InfoHub Logo

İshi aýyrǵan Beısebek ornynan turyp qolfonǵa úńildi, ol kezde saǵat túngi úshti kórsetti, ájetqanaǵa shyqty, melshıgen mylqaý tún, meńreý únsiz álem,  zildeı birdeńe basyp tur, «qarańǵy túnniń emshegin embegen, jaryqtyń qadirine  jetpeıdi» dep kúbirlegen ol ár jerden ózine qarap turǵan kózderdi kórgendeı boldy, qytyrlata súıek mújigen daýsty estidi... Kúzdiń túngi yzǵary jalań shyqqan onyń óńmeninen ótti, tezdetip jumysyn bitirip, úıge qaıta kirdi, sar mysyǵy mıaýlap aıaǵyna oraldy.  

— Seniń de ishiń aýyryp tur ma? Mysyq basyn kóterip kózin aýdaryp-tóńkerdi. Túpsiz tereń shyńyraýǵa tartatyn sıqyrly mysyq kózinen ot kórdi, júregi tas tóbesine shyqty, jany shoshyp ózimen ózi kúbirlep zorǵa uıqtady. Shym-shytyryq tús kórdi.

Kún naıza boıy kóterile sar tulparyn taqymdap, «Bir jol, bir beldeý» dep atalatyn konferensıaǵa barýǵa jolǵa shyqty, anda-munda aýyzyn ashyp esinep qoıady.

Jol tosyp turǵan shombal erkektiń janyna toqtady, qalaǵa jetkenshe birtalaı jol, beretini aıaǵynyń shańyn da aqtamaıdy, «saýap» úshin dep alyp aldy. Asyqqandar zýlap, birin biri qýalap barady, jalǵyz kisilik tar jolda az múmkindigin qalt jibermeı oza shabady... Aýyzdyqpen alysqan temir tulparlar taram-taram joldarmen quıǵýda.... Kimniń qandaı sharýamen, qaıda ketip bara jatqany ózineǵana málim.

Beısebek janynda ortyrǵan jigit aǵasyna: «Aǵa, bes aǵaıyndysyz ba?» dep, — tosynnan til qatty. Tiksine qaraǵan jigit aǵasy az kem ýaqyttan soń...

— Ony qaıdan bildiń?

— Shekeńizdegi syzyqtardan.

— Oı Alla, sondaı da bar ma!?

— Atam aıtqan.

— Iá, inim, bes aǵaıyndymyn. Men myna joldaǵy «Dizzy» degen sýsyn shyǵaratyn zaýytta tehnık bolyp jumys isteımin.

— Qandaı keremet dizzy-di kúnde iship, jyrǵap júr ekensizder de, qazir qalda jarnamasy jer jaryp tur....

— Bizge ózderiń ishpeńder belsiz bop qalasyńdar dep aıtqan.

— Meniń bir dosym emtıhanǵa birneshe kún qatty daıyndalyp, artynsha basy meń-zeń bolyp, sháı men kofege esh sergimedi. Osy siz shyǵaratyn sýsyndy birneshe urttaǵan-aq, onyń uıqysy shaıdaı ashylyp, bas aýyrýy jazyldy. Meniń de ishkim kelip júr, aıaldamalarda basyńa tógile jazdaıdy.

— Energetıkalyq sýsyn berip, esek satqan saýdagerdiń áńgimesin estimegen ekensiń...á!?

— Joq....mynaýyńyz qyzyq áńgime sıaqty....Beısebektiń esine Pý Súńlıń tústi.... Qytaı shaly kóshe boıynan dámhana ashyp, qyzyq áńgime aıtqan adamǵa tegin tamaq berem dep jar salypty. Búginde onyń 500 den astam áńgimeden quralǵan «Lıaý jaı ańyzdary» degen kitaby kóne qytaı ádebıetinde ataqty, kınoǵa da aınalǵan. Áńgimeni ádemi jiberedi ekensiz, jol aqysyn almaıyn. Al aıtyńyz....

