InfoHub Logo

Bárine kináli apasy. Kókbaıdyń qalaǵa baratynyn estı salysymen, Bókendi sonyń mashınasyna otyrǵyzyp jiberem dep qoldy-aıaqqa turǵyzdy ma: daıyn mashınamen barasyń da, kerek qaǵaz-kitaptaryńdy satyp ala sap, búgin keshke deıin sol mashınamen úıge qaıtyp kelesiń dep qoıar da, qoımady ǵoı.

Bulardyń aýlynan qalaǵa avtobýs kún ara qatynaıtyn. Bókenniń oıy: erteńgi avtobýspen baryp, qalaǵa bir kún qonyp, kitap dúkenderin asyqpaı júrip aralap, jetinshi klastyń barlyq oqý-quraldaryn, sýret salatyn aq tabaq qaǵazdar men jyltyr bloknottar, maıly boıaýlardyń túr-túrlerin izdestirip aýylǵa búrsigúngi avtobýspen qaıtý bolatyn. Biraq ondaıǵa apasy kónýshi me edi, munyń óz betimmen baramyn degenin estigen sátte-aq baj ete qaldy ǵoı.

— Oıbý, kóksheshegim-aı, endi ne dersiń buǵan. Áı, sonda men seni qalaǵa jalǵyz ózińdi qaıtyp qana jiberedi dep oılaısyń, eı, a?! Onda kimniń úıine baryp qonbaqsyń, eı, a?! — degen.

— Qonaq úıi bar ǵoı.

— Oıbaı, endi qaıteıin! Betim-aı, endi ne deıin-aı, buǵan a! Qonaq úıi deı me, eı, mynaý! O, kóksheshek! Júlik bolaıyn degen ǵoı, mynaý! Álden konaq úıshilin, munyń. Osy turǵan jerińde jerge qaǵaıyn ba, a! O, jelkeń qıylǵyr! — dep kesheni basyna kótere oıbaılap kep, boıy ózimen teńesip zińgitteı bop turǵan Bókendi jelkesinen túıip qalǵan.

Apasynyń minezi osy, qaıtersiń. Qyzaraqtaǵan Bóken:

— Qoıshy endi, oıbaılamaı, baramyn ǵoı, jaraıdy,— dedi kúńkildep. Kóziniń astymen tóńirekke qarap edi, kórim bolǵanda kóshede eshkim joq eken, mundaıda ol ózimen birge oqıtyn qyzdar men uldardan qatty qysylatyn. Ásirese kórshi úıdiń qyzy Gýlá kórse birinshi bop mazaqtaıdy ǵoı. Aıtpaqshy, anaý bir kúni geometrıam joq dep tur edi ózi, taǵy qandaı kitaptary joǵyn anyqtap suraı ketse me eken?! Biraq apasynyń kózinshe qalaı barady. «Kóksheshek, ózińdi jarylqap al, áýeli» dep tyıyp tastaýy múmkin.

Bul kóngen soń apasynyń da burq-sarqy birtindep saıabyrlap basylyp sabasyna túsip, endi aqyl aıta sóılegen.

— E, sóıdeseńshi, baǵanadan. Óstip aıtqanǵa kóngen baladan aınalmaısyń ba. O, qulynym, káne, jýynshy.

Ózi balasynyń qolynan ustap júrip sý quıyp, beti-qolyn jýyndyrdy, taza kıimderin: sholaq jeń aq jeıde, qara shalbaryn kıgizdi, buıralanyp turatyn shashyn sýlap-sýlap bir shekesine qaraı jatqyza tarady.

— Qyzǵa uqsap jelke shashyńdy sonsha úrpıtip ósirgeniń-aı, á,— dep qoıdy. Biraq bul joly shashyna urysqan joq. Qarnyń ashady dep bir tostaǵan aıran ishkizdi. Sonan soń jetektegen boıda Kókbaıdyń úıine qaraı júrdi.

Kókbaı esiginiń aldynda, mashınasynyń kapotyn ashyp qoıyp, tońqańdap motoryn shuqylap jatyr eken. Qalaǵa baratyn bolǵan soń kádimgideı bir qabat taza kıimderin kıip apty. Eńkeıgen kezde aq kóıleginiń yshqyry belinen shyǵyp túrilip, búıiri jylt-jylt etedi.

Bóken men apasy kelgen kezde basyn kóterip kózin alarta bir qarady da, jaqtyrmaǵanyn bildirip tisiniń arasynan syzdyqtata shyrt degizip túkirip qoıdy.

— Avtobýspen-aq barmaı ma,— dep kúńk ete qalǵan.

— Já, já, bos bara jatqan mashınańnyń dońǵalaǵyn aıaısyń ba? Sóıleme ári, ádire qalǵyr! — dep Bókenniń apasy oǵan da dúrse qoıa berdi.

Kókbaı — Bókenniń apasymen birge týysqan kisiniń balasy, sondyqtan Bókenniń apasy shyndap ashýlansa, bul Kókbaıdyń shańyn qaǵady aspanǵa. Qazir de nemere inisi birdeńe dep qıqańdamaq bolyp edi, Bókenniń apasy tas-talqan bop, shat-shálegin shyǵardy.

— Óı, jaqsylyǵy basynan aspaıtyn qý!.. Bizdiń kózimiz tiride búıtesińder, biz ólsek qoı, birińe-biriń qara sý bermeıtin kóktemegirler bolasyńdar ǵoı myna túrlerińmen. Tilińdi julyp alaıyn ba, osy, eı, a?! — dep jerde jatqan kók qýraıdy ala umtylǵan.

Kapotqa eńkeıip turamyn dep qany betine shapqan shıkil sary Kókbaı ápkesiniń myna túrinen qatty sasqalaqtap qaldy.

— Oıbaı, ápketaı, aparam dedim ǵoı. Aparam. Bókendi aparmaǵanda áldeqashan súıegi qýrap qalǵan ákemdi kórden turǵyzyp aparady dep pe eń. Boldy endi, boldy,— dep jerge sekirip túsip mashınasyn aınalyp qashty. Eger qashpasa ápkesiniń kók qýraımen salyp jiberetini belgili. Kókshil kózi jyrtıyp lajsyz kúle berdi.— Kel, Bóken-eı, otyrshy bol mashınaǵa. Áıtpese myna doly shesheń basymdy jaryp júrer byltyrǵydaı.

— Jarmaǵanda she, onysy nesi, eı,— dep jýası bastaǵan apasy kóıleginiń qaltasynan (ıá, ıá, Bókenniń apasy kóılegine de qalta tigip alatyn) úsh bes somdyqty alyp Bókenniń qolyna ustatty.

— Kitabyńa da, qaǵazyńa da osy jetedi. Bir somyna túste tamaq ish. Qarnyń ashyp qalmasyn,— dedi táptishtep.

— Ápke, tórt-bes somdy artyǵyraq ber,— dep Kókbaı ázildep ıegin qasyǵan.

— Sandalma ári,— dep apasy onyń qyljaq sózin tyıyp tastady.— Aparǵanyńa aqy alaıyn dep pe eń...

— Áı, osy seniń shesheńniń ashýy jaman-aý, á,— dep Kókbaı basyn shaıqady da, mańdaı tustaǵy aınany ózine qaraı buryp, moınyn sozyp, soǵan qarady.— Qap, saqaldy da ala almadym,— dep ár jerden bir talshyq bop ósken kóse ıegin ysqylady. Onan soń basyndaǵy maı-maı beretkisin julyp tastap, ábden uıysqan, jastyqtyń mamyǵy jabysqan jıren shashyn barbıǵan jýan saýsaqtarymen taraǵyshtap qoıdy.

