InfoHub Logo

Taraz memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıteti
hımıa bıologıa mamandyǵynyń
1-kýrs stýdenti Nıazbekova Araılym

Ǵylymı maqala

Zertteý túri: Saýalnama, statısıka, suhbat.                                                                         

Pedagogıka — bilim berý, ıaǵnı adamnyń ómirlik tájirıbesin damytý týraly ǵylym.

A. M. Novıkov

Pedagogıka — «paıdagogos» (grek tilinde «paıd» — bala, «gogos» — jetekteý degen sózderden quralǵan) — bala jetekteý degen maǵynany beredi. Pedagogıka uǵym retinde bala jetekteý dep aýdarylatyn bolsa da, máni boıynsha qazirgi kezde adam tárbıesi jaıly ǵylym bolyp tabylady. Jalpy XXI ǵasyr muǵalimi qandaı bolýy kerek ? Naǵyz ustaz jarqyn júzdi, balamen ashyq sóılesetin, ata-anasymen árdaıym qarym-qatynasta bolatyn adam. Oqýshyǵa ursyp túsindirmeı, kerisinshe olarǵa jaqsy kóńil kúı syılaý kerek. Zamanaýı muǵalim dep oqýshymen dos, syrlas bola biletin, olarǵa energıasyılap, motıvasıa beretin tulǵalardy aıtamyz. Árbir maman ıesine, meıli ol ushqysh, meıli ol dáriger bolsyn ómir súrýdi úıretetin pedagogtar ǵoı. Pedagogtardyń qoǵamǵa tıgizip jatqan úlesteri zor. Árbir eldiń negizi — bilim berý júıesi. Bilimdi ult qana ózin bıik belesterden kóre alady. Elbasymyz aıtqandaı "Qazir kúsh synastyratyn zaman emes, bilimmen synasatyn zaman" — degen. Elimizdi bıik shyńnan kórgimiz kelse, eń aldymen bilim salasyn joǵary deńgeıge jetkizýimiz qajet. Bilim berý júıesi — sabaqtastyǵy bar bilim berý baǵdarlamalary men ár túrli deńgeı men baǵyttaǵy memlekettik bilim berý standarttary júıesiniń, olardy ártúrli uıymdastyrý quqyqtyq formadaǵy, tıptegi jáne túrdegi bilim berý mekemelerinde iske asyrýshy tarmaqtardyń, sonymen birge bilim berýdi basqarý organdary júıesiniń jıyny. «Bilim berý júıesiniń basty mindetteriniń biri — oqytýdyń jańa tehnologıalaryn engizý, bilim berýdi aqparattandyrý, halyqaralyq ǵalamdyq komýnıkasıalyq jelilerge shyǵý» dep atap kórsetken. Elbasymyz N.Á. Nazarbaev joldaýynda aıqandaı: «Bolashaqta órkenıetti damyǵan elderdiń qataryna ený úshin zaman talabyna saı bilim qajet. Qazaqstandy damyǵan 50 eldiń qataryna jetkizetin, terezesin teń etetin — bilim». Sondyqtan, qazirgi damý kezeńi bilim berý júıesiniń aldynda oqytý úrdisiniń tehnologıalandyrý máselesin qoıyp otyr.

Oqytýdyń ártúrli tehnologıalary saraptalyp, jańashyl pedagogtardyń is-tájirıbesi zerttelip, mektep ómirine enýde. Qazirgi bilim berý júıesiniń maqsaty — básekege qabiletti maman daıyndaý. Mektep — úıretetin orta, onyń júregi - muǵalim. İzdenimpaz muǵalimniń shyǵarmashylyǵyndaǵy erekshe tus — onyń sabaqty túrlendirip, tulǵanyń júregine jol taba bilýi. Ustaz oqýshynyń ata-atasyn bilýi, ony qadir tutý, qasterleý, aryndaı taza ustaý — ár muǵalimniń boryshy. Muǵalim men ata-ananyń baılanysta bolýy , oqýshynyń jaqsy bilim alýymen qatar, prodýktıvti jumys isteýinde mańyzdy ról atqarady. Muǵalim óz kásibin, óz pánin, barlyq shákirtin, mektebin sheksiz súıetin adam. K.D.Ýshınskıı aıtqandaı, «Muǵalim tek óz páninen sabaq berip qana qoımaýy kerek, sonymen qatar tárbıeshi adal, ádiletti, shynshyl adam bolýy kerek». Muǵalim árbir synypta bolatyn qıyn jaǵdaıdan shyǵa alýdyn jolyn bilýi kerek. Jáne de ondaı máselede oqýshyǵa zekip bermeı, kerisinshe jeke sóılesýi durys. Muǵalim — qoǵamnyń kirpishin qalaýshy. Sondyqtanda muǵalim kópshiliktiń aldynda sóıleýge uıalmaýy shart. Ózin senimdi ustaǵany abzal! Ustazdyq jol aýyr jol, ári jaýapkershiligi óte úlken. Árbir isti yqylaspen istesen onyń nátejıesi keremet bolady. Dál solaı sabaqty da yqylaspen túsindirsen sabaq qyzyqty, ári nátejıeli ótedi. Muǵalim sabaqqa kirgende syrttaǵy barlyq problemalaryn ysyryp kirýi qajet dep esepteımin. Bul oqýshylarǵa qatty áser etedi. Eger muǵalim sabaqqa ashýly, kóńil kúıi joq bolyp kelse, oqýshylardyńda sabaqty túsinýge degen nıetteri bolmaıdy. Árbir adam óz isiniń sheberi bolýy shart dep oılaımyn. Sol sıaqty muǵalimde óz mamandyǵyn sýper bilýi kerek. Sonda oqýshylar ol kisini syılaıtyn bolady. Ustazdyń jan-jaqty bolýy qajet. Jan-jaqtylyǵy arqyly ol oqýshylardy qyzyqtyryp, kóńilin ózine aýdara alady.

