InfoHub Logo

Biz degen — esekpiz ǵoı, esekpiz! Kádimgi esekpiz!.. Jarandar-aý, kúni keshe ǵana bizdiń babalarymyz sendershe óz tilderinde emin-erkin sóılespeýshi me edi? Tilderi qandaı edi, shirkin! Kúmisshe syńǵyrlap, qulaq quryshyńdy qandyratyn. Sóz emes, ásem yrǵaqty án bolatyn! Qansha tyńdasaq ta jalyqpaıtynbyz. Ol kezde biz baqyrýdy bilmeıtinbiz. Qazir ǵoı, baqyryp júrgenimiz. Ózimizdiń búkil tilegimizdi, oıymyzdy, sezimimizdi, tipti qaıǵy-muńymyzdy da baqyryp bildirýge tyrysamyz. Biraq, «I-a! I-a!» degen eki sózben qaı halymyzdy aıtyp bermekshimiz? Bir kezdegi tamasha baı tilimizden bar-joq qalǵany osy bolǵan soń, qaıteıik!..

Bizdiń esek tilimizdiń qalaı quryp ketkenin, múmkin, sizderdiń bilgilerińiz keletin de shyǵar? Men ony aıtyp-aq bereıin. Bizge óz tilimizdi umyttyrǵan ol oqıǵa jan túrshigerlik naǵyz sumdyq edi.

Bizdiń babalarymyzdyń biri — ábden qartaıǵan esekeń — aıdalada jaıylyp júrse kerek. Shamasy jetken shóbin julyp jep, kóńili kóktem bop ándetip júripti. Bir kezde áldeqandaı bir jaman ıisti sezipti. Qasqyrdyń ıisi ǵoı baıaǵy.

Qolańsy ıis kúsheıe beredi, qasqyr jaqyndaı beredi, ajal tóne túsedi.

Al esek ózin-ózi jubatyp:

— Bul qasqyr emes! Munyń qasqyr bolýy múmkin emes!— deıdi.

Qorqynyshtan júregi qysylyp bara jatsa da, ol eshteńeni sezbegen bolyp:

— Inshalla, bul qasqyr emes. Bul jerden qasqyr ne alady?— dep kúńkildeıdi.

Bir ýaqta yryldaǵan daýys estiledi. Oǵan onsha unaı qoımaıtyn qorqynyshty yryl — qasqyrdyń yryly. Esek qulaǵyn saqtana qaıshylaıdy da:

— Bul qasqyr emes! Bul qasqyrdyń yryly emes!— deıdi.

Yryl kúsheıe túsedi. Shoshyǵan esek jalt qarasa, qasyndaǵy tóbe basynda, qalyń tumannyń arasynan, qasqyrdyń qarasy kórinedi.

— Ol qasqyr emes. Qaraıǵan buta ǵoı,— dep esekeń ózin-ózi jubatqan bolyp, shóbin shaınańdaı beredi.

Sol eki ortada qasqyr dóńkıip shyǵa keledi.

Esek qoryqqanynan qaltyrap qoıa berse de, qasqyrdy qasqyr deýge kóńili daýalamaıdy:

— Táıir-aı, qasqyr bul jaqtan ne izdeıdi? Sirá, meniń kózim nasharlaı bastasa kerek. Butany qasqyr eken dep qaldym-aý!— deıdi.

Qasqyr jaqyndap qalady. Esek qalsh-qalsh etedi:

— O, táńirim! Mynaý shynymen qasqyr ma? Jo-joq, qasqyr emes,— dep mińgirleıdi.— Mynaý túıe ǵoı. Álde pil me? Múmkin basqa birdeńe bolar. Qasqyr sıaqty bop kórinetini nesi?

Qasqyr eki-úsh-aq qadam qaldy, tisin yrsıtyp, tarpa bassalǵaly tur.

Esek: «Bul qasqyr emes. Munyń qasqyr emesin sezip turmyn. Áıtsede bas saýǵalaǵanym jón bolar» dep oı túıdi de, tompańdaı jóneldi.

Qasqyrdyń silekeıi shubyryp, sońynan umtyldy.

Esek aıaǵyn jebeı basyp, tóńirekke kiristi. Qasqyr qalar emes.

«Bul tipti de qasqyr emes. Bul — jabaıy mysyq» dep oılady esek, artyna aqyryn qarap qoıyp. Qasqyrdyń kózi shoqsha jaınap, aýzynan atylǵan ystyq demi esekeńniń quıryǵyn jalynsha shala bastaıdy. Esek sońyndaǵy páleniń qasqyr ekenine sonda da sene almaıdy. Aqyrynda, ne kerek, esek ábden tıtyqtaıdy da, ne bolsa o bolsynshy dep oılap, kózin tas jumyp, qalt toqtaı qalady. Tynysh ta turmaı:

— Joq, bul qasqyr emes. Inshalla, qasqyr emes,— dep kúńkildep sóılep turady.

Qasqyr ony bassalyp, tyrań etkizip jyǵa salady.

— Men seni bilem, sen qasqyr emessiń. Táńir tileýińdi bersin, jarqynym, qytyqtamashy, men qytyqtaǵandy jek kórem!—dep kúńkildeıdi esek.

Qasqyr onyń qońyna tumsyqty tyǵyp jiberedi de, búkil qoń etin qolq etkizip julyp alady. Haliniń múshkil bolǵanyn esek sonda bir-aq biledi. Jany shyrqyrap, tili baılanyp qalady. Birdeńe deıin dese, aýzyna sóz túspeıdi. Al qasqyr azýdy salady kep, salady kep. Qanyn sýsha shashady. Bir sátte ǵana esek tilge kelip:

— Bul qasqyr eken... Insh... a... In... a... I... a...— dep baqyrady.

Qasqyrdyń kózi tunyp, qomaǵaılana julqylaıdy. Al esek baıǵus:

— I... a... I — a... I...— dep, «ınshallaǵa» tili kelmesten jan tapsyrady.

Babamyzdyń baqyrǵan aqtyq daýysyn estigen áýletimizdiń kári-jasy tilden túgel aırylyp qalypty. Sol kúnnen beri biz barlyq oıymyzdy, muńymyzdy baqyryp bildiretin bolyppyz. Eger sol beıshara babamyz ózin-ózi jubatpaıtyn jerde jubatyp, ózin-ózi aldap júrip almaǵanda, janyna tóngen qaterden qashyp qutylyp ketkende, biz búgin de óz tilimizde sóılep qaryq bolyp júretin edik qoı!

Amal ne, esekpiz ǵoı biz, esekpiz!.. Kádimgi esekpiz!.. I-a, ı-a, ı-a!..

Orysshadan aýdarǵan Ǵabbas Qabyshev

---