— Taraǵyń bar ma?

Bóken taraǵyn bergen. Kókbaı endi julǵyshtaı otyryp shashyn tarady da, aınaǵa qaıyra úńilip qoıyp, saýsaǵymen kóziniń aldyn súrtti.

— Endi, mine, qatyp kettik! — dedi mamyq pen shash tutylǵan Bókenniń taraǵyn súrtpesten qaıyryp berip.— Taraq salyp júresiń, óziń molodes ekensiń,— dedi.

Júrip ketti. Kókbaıdyń mashınany qalaı aıdaıtyny belgili ǵoı. Á degennen-aq jyn qýǵandaı quıǵytyp ala jóneldi, aryqty aryq, shuńqyrdy shuńqyr demeıdi. Kóshede júrgen taýyqtar aıaq asty byqpyrt tıgendeı qytqyttap shýlap dóńgelektiń dál astynan jan-jaqqa shashyraǵan balshyqtarsha pyr-pyrlap ushyp jatyr. Kókbaıdyń mashınasyn anandaıdan kórgen jol shetindegi usaq balalar da oıyndaryn dereý toqtatyp munyń ótip ketýin kútip irkilip tur. Myna qyzyqty qara, kósheden kúnine ondaǵan mashına ótkende myńq etip bas kótermeıtin daraqy ıtterge deıin Kókbaıdyń mashınasyna shabalana úrip shyǵyp, biraz jerge dalbaqtap jarysyp baryp qalyp jatyr. Aýyldan shyǵa beristegi shetki úıdiń kóleńkesinen qoldarynda sómkeleri bar eki-úsh adam anadaıdan júgire shyǵyp qol kótergen. Kókbaı olarǵa pysqyryp ta qaraǵan joq, tustarynan zýlatyp óte shyqty.

— Ala ketpeımiz be? — degen Bóken.

— Áı, qoıshy solardy,— dep Kókbaı tyrjyń ete qaldy.— Bazarǵa kisi tasý meniń mindetim emes qoı, avtobýspen barsyn.

Mashına aýyldan shyǵyp tastaq jolǵa túsken. Júz metrdeı júrdi me, júrmedi me, alaq-julaq etip otyrǵan Kókbaı kenet tormozdy basyp qaldy. Bóken alǵa qaraı etpetteı lyqsyp túsip murnyn buzyp ala jazdady. Anadaı jerde joldyń shetindegi bir túp ıt murynnyń tasasynda kóleńkelep otyrǵan áıel adam qapshyq-dorbasyn kóterip, qalyń shóptiń arasymen beri qaraı shyǵa bastaǵan. Kúnniń ystyǵyna qaramastan basyna qyzyl ala oramal tartyp, ústine qyzyl jempir kıip apty. Bóken ony mashınaǵa taıaǵanda tanydy, myna aýyldan eki shaqyrymdaı jerdegi sıyr qorada turatyn baqtashy Máshenniń áıeli Kúlshara eken. Kún qaqtaǵan qara tory júzdi ádemi kelinshek, sál qylılana qaraıtyn qoı kózderi kúlimdep turatyn, ózi sonysymen súıkimdi edi. Bókendi kórip tiksinip qaldy. Qylı kózderi kúlkisinen tyıylyp:

— Ibaı, sıamyz ba?!..— dedi ańtaryla qarap.

Kókbaı Bókenniń kózin ala bere oǵan birdeńe dep ymdaǵandaı boldy da tamaǵyn kenep:

— Sıamyz, otyr. Qalaǵa deıin toqtatatyn mılısıa joq qoı,— dedi.

Sonan soń burynǵysynan da ármen quıǵytyp ala jóneldi. Kúlshara jempiriniń túımelerin aǵytyp, basyndaǵy oramalyn sheshti. Kabına ishine ádemi bir átirdiń ısi tarady.

— Fý, ystyqtap kettim ǵoı,— dep oramalymen betin jelpip qoıdy.— Artyq dońǵalaq alyp shyǵypsyń ǵoı,— dedi onan soń.

— E, qazaqtyń qazaqshylyǵy qalýshy ma edi. Bir jaqqa baramyn deseń birdeńesin qystyryp jiberetin ádeti emes pe, qashannan,— dep Kókbaı qabaǵyn kirjıtti.

Onyń qabaǵyn qalaı kirjıtkenin Bóken aldaǵy kishkene aınadan kórgen. Áńgimeniń ózi jaıly ekenin Bóken túsinip qalmady ma eken degendeı qýystanǵan Kókbaı endi dereý artqy terezeden kýzovqa jalt etip bir qaraǵan boldy da:

— Zıany joq ol dońǵalaqtyń, jata bersin,— dedi.— Bir retin tabamyz ǵoı,— dep jáne qoıdy.

Árıne, túk uqpaıtyndaı Bóken sonsha bir jetesiz aqymaq bala emes, áńgimeniń ózi týrasynda ekenin birden uqqan beti sál dý ete tústi.

— Onyńnyń aýzy qalaı edi, ózi? Berik pe? İshinde jel turýshy ma edi! — dedi Kúlshara.

— Turady ǵoı. Jelimdep tastaımyn ǵoı. Solaı emes pe, Bóken? — dep Kókbaı buǵan kóz qıyǵyn tastap jymyńdaı kúldi.

Bóken úndegen joq. Beti dýyldap miz baqpaǵan kúıi eshtemeni estimegen adamsha urtyn tompaıtyp otyra berdi. Osy Kókbaıdyń mashınasyna otyrǵany úshin ózine-ózi yza bop keledi, osy Kókbaıdyń mashınasyna ákep teligeni úshin apasyna renjidi: «El sıaqty avtobýspen-aq baryp qaıtatyn edim ǵoı, joq jalǵyz barsam meni bir qasqyr jep qoıatyndaı «daıyn mashına, daıyn mashına» dep qoldy-aıaqqa turǵyzdy ma», dep oılady.

Qyrat-qyrat bop sozylyp jatqan keń dala, jol birde yrǵyp dóńge kóteriledi, birde sorǵalap aǵyp aıańǵa túsedi, birde boı sergiter qońyr salqyn samal esse, artynsha kúnsigen ystyq aptap soǵady, dalanyń sáskelik aýasy aýmaly-tókpeli sıaqty. Joldyń eki jaǵy da belýardan keler sarjaǵal tartqan qalyń jýsan, sarsha tamyzdyń shyjǵyrǵan ystyǵyna ábden pisip, samalǵa bastaryn ızektetip bylqyp tur.

— Túnde qalaı jettiń? — dep surady Kúlshara.— Faryńdy so kúıi jaqpaı keldiń be?

— Jaqqam joq.

— Eger shuqanaq birdeńege túsip ketseń qaıter eń?

— Túspeımin ǵoı. Osy kúni ol eki araǵa kózimdi baılap jiberseń, mashınany búlk etkizbeı aıdaıtyn bop aldym,— dedi Kókbaı maqtana kúlip.— Maýbasyń eshteńeni sezgen joq pa?

— Kelsem oıynda túk joq, baıǵusyń, pyryldap uıyqtap jatyr balalardyń qasynda.