— Bir saýdeger jaman, jalqaý esegin azanmen energetıkalyq sýsynǵa toıdyryp, bazarǵa satýǵa alyp barady.

— Qaısysyn berdi eken «Monster», «Rockstar», «Red Bull», «Gorilla», «Dizzy» , «Burn» «Cocaine» dep kúbirledi Beısebek.

— Arqyraǵan esek, qulaǵyn qaıshylap, kózinen ot shashyp, jer tarpyp, átpúshimen qarnyn sabalap, búkil bazardy ózine qaratty... Alarmandar kóbeıip, aýksıon bastalady, aqshaǵa qyzyqqan baıqus taǵy da qymbatqa satsam eken dep arany ashyla beredi, ashyla beredi... aýksıon uzaqqa sozylyp, túske jaqyndaıdy... esektiń denesi bylqyldap, alýshynyń kóz aldynda talqysyp jyǵylady.... ishki esebi ózinde, qaıterin bilmegen saýdager esegime til-kóz boldy dep, basyn tópeshtep otyra ketipti.....

— Qudaı saqtaǵan eken, sur boıdaqty, talmaı turyp....

— Úılenbeseń de jaǵdaıyń jaqsy eken, astyńda qymbat kóligiń bar, sotkań anaý aıfon. Baıdyń balasysyń-aý. Biraq baıdyń baldary joldan adam almaı, adamdy basyp ketýshi edi....

— Atam men apamnyń balasymyn..... olarǵa uzaq ómir sılasyń Alla.

— Meniń kýartırantym jaqynda kaspı bankten kóp krdıt alyp, dúrkiretip toı jasap, kamaz toly jasaý berip qyzyn uzatyp edi, keshe qyzy qaıtyp keldi.

— Ystyǵy basylmaı jatyp, oǵan ne boldy eken.

— Jas kelin jumystan kelse, enesi eki tal kátilet qaldyrypy, kóziniń jasyn syǵymdap, anasyna ekital kátiletti fotoǵa túsirip ýatsappen jyldam jiberipti. Qyz sheshesi qudaǵıyna meniń qyzyma nenege eki tal kátilet qaldyrasyń dep ashýǵa birden basypty, eki áıel aýyzdyqpen shaınasyp, býradaıyn burqyldap, ýatsaptyń ishin azan-qazan qylypty....

Jol erejesin buzbaı ózimen-ózi kele jatqan Beısebekke óz qaltasynan aqsha tólep, mashına alyp bergendeı, ysqyryǵyn shalǵan qasqan shapkili jigit kózi qyp-qyzyl bolyp zorǵa tur, MAI qyzmetkeriniń janyna bardy, ashshy sýǵa toıyp alqan ol.

— Qu...qujatyńyz baýyrym. Kózi buldyrap turyp birdeńe kórgen keıip tanytty.

— D...dokýmentiń durys eken, Tarbaǵytaıdyń jigitteri qaltasyna pyshaq salyp júredi deı me-eı?

— Iá, salyp júremiz, erkin, basy bos adamnyń qaltasynda pyshaq bolmasa, qalaı bolady?

— Pyshaǵyńdy kóreıin.

— Má, kór dep qaltasynan qońyr sapty qandaýyrdy julyp aldy, sasyp qalǵan saqshy sol sátte sergip, mastyǵy tarady.

— Júre ber baýyrym. Aldyńda Sinooil-dyń jeke baǵdarshamy tur, toqtamaı júre ber, tek qana jasyl janady.... alyp aq shańqan úıdeı dáý-dáý  qytaılyq janarmaı dúńgirshekteri jypyrlap tur, zýlaǵan kólikten dúńgirshekter birine biri soǵylyp qulap bara jatqandaı artta qala berdi. Almatyda kún sanap kóbeıip jatqan qytaı janarmaı beketi Sinooil ár kósheniń bas-aıaǵynan kezdesedi.