Bilim berý júıesindegi ózgeris ne úshin qajet?

Qazirgi tańdaǵy bilim salasynda júrgizilip jatqan reformanyń basty maqsaty — oı-órisi damyǵan, jan-jaqty, shyǵarmashylyq deńgeıde qyzmet ete alatyn, dúnıe-tanymy bıik, bilimdik básekege qabiletti, jan-jaqty, synı oılaı alatyn jeke tulǵa tárbıeleý.

Ǵalamdaný órkenıetimen qazirgi zamanǵy álemde básekelestik jaǵdaıyna tez beıimdelý qabileti turaqty damýdyń eń mańyzdy faktory bolyp tabylady.

Álem elderindegi bilim berý júıesiniń qurylymy túrlishe.Álem elderiniń bilim berý júıesi erekshelikterine qaraı damý ústinde. Sebebi kez kelgen eldiń básekelestik múmkinshilikteri kóbine bilim berý júıesiniń jaı-kúıimen anyqtalatyn memlekettiń áleýmettik kapıtalynyń damýyna táýeldi.

Bilim deńgeıiniń joǵarylyǵymen tanylǵan memleketter ǵalamdaný úderisine sáıkes reformalar júrgizýde. Bilim berý júıesindegi reformaǵa negizdelgen álemdik damýdyń negizgi úrdisteri:

—  qoǵam damýynyń jyldamdyǵy;

—  aqparattyq-kommýnıkasıalyq tehnologıalardyń qarqyndylyǵy;

—  ǵalamdyq problemalardyń shyǵýy jáne anyqtalǵan taqyryptardy birlesip sheshý máseleleri;

—  qoǵamnyń ashyq demokratıalyǵy;

—  ekonomıkanyń ósýi men básekelestiktiń  qarqyndy júrýi;

—  adam ishki áleýetiniń múmkindikteri.

Álem elderiniń bilim júıesin bir-birlerimen salystyrar bolsaq, olardyń bilim júıesi ár túrli deńgeıde damýda.

Dúnıe júziniń bilim júıesin zerttegen sarapshylar dúnıe júzi boıynsha ár túrli kórsetkishterdi ala otyryp kóptegen elderdiń bilim júıesin salystyrǵan.Kórsetkishter boıynsha dúnıe júziniń 26 memleketi ózderiniń bilim júıesiniń ozyq úlgilerimen erekshelengen. Solardyń qatarynda Irlandıa, Danıa jáne shyǵystaǵy Taıvan eli de bar.

Ózderiniń bilim deńgeıiniń joǵarylyǵyn kórsetken elderdiń bilim deńgeıiniń saralasam, ár eldiń bilim júıesiniń erekshelikteri bar .

Irlandıadaǵy bilim berý júıesi álemdik bilim berý keńistiginde ózindik orny bar. Damyǵan elderdiń bilim júıesine júrgizilgen zertteýler nátıjesi Irlandıanyń bilim berý júıesi aldyńǵy damyǵan memleketterdiń qataryna kiredi. Sonaý orta ǵasyrlardan beri Irlandıada bilim berý isi eń mańyzdy is bolǵan. Sondyqtan bolar Irlandıany «áýlıeler men oqymystylar araly» dep ataǵan.

Irlandıadaǵy bilim berý isi jaqsy jolǵa qoıylǵan. Evropa elderi boıynsha Irlandıa mekteptegi sabaqtary sany kóp, aǵylshyn oqýshylaryna qaraǵanda ırlandyqtar ár túrli deńgeıdegi emtıhandardy kóbirek tapsyrady. Irland muǵalimderine qoıylatyn talaptar da joǵary. Irland muǵalimderiniń jalaqysy óte joǵary. Muǵalim — mártebeli mamandyq ıesi.

Qazirgi ýaqytta Irlandıada bilim berý isin basqarý jáne jaýapkershilik Bilim jáne ǵylym departamentine (DES) júktelgen. Departament bilim berý aspektilerin qarastyryp, oqý josparlary men ulttyq synaq baıqaýlaryn ótkizedi.