— Aıtaryńdy aıtsań da men seni búgin shyǵa almaıdy ǵoı dep oılap em.

— Nege?

— Baıyń jibermeı qoıa ma dep.

— E, so da sóz be eken. Shydasa da sol, shydamasa da sol. Jas ómirimdi qor qylyp sonyń betine qarap ótpekpin be?

Mashına sý orǵan oıdymnan yrǵyp ótken, Kúlshara men Bóken bir-birimen ıyq soǵysyp shorshyp-shorshyp tústi.

— Aqyryn aıdasańshy, mıymyzdy aýzymyzǵa túsire jazdadyń ǵoı,— dedi Kúlshara erkeleı shytynap.

Kókbaı mashına júrisin sál baıaýlatty.

— Baı tappaǵandaı soǵan qaıdan tap bop júrsiń?

— Qalaı deriń bar ma. Buıryq solaı boldy ǵoı,— dedi Kúlshara kúrsinip. Onan soń qyzara tershigen júzin Kókbaıǵa buryp ezý tartty: — Sen áskerge kettiń emes pe.

— Kútýińe bolatyn edi ǵoı. Álde eki jylǵa shydaı almadyń ba? — dep Kókbaı sóz sońyn ázilge burǵan.

— Ras, shydaı almadym,— dep Kúlshara sańqyldaı kúldi. Kenet Bókendi jańa kórgendeı tilin tistep ap, betin shymshylap teris qarap ketti.

— Oıbý, betim-aı, myna balanyń kózinshe aýzymyzǵa kelgendi ottap otyrmyz ǵoı. Uıat-aı! Sen kóktúınek te osy, ne bosa sony sóıleısiń,— dep Kókbaıdy jazǵyra bastady.

— Já, ol bala da endi bir-eki jylda jalaqtap shyǵa keler áli. Estip úırene bersin. Solaı emes pe, Bóken?

Bóken bet-júzi múldem órt shalǵandaı bop lapyldap qyzaryp, qany syrtqa teýip, alǵa qaraǵan kúıi melshıgen de qalǵan. Qatty uıaldy. Ómirinde búıtip uıalmaǵan shyǵar. Terlep ketti. Túý, uıat-aı! Bul Kókbaıda esh pátýa joq-aý.

Bul kezde bular aýyldan uzap shyǵyp Jarbulaqtyń tusyna jetken. Jarbulaq joldan sál qıǵashtaý, tereń jyranyń tabanyndaǵy tastaq qıany jaryp shyǵyp, búlkildep qaınap jatatyn móldir sýly bulaq. Kókbaı mashınasyn toqtatty da jerge túsip, aınala dońǵalaqtaryn teýip kórip, teksergen bolyp, onan soń kapotyn kóterdi, motordy shuqylady.

— Áı, Bóken, sý alyp kelshi,— dedi.

Bóken balonnan jasaǵan rezeńki dorbany alyp, jyrany quldılaı jaǵalap bulaqqa ketti. Jalǵyz aıaq eski súrleýge túsip qalyń buta, borgezdiń ara-arasymen júrgen, ústi-basyn tiken julmalap, álginde ǵana kıip shyqqan taza kıimderiniń biraz úrpe-súrpesin shyǵardy. Jarbulaq kópten adam iz salmaǵandyqtan kózin shóp-shalam basyp bitelip, sýy tartylyp qapty. Súıir tas taýyp alyp, bulaqtyń biraz kózin ashqan boldy, onan balon dorbany uzaq otyryp ázer toltyrdy.

Bóken qaıtyp oralǵanda, bulardyń mashınasynyń qasynda taǵy bir mashına tur eken. Osy aýyldyń mashınasy, shoferi Ábiltaı degen táshtek qara jigit, tańqyldap saldyr-gúldir sóılep júr.

— Áı, Bóken, tez bassańshy aıaǵyńdy! — dep qoıady dál bir Bóken sýdy sonyń mashınasyna ákele jatqandaı-aq.

Órge qaraı tez júrem dep biraz alqynyp qalǵan Bóken sý toly dorbany Kókbaıǵa ákep ustatqan. Ol kerenaý qımyldap baryp radıatoryna sylqyldata biraz sý quıǵan boldy, biraq Bókenniń baıqaǵany: radıatorda sý onsyz da toly eken, sondyqtan quıǵan sýy laqyldap jerge tógilip turdy.

— Áı, Ábiltaı, má saǵan da jeterlik sý qaldy,— dep álden soń so kúıi sý toly dorbany Ábiltaıǵa usyndy.

Bókenniń ábden yzasy keldi. Kókbaıdyń myna qylyǵy oǵan mazaq sıaqty bop kórindi. Sonda muny sýǵa nemenesin jumsaǵan. Kúlshara kabınadan túsip muny óz ornyna ortaǵa jibermek bolǵan, Bóken:

— Joq, men shetten otyram,— dep dúńk ete qaldy.

Sóıtti de ózi shetten otyryp, Kókbaıǵa degen yzasyn mashınadan alǵysy kelgendeı kabına esigin bar pármenimen sart etkizip qatty japty.

— Aqyryn, eı! — dedi kapotty japqan Kókbaı kózin alartyp.

Taǵy júrip ketti. Ábiltaı sońdaryna biraz jer ilese júrip keldi de, qumǵa baratyn jol aıyryǵyna jetkende qoshtasý belgisi retinde sıgnalyn berip burylyp ketti. Kókbaı da sıgnalyn basyp, qolyn kóterip qoshtasty.

— Qaıdan sap ete tústi, ózi? — dedi Kúlshara.

— Tipten bilmeımin. Álginde biz aýyldan shyqqanda, oıynda túk joq, garajda turǵan. Qarasy óshti me, ózi, ıttiń,— dep Kókbaı mashınasyn ilbite júrgizdi de kabınadan basyn shyǵaryp, Ábiltaı ketken jaqqa qarady. Onan soń jyldamdyq rychagin birneshe qabat almastyryp tyr-tyr etkizgen, mashına júrisi sekek-sekek bop ketti.

— Óı, mynaǵan ne bop qaldy! — dep dereý joldan shyǵaryp, anadaı jerge buryp áketti. Mashınany toqtatty. Aınaǵa qarap bet-aýzyn alaqanymen yspalap qoıdy da, shylym tutatty, jymıa kúlip Kúlsharaǵa qarady.

— Iá,— dedi astarly maǵynamen.

— En teımizis? — dep Kúlshara sózderdi teris aınaldyryp sóılep qaqpaqylǵa kóshken.

— Meıminbil,— dep kúldi Kókbaı.— Qoı túselik. Men mashınanyń motoryn taǵy bir tekserip alaıyn.

Úsheýi de jerge tústi. Kókbaı taǵy da motordy shuqylaýǵa kiristi. Kúlshara Kókbaıdyń kúrtesin ala shyǵyp kógaldaý jerge baryp sony tósenip otyrdy. Bóken bolsa uzyn jýsandardy túbinen syndyryp jınap ózinshe ermek ete bastaǵan.

— Oıbý, on ekinshi kiltim joq qoı,— dedi kenet Kókbaı sanyn bir soǵyp.— Qap áttegen-aı, jańaǵy jerde túsip qalǵan ǵoı. Qap! Endi qaıttim! Áı, Bóken alys uzaǵamyz joq qoı, myna tóbeniń asty ǵana. Jańaǵy jerge baryp qarap kele qoıshy.