Qalaǵa iline tas baýyr bez búırek sergek kameralar, tolysyp pisken júzim ispetti uılyǵysyp baǵanalardyń basynan júrgizýshilerdiń qaltasyn qaǵýǵa qarmanýda, uıat-namysty qoıyp qaıtkende de aqsha tabýdy oılaǵan olar aılana jumys jasap, elgezek sýretke tartady, kóz ilestrmeı shartrlatyp tur. Ana kóshe qıylysynda qonaqtaǵan shaý qarǵadaı bolyp jırma segiz kamera tizilip alypty.... qate júrip ketken qańǵybas ıttiń ıesi bolǵanda oǵan da aıyppul jazar edi, amal neshik onyń ıesi joq.... Qaladaǵy kólik keptelisine shydamy jetpegen Beısebek kóligin tastap, kádimgi adamdarsha óz lenıasy bar qoǵamdyq kólikke mindi.... naǵyz ómir osynda....  

Kúz kúlip, jyl jymıyp tur, jazdaı syńǵyrlaı kúlgen aǵash japyraqtary «men myqty dep» aspanǵa qarap, óziniń tamyryn umytty, mine ýaqyty keldi, tómen qarap kúnálaryn esine alýda, jazdaı daýyl boranmen nóser jańbyrǵa sheti qısaımaǵan japyraq jerge ózdiginen saýlaýda. Bir japyraqta Allanyń qalaýymen jerge túsedi degendi bala kezinen kóp estigen, alaıda aqyly tolǵaly sol sózge senbeı júrgen, búgin sendi...

Almaty. Seıfýllın dańǵyly. Jońǵar zamany bolǵanda jaýǵa shabar alyp deneli eńgezerdeı jigitter: «Kim bizge nan beredi», — dep telmiredi. Eshkim toqtamaıdy, joldyń qarsy betinde qısaıa qyryndap otyryǵan tas Lenınge úmittene kóz salady. Komýnıst atalar nege Sovettik kezdi aýzynyń sýy quryp áli ańsaı beredi deýshi edik, onyń ózindik syry bar eken-aý. Sol kezden qalǵan qos qabatty qamys úıler aǵash arasynan moınyn soza syǵalaıdy, jol jıeginde uzyn sary orys, murtyn jalap qoıyp «karavan»dy uzyn tumsyǵymen oqyp tur. Tyrsyldaq aq djınsı shalbar kıgen, sany san, qoly qol bolyp, barlyq jeri kózdiń jaýyn alǵan kerbez kelinshek, jip-jińishke temekisin qumarlana soryp, tútinin aspanǵa úrlep, qolyn soza taksı ustady, aıaǵyn aıqastyra shalqaıdy. Áne, irkes-tirkes eki erkek «sen almasań, men alam» dep quıryq tistese, soǵyla jazdap ázer toqtady. Kóshe qıylysynda shıki pisken júgeri men ishine ún qosqan usaq qurt satyp aq jaýlyǵyn oranǵan apa otyr, ótken-ketkenge japaq-japaq qaraıdy. Kózderi jyrtyq, betteri tyrtyq, qabaqtary jarylǵan, ashtyqtan qursaǵy kepken, erkek-urǵashysy aralas bomyjdar aǵash arasynan kórindi....Olar uıqtaǵanda basyna kósheniń semiz qańǵybas buralqy ıtteri artqy aıaǵyn kótere sarıdy.

