InfoHub Logo

Ne úshin jer aýdarylǵanymdy aıtyp-aıtpaı ne kerek, áıteýir, bir zamanda biz, ıaǵnı: men jáne eki jandary úsheýimiz, polısıa ýchastogine ıtshilep jettik-aý. Jetkenimizdi qaıteıik:

— Bastyq qazir joq, sondyqtan bularyńdy men qabyldap ala almaımyn, — dedi ýchastok kezekshisi.

Men ıyǵyma asylǵan dorbany qısaıa syrǵytyp jerge túsirdim de, jeńimmen mańdaıymnyń terin súrttim. Boıym jeńildep qaldy. Eger qolymdaǵy kisendi alyp tastasa, ózimdi ájeptáýir baqytty adam dep sanar edim, qaıteıin. Jandarmdarǵa japaqtap qaradym da:

— Qolym uıyp barady, kisendi azdap keńitseńizder qaıter edi? — dedim.

Meniń ótinishimdi estigen jandarmdar kisendi odan ármen taryltyńqyrap burap qoıdy...

Bir ýaqta ýchastok bastyǵy kele qaldy. «Bastyq myrza keldi» degenge selqostaý qarap, sıqyna kóz tastasam... mássaǵa-a-an! Óńim be, túsim be?! Qudaıym-aý, baıaǵyda ózimmen birge oqyǵan Hoh Behshettiń dál ózi! Al kerek bolsa!.. Qýanyp kettim. Kóz aldyma mektepte oqyp júrgenimizde Behshettiń basynan keshken hıkaıalar tizile qalǵany...

Áli esimde, bir kúni geografıadan sabaq beretin muǵalim Behshetti karta aldyna shaqyryp:

— Káne, Fransıanyń qaıda ekenin, qaı eldermen shektesetinin kórsetip ber, — dedi.

— Oń jaǵynda Germanıa, sol jaǵynda teńiz, ústinde Anglıa, astynda taǵy da teńiz bar, — dep Behshet aıdy aspanǵa bir-aq shyǵardy.

— Al kún qaıdan shyǵyp, qaıda batady?

Behshet tereze jaqqa baǵdarlaı qarady da:

— Kún Haıdarpasha jaqtan shyǵyp, Samatıa jaqqa batady, — deı saldy...

Taǵy bir kúni hımık muǵalim Behshetti taqtaǵa shaqyrdy. Behshet hımıadan múlde mahrum bolatyn.

— Sý qalaı jazylady? — dedi muǵalim.

Behshet bordy aldy da, taqtaǵa «Sý» dep jazdy. Oılanyp áýre bolmady.

— Saǵan sýdyń hımıalyq formýlasyn jaz dep otyrmyn ǵoı! — dedi muǵalim zekip.

Behshet muǵalimge mólıe qarap turyp qaldy. Ózinde tym bolmasa azdap oılanyp kóreıinshi degen keıip joq, saly sýǵa ketip, súlkıip tur.

Muǵalimniń Behshetke jany ashyp ketti-aý deımin, turyp baryp, taqtaǵa: N2O formýlasyn ózi jazdy da:

— Sýdyń alyný reaksıasyn jazshy! — dedi.

Behshet muǵalimniń ne aıtqanyn múlde túsinbegen kisishe melshıip tura berdi. Muǵalim óz suraǵyna jaýapty taǵy da ózi: NON /ash-o-ash/ dep jazyp, onyń qalaı oqylatynyn surady.

Behshet bir kúrsinip aldy da:

— Hoh! — dedi...

Sodan bastap biz ony Hoh Behshet dep atap kettik...

...Endi men polısıa ofıseri bolǵan sol Hoh Behshetke kúle qarap, kisenimdi syńǵyrlatyp jaqyndaı berdim.

Hoh Behshet teris aınalyp ketti de, jandarmdarǵa qarap:

— Mynalaryń kim? — dep surady.

— Jer aýdarýǵa kesilgen. Stambýldan alyp keldik, — dedi jandarm.

— Hohh!.. Bólmeniń ystyǵyn-aı! — dedim men, Behshetten kóz aýdarmaǵan kúıimde.

Ol jandarmdar usynǵan qaǵazdy alyp qol qoıdy da, maǵan qaramaǵan qalpynda ámir berip:

— Andaǵylaryńdy qaýipsizdik basqarmasyna aparyp tapsyryńdar! — deı saldy.