Bóken tilalǵysh ádetimen shynymen barmaq bop keıin qaraı júre tústi de, kenet oıyna álgindegi Kókbaıdyń sýǵa jumsaǵan qylyǵy túsip irkilip qaldy.

— Barsań óziń bar, áıtpese seniń eshqandaı da kiltiń túsken joq,— dedi tóbeden urǵandaı.

— Eı, men saǵan úlken basymmen adam sıaqty aıtyp turmyn ǵoı.

— Barmaımyn.

— Ákem-aı, mynaý bir tilazar bala ǵoı,— dep Kúlshara ernin sylp degizdi. Kókbaı ekeýi ańtarylǵan keıippen bir-birine qarady.

— Onda sen baryp kelshi, Kúlshara,— dedi Kókbaı aqyry.

— Baraıyn, turamyz ba endi osy aıdalada sen bar da, men bar dep kerildesip.

Kúlshara ornynan turyp ketýge yńǵaılandy.

— Lesińke be? — dedi taǵy da qaqpaqyldap.

— Lemke tyńnanar,— dedi Kókbaı.

Bóken myna ekeýiniń myna qylyǵynan tipten órtenerdeı bop kúıip ketti, boıyn býnaǵan qorlyq-yzadan jarylardaı halde tur.

Kúlshara býyn-býyndaryn sánmen sytyrlatyp, maıpańdaı basyp birese belin ustap, birese oramal shytyn qaıta tartyp moınyn eki jaǵyna kezek-kezek kerbezdene qısaıtyp tóbeni asyp ketti. Kókbaı ary-beri sıpaqtap mashınany aınalyp júrdi de qoıdy, álden ýaqytta shydamy taýsylǵandaı:

— Áı, álgi qatyn taba alar ma eken sony. Qoı, ózim barmasam bolmas,— dep keıin burylyp jolǵa tústi.

Bóken onyń sońynan ilesken.

— Sen qaıda barasyń?

— Kilt izdeýge men de baram.

— Álginde barmaı qoıyp eń ǵoı.

Bóken úndegen joq, ilesip júre túst|.

— Áı, sen anaý mashınany qara. Ári-beri ótkender birdeńesin qaǵyp ketip júrmesin.

Sóıdedi de Kókbaı jedeldete júrgen.

Bóken de júrisin tezdetti.

— Áı, qal deımin.

— Qalmaımyn.

— Tfý! Mynaý bir aqymaq qoı! — dep Kókbaı endi kúıip-pisti.

Óstip ekeýi qajaqtasqan boıda dóń ústine shyqqan. Kúlshara anadaı jerde sál oıańdaý tasada beri qarap tur eken. Álgindegi mashına toqtaǵan Jarbulaqtyń tusy sonaý alysta qalypty.

— Kilti qurysyn, júr endi, joldan qalmaıyq! — dedi Kókbaı daýystap. Onan soń Bókenge kókshil kózi sheldene qyzaryp tónip keldi de: — Jelkeńdi qıaıyn ba, osy,— dedi sybyrlaı kijinip.

Bóken de miz baqpastan odan kózin taıdyrǵan joq, «qıyp kórshi» degendeı qaısarlanyp turyp aldy.

Mashınanyń synǵan túgi de joq eken, burynǵysynsha zaýlap júrip ketti.

Endi úsheýi de únsiz edi. Kókbaı bolsa ashýly, Kúlsharanyń da qabaǵy salyńqy, Bókenge kóziniń astymen ǵana qarap qoıady, tisi aýyrǵan adamdaı kirjıe shytynady, al Bóken bolsa shıryǵyp alǵan, yzaqorlanyp keledi.

Sálden keıin oıqy-shoıqy tas joldan shyǵyp, aýdan-aralyq úlken jolǵa kep túsken, aınadaı jaltyraǵan asfált ústimen mashına syrǵı jóneldi, álgindegi tars-turs selkil maıda jumsaq dirilge aýysty.

Úlken joldyń ústi aǵylǵan mashına eken. Kóbisi astyq tıegen úlken ZIL-der, sońdarynda tirkemeleri bar, qarsy kele jatqandarynda jolǵa syımaıtyndaı, tapap ketetindeı bop kórinedi de qastarynan zý-zý etip daýyldy ekpinderimen aýdaryp keterdeı bop óte shyǵady.

— Osyndaı mashınanyń sý jańasyn bir jyl aıdar ma edim, shirkin! — dedi Kókbaı kenet.

— E, bizdiń aýylda bar emes pe, mundaı mashınalar,— degen Kúlshara.

— Bar ǵoı, biraq álgi bastyqtyń men degende ıt jyny ustap qalady emes pe. Talaı ret surap bardym aldyna, bir jyl aıdaıynshy dep, bermeıdi. Soǵan eregeskende, myna, aýdandaǵy avtokolonnaǵa ketip qalaıyn dep te talaı oılaǵam, apam kónbedi ǵoı: «El-jurttan bezip qaıda barmaqpyz»,— dep qıa bastyrmaıdy.

— E, qoıshy, sen de... apańdiki durys. Bastyqqa eregesem dep, rasynda da aýyldan ketpeksiń be?

— Kelip turam ǵoı,— dedi Kókbaı buǵan kóz qıyǵymen kúlimsireı qarap.

— Qoıshy, sonda da.

Kókbaı qarqyldap kúlip jiberdi.

— Jaı aıtam. Ketpeımin ǵoı,— dedi onan soń. Oń qolymen Kúlsharany qushaqtap, sál arqasynan qaqqan.

— Já, myna, Bókennen uıalsańshy,— dedi Kúlshara aıaq asty tálimsı qap.

Óı, qoıshy sony,— dedi Kókbaı renishi men yzasyn ja- syra almaı.

«Qoısań qoı»,— dep ishteı tistesken Bóken de basyn syrtqa buryp tomsyraıyp otyryp aldy. Alysta munarǵa batyp taý silemderi kórinedi. Jerdiń sheti sol taý silemderimen shekteletin sıaqty, aspan kúmbezi de sol taýlardyń syrtyn orap kómkerilip turǵandaı Áser etedi. Eger geografıadan oqymaǵan bolsa Bóken de qazir ertedegi adamdarǵa uqsap: «Mynaý jalpaq jazyq jerdiń bir sheti sonaý taý silemderimen baryp shekteletin bolar» dep oılar edi. Óıtkeni osylaı jaı qaraǵandaǵy alar áseri solaı ǵoı. Sondyqtan geografıany bilmegen burynǵy adamdardy áste kinálaýǵa bolmaıdy. «Áı, osy bizdiń Kókbaı da geografıany bilmeıdi-aý»...

— Osy men asfált jolda júre almaımyn, uıqym keledi,— dedi álden ýaqytta Kókbaı esinep.

«Saǵan salsa so aýyldyń kóshesin shýlatyp, oı-shuqyryn túgendep júrý ǵoı,— dep qoıdy Bóken oǵan ishteı qıtyǵa.— Taǵy da ózi aýdanǵa avtokolonnaǵa keteıin dep edim deıdi. Sendeıdi avtokolonna qaıtpek».

Ystyq jel qarsy aldarynan jalynsha sharpyp tur.

Úsheýi de pysynap, tership mazalary ketip maýjyraı bastady. Kúlshara átir ıisi ańqyǵan oramalymen damyl-damyl jelpine bergen, áýelde tanaýyn qytyqtap súıkimdi kóringen ıis qazir Bókenniń ıt jynyna tıip keledi. Jaqtyrmaǵanyn sezdirip sholaq tanaýyn tyrjıtyp qoıdy. «Osyndaı áıeldiń jaǵynǵan átiri qaıbir taza deısiń. Apam aıtatyndaı ushynyp aýyryp qalmasam jarar edi».

