InfoHub Logo

Kún úlken sáskede baqtashy tabyndy taqyrǵa ıirip tastady da, tarbıǵan qara sheńgeldiń túbine baryp otyrdy.

Býryl taýdyń jalańash jartasynan shańq etken ala búrkittiń úni estildi. Baqtashy balapan izdemekke oıy bir ketti. Sonan soń:

— Men qaıbir qusbegi edim, — dedi.

Sheńgeldiń tikeni kóp, japyraǵy sırek edi. Qaýashaǵy pisip, jel sál yzyń etse, qońyraýsha syńǵyrlap tur. Baqtashy shaqshıǵan kúnnen basyn qorǵalap, pıdjagyn sheship alyp sheńgelge japty. Shashy sıregen tóbesine ǵana jeterlik kóleńke tústi.

Sheńgeldiń túbinen qashyp baryp, ebelektiń astyn panalaǵan kesirtkeniń alqymy búlkildedi. Erte-erte, ertedegi alyp aıdaharlardyń shaıalaǵan urpaǵy baqtashynyń áreketin baǵyp, kirpiksiz kózi tesireıe qaldy.

Baqtashy kenep dorbadan jarty bólke nan, eki shısha shyǵardy. Dorbany tósep, tamaqty ústine qoıdy. Kesirtke bótelkelerdiń kúnge shaǵylysyp jaltyraǵanynan jasqanyp buǵyńqyraı tústi. Bótelkelerdiń biri — aıran, biri — aqyrǵan aq araq edi.

Keshe baqtashy jurttan jalaqysyn jınaǵan. Sıyr bas saıyn aıyna bir som. Qolyna túgel tıse ájeptáýir aqsha. Biraq qolyna túgel tıe bermeıdi. Qaýymdy dattap obaly ne kerek. Kóbi-aq adal aqysyn tap-tuınaqtaı taza beredi. Tek, Qatsha sıaqty qudaıdan bezgenderi bolmasa. Qatsha qaltasynda aqshasy bola tura:

— Áı, Qaltyraýyq, kelesi bazarǵa deıin shydaı tur-áı, jazǵan. Kelesi bazarda kóńimdi satsam da senen qutylarmyn, — deıdi ǵoı kúıdirgende.

Baqtashy sonda baryp:

— Osy qystan bastap jekesheni tastap, kolhozdyń malyna kirmesem be! — deıdi.

Baqtashy araqtyń aq qańyltyr aýzyn ashyp, qyrly stakanǵa ortalaý quıyp, oılanyp biraz otyrdy.

«Buryn osynyń aýzyn súrgishtep qoıar edi».

Qoly ot alǵan traktordyń rýlin ustap otyrǵandaı dir-dir etedi. Sonda qyrly stakandaǵy araq kúzdiń qara sýyǵy terbegen qaq sýyndaı qaltyraıdy. Baqtashy sony baıqap qalyp, kózin tars jumyp, basyn shalqaıta tastap jiberedi...

Ebelek túbindegi kesirtke aldyńǵy eki aıaǵymen jer tirep, zerli moınyn sozyp-sozyp qarady.

Sálden soń Qatshalardyń qorlyǵy umtyla bastaıdy. Tańǵy salqynmen ańyzdaǵy ajyryqqa toıyp alǵan tabyn taqyrda tapjylmaı jatyr.

Baqtashynyń boıy balbyrap, oıy bozbala shaǵyna sapar shegedi. Ómiriniń tátti bir kezi. Táttiniń kóp turmaıtyny sıaqty lezde óte shyqqan bir zaman. Kókireginde kómýli jatqan bir arman. Kómýli jatqan shoqtyń úrlegende qyzarǵanyndaı osyndaıda, oqta-tekte sol bozbala shaǵy bir eles berip ketedi.

Sodan beri de qyryq jyl ótip ketti. Dúnıeden kóp adam attandy, dúnıege kóp adam keldi. Bir kezde konfıskelengen baıdyń boı jetip otyrǵan qyzynyń tusyna baryp óleń aıtqan jas jigit endi qaltyraýyq shal boldy.

Biraq ol qylshyldaǵan jigit kezinde de qaltyraýyq edi. Ómir boıy osy kemistikten azap shegip keledi. Bozanyń bir jorasynda álgi konfıskelengen baıdyń boı jetip otyrǵan qyzynyń tusyna baryp:

Bizdiń aýyl Býryldyń tórinde otyr

Óziń kórgen baıaǵy jerinde otyr.

Shynymenen kóńiliń bizde bolsa

Beý, qudasha, saǵat saıyn kórin de otyr.

Qaraǵym-aı!

Qabaǵyń-aı,

Aq qaǵazdan appaq-aı

Tamaǵyń-aı! —

dep shalqyǵan edi.

Qudasha da qur aýyz emes eken: jeńgesine qosylyp óleńmen jaýap aıtty. Sol shýmaqtyń bári túgel baqtashynyń esinde qalmapty. Esinde qalǵany sońǵy sózi edi.

...Qudajan, qaltyramaı jaıyńa júr...

Jurt sonda qyran kúlki, máz-meıram bolyp edi-aý. Baqtashy kirerge jerdiń tesigin tappaı, boza súzgen taı qara qazanǵa túsip kete jazdap edi. Jubanyshty jurttan tappaı, sol bir ýyttan izdep, isip-kepkenshe ishe berdi. Jalǵyz kempir sheshesi ǵana:

— Jumáli-aý, Jumáli! Qudaıdan tilep alǵan jalǵyzym, seniń qolyńdy qaltyratyp qoıǵan álgi Sádirqul jıen ǵoı. Kishkentaı kúninde asyqqa talasyp talaı uryp eń. Qolyń sodan qaltyraýyq. Onyń nesine qapa bolasyń, — deýshi edi marqum.