Avtobýstar aıaldamaǵa shıqyldaı kelip, yńyrsyp toqtady,  rólde qalaǵa dıplomsyz kelgen aýyl jigiti qarsy bettegi ózi sıaqty júrgizýshige basyn shyǵara ozandaı óz jargonymen Almatyny basyna kótere aıqaılaıdy, taqtaıshaǵa usaq saǵattardy tizip alǵan jasamys kelinshek 7 eki mınýt, 34 úsh mınýt, 18  tórt mınýt, 30 bes mınýt boldy dep júrgizýshi betine telmire qaraıdy, murnynan býdaq-býdaq kók tútin atqan qara jigit bojbandaı qara sur, irkildek keýdeli, dáý bas urǵashyǵa esh kóz salmastan bir ýys temir tıindi alaqanyna tóge saldy. Aıaldamada ımaq-shımaq shetelshe jazýlar, aǵylshyn, qytaı, orys, kárisshe jarnamaǵa tolǵan, plımot asynaǵan qos qara jigit pen sany jaltyraǵan kózinen ot shashqan shoq qyz negizgi taqtany ıemdengen, qońqaq muryn qyzyl bet, shegir kózdi sar jigit «bul meken buryn bizdiki edi» dep ózinshe yrjıady, solardyń arasynda jalǵyz qazaqsha jarnama tur, onda qazaq ata men tatar kempir qol ustasqan, «úılengenimizge elý jyl, kepilsiz kredıt, zeıntkerge qaryz aqsha, alaqaı!!!» — dep apanyń eki ezýi qulaǵyna jete, shalynyń bórkin aspanǵa atady. Saıabaqta orystyń uzyn boıly jigiti qazaqttyń myrtyq boıly qyzyn kóterip alyp betinen shópildete súıedi, qyzda aıaǵymen onyń belinen qysa qushaqtap alypty... Gúlden gúlge qonǵan jalǵyz ara japaqtap qazaq qyzben orys jigitine basqasha qaraıdy. Qazaqtyń ejelgi astanasy, rýhanı pirlerdiń otany Túrkistannan keshtetip qozǵalǵan uzaq joldy avtbýs ishindegi kókjáshik áıeldiń jalańash denesin qaıta-qaıta kórsetti, súıistiń san túrin úıretti, atalar men apalar da myz baqpaı únsiz óz ishterinde myń san oıdyń ırimine batady....Olarda Almatyǵa asyǵyp keledi....

Bara jatqannyń baltasyn, kele jatqannyń ketpenin ala qashardaı tústeri surlanǵan eki jigit saý etip sýyq kirip, bıletterińizdi dep quddy qaryzy bardaı ár jolaýshyǵa shuqıa qadalady.

— Sizdiń kartańyzda aqsha joq eken, tólenbegen, dep ájimderi aýyr jyldar tabyn eske salǵan júzi synyq kempirge tóne ketti. Bir adam bolsada tabylǵanyna qýanyp.

— Bar edi balam...

— Joq, mine kórinip tur.... júrińiz  shytaf tóleńiz....

— Aqasham joq, áli zeınet aqym tımedi.....

— Júrińiz, túsińiz....túspesine qoımaı jaǵasyna jarmasa ornynan turǵyzdy. Eki betti ottaı janǵan apa, uıattan ólip barady...uıatsyz ósken olar ony bilmeıdi, tek qyzmet ótegish robbt.... amalsyz jyrtyq shárkeıin súırete esikten túsip bara jatty beıshara.

150 teńgesin berip nege alyp qalmadym ana keıýanany dep is bitkende kesh oılanyp ókine bastady ózimen ózi turǵan Beısebek.

Esik ashylysyna kerbez qyz-kelinshek pen seri stýdent jigitterdiń tamasha ıs sýlary Dior, Chanel, Dolce, Gabbana, Armani, Givenchy, Molecula, Kenzo, Montale, Tom Ford, Carolina Herrera-lardyń saraıyńdy ashatyn, janǵa jaıly tańsyq ısteri, shal-kempirdiń kúlimsigen ter ısi, aıýsha  qozǵalǵan áıelderdiń burqyraǵan qolańsa ısi, kútimi ketken jalǵyz bas erkekterdiń ańqyǵan araq ısi taǵy basqada san myń ısten sıntezdelgen ıster býdaq-býdaq syrtqa  umtyldy, sortań jerdiń sor ısin ózinen taratyp kólikke qarǵadaı qara qyz kirdi «Yqylas súresin» qate oqı bastady.... Artynsha qolyn jaıyp qaıyr tiledi... qazaqtar qaltaǵa qolyn salyp usaq jeti tıyndaryn sanaı bastady....Allanyń sózin aqshaǵa satqanǵa, Paıǵambarymyzdyń muǵjızasyn aıaqqa basqanǵa, musylman halyqtaryn qorlaǵanyna tóze almaǵan Beısebek qyzdyń janyna qalaı jetip barǵanyn bilmeı qaldy. Má, myna bes júz teńgeni alda tús, sen budan keıin qaıyr tileseń Quran oqymaı tileı ber........ Osy syǵandar Mýsa(ǵ.a) paıǵambardyń zamanyndaǵy ózin Qudaı sanaǵan patsha Perǵaýynnyń urpaǵy degendi esitigeni bar edi bir bilgishten...

