InfoHub Logo

V.A.Sýhomlınskıı: «Álemde adam tulǵasynan kúrdeli, odan baı eshnárse joq», - dep jazǵan. Búgingi kúnde barlyq ustazdardyń aldyndaǵy maqsat – ómirdiń barlyq salasynda belsendi, shyǵarmashylyq is–áreketke qabiletti, erkin tulǵa tárbıeleý bolyp tabylatyndyǵy bárimizge belgili.

Qazirgi biz ómir súrip jatqan altyn ǵasyr jańashyldyqqa toly, ári jańashyldyqqa beıim ǵasyr dep aıtsam, asylyq aıtqanym emes. Sol  sebepti de jańashyldyqqa jany qumar tárbıeleýshiler men tárbıelenýshiler osy «jańalyq» sózin qalaı qoldanysqa engizýde. Osy  taqyrypta úńile ketsek, jańashyldyqtyń bizdiń ǵylym salasynda orny erekshe. Onyń dáleli jańa tehnologıalar men jańa bilim  baǵytyna arnalǵan jobalar.

«Jańa tehnologıalyq ádis-tásilderdi paıdalaný-bilim sapasyn arttyrýdyń birden-bir joly» –dep orys ǵalymy L.V.Zenkov aıtqandaı,  rasynda da jańa tehnologıalar óz paıdasyn berýde dep aıtýǵa bolady. Kún saıynǵy tipti saǵat saıyn artyp, ózgerip otyrǵan álemdik aqparatqa ilesý, ondaǵy jańashyl ádis-tásilderdi meńgerip, paıdalana bilý,búgingi kúnniń muǵaliminen úlken izdenisti, zor talapty, óz bilimin jetildirip arttyrýdy qajet etip otyr. Zamanaýı joǵary tehnologıalardy paıdalaný arqyly ǵana,biz ustazdar sapaly bilim berýge qol jetkize alamyz. Qazirgi ýaqytta qoldanysta júrgen 25-ke jýyq oqytý tehnologıalary, 40-qa jýyq sabaq túrleri bar. Búgingi tańda álem jańa tyń serpilister ústinde. Qazirgi kezde mekteptiń oqý úrdisinde 50-den astam pedagogıkalyq tehnologıalardyń qoldanylyp júrgeni anyq. Bul tehnologıalardyń bárin bir sabaqta qamtý múmkin emes. Sol sebepti de jańa ádis-tásilderdiń ózimizge qajettisin tańdap, bilim berýge yńǵaıly jolyn nasıhattaýǵa tıispiz. Onyń bir dáleli qazirgi kúndegi júrgizilip jatqan muǵalimderdiń biliktiligin arttyryp, ádis-tásilderdi úıretýde mol úles qosyp jatqan Kembrıdj ýnıversıtetimen «Nazarbaev zıatkerlik mektebi» arasyndaǵy jasalǵan jobany atap ketpeske bolmas. 

Atalǵan Baǵdarlamadan kútiletin nátıjeler oqýshylardyń qalaı oqý kerektigin úırenip, sonyń nátıjesinde erkin, ózindik dálel-ýájderin nanymdy jetkize biletin, yntaly, senimdi, synı pikir-kózqarastary júıeli damyǵan, sandyq tehnologıalarda quzyrlylyq tanytatyn oqýshy retinde qalyptasýyn qamtıdy.

Baǵdarlamany meńgerý barysynyń eń tómengi, úshinshi deńgeıinde osy jeti modýlde qarastyrylǵan ıdeıalar sabaqta paıdalanylatyn jekelengen stragegıalar men tásilder sıaqty ózara baılanysta bolady.

Baǵdarlamanyń modýlderi:

1. Oqytý men oqýdaǵy jańa tásilder.
2. Synı turǵydan oılaýǵa úıretý.
3. Oqytý úshin baǵalaý jáne oqýdy baǵalaý.
4. Oqytý men oqýda aqparattyq-kommýnıkasıaly qtehnologıalardy (AKT) paıdalaný.
5. Talantty jáne daryndy balalardy oqytý.
6. Oqýshylardyń jas erekshelikterine sáıkes oqytý jáne oqý.
7. Oqytýdy basqarý jáne kóshbasshylyq.

Bul jeti modýldi sabaqqa engize otyryp, ár oqýshyny zertteýge alýǵa múmkindik paıda bolady. Kýrsty ótý barysynda men de óz  tájirıbemde osy jeti modýldi sabaqtarymda tıimdi qoldanýǵa tyrystym.