...Sóıtip, jandarmdar meni aıtqan jerge apardy da tapsyrdy. Qaýipsizdik basqarmasyndaǵy kúnim bir raqat boldy: kisennen qutyldym, emin-erkin júretin boldym. Kúnde tańerteń jáne keshke polısıa ýchastogine baramyn da, Býrsadan eshqaıda ketpegenimdi rastap qol qoıyp shyǵamyn.

***

Meımanhananyń dálizinde otyratyn kezekshi qyzmetker tańerteń meni kóre sala:

— Gazette siz týraly maqala shyǵypty, oqydyńyz ba? — dedi.

Dedi de, maǵan aldyndaǵy gazetti alyp usyndy. Bólmeme kirgen soń ashyp qarasam, — meniń Býrsaǵa jer aýdarylǵanym týra birinshi betke jazylypty. Ony habarlap qana qoısa, birsári ǵoı... Avtor meni aıanbaı-aq dattapty... Bu jaryq dúnıede nendeı jamanshylyq bolsa, sonyń bárin bir ǵana meniń basyma úıip-tógipti de, basqa buzyqtarǵa dáneńe qaldyrmapty. Maqalanyń bir tusynda men eriksizden-eriksiz qarqyldap kep kúldim. Jýrnalıs avtor meniń sheteldik qupıa qorlardan alǵan aqshamnyń esebine san jetpeıdi dep kúızelipti.

Kúle-kúle silem qatyp sharshap, kózimnen aqqan jasty súrte bergenimde esik qaǵyldy. Táp-táýir kıingen bir jigit kirdi.

— Býrsaǵa aman-esen keldińiz be? — dep sálemdesip, qolymdy qysty.

Ol meni syrttaı jaqsy biletinin, jaqsy kóretinin, óziniń Býrsadaǵy aptalyq gazet ıesi ekenin aıtty. Men ańtarylyp sál-pál otyrdym da, stolda jatqan gazetti nusqap:

— Myna gazettiń ıesi siz be? — dedim.

Ol qyp-qyzyl bop ketti:

— Siz renjı kórmeńiz... saıası jaǵdaıdyń jaı-japsaryn siz jaqsy túsinesiz ǵoı... — dep kúmiljidi.

Onyń qysylyp, kúmiljip otyrǵanyna janym ashyp ketti de:

— Oqasy joq, ómirde ne bolmaýshy edi, — dep jubattym.

Ol bólmemnen shyǵa bere kidirip, qaltasynan ámıanyn alyp burylyp:

— Aıypqa buıyrmańyzshy... — dedi jalynyshty únmen, ýmajdalǵan qaǵaz aqshany tósek ústine qoıyp turyp.

— Keregi joq, men báribir almaımyn! — dedim zildenip.

Ol shyǵa jóneldi.

Eger men estelik jazbaı, kádimgi roman jazǵan bolsam, keıipkerime aqshany tútelep turyp jyrtqyzar edim. Amal ne, ony istete almadym. Tósekke jetip baryp qarasam, — on lır eken. Dereý pesh jaǵýǵa kiristim.

...Aıdaýda úsh-tórt aı júrý sizderge, árıne, aıtýǵa da turmaıtyn jáıt bop kórinýi múmkin. Árıne, qaltań qalyń bolsa, Býrsada jaıbaraqat tura berýge ábden bolady. Qaltań qalyń bolsa degende men kúnine eki mezgil tamaq ishýge jetetin aqshany aıtyp otyrmyn. Mende sol da bolmaı, kóbinde ash júremin. Qaltańda azdap tıyn-sıynyń barda «Men ashpyn!» deýdiń onshama ersiligi joq. Al soqyr tıynyń joqta tipti aýzyńdy ashýǵa dátiń barmaıdy, jurtta qalǵan kúshikteı kúı keshesiń.

Búgin meniń qaltamda onshaqty ǵana kýrýsh pen jarty qorap sıgaret bar.

Eskendirdiń shashlyqhanasynan kelip turǵan ǵajap ıis silekeıimdi shubyrtyp, esimdi shyǵaryp barady. Qaıteıin!.. Baryp bir toqash satyp aldym da, buryshty aınalyp kofehanaǵa kirdim. Qaltamdaǵy toqashymnan qıqymdap úzip alyp aýzyma salamyn da, shaıymnan bir urttaımyn. Tamaqqa jarymaı otyrǵanda tábetińniń eregeskendeı ashylyp ketetini bar emes pe!

Sol áredikte kórshi stol basyna birneshe kisi jınala qaldy da, qaısysy tamaqty kóp ishe alatyndaryn aıtyp bástese bastady.