Orta bilim berý satysyndaǵy mektepter orta mektep, kásiptik mektep,qoǵamdyq jáne biryńǵaı mektep bólinedi. Mekteptiń tıpi qarjylandyrý kózine baılanysty anyqtalady.

Irlandıada 12 jyldyq bilim berý júıesi qalyptasqan. Mindetti bilim alýshylar 6-19 jas aralyǵyndaǵy balalar qamtıdy. Bul eldegi barlyq bastaýysh mektep 1999 jyldan jalpy mektep baǵdarlamasy — The Primary School Curriculum-men jumys jasaıdy. Bastaýysh synypta oqýshylar negizgi pánder jáne ana tili, aǵylshyn tili, dintaný, dúnıetaný pánderi boıynsha tálim alady. Bastaýysh synyp oqýshylarynyń sabaqtary oıyn túrinde jáne toptyq jumystar negizinde júrgiziledi. Balalar jastaıynan ózara árekettestikte, bir-birimen  qarym-qatynas jasaý daǵdysy qalyptasyp, jastaıynan qoǵam ómirine beıimdele alatyndyqtaryn zertteý nátıjelerinen kórsetti.

Qazirgi tańda Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý júıesine óte kóp ózgerister engizildi. Solardyń ishinde 12 jyldyq bilim berý, 3 tilde oqytý, topqa bólip oqytý, baǵalaý júıesi. Qazaqstan Respýblıkasynyń 12 jyldyq bilim berý tujyrymdamasynda pedagog kadrlardyń kásibı — tulǵalyq quzyrettiligin qalyptastyrý basty maqsat ekendigin ataı kele, 12 jyldyq bilim berýde pedagog tómendegideı quzyrettilikterdi ıgerýi mindetti dep kórsetilgen.

1. Arnaıy quzyrettilik- óziniń kásibı damýyn jobalaı biletin qabileti.
2. Áleýmettik quzyrettilik- kásiptik qyzmetimen aınalysý qabileti.
3. Bilim berý quzyrettiligi — pedagogıkalyq jáne áleýmettik psıhologıanyń negiizderin qoldana bilý qabileti.

Endeshe quzyrettilik degenimizdiń ózin qazirgi zaman talabyna saı pedagog qaýymynyń ózin-ózi ózgerte alý qabilettiligi dep túsinýge bolady. Bilim saıasatyndaǵy túbegeıli ózgeristerdi kúndelikti oqý úrdisinde beriletin tapsyrmalardan bastaý qajet ekendigi aıqyn kórsetilgen. Stýdentter oqytýshy qaýymnan tek bilimge ǵana emes, ómirge úıretetin qabilettilikti qajet etip otyr. Demek, bolashaq pedagogterimiz osy aqparattyq qoǵamnan qalyspaı: jedel oılaýshy: jedel sheshim qabyldaýshy:erekshe uıymdastyrýshylyq qabiletti: naqty baǵyt-baǵdar berýshi bolyp shyǵýy — bul qazirgi zamannyń talaby.Mine, quzyrettilik qalyptastyrý degenimizdiń ózi bolashaq muǵalim — qazirgi stýdentterdiń shyǵarmashylyq qabiletterin damyta otyryp oılaýdyń, ıntellektýaldyq belsendiliktiń joǵary deńgeıine shyǵý, jańany túsine bilýge, bilimniń jetispeýshiligin sezinýge úıretý arqyly izdenýge baǵyttaýdy qalyptastyrýdaǵy kútiletin nátıjeler bolyp tabylmaq. Bunyń ózi óz kezeginde qazirgi ustazdardan shákirtti oqytýda, bilim berýde, tárbıelep ósirýde belgili bir quzirettilikterdi boıyna sińirgen jeke tulǵany qalyptastyrýdy talap etedi.