— Qazaq degen osy endi,— dedi Kókbaı úzilgen bir áńgimesin jalǵaǵandaı.

— Bári sol,— dedi Kúlshara da ony qostap.

«Pah, shirkin, ekeýiń ońyp tursyń».

Alystan kók-jasylǵa oranǵan qala da kórindi. Qalyń aǵash arasynan ár-ár jerden qabatty bıik úıleri aǵarańdaıdy.

— Myna Kóktalǵa sýǵa túsip, jýynyp-shaıynyp, salqyndap alaıyq,— dedi kenet Kókbaı. Sóıtti de ózi mashınasyn joldan shyǵaryp, aldaǵy bıik kópirdiń joǵarǵy jaǵyna qaraı burdy. Qalyń ósken shilik taldyń arasynan ótip ıirile aqqan kók aıdyn ózenniń jaǵasyna kep toqtady. Ózi birinshi bop jerge sekirip túsip kerilip-sozylyp, qol-aıaǵyn sermep jattyǵýlar jasap, ózenniń tereńdeý-aý degen tusyna baryp qumdaýyt qabaqtyń ústine sheshine bastady.

— Áı, Bóken, ekeýmiz myna jerge shomylaıyq, beri kel,— dedi kóńildene daýystap.

Kúlshara ún-túnsiz bulardan bólektenip, qalyńdaý ósken shiliktiń arasyna qaraı ketti.

Kókbaıdyń qasyna kep, Bóken de sheshindi. Onan soń ekeýi qatar tura qap, móp-móldir bop tynyq aǵyp jatqan sýǵa kúmp-kúmp berdi. Muzdaı sýǵa eki-úsh retten súńgip alǵannan keıin ekeýi de deneleri qus ettenip dirdektep jaǵaǵa shyqty da, qumdaýyt jerge qatarlasyp jata ketti.

— Rahat, á?! — dedi tisiniń arasynan shyrt etkizip túkirip qoıǵan Kókbaı.

Bóken basyn ızedi.

— Qozǵalmaı jat, qazir tez jylynasyń,— dep Kókbaı ystyq qumdy qos qoldap kósip-kósip aldy da Bókenniń arqasyna úıdi. Sýyq sýdan keıin denesin ystyq qum túıirshikteri qaryǵan Bóken syqylyqtap kúlip jiberdi.

— Jaqsy ma, eken?!

— Iá. Qytyqty keltiredi. Kel, endi men seniń arqańa úıeıin.

Endi Kókbaı etpetinen jatty da, Bóken onyń arqasyna qum úıe bastady.

— Oı, óı, kúıgizip ketti... Oı... ystyǵyn-aı,— dep Kókbaı shydamsyzdanyp yrshyp-yrshyp túsken. Bóken ishegi túıilerdeı kúlkige batty da qaldy.

Óstip ekeýi álgindegi arazdyqtaryn umytyp biraz ýaqyt oıynǵa kirisken.

— Arǵy jaǵaǵa júzip óte alasyń ba? — degen Bóken.

— Bul ózeniń maǵan sóz emes,— dedi Kókbaı ústiniń qumyn qaqqylaı turyp.— Áskerde men kádimgi ataqty Don ózeninen de júzip ótkem. Eni bir tórt júz metrdeı bolady-aý deımin.

— Soq ótirikti.

— Ras aıtam. Senbeseń myna Kóktaldy dem almastan on shaqty ret júzip ótip kórseteıin.

— Kórset.

Kókbaı irkilgen joq, sýǵa sekirip kep qoıyp ketti de, arǵy jaǵaǵa qaraı syp-syp etip maltı jóneldi. Basyn qaqaıtyp sýda júzetin jylan sıaqty keýdesi sýdyń betinde barady, arǵy jaǵaǵa jete bere jalt burylyp keıin qaraı qaıtty. Adam qyzyǵardaı sán, jep-jeńil maltıdy eken. Bóken oǵan qyzyǵa da súısine qarap qapty. Bergi jaǵaǵa jetken soń Kókbaı sýdan shyqty.

— Túý, sýyǵyn-aı! Taýdyń sýy emes pe, súıegimnen ótip ketti ǵoı,— dedi dirdektep.— Donnyń sýy jyp-jyly ǵoı, onyń ústine aǵysy da mundaı qatty emes.

— Jaqsy maltıdy ekensiń, senemin,— dedi Bóken.

Kókbaı qum ústine aýnap ketti de, Bóken ony jylytpaq bop ústine qum úıýge kiristi.

— Brr-r!..— dep qoıady Kókbaı. Sál jatty da, qaıtadan ushyp turyp álgindegi Kúlshara ketken qalyń shilik arasyna qaraı júgire jóneldi.

— Paı, paı, sheshingende qandaı ádemisiń, eı! Appaq ekensiń-aý! — dep tańdana daýystaǵany estilgen.

Kúlshara shyńǵyryp jiberdi, artynsha kúmp etip sýǵa túskeni estildi.

— Uıatsyz, onysy nesi, sýǵa túsip jatqan áıeldiń qasyna kelmegin,— dedi onan soń ashýly únmen.

— Ýaı, menen uıalasyń ba?

— E, uıalmaǵanda she? Nemene meni uıaty joq dep pe eń?! O nesi, eı! Ket, káne! Tońyp bara jatyrmyn, sýdan shyǵam. Ket, deımin!..

Kókbaı shilik arasynan sólbireıe shyǵyp Bókenniń qasyna kep otyrdy. Endi ekeýi de ún-túnsiz kúnge biraz qaqtaldy da, onan soń jýynyp-shaıynyp kıinýge kiristi.

Qalaǵa bular kelgende kún túske taıap qalǵan. Kire beris kóshedegi avtobýstyń alǵashqy aıaldamasynda Kókbaı mashınasyn toqtatyp Kúlshara men Bókendi túsirip qaldyrdy da, ózi qalanyń basqa shetindegi motor jóndeý zavodyna ketti. Saǵat úshte bazardyń aldynda kezdespek bop kelisti. Endi Kúlshara aıaq asty Bókendi ish tartyp «Bókentaı, Bókentaı» dep múláıimsı qalǵan.

— Bókentaı, sen qalany jaqsy bilesiń ǵoı, meni qasyńnan tastamashy,— degen jalyna sóılep.— Áıtpese men adasyp ketem.

Bóken úndegen joq. «Basqaǵa Bókentaı bolsam da dál saǵan Bókentaı emespin», dedi ishteı qıtyǵyp. Kóp kúttirgen joq, avtobýs tez keldi. Kúlshara Bókenniń eteginen ustaǵandaı jarmasyp birge otyrǵan.

— Bókentaı, eń áýeli, álgi altyn saqına satylatyn dúkenge baraıyqshy,— dedi sambyrlaı sóılep.