Bilim jetildirý kýrsynyń birinshi betpe–bet kezeńinen soń, úırengen bilimimdi ıaǵnı jańa ádis–tásilderdi óz is-tájirıbemde qoldaný maqsatynda sabaq beretin synyptarym arasynan 9-synypta qazaq tili sabaǵyn tańdap aldym. Tańdap alý sebebim, bul synyp jańalyqtarǵa jany qumar, tez beıimdelgish. Biraq, ortasha oqıtyn oqýshylar sany kópteý. Synypty zertteýge alý sebebimniń biri, ortasha oqıtyn oqýshylardyń sabaq barysyndaǵy is- áreketteriniń ózgerisinen bir nátıje kórý. Bul synypta 19 - oqýshy bar. Oqýshylar ár túrli deńgeıde oqıdy. Aldymen sabaǵymdy josparladym. Josparlaý barysynda «oqýshylarym jańadan engizgen tásilderimdi jaqsy meńgerip, jumys jasaı alady ma eken?» degen suraqtyń mazalaǵany da ras. Bul suraǵymnyń jaýabyn sabaq ótý barysynda oqýshylarymnyń is-áreketi arqyly kórdim. Sabaqty bastamas buryn, oqýshylarymdy psıhologıalyq jaǵynan kóńil–kúılerin qalyptastyrý jáne oqýshylar arasynda dostyq qarym-qatynasty ornatý maqsatynda túrli kóńil  kóteretin  trenıńter qoldanamyn. Trenıń barysynda kóńildi án áýeni oınalyp turdy. Oqýshylardyń ózderin dostary arasynda óte erkin qımyl-qozǵalysta bolǵanyn baıqadym. Qımyl–qozǵalystyrdyń eń tıimdi bolǵan sáti, oqýshylar erkin bir–birimen tildese aldy.

«Qurdastar tobyndaǵy ózara qarym-qatynas oqýda mańyzdy ról atqaratynyn kórsetti. Oqýshylar jupta nemese toptarda jumys istegende, olar «muǵalim-oqýshy» suhbaty túrindegi ózara is-qımylǵa qaraǵanda meılinshe «sımmetrıaly» bolyp tabylatyn ózara is- qımylǵa tartylady, osylaısha, negizdelgen dálelderdi ázirleýde jáne qadaǵalanatyn oqıǵalardy sıpattaýda túrli múmkindikterge ıe bolady.»[1.]  degen Merserdiń oıyn negizge ala otyryp, oqýshylardyń uıymshyldyq qarym-qatynastaryn jaqsartý maqsatynda toptarǵa bóldim.Topta jumys jasaýlaryna múmkindik týdy. Topqa bólý kezeńinde oqýshylar tarapynan qarsylyqtar baıqalmaıdy.

Úı jumysyn tekserý kezinde de túrli ádisterdi paıdalanamyn. Power Point programmasynda tanystyrylym jasap kelý, plakattarǵa  sýret salý, basqa toptarǵa suraqtar daıyndaý arqyly júzege asyrylyp otyrady. Jańa taqyrypty meńgertý barysynda da túrli ádister qoldanǵandy tıimdi dep taptym. Jańa taqyrypty ashý eń aldymen oqýshylardyń ózderine júkteledi. Taqyrypty taldaý barysynda  kezdesken qıyndyqtardy sheshýge óz tarapymnan túrli tanystyrylymdar arqyly, suraq- jaýaptar arqyly sheship otyramyn. Jumys  jasaý barysynda oqýshylardyń alǵashqy sabaqqa qaraǵanda, ózgeshe meırimdilikpen, bir–birine degen syılastyqpen jumys jasap  jatqandary aıqyn kórinip turady. Sýret salý barysynda bir baıqaǵanym, barlyq oqýshy óz oıyn ortaǵa salyp, taldaýǵa erkin aralasyp  otyrǵandary. Tuıyq degen oqýshylarym top ishinde kishkene bolsyn óz úlesterin qosqandaryna senimdilik kózqarasymen otyrǵandaryn  baıqap júrmin. Synyp ishinde de erkindik atmosferasy qalyptasty. Osy tusta Vygotskıı aıtqandaı jaqyn arada damytý aýmaǵy qalyptasqanyn baıqadym. Bir topta otyrǵan oqýshylar bir–birine kómek qolyn sozyp, túsinbeı otyrǵan oqýshylarǵa túsindirip, uǵyndyryp jatty. Mysaly jaqsy oqıtyn oqýshy Saltanat ortasha oqıtyn oqýshylardyń biri Aqnazarǵa aýyzeki sóıleý stıliniń qoldanylý erekshelikteri jaıly egjeı- tegjeıli túrde túsindirip otyrǵanyn kórdim. Taqyrypty ashý maqsatynda salynǵan sýretter kóbine «Toptastyrý» strategıasyn keńinen qoldana aldy. Toptastyrý barysynda jaqsy oqıtyn oqýshy Qazynanyń zertteýshilik qabiletin baıqadym. Topta sóıleı almaıtyn oqýshylardy,  sóıleýge  daıyndap  jatqandarynyń kýási  boldym. Munyń dáleli  Qazynanyń toptaǵy kóshbasshylyq jasap, top músheleri  kimnen keıin  kim, qandaı taqyrypta sóıleıtindigi jaıly rólge bólip, top aldynda sóıleýge yqpal  etýi.