Qazaqtyń birtýar uly Shamshy boıdy balqytar, júrek qylyn terber «syǵan serenadasyn» jazarda syǵandardyń arsyna kirip qonaı-túneı zerttepti, «kúndiz áıelderi men balasy tilemshilik jasap tapqan az aqshasyn túnde shashatyn biz sıaqty dańqoı, ánshi, bıshi halyq eken» depti. Órmekshiniń erkegi urǵashysy qurǵan torǵa túsken azyǵyn tal qajaý etkeni sıaqty bulardyń erkegi úılengen soń áıeline ne esek arba minip temir jına, ne qóshede tilemshilik jasa dep, ózi aıaqty aıqastyra jatady desedi.

Alla Taǵalamen tildesken Mýsa(ǵ.a) Perǵaýynnyń ımanǵa keler túri joq, onyń kózin qurtýdy ótinipti. Alla Taǵala sen bilmeıtin onyń eki jaqsy qasıeti bar, ol qolynda bar dúnıesin muqtajǵa tolyǵymen berýge daıar óte jomart. Ekinshi ol kez-kelgen iste keńespeı jumys istemeıdi. Alaıda onyń aınalasyndaǵylar jaman. Alla Taǵala onyń sońǵy demindegi «mende Mýsa(ǵ.a) Qudaıyna sendim» degen sózine bola onyń jalǵyz óziniń óli denesin momásyz myńdaǵan jyldar Nil boıyndaǵy qumynyń jaǵasynda shiritpeı saqtady.... áskerleri sýǵa aǵyp ketti....

Beısebektiń ádemi oıyn avtobýs ishindegi jas balanyń shyńǵyra jylaǵany bóldi, qazaq qyzy qytaı jigitiniń ıyǵyna basyn qoıyp qısaıa otyr,  bala sheshege emes, qysyq kóz ákesine umtylady.....

Kóliktegi barlyq jurt qulaqtaryn bitep, kózderin tumshalap, aqyldy telefonyn aqylyn tyńdaýda, bastaryn esh kótermeıdi. Onyń ishinde ne joq, izdegeniń aldyńnan izemeı-aq tabylar.... Bárine kózi úırengen adamdar eshtemege selt etpeıdi, bári samarqaý, beıjáı, uıqyly – oıaý.... Qoǵamdy  korporatıvtik soqyrlyq jaılaǵan.

Esikten qý qańqasyn súırep kirgen apa jan-ajǵyna japaqtap qarap oryn izdedi, jastar bastaryn ákesi alyp bergen qymbat ishikteriniń jaǵasyna  tyǵa túsip, ótirik qalǵıdy, urlana kózin ashyp túsetin jerin qarap, tezden kózin juma qalady.... rýhy álsiz, júzdi synyq ana oryn surýǵa batyly barmaı melshıip kólik ishinde qara terge túsip asylyp turdy. Kóneniń kózi ispetti sovettik zamnnan qalǵan orys kempir qolynda kótergen kúshigi bar kólikke mindi, qyńsylaǵan ıti baj-buj ete túsken oǵan eki oryn bosady, ıtin janyna otyrǵyzyp ózide jaıǵasty. Anada-sanda ıti rıza bolmaı qyńsylaıdy, aýzyna aýzyn tızip birdeńesin aıtyp, tamaǵynan sıpalady, ıtide tynshı qaldy. Iti taǵy qyńsylady, aldyna alyp basyna betin tıgizip ıskep qoıady, ıt taǵy tynshydy. Qazaq apa qazdıyp áli asylyp tur....