Meniń oıymsha 12 jyldyq bilim berý júıesi durys, egerde ol sapaly bolsa. Jánede mektepte oqýshynyń ómirine qajetti pánder oqytylsa. Men mektepte 8 synyptan bastap oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyna qaraı, tańdaǵan mamandyǵyna qaraı pánderdi jetik oqytatyn edim. Sonymen qatar teorıa júzinde ǵana emes, praktıka júzindede jumys isteıtin edim. Ustaz oqýshylarmen emin-erkin qarym-qatynasta bolýy kerek dep oılaımyn. Eger bilim sapasyz, ári qajet emes pánder oqytylsa balanyń oqýǵa degen qyzyǵýshylyǵyda kemıdi. 12 jyl oqyǵany qur bos ýaqyt qurtý bolady. Al 3 tildilikke keletin bolsaq, bul júıeni 5 synyptan bastap engizgeni abzal. Sebebi, bastaýyshta oqýshylar aldymen óz tilderin jetik bilýleri qajet. Egerde bul júıe bastaýyshtan bastap qoldanylsa, onda tilimizdiń deńgeıi tómendeıdi, tilimiz shubarlanyp ketedi. Al qazirgi tańda tilimiz ne degen ádemi, kórkem deseńizshi! Qazaq tili eń baı tilderdiń qatarynda. Sózdik qory boıynsha 3 orynda. Sondyqtan tilimizdi qurmettep,saqtaıyq. Tilsiz, dinsiz ult bolmaıdy. Ózge tildiń bárin bil, óz tilindi qurmette degen bar emes pe?!  3 tildilik arqyly kóp aqparat alýǵa múmkindigimiz ashylar edi. Sebebi, damyǵan elderdiń bárinde aǵylshyn tili qoldanylady. Osynyń arqasynda kóp zertteýler júrgizilip, jańa tehnologıalar jasalynatyn edi. Tipti burynnan aq dári dermekter aǵylshyn ne latyn tilinde jazylǵan. Qazirgi tańda 3 tildilik pen latyn tiline kóshý arqyly ómir súrýimiz ońaı bola túser edi. Kásibı sheberligimizdiń zor, bilim órisimizdiń keń, zıalylyq jáne tanymdylyq deńgeıimizdiń joǵary bolýy úshin, ózge eldiń mádenıeti men dilin uǵyný úshin úırengenimiz jaqsy. Alaıda elimizge ońaı soqpasy haq. Aldymen muǵalimderdi úıretip, keıin oqýshylarǵa úıretken jón bolar edi. Shet tilderdi meńgerý — Qazaqstan sekildi damýshy elder úshin asa mańyzdy másele. Ol elimizdiń ekonomıkasyn, mádenıeti men ǵylymyn damyǵan memleketter qataryna engizýde mańyzdy ról atqaratyn alǵyshart. Kóptildilik, úsh tuǵyrly til ult kelesheginiń baǵdarshamy ekendigin árqashan árqaısymyzdyń qaperimizde bolǵany abzal. Sonymen qatar qazirgi tańdaǵy bilim berý júıesindegi máselelrdiń biri — kitap dep aıtar edim. Qazirgi jańa oqytý baǵdarlamasyna baılanysty jazylǵan 5, 7 — synyp kitaptarynda kemshilikter bar dep esepteımin. Óıtkeni kitaptarda taqyryp ashylyp jazylmaǵan, aqparat óte qysqa jetkizilgen.  Mysaly qazirgi kezde qazaq tili kitaptarynda erejeler az kezdesedi, tipti joq dep te aıtsaq bolady. Bul durys emes. Óıtkeni oqýshy erejeni bilmese, jazý saýattylyeǵy tómendeıdi. Jánede solaı kete berse , keleshek urpaǵymyz saýatsyz bolmaı ma degen oı mazalaıdy. Taǵy aıta ketetin másele — baǵalaý júıesi. Burynǵy baǵalaý ádeletsiz bolatyn dep esepteımin. Qazirgi kezde balmen esepteý júıesi qoldanylady. Bul ustazdarǵa tıimdi júıe túri. Alaıda álide shıkilikter bar. Jánede biz bolashaq ustazdar osy máseleni sheshýge at salysqanymyz jón. Bilim berýde elimizde áli talaı shıkilikter bar. Álide tehnıkamen qamtamasyz etilmegen mektepter sany kóp. Bilim deńgeıinniń tómen bolýy bilimi nashar muǵalimnen, ne pedagogıkadaǵy ádisterdi durys qoldanbaýdan. Egerde árbir adam óz isiniń sheberi bolǵanda, óz mamandyǵyn 100 %-ǵa emes, 200%-ǵa bilgende bári de keremet bolar edi. Pedagogıka salasyndaǵy osy shıkilikter men muǵalimderdiń qaǵaz bastylyǵyn kórgen oqýshylar árıne pedagog bolýǵa talpynbaıdy. Mine, pedagogıkaǵa oqýshylardyń barmaýynyń, tańdamaýynyń sebepteriniń birden biri osy. Jáne de osy salany bitirgenimen óz mamandyǵymen istemeıtinderde elimizde jeterlik. Sol sebepti qazirgi tańda muǵalim jetispeýshilik máselesi týyndap otyr. Bul qazirgi kezdegi Qazaqstan boıynsha pedagogtar sany. Biz bolashaq ustazdar óz mamandyǵymyzdy súıip, onyń deńgeıin joǵary kóterýimiz kerek!

	2010/11	2011/12	2012/13	2013/14	2014/15*	2015/16	2016/17	2017/18
Qazaqstan Respýblıkasy	286 733	304 775	307 972	310 847	305 191	325 184	318 197	296 035
Aqmola	14 453	14 719	14 790	14 650	14 544	15 616	15 420	13 918
Aqtóbe	14 312	16 132	15 955	15 971	15 275	16 920	16 704	15 323
Almaty	33 192	34 633	35 321	35 938	34 810	39 424	36 452	35 161
Atyraý	9 692	10 347	10 582	10 716	10 749	11 639	10 595	9 858
Shyǵys Qazaqstan	12 317	13 978	13 776	13 769	12 556	13 870	14 010	12 097
Jambyl	21 553	23 082	22 815	23 182	22 997	23 581	23 643	21 673
Batys Qazaqstan	19 803	21 695	21 568	20 956	19 277	21 662	20 634	17 985
Qaraǵandy	13 309	14 314	14 147	13 925	13 491	14 539	13 743	12 156
Qostanaı	17 382	18 170	18 446	18 519	18 611	19 828	18 622	17 619
Qyzylorda	7 577	8 078	8 444	8 879	9 062	9 833	10 002	10 052
Mańǵystaý	55 469	58 077	60 184	62 601	64 109	66 412	62 866	60 481
Pavlodar	12 328	12 494	12 402	12 156	11 461	12 634	13 160	11 827
Soltústik Qazaqstan	12 684	14 136	13 869	13 577	11 798	12 705	12 423	10 558
Ońtústik Qazaqstan	21 827	22 559	22 294	21 896	21 188	23 638	22 965	20 934
Astana qalasy	5 663	6 260	6 756	7 079	7 595	7 251	8 369	8 454
Almaty qalasy	15 172	16 101	16 623	17 033	17 668	15 632	18 589	17 939