Avtobýs ishindegiler endi tegis burylyp bul ekeýine qaraı qalǵan. Keıbireýleri jymyńdaı kúlip bastaryn shaıqaıdy, Kúlsharanyń sózine tańdanǵandary ma, álde ústindegi olpy-solpy kıimin ersi kórgenderi me — belgisiz. Avtobýstyń art jaǵynda turǵan Bóken quralpylas súp-súıkimdi eki qyz jyrtań-jyrtań al kúlsin kelip, kezek-kezek Kúlsharaǵa qarap alady da, birin-biri túrtpektep kep kúledi. Bóken jerge kirerdeı bop qysylyp, namystanyp tur. Kúlsharadan qalaı qutylýdyń amalyn izdedi. Avtobýs úshinshi aıaldamada toqtap, endi qozǵala bergen kezde atyp syrtqa shyǵyp, túsip qaldy. «Ýh, qutyldym ba, áıteýir» Endi kelesi basqa avtobýsqa minip kitap dúkenine barýym kerek dep túıgen. Osy sát álgi júrip ketken avtobýs anadaı jerge baryp shıq etip toqtaı qaldy da, artqy esigi ashyldy. Kúlshara shyqty qapshyq, dorbasyn kóterip.

— Áı, Bókentaı, meni tastap ketpegiń ne?! — dedi daýystap.

«Oı, masqara-aı» Bóken uıattan órtenip kete jazdady. Avtobýstyń artqy terezesinen álgi eki qyzdyń áınekke jabysa qap jyrtaqtaǵan túrleri kórinip barady. «Túý...»

— Bókentaı, bazarǵa keldik pe, biz? — degen Kúlshara qannen-qapersiz qasyna taıap.

— Joq,— dedi teris aınalǵan Bóken.— Men bazarǵa barmaımyn, kitap dúkenine baram.

— A. Qap, onda men beker túsip qaldym ǵoı jańaǵy avtobýstan,— dep ókindi Kúlshara.

«Bókentaı deıdi ǵoı taǵy da»,— dedi yza bolǵan Bóken.

Taǵy bir avtobýs kep toqtaǵan.

— Mine, mynaý bazarǵa barady,— dedi Bóken kúńk etip.

Kúlshara soǵan otyryp ketti. Jalǵyz qalǵan Bóken ıyǵynan aýyr júk túskendeı arqa-basy keńip jadyrap qaldy.

Bóken qalada adaspaıdy, buryn apasymen talaı ret kelip barlyq dúkenderdi aralap, bazar bazarlap qaıtyp júretin. Endi ol kelesi avtobýsqa minip, ortalyq kitap dúkeniniń aldynan tústi. Oqýlyqtar satylatyn bólimde biraz adam bar eken, kezekke turyp jarty saǵattyń ishinde ózine kerekti kitaptardyń birtalaıyn satyp aldy. Gýláǵa geometrıa aldy, onan soń sýret salatyn maıly boıaýlar, jyltyr bloknottar satyp aldy, tek aq tabaq qaǵazdar tabylmady. Bir balmuzdaq alyp jedi, gazdy sý ishti. Raqat! Qalanyń bir jaqsysy osy — aqshań bolsa bárin de satyp jeýińe bolady.

Bazardyń shetindegi mata dúkenine kirgen, basy aınalyp ketti, kózdiń jaýyn alǵan neshe túrli matalar shubatyla ilinipti. Shirkin, aqshasy kóp bolyp, apasyna bir jaqsy kóılektik zat alyp qaıtsa! Qazir qaltasynda nebári alty-aq som aqshasy qaldy. Oǵan ne keledi. «Bálem, erjetip aqsha tabaıyn, sol kezde bolsyn. Apama mynaý matadan bir kóılek, anaý matadan bir kóılek... O, áne bireýi tipti ádemi eken, odan bir kóılek, myna jasyl gúldiden bir kóılek... áıteýir osyndaǵy jaqsy matanyń bárinen bir-bir kóılek satyp alarmyn-aý,— dep armandady.

Mata dúkeninen shyǵyp, sharýashylyq dúkenine kirgen: týý, tizilip jatqan qulyptardyń kóbin-aı, neshe túrli ǵoı, al anaý vıtrınadaǵy zattardyń kóbisiniń nege kerek ekenin Bóken bilmeıdi eken; tek balta, tyrma, asha, kúrekterdi ǵana biledi; áneý kishkentaı kúrektiń basynyń súıkimdisin qarashy, ózi arzan eken, satyp ala keter me edi. «Joq, qazir emes, qaıtarda bolsyn».

Bul dúkennen shyqqanda murnyna jas sorpanyń ańqyǵan ıisi keldi. Sol-aq eken, júregi sazyp, qarny ashyp sala berdi. Sorpa ıisi anadaı jerdegi ashanadan kelip tur. Endi Bóken oılanbastan solaı qaraı tartty.

Ashana ishi halyqqa toly eken. Tamaq beretin jerge baryp kezekke turǵany sol edi, «Bókentaı, Bókentaı!» — dep shaqyrǵan Kúlsharanyń daýsy estildi. Aldyńǵy qatarda tamaq alyp tur eken.

— Beri kel, bol tez, mine, saǵan da alyp turmyn,— dep qoıar da qoıar emes. Bul qozǵala qoımap edi, tóńireginde turǵandar tegis:

— Áı, bala, seni shaqyryp tur ǵoı!

— Uıalma bar, alǵa ót, ápkeń shaqyryp tur!

— Joldastar, myna balany ápkesine qaraı ótkizip jiberińdershi, ózi tym uıalshaq neme eken.

— Aýyl balasy emes pe, jasyq keledi,— desip keý-keýlesip, muny eriksiz alǵa qaraı lyqsyta ıterip, Kúlsharanyń qasyna ótkizip jibergen.

— Bókentaı, sen ne jeısiń, káne, sıyrdyń eti degen soń men mynaý qýyrdaǵynan alyp turmyn,— dedi Kúlshara buǵan sybyrlaı sóılep.

— Men de sodan jeıin,— dedi Bóken mińgirlep.

Oǵan qosa Bókenge kapýsta sorpa — shı aldy, eki stakannan sháı, tátti toqashtardy ekeýlep kóterip ashananyń túkpir jaǵyndaǵy bosaǵan orynǵa baryp jaıǵasa otyryp, tamaqtanýǵa kiristi. Óziniń tamaǵy úshin Bóken Kúlsharaǵa bir som berip edi, anaý almaı qoıdy.

— Qoıshy ári, qalanyń adamdary qusap o nesi! Bir aýyldan birge kelip otyryp birdi-jarym tıyn-tebendi sanasqanymyz uıat emes pe,— dep sógip tastady tipti.

Bóken birinshisin de, ekinshisin de terlep-tepship otyryp soǵyp jep aldy, ystyq sháıden bir-eki urttady da ishpeı qoıdy.

— Qazir dalaǵa shyqqan soń gazdy sý ishemin,— dedi.

Onyń esesine qýyrdaqty onsha súısinip jeı almaǵan Kúlshara úsh stakan sháıdi de ysqyrtty. Dál aýylda óz úıinde otyrǵandaı-aq sel-sel terlep, oramalymen mańdaıyn súrtip qoıady.

— Tamaǵynan ushynyp qalam ba dep qorqam, qansha degenmen bul jerde shoshqanyń etin de pisiredi ǵoı,— deıdi.

Tamaqtan keıin ekeýi tysqa shyǵyp, ashananyń aldyndaǵy aǵashtyń kóleńkesinde biraz salqyndap otyrdy. Bóken áınekti býdkaǵa baryp eki stakan gazdy sý simirip aldy. Endi ekeýiniń de kóńilderi hosh, ary-beri ótken qala adamdaryna, olardyń neshe túrli kıim kıisterine qaraıdy. Asa qysqa etekti kóılek kıgen áıelder ótkende Kúlshara betin shymshylap syqylyqtap kep kúledi, al Bóken bolsa ondaı áıelderge qaraýǵa uıalyp teris burylyp ketedi. Osylaısha ekeýi jarty saǵattaı demalyp, onan soń taǵy da dúkender aralady.