Pıjaktyń qos alaqandaı kóleńkesi aýytqyp, baqtashynyń basyna kún tústi. Seldir shashynyń arasynan shyqtaı móltildep shyp-shyp ter shyqty.

— Kelińiz, qudasha, — dedi baqtashy araq quıylǵan qyrly stakandy alǵa usynyp, ornynan tizerlep kóterilgen bolyp. Ebelek túbindegi kesirtke jalt berýge yńǵaılandy. Baqtashynyń kóziniń aldy kilegeılenip jumyla beretin boldy. Endi búkil denesimen ary-beri teńselip, aıat oqyǵan qarıadaı bop otyrǵan soń, qolynyń maıda dirili bilinbeı de ketti.

— Apyr-oı, qudasha, almadyńyz ǵoı!

Qudashada ún joq. Qudasha qazir, budan qyryq jyl burynǵydaı, qudanyń betinen almaıdy. «Qaltyraýyq» dep kemitpeıdi. Tamaǵy «aq qaǵazdan appaq» bop, qyryn qarap kúlimsireıdi. Qypsha beli maıysyp, burymynyń ushyn tarqatyp, qaıtadan órip, arqasynan asyra laqtyryp tastap, kóziniń qıyǵymen taǵy da kúlim qaǵady.

Baqtashy qyrly stakandy tóńkerip tastap, bótelkeni sarqyp quıady.

— Kelińiz, qudasha!

Syı aıaqty bu joly kádimgideı ornynan turyp baryp usynbaq bolady. Kesirtkeniń alqymy búlkildegenin qoıa qoıady. Quıryǵy jyltyń etip, ebelektiń ar jaǵyna ótip baryp, artyna burylyp qaraıdy.

Kesirtkege baqtashy jaqtan qaýip tóne qoıǵan joq. Ol shókelep turyp baryp:

— Apyr-oı, qudasha, — dep qaıtadan bylq etip otyra ketken.

Qaýip basqa jaqtan kele jatqan sıaqty. Tý syrttan at tuıaǵynyń dúbirin esitip, kesirtke taıaý turǵan bir túp tekesaqaldyń arasyna súńgı jóneldi. Kolhozdyń qaraýyly:

— Bul adam ba, jyn ba? — dep biraz turdy. Odan soń baryp, atyn sheńgelge baılap, buqpalap basyp baqtashynyń aldyna shókelep otyra qaldy.

— Alyńyz, qudasha, — dedi baqtashy.

— Kelińiz, quda!

Baqtashy kózin baǵjań etkizip ashyp aldy. Aldynda shynnan adam otyrǵan sıaqty. «Qalpaq pa, oramal ma? Qudashaǵa murt shyǵyp ketken be?»

— Apyr-oı, qudashanyń túri bul sıaqty emes edi ǵoı, — dedi baqtashy daýystap.

Qudashashylyn munyń! Áı, quda! Sıyr qaıda?

— E, báse, Ábdi ohrannık ekensiń ǵoı. Sıyr... sıyr jýsap...

— Bar bol, bar bolǵyr! Tabyn tutas jabylyp júgerini jaıratyp jatyr. Jyn-shaıtanyńmen sóılesip sen otyrsyń. Ne jyn aınaldyrdy!

Tabynnyń jýsap jatqan ornynda pyrdaı bolyp jas japalar ǵana qalypty.

Baqtashy mastyqtan lezde aıyqty.

* * *

Qarasan kelgir! — Baqtashy jýan taıaqty shıirip laqtyrǵanda, eshkibas kók sıyr kózin jumyp tura qaldy. Taıaq tuqyl múıizge saq etti. Kók sıyr basyn shaıqap alyp, júgerini saldyrlata taǵy aralap ketti. Ashtan ólip bara jatqandaı júgeriniń japyraǵyn jalmap, apandaı aýzyna ilingenin qulashtaı tilimen shalyp, ilinbegenin múıizimen qaıyryp, japyryp barady. Attandap Qatsha júr.

— Jaıraǵyr, Qaltyraýyq, jaırat meniń jaıalyqtaı júgerimdi!

Qypsha bel qudashanyń demde baqyraýyq qısyq kempirge aınalyp ketkenin baqtashy moıyndaǵysy kelmeıdi.

«Áı, Qatsha, tiliń o basta-aq ashshy edi-aý. Bári ózgerdi, biraq tiliń sol baıaǵy ýdaı kúıi».

— Qarasan, ıttiń maly!

Baqtashynyń kempiri Jupar kolhozdyń qaraýyly Ábdiniń aıtqan sózine sener-senbesin bilmeı, ernin sylp etkizip, jer qozǵalsa qozǵalmaı, esiktiń aldynda tur.

— O, shoıly, aıaq ishetin qý ádetti qaıdan shyǵaıǵan?! Aıaq sheniń ne teńiń?! Qudashashylyn, shoılynyń! Qudashańmen qatyp qalǵyı!

Jumáli baqtashy sıyrlardy júgeriden áreń aıdap shyǵyp, kolhozdyń kóshesin shandata qýyp kele jatqanda, oǵan shańnyń arasynan «tamaǵy aq qaǵazdan appaq» qudashasy taǵy eles berdi.

---