12 jyldyq bilim berý júıesi men 3 tildilik týraly ustazdar men bolashaq muǵalim bolatyn stýdentterdiń kózqarastary:

Saǵymbaeva Gúlbaqyt (ustaz): Jalpy 12 jyldyq bilim berý júıesine kózqarasym jaqsy. Sebebi, oqýshylar kásiptik mamandyq bolsyn alyp shyǵady. Jáne ary qaraı sol mamandyqty jetik bilip, eline zor úlesin qosady dep senim artamyz.

Seksembaeva Bakyt (ýchıtelnısa rýsskogo ıazyka): V oblostı obrozovanıa bez ýcheta mnenıa obshestva ı neobhodımostı bylı prınáty neobdýmannye, nıchem ne podkreplónnye ızmenenıa, kotorye prıneslı mnogo vreda ýje sýshestvýıýshım dostıjenıem. Pro treh ıazychıe: ıazyk ýchıt tot , ý kogo estjelanıe ı sposobnostı, a nasılno — lıshnáá trata sredstv gosýdarstva.

Karamýrzaeva Jýldyz (stýdent): Men 12 jyldyq bilim berý júıesin durys dep esepteımin. Sebebi, oqýshylar tek atestat qana emes, sertıfıkat  alyp shyǵady. Eger joǵary oqý ornyna túse almaı qalǵan jaǵdaıda sol sertıfıkat arqyly jumys jasaı alady. Men 3 tildilikke kóshkenimizdi durys dep esepteımin. Sebebi, shet elde oqımyn degen oqýshylar men stýdentterge bolashaqta ońaı bolar edi. Jáne de kitaptardy da emin-erkin ózge tilde oqıtyn edik. Meniń bolashaq muǵalim retinde aıtarym 3 tildilikti  5 synyptan bastap oqytqan durys. Eger bastaýyshtan bastap oqytsaq bala psıhologıasyna qıyn tıip keteri haq.

Rahımbaı Jansaıa (stýdent): 12 jyldyq bilim berý júıesi bolonnyı sıstemanyń bir bóligi. Orta jáne joǵarǵy synyptarynda balanyń mamandyq tańdaýymen jumys isteıdi sonysy oryndalsa durys bolady. Bylaısha balany áleýmettik ortaǵa beıimdeýmen jumys isteıdi. 3 tildilik tildi meńgergen jaqsy,biraq balalardyń qyzyǵýshylyǵy eskerilmeıdi dep esepteımin.

Meıirhan Shyryn (stýdent): 12 jyldyq bilim berý — balalardy mektep jasynan jan-jaqty bolýǵa úıretetin baǵdarlama. Bul baǵdarlama qazirgi kezde Qazaqstannyń barlyq mektepterine engizilýde. Bir áttegen-aı tusy, sapasyz kitaptar. 3 tildilik — Qazaqstan halqyna berilgen tegin til úırený múmkinshiligi. Balanyń sábı kezinen kez-kelgen zatqa úıretý úlken nátejıe beredi. Balalardy kishkentaı kúninen bilimge jeteleý, bul óte paıdaly sheshim. Sol sebepten de, ártúrli tildi  tegin úırený- halyqqa berilgen zor múmkindik.

Beısenbek Aqerke (stýdent): Qazirgi kezde qoǵamnyń damyp , órkendeýine baılanysty bizdiń memleketimizdede 12 jyldyq bilim berý júıesi uıymdastyrylyp otyr. Bul bilim berý júıesin álemniń 80 % eli qoldanady. Bul júıeniń eń basty maqsaty básekege qabiletti oqýshylardy tárbıeleý. Ereksheligi oqýshy belgili bir mamandyqty meńgerip shyǵady. Bul tıimdi júıe dep esepteımin. Bul jerde biz oqýshylardyń jas erekshelikterine qaraı kitaptardyń shyǵarylýyna asa kóńil aýdara alamyz. Tıimdiligi oqýshylar emin-erkin óz oılaryn jetkize alýdy úırený. Qazirgi tańda bul óte úlken máselelerdiń biri. 3 tildilikke keler bolsaq qarsymyn. Sebebi, qazir ózge tildi qoıa turyp, óz tilimizdi tolyqtaı meńgerip alǵanymyz jón dep esepteımin. Óıtkeni Keńes Odaǵynyń saldarynan tilimiz shubarlanyp ketti. Ári kelesi jyldan bastap latyn tiline kósheıin dep jatyrmyz. Bul endi túlǵa bolyp qalyptasyp kele jatqan jas urpaqqa qıyn soǵady.