Jol shetinde tórt-bes jigit taltańdaı basyp, «qytaılyqtarda aqsha bar» dep, daýystaryn kótere óz tilinde sóılep barady. Olardyń taban izinen Beısebek myna jazýlardy kúbirlep oqı bastady....Ózgeni kúshpen jeńseń, shala jeńis. Al, jumsaq aılamen rıza etip, senimine bólenip, mádenı táýeldi etip, óz aıaǵymen saǵan kelýge qol jetkizý. Bul jeńis máńgilik.

Aldymen álsiz, eleýsiz jerinen bastaý sonshalyq kúdik týdarmaıdy. Oraı kelmegen kezde barynsha aqkóńil, beıshara, ańqaý, sabyrly bolý......Beısebektiń búkil denesi qalshyldap ketti.

Bylaıǵy jurt táshkentskı dep ataıtyn Almatydaǵy eń uzyn kóshe Raıymbek pen Seıfýllınǵa da jetti, joldyń sol betinde basqasha naqyshtalǵan alyp qurylys, aldynda alasa bolsada qorǵan turǵyzyp qoıypty... Odan órlegende jol boıyndaǵy «zu go» degen jazýy bar dúkendi kórip, qytaı tilinde «otan» degen sózdiń oqylýyna óte jaqyn eken dep odan beter esi shyqty Beısebektiń.

Ýnıvergede jetti, esikten kire konfýsıı ınstıtýtynyń jarnamasy jer jaryp tur, korıdordyń eki jaǵynda 1992-2019-ǵa deıingi tirlikterinen fotoalbom jasapty, qytaıdyń bir qyz, bir jigiti qytaıdyń pıpasy men arqýyn syńsytyp oınap otyr....

Magıstrant Beısebek konferensıa ótetin jınalys zalyn tapty, qazaqtar áli kelmepti, qytaıdan kelgen Saý profesor yrjıa aldynan shyqty...

— Men qazaq eli úshin alańdaımyn. Ol balasha saldyrlap sóılep ketti. Beısebek áýejaıǵa túndeletip baryp osy profesor alǵash kelgende ózi kútip alǵan.  Aldyńǵy joly da aǵaıynyń tapsyrma boıynsha Medeýge eritip shyqty, sodan beri Beısebekke kezikkende ishindegisin aqtaratyn ádet tapty...

— Bul elde oqıtyn jigitter qaıda? Kileń qyzdar, olardyń basym bóligi oqymaıdy, ońaı sózdiń ózin sotkadaǵy sózdiginen aqtaryp otyrady. Erteń qalaı maman bolady.

— Bizdiń jigitterdiń kóbi ózderine laıyqty mamandyqta oqıdy, myna til taǵy basqa degen mamandyqtar qyzdardiki, olar ekonom, zańger, áskerı ister, ken barlaý sıaqty mamandyqty oqytatyn joǵary oqý ornynda dep qytaıshasy jetkenshe túsindirdi Beısebek...

— Osy senderde mamandyqtan alys qosymsha pánder nedegen kóp.

Ana konfýsıı ınstıtýty sıaqty tek qytaı tilin oqytsańdar tórt jylda oqyǵysy kelgen stýdent HSK-dyń 6 dárejesin ońaı alyp shyǵar edi. Sen bıyl magıstrlyǵyńdy taýyssańda HSK-dyń 6 dárejesin ala almaısyń.  Qolyńda dıpolmyń bolǵanmen bilimiń joq bolsa onyń ne paıdasy bar.