Saǵat úshte bular bazardyń aldyna shyqqan, Kókbaı da ýádesinde turyp kele qaldy. Bar sharýasyn tyndyrypty, bulardan ne bitirgenderin surap jatyr. Bókenniń kitaptaryn kórip: «Molodes!» dep qoıdy. Kúlshara da alǵan zattaryn kórsetken, tek tigýli daıyn kóılek ala almapty.

— Tipti qalaı alarymdy bilmeı qoıdym. Dúkenniń ishinde kıip kórińiz deıdi, onda qalaı sheshinbekpin. Seni kúttim, óziń alyp bershi,— dedi.

— Júr, onda men seni arnaıy áıelder kıimi satylatyn dúkenge alyp baryp qaıtaıyn,— dedi Kókbaı.— Al sen Bóken, biz qaıtyp kelgenshe dúkenderdi aralaı tur. Biz týra saǵat beste kelemiz, osy araǵa.

— Maqul.

Jalǵyz qalǵan Bóken asyqpaı júrip bazar aralady. Apasyna ala barýǵa kepken órikten jáne meıizden satyp aldy. Onan soń eki balmuzdaq satyp alyp, bazar qaqpasynyń aldyndaǵy kóleńkede turǵan oryndyqqa kep otyryp, birin qasyna qoıyp, birin jeýge kiristi. Áýelide asap-asap jegen, tisi syrqyrap ketti, tipti óńeshine deıin muzdaı jóneldi. Degenmen, ekinshisin asyqpaı jeý úshin birinshisin tezirek qylǵyta asyǵa jeýge týra keldi. Al ekinshi balmuzdaqty asyqpaı tilimen jalaı otyryp, dámin ala tamsana jedi.

Kókbaılar aıtqanyndaı týra saǵat beste qaıtqan joq, bes jarymda da qaıtpady, altyǵa taman ázer keldi. Mine, ǵajap! Mashınadan túsken Kúlsharany Bóken tipti tanymaı qaldy. Qalasha ádemi kıingen sulý kelinshek aqsıa kúlip qarap kele jatyr.

— Bókentaı, kóılegim qalaı? — dedi. Ózi uıalshaqtap qyzaryp ketken.

— O-o, keremet ekensiz! — dedi Bóken ishegin tarta tańdanyp. Kúlsharanyń aldy-artyna shyǵyp súısine qarap qalǵan.

— Jańa kıimdi tazalanyp kıeıin dep jańa jolda monshaǵa túskenbiz, sodan keshigip qaldyq.

Kókbaı bularǵa burylmastan shashtarazǵa kirip ketken, ol shyqqansha Kúlshara men Bókenniń kútýlerine týra keldi. Bóken baryp taǵy eki balmuzdaq satyp ákep, birin Kúlsharaǵa berdi. Endi ekeýi oryndyqqa qatarlasa otyryp balmuzdaq jeı bastady.

— Bókentaı, osy Kókbaı aǵań qandaı jigit ózi? — dep suraǵan Kúlshara.

— Qandaıy qalaı? — dedi túsinbegen Bóken.

— Jaqsy ma, álde jaman ba, deımin.

— Á-á, jıen aǵam bolsa da shynymdy aıtaıyn, jyndy ǵoı,— dedi Bóken aǵynan jarylyp.

— Qoıshy, Bókentaı, jyndysy nesi.

— Ras aıtam.

— E, onda sen naǵyz jyndyny kórmegen ekensiń,— dedi Kúlshara kúrsine sóılep.— Meniń kúıeýim Máshenniń ishken kezin kórseń...

— Kórgem talaı ret. Dúkenniń aldynda turyp iship ap, onan soń atyn borbaılaı sabap ákesi ólgendeı kósheni boılaı shabatyn.

— Áne, shyn jyndy dep sony aıt.

Osy mezette shashyn qıdyryp bolyp syrtqa shyqqan Kókbaı: «Al kettik!» — degen bulardy qolyn sermeı shaqyryp. Bókenniń baıqaǵany erteńgisin mamyq jabysyp, kiri battasqan Kókbaıdyń shashy jyp-jyltyr bop taralyp qapty. Shashynyń arasynan quıqasyna deıin appaq bop kórinedi. Monshaǵa túskeni bilinip tur.

Qaladan shyqqansha Bóken mashınanyń ústine shyǵyp otyrǵan, onan soń qaıtadan kabınaǵa aýysty.

Keshke qaraı kúnniń aptaby qaıtyp, qarsy aldynan qońyr salqyn samal soqty. Asfált jolmen zaýlaǵan mashınanyń kóleńkesi alǵa qaraı uzara túsedi.

Qaladan úsh shaqyrymdaı shyqqan soń, Kókbaı asfálttan burylyp dalanyń borpyldaq qara jolyna tústi. Bir kezderi qaladan bulardyń aýylyna týra qatynaıtyn tóte jol edi bul. Búginde arba jekken birdi-jarym jolaýshylar bolmasa, shań-topyraǵynan qashyp mashınamen eshkim júrmeıtin.

— Baǵanaǵy úlken jolmen bizdiń aýylǵa deıin seksen shaqyrym, al myna jol alpys shaqyrymdaı ǵana,— dedi Kókbaı Kúlsharaǵa túsindirgendeı.— Onyń ústine bul jol týra senderdiń sıyr qoralaryńnyń janynan ótedi, seni joldan túsirip ketýge de jaqsy.

— Meıliń, óziń bil. Tipti eshqaıda túsirmeı alyp ketseń de erkińdemin ǵoı,— dedi Kúlshara syńǵyrlaı kúlip.

Shańy burqyraǵan oıqy-shoıqy qara jolǵa túsken soń mashına ızektegen búlkil júriske aýysqan, Kókbaı da endi asfált ústindegi shıryqqan kúıinen bosańsyp, qol-aıaǵy jazylyp, arqasy keńip sala berdi, kókshil kózinde qýaqy kúlki oınap jylt-jylt etip tóńirekke shúıile qarap qoıady. Barankany sol qolymen ustap otyryp oń qolyn Kúlsharanyń myqynyna qaraı júgirtken, oqystan qytyǵy kelgen bolý kerek Kúlshara búıirine biz suǵyp alǵandaı shorshyp tústi: «Hı-hı-hı-hı...» dep syqylyqtap ketti, onan soń: «kóktúınek, onysy nesi, uıat emes pe»,— dep burtańdaǵan boldy. Osy sát joldy kóldeneń kesip ótken aryq kezdesip qap, Kókbaı kolyn eriksiz tartyp alyp, mashına júrisin kilt baıaýlatqan, arttarynan ilesken qalyń shań lap etip kep ózderin basyp qaldy. Ekeýi de ómirinde mundaı shań kórmegendeı «Fý-fýlasyp» birazǵa deıin óp-ótirik pysqyrynyp-túshkirinýmen boldy.

Bulardyń áldeqandaı bolǵan myna túrlerine Bókenniń kúlkisi keldi. Endi ol bularǵa qaramaýǵa, sózderine múlde qulaq túrmeýge bekinip basyn kabınadan shyǵara otyrǵan.