12 jyldyq bilim berý júıesi men 3 tildilik oqytý durys pa? suraǵy boıynsha alynǵan saýalnamanyń nátejıesi mynadaı:

                     Onlaın bilim berý júıesi

Onlaın bilim alý ońaı ma?

Aqparattyq zamannyń aǵyny bilim berýdiń jańa júıesin alyp keldi. Ol — qashyqtyqtan oqytý nemese onlaın bilim berý.  Bul oqýshy men ustazdyń synypta emes vırtýaldy álemde jolyǵýy. Jaı ǵana jolyǵyp qana qoımaı, bilim berý zańdylyqtaryn saqtaı otyryp aqparat almasýy.

Qashyqtyqtan oqytý biz oılaǵandaı jańa paıda bolǵan ádis emes. Onyń tarıhy sonaý on segizinshi ǵasyrda, poshtanyń paıda bolýymen qatarlas. Stýdent qajetti kitaptardy poshta arqyly alyp, ustazymen oqý barysynda hat almasyp turǵan.  Al, emtıhandy ustazdyń sol qaladaǵy senimdi adamyna nemese ǵylymı jumys retinde jazbasha tapsyratyn bolǵan.  1990 jyldary «derbes kompúterler» kópshilikke qol jetimdi bola bastady. Bul onlaın bilim berýdiń damýyna jańa serpilis berdi. Mysalǵa, AQSH-ta kashyqtyqtan bilim alýshylardyń sany kúrt artýyna baılanysty úkimet bilim berý mekemelerinde bul ádistiń elý paıyzdan aspaý kerektigi týraly zań qabyldaýǵa májbúr boldy.

Sonymen, onlaın bilim berýdiń qandaı artyqshylyqtary men kemshilikteri bar? Bul ádistiń qoǵamǵa tıgizer paıdasy qandaı? Aldymen paıdaly tusyn saralaıyq.

Birinshiden: Qashyqtyqtan oqytý – bilim alýshynyń aqshasyn únemdeıdi.

Onlaın bilim berýdiń ekinshi artyqshylyǵy: Áleýmettik teń quqyqtylyǵynda. Qazaqstanda mıllıonǵa jýyq adam múgedektigine baılanysty járdemaqy alady.  Joǵarǵy bilim – olar úshin óz shekteýleriniń orynyn toltyratyn úlken múmkindik desek qatelespeımiz. Osyǵan oraı 2011 jyly elimizde «Múmkindigi shekteýli jandardy qashyqtyqtan oqytý ortalyǵy» ashylǵan bolatyn. Atalǵan ortalyqtyń kómegimen Vladıslav Demánov esimdi azamat alǵash bolyp  ekonomıka salasynda «Týran» ýnıversıtetinde kandıdattyq dısertasıa qorǵap shyqty.

Úshinshiden: Onlaın bilim berý barysynda muǵalim stýdentke qajet barlyq kitaptar men materıaldardyń elektrondy nusqasyn beredi. Bul degenimiz, oqýshy pándi ıgerý barysynda qosymsha aqparat izdep kitaphanalar men kitap dúkenderin aralap ýaqyt joǵaltpaıdy.

Degenmen, onlaın bilim osynshalyq qolaıly ári tıimdi bolsa, barlyǵyn qoıyp nege qashyqtyqtan bilim alýǵa kóshpeımiz degen saýal mazalap otyrǵan bolar? Endeshe bul ádistiń keri jaqtaryn bile otyryńyz. 

Psıhologtardyń pikirinshe, qashyqtyqtan bilim alýshynyń oqýǵa degen yntasy bolmaǵan jaǵdaıda ondaı stýdentke ustaz kóp kómek kórsete almaıdy. Al ýnıversıtet qabyrǵasynda óziniń harızmasymen kez-kelgen stýdenttiń oqýǵa degen yntasyn oıatyp, ǵylymǵa degen qulshynysyn arttyratyn ustazdar kóptep kezdesetini belgili. Onlaın bilim berýdiń taǵy bir kemshil tusyna tártip máselesin jatqyzýǵa bolady. Oqýshy kúndelikti bolatyn dáristerdi ótkizbeı tyńdap, berilgen tapsyrmany ýaqytyly oryndamasa, oqýǵa tólegen aqsha aýaǵa ketti degen sóz. Statısıka boıynsha onlaın bilim alýshy stýdentterdiń qyryq paızy oqýdy sońyna deıin aıaqtamaıdy. Olardyń belsendiligin, tártibin bilim berýshi mekeme qadaǵalamaıdy. Sondyqtan qashyqtyqtan bilim alýshy ózin temirdeı tártipke úıretip, berilgen materıaldardy tolyǵymen ıgerýge tyrysýy qajet.