— Bizde kerisinshe, bilimiń bolyp, dıplomyń bolmasa túkke jaramaısyń. Qazir bakalavr dıplomy eshtemege jaramaıdy. Magıstrlyq dıplom bolmasa eshqandaı mekeme esigin ashpaıdy. Myna júrgen bizdiń aǵaılar PhD-lyq oqymasa, jumystan ózdigine shyǵyp qalady. Barlyq osynda júrgen oqytýshylar Scopus-ysqa jylyna bir maqala shyǵarmasa jumys kelisim-shartyn uzartpaıdy. Jazǵy demalysta baıqus aǵaılar men apaılar maqala jazady, basqa ýaqytta qaǵaz toltyrý, sabaq ótýden qoly tımeıdi. Ol maqala shetelge túkte kerek emes-aý shamasy. Múǵalimder sheteldik jýrnaldarǵa jalynýmen bolady. Olardyń aýdarmasy, baspa isi, syn-pikir berýshi dep eń kemi 20 bettik maqalaǵa 250 myńǵa teńgedeı aqsha suraıdy, amalsyz otpýsnoıyn beredi, solaı tapqanyn bala-shaǵasyna emes, maqalaǵa jumsap, aqshasyn aqshamen qorǵap, zorǵa ornyn saqtap, adam sanatynda júr. Tyń ıdeıany sol jýrnaldyń aınalasyndaǵylar óndiriske qosady....  

— Bizde ondaı Scopus degen nárse talap etilmeıdi, ǵylymı ataqty da adamnyń jazǵan kitaby men jarıalaǵan maqalasy taǵy basqa ǵylymı eńbekteri negizinde beredi. Dıplomy bolyp, ǵylymı eńbekteri bolmasa, ol ǵalym sanalmaıdy.

Koferensıa da bastaldy...

Vıp zal, moderator shashynyń qarasynan aǵy kóp, tapal boıly qara sur qazaq jigit, onyń janynda tórde aq bas uzyn boıly qazaq ǵalymy Jaılybaı shalqaıyp, mamyq oryndyqta jatyr, oń jaq qaptaldyń basynda Túrik ǵalymy Hýseıin tiktele moınyn sozyp, qoqılanyp otyr. Odan tómen qaraı qazaqttyń qytaıdy zerttep júrgen ǵalymdary jaıǵasqan, qarsy bette

ústerine kostúm-shalbar, aıaǵynda krosovkı kıgen qytaı  ǵalymdary qazydaı tizilip alǵan. Artynda topyrlaǵan qazaqtar, oqytýshysy, magıstr, doktorant, stýdent tolyp otyr, sınhrondy aýdarmada eki erkek bir áıel basyn tıistirip qoraptaı áınek kabınanyń ishinde.

Sóz alǵan qytaı ǵalymy Jań shańqyldaǵan áıel daýsymen «Bir jol — bir beldeýdiń tıimdi tustary óte kóp, óte-móte Jibek jolynyń boıyndaǵy elderge kóp ındýstrıa quıylýda, aıtar bolsaq, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstan, Túrikmen taǵy basqa kóptegen elderdiń ınfra-qurlymdary jóndeldi, qala-qurylystaryna reń kirdi, jańa joldary jasalyp damýshy elderdiń qataryna endi ilesti» — dep, aýzyn kópirshite slaıdtarynan qalyń san-sıfrdy tizbektep kóp aqshanyń esebin kórsetti. Túrik ǵalymy astynan sý shyqqandaı birneshe ret qopańdap qozǵaldy. Sabaz qazaqtar únsiz jaqtaryn taıanyp uıqysy kele bastady....

Ekinshisi eski Jibek jolynda qytaı óziniń jibegi men sháıin Shı-Ánnan kerýender arqyly tasymaldap, Orta Azıany basyp ótip, kompas, myltyq, qara dárisi, qaǵaz, baspa ónerin álemge taratty. Ejelgi jibek joly tek saýda baılanysy emes, búginde dál solaı, jer shary bireý, ortaq gúldendirý, jaıly meken jasaý, baqytty ómir súrý barlyq adamzattyń maqsaty, kimniń jaǵdaıy jetse, sol alda júrip jol bastaıdy emes pe, búgin keme kapıtany árıne, bizdiń elde....

Jer betin gúldendirý barlyǵymyzdyń mindetimiz dep ishterinen qaıtalap otyrǵandar bastaryn ızekteı bastady. Túrik qana basyn shaıqady...