Al sabaqtyń nátıjeligin kórsetetin kezeńniń  biri - baǵalaý. Balalardy yntalandyrý maqsatynda formatıvti baǵalaýdyń orny erekshe  ekenin baıqadym. Óıtkeni, ár top qorǵaǵan sátte oqýshylardyń bir–birin qoshemettep, kúsh jiger berip otyrǵandaryn kórgende kóz qýantty. «Synyptaǵy baǵalaý tek qana tehnıkalyq tásil emes. Muǵalimder jazbasha nemese aýyzsha túrde baǵa qoıý jolymen baǵalaıdy. Olar qoldanatyn kez-kelgen nysannyń artynda tek qana obektıvti nemese jetkilikti dárejede obektıvti emes normalar men standarttar ǵana  emes, sondaı- aq balanyń damýy, oqýy jáne ýáji týraly túsinik, sonymen qatar ózin–ózi baǵalaý, qabilettilik jáne kúsh – jiger sıaqty uǵymdarǵa qatysty qundylyqtar  jatady.» [2.]  dep  Aleksandr aıtqandaı baǵalaý kezeńinde oqýshylardy krıterıılik baǵalaý paraǵyn  qoldaný arqyly top ishinde baǵalaıdy, ózin-ózi baǵalaıdy, barlyq toptardy bir oqýshy baǵalaıdy.

Qazirgi tańda 9-synypta ǵana osy ádispen sabaqtarymdy ótip júrmin, al basqa synyptarda máselen, 5,6- synyp oqýshylaryn osy kezden  bastap daǵdylandyryp sabaqtarymda tolyqtaı bolmasa da, keı bir elementterin, onyń ishinde topqa  bólý, baǵalaý, jańa taqyrypty óz betterinshe taldaý sıaqty t.b.

Qoryta kelgende Pajarestiń  «bilim berý stılin tańdaý kezinde muǵalimniń bilimdiliginen góri senimge negizdelgen oı – tarmaqtarynyń yqpaly kúshtirek dep sendiredi: oqytý úderisinde qalyptasqan kóz qarastar muǵalimniń synyptaǵy is-áreketine pánniń qalaı oqytylýy kerektigi jóninde ábden qalyptasyp qalǵan pikirler anaǵurlym kúshtirek yqpal etedi.» [3.] degendeı, «Senim» uǵymyna tereńirek uǵynyp,   sabaqtarymda tıimdi qoldanýǵa tyrystym. Oqýshylarǵa senimdilik artqan saıyn, oqýshylardyń jumys isteýinde jyldamdyqtyń,  naqtylyqtyń kórine bastaǵandyǵynyń kýási boldym. Synyptaǵy oqýshylardyń uıymshyldyǵy qalyptasyp, topta birlese jumys jasaýlary kóz qýantady. Meni eń tań qaldyrǵan is-áreketterdiń biri-bir de bir oqýshy taqyrypty taldaýdan tys qalyp qoımaıdy.  Barlyǵy da óz oıyn ortaǵa salyp, taldaýǵa tolyq qatysyp otyrady. Keleshekte oqýshylardyń is – áreketin damyta túsý úshin, tıimdi ádis – tásilderdi qoldana otyryp, oqýshylardyń ózdiginen jumys jasaı alýyna múmkindik berý kerektigin túsindim.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:

Muǵalimg arnalǵan  NUSQAÝLYQ Úshinshi (negizgi) deńgeı
1. (Merser 2005)  29- bet
2. Nusqaýlyq (Aleksander  2001)  56 - bet
3. Nusqaýlyq (Pajares 1992)  7- bet

Arshaly kenti
№3 Arshaly orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
A.M. Sarjanova

---