Onlaın bilim alýshy qandaı qıyndyqtarǵa jolyǵýy múmkin?

Búgingi tańda onlaın bilim usynatyn oqý oryndary óte kóp. Árıne, olardyń ishinde shyn máninde oqýǵa turarlyq bilim beretinderi de, qashyqtyqtan bilim berýdi jaı ǵana aqsha tabýdyń kózine aınaldyrǵandary da bar. Sondyqtan, onlaın bilim alýdy bastamas buryn, stýdentke yńǵaıly, bilim naryǵynda ózin dáleldegen, durys platforma usynatyn bilim ordasyn tańdaý óte mańyzdy. Mysaly: COURSERA, EDX, UDACITY sekildi oqý platformalary álemge keńinen tanymal. Olardyń tipti mobıldi júktemeleri da bar.

Meniń oıymsha qashyqtyqtan oqýdyń ózindik durys jáne burys jaqtary bar. Mysaly  qazirgi kezde ubt-ǵa daıyndaıtyn onlaın sabaqtar júrgiziledi. Men solardyń birine qatysqan bolatynmyn. Maǵan ol sabaqtar óz paıdasyn tıgizdi. Úıde otyryp aq daıyndalasyn, ári ýaqytyndy tıimdi paıdalanýǵa sebep bolady. Bilim alǵysy keletin adamǵa eshqandaı shekara joq. Bul jańa ǵasyr urany. Jer sharynyń basqa bóliginde ótip jatqan belgili profesordyń dárisin úıińizden shyqpaı-aq tyńdaý — ǵylymdaǵy úlken jetistik. Eldiń tiregi bilikti mamandar bolsa, shyǵar bıigimiz de, alar asýymyz da bilimge kelip tirelmek. Sondyqtan, onlaın bilimniń ońtaıly tusyn ǵylym izdegen ár azamat  bilip júrgeni abzal.

Men bolashaq muǵalimderge pedagogıka salasyn joǵary deńgeıge kóterý úshin, pedagogıkaǵa zor úles qosqan ǵalymdardy oqýǵa keńes beremin. Jáne de pedagogıkaǵa qatysty fılmder kórýde artyq etpes. Men jaqynda Istorıa Rona Klarka degen kınony kórip óte kóp oı túıdim. Túıgen oıymnyń biri qıyn máseleleri bar balalarmen jumys istegen durys jáne de oqýshylarmen ashyq qarym-qatynasta bolý kerek. Eshqashan qolymnan kelmeıdi degen sózdi aıtýǵa bolmaıdy. Armandardar shyndyqqa aınalý úshin sıqyr emes, tógilgen ter, maqsattylyq pen tabandy jumys qajet, — demekshi eńbek etsek bizde osy kisiler sıaqty óz salamyzǵa eńbegi sińgen elimizdiń eleýlisi bolamyz. Pedagogıkaǵa zor úles qosqandardyń biri  Shalva Amonashvılı. Shalva Aleksandrovıch Amonashvılı  — yntymaqtastyq pedagogıkasyn nasıhattaýshy jańashyl pedagogtardyń biri. Tbılısı ýnıversıtetiniń shyǵystaný fakúltetin aıaqtady, mektepte jumys istedi, aspırantýrany bitirdi, kandıdattyq jáne doktorlyq dısertasıalaryn qorǵady. Ol 60-70 jyldary búkil álem boıynsha jańa pedagogıkalyq baǵyttyń negizin qalaýyna yqpal etken «Bilim berý prosesinde balalarǵa adamı-tulǵalyq kózqaraspen qaraý» degen taqyrypta mektepterde kópshilik eksperımentke jetekshilik etti. Shalva Aleksandrovıch ózi balaǵa degen adamı-tulǵalyq kózqaraspen qaraýdyń barlyq prınsıpterin álemdik pedagogıka klasıkteri K. D. Ýshınskıı, V. A. Sýhomlınskıı, Iakýsh Korchak, A. S. Makarenko, t.b. úırengendigin aıtady.

Shalva Aleksandrovıch muǵalimderdi pedagogıka danalyǵyn shynaıy da baı qaınar kózin paıdalanyp, ózderiniń pedagogıkalyq sheberligin únemi baıytyp, shyńdap otyrýǵa shaqyrady. Onyń aıtýy boıynsha naǵyz ustazdyń boıynda bolý kerek qasıetter mynalar:

Birinshiden, balany sol qalpynda jaqsy kórý. Tentek pen tilalǵyshty, uǵymtal men oılaý qabileti tómen, uqypty men jalqaý oqýshylardy bólip jarmaı, barlyǵyn da birdeı jaqsy kórý kerek. Balalarǵa degen meıirimdilik pen súıispenshilik bar jerde qatygezdik bolmaıdy, namysyna tıetin sózder aıtylmaıdy, olardyń árbir jetistikterine qýanyp otyrasyń;

Ekinshiden, olardy túsine bilý, ıaǵnı solardyń kózqarastarymen sanasý, olardy eresektershe qabyldaý, qamqorlyq tanytqanyna qýaný, aqyldasyp otyrý. Olardyń tanytqan qamqorlyqtary  men árbir isine keshirimmen emes, úlken qurmetpen qaraý kerek. Balalardy túsiný degenimiz — olardy bıligine baǵyndyrý emes, kerisinshe olardyń búgingi ómirine súıene otyryp, bolashaq ómirine alǵashqy dánderin sebý. Bala júreginiń tebirenisi men jan dúnıesiniń qozǵalysyn túsine bilgen pedagog oqýshysynyń tárbıesimen tereńdeı aınalysa alady.