Sóz qazaq ǵalymy Jaılybaıǵa tıdi, 2012 jyly qytaı kósemi Shı Jınpıń Nazarbaev ýnıversıtetinde jasaǵan baıandamasynda osy «Bir jol — bir beldeý» degen tamasha jobany ortaǵa qoıdy....El kórkeıip, gúldene bastady, jańa joldar salynyp, ekonmıkada tyń serpin baıqaldy, eldiń jaǵdaıy jaqsardy, kórshi alyp elimiz bolmasa, biz jáne Orta Azıadaǵy kóptegen elderdiń óndirisi turalap qalar edi, qarapaıym kıim, balalar oıynshyǵy, tipti, tis shuqıtyn usaq zatqa deıin qytaıdan keledi, ol ótirik emes dep jan-jaǵyna qorazdana qarady... aýdarmashylar jarysa aýdaryp jatty...

Artynsha Esimbek atty qazaq ǵalymy saq, ǵun dáýrinen bastap, myń jyldyqtardaǵy qazaq-qytaı dostyǵyna toqtaldy, Qudaıy kórshiniń búgingi jahandaný zamanynda álem ekonomıkasynyń damýyna tıgizip otyrǵan paıdasyn aıtyp taýysa almaımyz, adam áýelde tamaq, kıim, sosyn teatr dep  otyrǵan qytaıǵa basyn ıe, keýdesin ustap raqmetin jaýdyrdy.... otyrǵandar shapalaq shaldy. Tisin shyqyrlatqan Túrik ǵalymyna da sóz tıdi...

Men qurlyq asyp, Anadoly jerinen keldim, meniń aıtarym kóp, sizder qonaqty syılaıtyn halyqsyzdar, qazaq egemendigin birinshi bolyp moıyndaǵan túrik elinen sizderge jalyndy sálem. Men osydan eki jyl aldyn Pekınde turyp túrik-qytaı baılanysy týraly ǵalamtorda saýalnama júrgizdim, 75 paıyz jeli qoldanýshy túrik-qytaı baılanysy uzaqqa barmaıdy dep kórsetipti. Bul neni bildiredi.... Búgingi myna «Bir jol-bir beldeý» ótken tarıhtaǵy qyz, jibek, chaı berip basqalardy aldaǵan sıaqty qytaı saıasatynyń zańdy jalǵasy.... Malaızıa nege bul jobadan bas tartty, baılanys AA formasy boıynsha teń dárejeli bolý kerek, bir jaq basym bolǵanda ekinshi jaqta bas ıý, oǵan baılaný paıda bolady, demek munda «aǵa» bar....

Moderator bir úzilis jasańyzdar, kófe — breık– dep, uzyn boıly, qyzyl kóz qyzý qandy qyrma saqal ǵalymdy zorǵa toqtatty...

Qazaq balasynyń jer betinde ózimen ózi tynysh kún keshýi, eki kórshi úshin qylmys eken dep kitabynyń atyn qylmys dep qoıypty jazýshy Qajǵumar.

«Asa qudiretti tergeýshim, ótirik aıtsam tas tóbemnen uryńyz... saǵan ózim emes, áýeli meniń dúnıege kelýime sebepker bolǵan ákemniń qylmysyn, tipti, onyń dúnıege kelýine sebepker bolǵan atamnyń qylmysynan basatap aıtaıyn» dep alty tomdyq romanyn bastaıdy.

Eldiń aldynda topshysy synǵan qyrandaı bolyp turǵan Qanat Islam Darhan dep dosyn shaqyryp, synǵan rýhyn tikteýge shaq qalǵanda odan buryn janyna qysyq kóz qara jigit jetti. Qanattyń rýhy odan beter syndy, júregi jylady... Jylap turyp, ótirik kúlip onymen qatarlasa sýretke tústi....

Beısebek ishinen ózide bilmeıtin birdeńelerdi kúbirlep kóligin aıdap ketip barady... Aspan tunjrap, kún jyrtyq bulttyń arasynan aqyryn syǵalap samarqaý qaraıdy....Seńdeı soǵylsqan kólikter esh tynshymaıdy, jol jıegi qara nópir adamnan bosamaıdy, sýyq jel japyraqtardyń qulaǵyna sbdyrlaıdy.....áne bir japyraq jelge ushty....taǵy bireýine kezezk keldi....

---