— Men bir jegende súzbe qosyp bes qatyrmany, jıyrma jumyrtqany jáne bir kılo halvany bir-aq jeımin. Kelińder, elý lırge básteseıik! — dedi bireýi daýryǵyp.

— Eger jeı almasań, júz lır aıyp tóleısiń!

— Tóleımin!

— Tamaqtyń qunyn qosa tóleısiń!

— Jaraıdy!

Ashtan aqyl surama degen. Olardyń etekteı úlken bes qatyrmasy, jıyrma jumyrtqasy, bir kılo halvasy meniń jumyryma juǵyn da bolmaıtyn sıaqtandy. «Áı! Eger men andaǵylaryńnan eki ese kóp jep qoısam, qaıtesińder?» dep aıǵaı salǵym keldi.

Utylsam... qatty bolsa bir sabar. Olarǵa beretin júz lır mende báribir joq.

Jetip bardym da, básterine kirisip kettim. Olar maǵan tańdanyp qaraı qalysty. Al men esip jóneldim:

— Tańerteń tamaqqa toıyp almaǵanymda, men senderge jegenniń kókesin kórseter edim! Úsh qoıdyń basyn mújip, eki astaý sorpa ishken soń tábetim qazir onsha ashylmaı tur, áıtpese... — dep bir toqtadym.

Janymdaǵylardyń kózderi tas tóbelerine shyqty: myna «mespen» bástesip sorlap júrer me ekenbiz degen sıyqtary bar. Men de ózimniń ne shatyp ketkenimdi endi bilip, júregim solq ete tústi. Bolary bolǵan soń, boıaýyn sińdire túskim kelip:

— Eger jeı almasam, bes júz lır tóleımin! Al eger jańaǵyny túp-túgel jep qoısam, senderden dáneńe almaımyn. Buǵan qosa taǵy bir shartym bar...

— Ol ne?

— Maǵan qyryq stakan lımonad ákep qoıyńdar, artynan ishem.

— Astapyralla! — dep bireýi jaǵasyn ustady. — Judyryqtaı ǵana bop sonyń bárin iship-jemekshi me?! Jarylyp óledi ǵoı!.. Jaraıdy, qyryq stakan lımonadty men-aq aldyraıyn!

Úlken-úlken bes qatyrma men súzbe alyp keldi. Men kirisip kep kettim. Edel-jedel ekeýin qylǵytyp jiberdim...

— Tym maıly eken! — dep qoıdym. Úshinshisin úze bastadym.

Odan soń bir stakan lımonad iship, kelesisine qol sozdym.

Jalpy... men tamaq saýlaýmyn. Ondaı qatyrmanyń jaıshylyqta talaıyn birinen soń birin soǵyp alyp kete beretinmin. Bul joly onym bolmaı barady, sirá, uzaq ýaqyt ashyǵyp júrgende kisiniń ishi qýyrylyp qalatyn bolsa kerek... Qatyrma taýsylar emes, ústi-ústine kóbeıip barady, tamaǵyma tassha tirelip ótpeıdi.

— Aǵataılar, muny tegi ish maıǵa pisirgen bolar... — deımin.

«Aǵataılarym» aıǵyrsha arqyrap kúledi.

Ebin taýyp tura bezsem qaıtedi?..

— Bes júz lırińdi túsir!.. — desti.

Qaltalarymdy qaraı bastadym.

— Mássaǵan! Ámıanym joq qoı?! Qaı jerde ǵana qaǵyp ketti eken?! — dep dalyrǵan boldym.

Olar meni ıtshe tepkilep, esimnen tandyryp kete bardy.

Jo-joq... Mundaı eshteńe bolǵan joq. Men oıdan shyǵaryp aıtyp otyrmyn ǵoı! Kórshi stoldaǵylar kimniń qansha tamaq jeı alatynyn aıtyp bástese bastaǵanda meniń kózim qaraýytyp ketti. Básteskenderdiń aldyna tamaqty úıip-tógip ákelip qoıdy. Bási asqan bireýi qoldy salyp, ústi-ústine tyqpalap kúıseýge kiristi. Ol kúısegen saıyn meniń silekeıim shubyra berdi, tipti silekeıime shashalyp, býlyǵyp dem ala almaı da qaldym. Esimdi jıyp aldym da, kofehanadan shyǵa jóneldim. Meshkeılerdiń qaısysy jeńgenin bir qudaıdyń ózi bilsin.

Orysshadan aýdarǵan Ǵabbas Qabyshev

---