Úlp etken jeli joq oıly-qyrly jýsandy dala tym-tyrys, dóńes-tóbelerdiń biri — taqıaǵa uqsap domalanyp, biri — shógerilgen túıeshe órkesh-órkesh bolyp, endi biri — tóńkerýli súıir qaıyq sıaqty sozyla teńkıip keıindep qalyp jatyr. Myna qyzyqty qara: jolǵa taıaý tóbeshikter mashınadan keıindep artqa qaraı jyljysa odan áridegi alysyraq tóbeler mashınamen jarysyp alǵa qaraı jyljıtyn sıaqty: mashına qattyraq júrgen kezde álgi eki aralyq ilgeri-keıindi úıirile jyljyp basty aınaldyratyndaı.

Mashına belden bel asady, keshkirgen kúnniń qyzǵylt sáýlesi sońdarynan qalmaı ilese qýady. Mashına qashyp keledi de, kún sáýlesi qýyp keledi. Alaıda mashına ilgeri jyljyǵan saıyn kún sáýlesi qýa berýge sharshaǵandaı keıindeı túsetin sıaqty. Birtindep dala keıpi qara kóleńke tartyp, kún sáýlesi tek bıik tóbelerdiń basynda ǵana qaldy. Jol sondaı bir bıik tóbeni belinen basyp ótip, endi eńiske burylǵan, mashına tómen qaraı juldyzdaı sorǵalap aǵa jóneldi, sol kezde kúnniń sońǵy sáýlesi de ǵaıyp bolǵan edi. Bóken basyn ishke tartyp túzelip otyrǵan.

— Jol ortasyna keldik,— dedi Kókbaı. Ózi yńyldap ándetip qoıyp oń qolyn so baǵanaǵysyndaı Kúlsharanyń myqynyna júgirtip otyr eken. Kúlshara bolsa úırengen sıaqty, shorshymaıdy da, qymsynbaıdy da, Kókbaıǵa qaraı tyǵyla túsip dál bir kishkentaı balasha tilin saqaýlandyryp, sholjańdap erkeleı sóıleıdi:

— Sý iskim keldi. Sóldedim,— deıdi.

— Qazir, qazir, sál shyda, anaý bókterde bulaq bar,— deıdi Kókbaı.

Ymyrt shapaǵy solǵyndap, Kókbaı megzegen bókter qaraýytyp kórinedi. Bókendi ekeýi de múlde umytqan, kabına ishinde ózderi ǵana kele jatqandaı sóılesedi.

— Aıtpaqshy, keshe senen suraıyn dep umytyp ketippin,— deıdi Kúlshara saqaýlanǵanyn qoıyp.— Seni jurt áıel alady dep júr ǵoı?

— Kim aıtty?

— Estidim. Óziń jasyrsań da jaqsy biletin bireýden estidim.

— Áı, osy jurttyń qulaqtary prıemnık bop ketken-aý, bir syr jatsashy, bu...

— Já, onyń kim, aıtsańshy?

— Óı, jáı, ánsheıin. Anaý bir kúni shaı ústinde apam: «Jumaǵuldyń qyzyna sóılessek qaıtedi» degen, men: «meıliń» deı salǵam, sol sóz shyǵar estigeniń.

Bul kezde bular álgindegi qaraýytyp kóringen bókterge de jetken, Kókbaı jerge birinshi bop sekirip túsip kerilip-sozylyp, qol-aıaǵyn sermep biraz boıyn jazdy. Kúlshara da mashınadan túsip, ekeýi joldan uzaı bastaǵan. Bóken sońdarynan ilese júrdi.

— Áı, sen qaıda barasyń? — dedi Kókbaı zekip.

— Men de sý ishem,— degen Bóken.

— Sonan keıin ishesiń, qazir anaý mashınany qara,— dedi Kókbaı óktem daýyspen buıyra sóılep.

— Qaramaımyn, sendermen birge baram.

— Aqymaq, bul bókterde eshqandaı da sý joq.

Biraq Bóken estimegen adamsha sońdarynan ilese berdi. Kókbaı yza bop keıin qaıyryldy.

— Jelkeńdi územ, qaıt endi.

Bóken taısalmastan júre túsken.

— Meıli, uıalmasa júre bersinshi,— dedi osy tusta Kúlshara,— Júr beri, Bókentaı, júr...

Kókbaı qasyna jetip kelgende de sheginshektegen joq, álýetti qol jaǵynan tartyp jibergende de miz baqpaı qaısarlanyp turyp aldy.

— Ekeýiń de adam emessińder,— dedi tistenip.

Kenet Bóken jalt burylyp keıin qaraı júgirdi, esine Kókbaıdyń mashına kiltin ilýli kúıi qaldyrǵany túsken, óziniń jazda sıyr fermada bir ret sút tasıtyn mashınany ot aldyryp júrgizgenin jáne esine alǵan osy sátte. Kabınaǵa sekire otyryp kiltti buraǵan, sıfrblattar tegis janyp, kishkentaı tilderi jybyr-jybyr qaǵyp qoıa berdi, starterdi basyp ot aldyryp edi, mashına dúr ete tústi, jarq etkizip fardy jaqty. «Adam emes... Ekeýi de adam emes» — oıy ma, álde yzalana kúbirlegeni me — ózi de bilmeıdi. Mashına qozǵalyp júrip ketken.

— Bóken! Ittiń balasy, toqta-a! Óltirem!

Sońynan Kókbaıdyń aqyra aıqaılaǵany estildi. Bóken toqtaǵan joq. «Ekeýi de adam emes» ...Mashına saldyr-gúldir etip qara joldyń jarlaýyt eki jıegine kezek soǵylyp, aýdarylyp túserdeı bop bultalaqtap keledi. Toqtap qalmasyn degen oımen Bóken gazdy basa túsken, mashına ytqaqtaı jóneldi, qara jol qısalań-qısalań bop kórinedi.

— Bóke-en!.. Bóke-en!.. Toqta-a!..

Kókbaıdyń jandármen daýysy. Kóldeneń aryq! Ne isterin oılap úlgergenshe bolǵan joq, mashına tars-túrs etip sekirip-sekirip ketken, Bóken basynyń kabına tóbesine sart etip soǵylǵanyn, tilin tistep ala jazdaǵanyn ańǵardy. Jóndelip otyrǵanynsha mashına júrisi de túzelgendeı boldy, biraq jol tarylyp ketken sıaqty, mashına syımaǵandaı birese ońǵa, birese solǵa soǵyla beredi. Jol jıegindegi jýsandar men shı qıaqtar alaq-julaq túsken mashına farynyń jaryǵynda qalyń ósken shoq aǵashtar men terekterge uqsap sostıyp-sostıyp eki jaqtan birdeı qaýmalaı tónip turǵandaı bop kórinedi.

— Bó-óke-en!...

Kókbaı sońynan qalmaı júgirip kele jatqan sıaqty. Mashına órge qaraı shyǵyp kele jatqan bolý kerek júrisi aýyrlaı bastady, toqtaýǵa bolmaıdy, bul gazdy basa berdi, qulaǵyna qara jerdi qaq aıyrardaı dir-dir etip tóbeniń ústine ázer dep kóterildi-aý, dál osy sát artynan qatty tartyp turǵan bireý jiberip qalǵandaı sál oıpań jazyqqa qaraı laq etip aǵa jóneldi...

---