqsyn, — dep kúńkildeskenderi de boldy. Sary qatyn:

— Al, júrińder! Kelindi kóreıik!

— Júrińder!

— Iapyraı, qatyndardyń daýy bitpeıdi-aý.

— Ie, shirkinderde bereke bar ma?

— Olar da qaıtsin: «Óz qyzyǵyń — óz isiń», — desip erkekter otyr.

Jas jigitter shymyldyqtan syǵalap: «Jeńgemizdi endi anyqtap kóreıikshi!»

Qatyndar: «Kórsetpeımiz, kórimdigimizdi ber! Kemelbaıdyń úıinde kórmep pe ediń?»

Jigitter: «Qoı, bylaı tart qolyńdy!»

Sary qatyn:

— Shyraǵym! Ata-eneńniń joralǵysy: kelinniń betin kim ashsa, sol ystyq dep, kelin qaraǵym! Betińdi tuıyqtaı bermeı... tek qadamyń qaıyrly bolsyn! Iá, bisimilda, — dep betin ashyp qaldy.

— Masqara!

— O ne, o ne?

— Betim-aý! Qudaǵı ǵoı!

Qatyndar: «Kótek!»

— Mynaýyń kempir ǵoı!

— Q-ap! Urǵan eken ǵoı!

---