Úshinshiden, optımıs bolý, tárbıeniń oń áser beretindigine sený qajet. Áńgime balanyń  tárbıesimen aınalysyp, sana-sezimin damytýǵa kirisý úshin onyń aqylynyń tolyp, oılaý qabiletiniń aıqyndalýyn úlken úmitpen qolyn qýsyryp kútip otyrǵan pedagog, ıaǵnı fılontropıalyq optımızm týraly bolyp otyrǵan joq. Mundaǵy áńgime balanyń ishki jan dúnıesine tereńdeı ený, osyǵan baılanysty tárbıe berýdiń, oqytýdyń, damytýdyń túrli joldaryn qarastyratyn pedagog, ıaǵnı áreketshil optımızm jaıly.

Tórtinshiden, muǵalimniń boıynan adamǵa tán jaqsy qasıetterdiń barlyǵy — kúlimsireý, qataldyq, ustamdylyq, salmaqtylyq, sezimtaldyq, shynaıylyq, zıatkerlik, til tabysýshylyq, ómirge degen mahabbat bolýy kerek.

Ustazdyń osyndaı talpynýy asa mańyzdy. Ol — buryńǵy jáne qazirgi zamanǵy urpaqtardyń rýhanı qundylyqtary men bala arasyndaǵy dánekershi. Osy qundylyqtar, bilim, moraldy-etıkalyq normalar balalarǵa deıin sterıldi túrde jetpeıdi, kerisinshe muǵalimniń tulǵalyq qasıetteri men olardyń baǵasyn ańǵartady. Adamgershilik qasıetteri bar ustaz balalardy bilimge úırete otyryp, sonymen qosa, olarǵa óziniń minez-qulqy arqyly yqpal etip, balalardyń kóz aldynda adamgershiliktiń eń joǵarǵy úlgisi bolyp kórinedi. Bala úshin muǵalimsiz bilim joq, tek ustazyna degen mahabbaty arqyly ǵana bala bilimniń qyzyqty álemine aıaq basady, qoǵamnyń moraldy qundylyqtaryn ıgeredi. Kishi jastaǵy oqýshylar úshin eń bedeldi adam — ustazy.

"Ustazdyq etken jalyqpas, úıretýden balaǵa", — demekshi ustaz qoǵamnyń tárbıeshisi. Ustazy qandaı bolsa, halqyda sondaı bolady. Ustazy jaqsynyń, ustamy jaqsy-degen bar emes pe? Sondyqtan bolashaq ustazdar oqýshyǵa tek bilim ǵana berip qoımaı, tárbıemende sýsyndatyp, sanaly urpaq tárbıelep shyǵaraıyq.

Maqala avtory: Nıazbekova Araılym

Paıdalanǵan ádebıetter

1. Pedagogıka negizderi (K.Buzaýbaqova)

2. Pedagogıka (Qoıanbaev)

3. Pedagogıka (M.Jumabaev)

4. Internet kózderi (ýıkıpedıa,gýgl,ıandeks)

5. Araı gazeti

Taraz memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıteti hımıa bıologıa mamandyǵynyń 1-kýrs stýdenti Nıazbekova Araılymnyń “Bilim berý júıesindegi máseleler” taqyrybynda jazǵan ǵylymı maqalasyna

Resenzıa

Taqyrypta búgingi kúngi ózekti máselege aınalǵan bilim salasynda júrgizilip jatqan reformalar jóninde oı qozǵalǵan. Jumysqa júıeli túrde jospar jasalǵany anyq baıqalyp tur. Jumys sol jospar boıynsha jan-jaqty zerttelip, túıindi oılar aıtylǵan.

Jumystyń basty zertteý nysany — Qazirgi tańda Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berý júıesindegi ózgerister. 12 jyldyq bilim berý júıesi men 3 tildilik máselelerimen qatar damyǵan memleketterdegi bilim berý júıesi jónindede mańyzdy málimetter keltire otyryp taqyrypty tolyq asha bilgen.

Zertteý jumysy óziniń aldyna qoıǵan maqsaty men mindetterin tolyq oryndaǵan. Bul jerde stýdenttiń kóp izdenip, nátıjeli eńbek etkeni kórinip tur. Zertteý jumysynyń stıli jatyq, júıeli, jınaqy.   

Qoryta kele, Nıazbekova Araılymnyń “Bilim berý júıesindegi máseleler” atty maqalasynyń mańyzy bar  jumys dep baǵalaımyn.

---