InfoHub Logo

Bizdiń aýyl sonaý Ór Altaı tórinde, naqtylap aıtsaq, qazir­gi Qytaı eliniń Mońǵolıa­men shekaralasatyn tusynda or­nalasqan. Men es bilgennen beri Naýryz toılaıdy.

Mereke taıan­ǵanda aýyldyń estıar balalarynda qýanyshpen birge qorqynysh ta bolatyn. Ol — qoıdyń kezegi degendeı toptan bólinip qalar bir sharýaǵa urynyp qalmaý. Sol úshin meıram bolardan bir apta buryn úl­ken­der qandaı iske jum­sasa da, qyrqaryn jınap qaıta jibergen zyryldaýyq oıynshyqtaı zymyraıtyn edik. Ár úıde aýlany tazalaý, qabyrǵalardy ákteý, úı mańyndaǵy qoqysty órteý, jıhazdardy retteý, jas kelin­der men qyzdar keli-kelsappen kórshi-qolań, úlken úılerdiń bıdaıyn túkteý, jent bulaǵaý, shúıirmek jasaý, túrli tamaq pisi­rý­ler kem degende 4-5 kún buryn bastalatyn.

Merekeniń negizgi kórki — das­tarqan. Óıtkeni, bul mezgil aıran, sút, qatyq, qoıdyń ýyzy, sıyrdyń ýyzy, shubat, aq irim­shik, qyzyl irim­shik, ke­be­­je túbindegi máıek irim­shik, eji­geı qurt, syqpa, qaryn qu­ry­­shyn­­daǵy kúzgi sút­­tiń sary­m­aıy, unǵa oraǵan soqta­ly qa­zy, maıly súr jambas de­­­gen­der­­diń bári ár úıde saýda­syz ba­zar ash­qandaı samsap turady.

Mereke 22 naýryz kúni tańerteń bastalady. Mereke­ni eń aldymen bastaıtyn — balalar. Onda qalyptasqan bir jaıt, taqyr kedeıdiń taz balasy bolsań da, ústińe jańa bir­deńe ilesiń. Aıaq kıimiń be, shal­baryń ba, jeıdeń be, bas kıimiń be, áıteýir bireýi jar­qyrap turýy tıis. Ústińdegi bir kıim­niń asa jarqyraǵany — óz­ge eski kıimderdi burynǵydan be­ter kónertip kórsetip, onan ári beıshara ǵyp jiberetini taǵy bar ǵoı. Arqa-moıyn arasynda áne jerińdi qymqyryp, mine jerińdi jymqyryp, top balanyń dúbirine eligip shaýyp ala jónelesiń. Dese de, jarq etip shyǵa kelgenińe alǵash ke­zik­ken anaý-mynaý kisiden kish­­kene qysylatynyń bar. Alaı­da onyń bári top ishine kir­gen­she ǵana. Topqa kirip boıyń úırene bastaǵan soń, uıalǵannyń ózi uıat.
Jalpy, bizdiń aýylda úıge kelgen adam úı syrtynan ys­qyrý, esik aldyna kelip dybys berý degender atymen joq. Iti qappasa bolǵany kelgen bet­te kiresiń. Buıymtaıyńdy aı­ta­syń, sharýań bolmasa shaı iship, keńes soǵyp otyrasyń. Tek mereke kúni ǵana emes 365 kún solaı. Áli sol qalpynda. So­ny­men bizdiń alǵashqy qadam baı­ǵazy suraýdan bastalady. Kórshi úıge júgirip bara­syń da bosaǵasynda tura qa­lyp óleń­detesiń. Álgi kıi­mińe kó­rimdik suraısyń. Bylaı dep:

Kıimimdi kórińiz,
Bar jaqsyny tógińiz.
Barar jerim áli kóp,
Baıǵazymdy berińiz!

Ol kúni aýyryp otyrǵan­­dar bolmasa, barlyq adam ashyq-jarqyn bolady. Ádet­te, qa­baq­tary qurmadaı qury­syp júretin shaldardyń ózi shu­nań­dap balalarǵa til qata­dy. Ózderi de sándi kıinedi. Keı­­­bireýi ádeıi alaqanyn she­k­e­sine qoıyp, kún kózine qa­ra­­ǵandaı syǵyraıyp óne-bo­ıy­­myzdy órleı-quldaı tú­gel tintip shyǵyp: «Óıbaı-óııı mynaýyń samyrsyndaı syń­ǵyrlap tur ǵoı a, qa­laı baı­qamaǵanbyz! Má, jeń­der, má, má» dep ýys-ýys kám­pıt beredi. Ala salyp, jalt be­rip keri jónelemiz. Aýyl balalary qurala kele 30-40-qa deıin toptasamyz. Álgi baı­­­ǵazy suraý 5-6 úı kór­shi­­­den uzaǵan soń jaramaı qa­l­a­dy. Birimizden, birimiz daýy­­sy­­myzdy asyra kóterip «assa­­laý­m­a­­ǵaleıkýmdep» alǵa tartamyz.

Birin-biri quttyqtap qydyr­­ǵan adamdar. Biz eshkim aıtyp tapsyrmasa da, 40 úıden kem aıttamaýdy ózi­miz­ge mindet sanap alǵanbyz. Keı úıden kóje ishemiz, keı úı­de kisiler tolyp otyrady. Esik­ten jyltyń et­ken bizge jilik ustatady. Keı­bireýi­mizge ortan jilik oıyndy etimen tıedi. Birimizdiń alaqanymyzǵa júziń kórinetindeı súrlengen jambastyń móldir maıynan japyraq-japyraq qyp salady. Maı jegendi maqtaıdy.

Sonymen besin aýǵan shaqta aýyldyń syrtynda oıyn-dýman bastalady. Balýan salady, qol kúrestiredi. Qyz qýý, kókpar degender qys qy­syl­maı mal kúıli shyqqan jyl­darda bolmasa kóp bola ber­meıdi. Mektep oqýshylary, mu­ǵa­limder daıyndaǵan án-kúı oryn­dalady. Eljiregen kún kózi­ne arqa-jonyn tosyp aýyl adam­dary aınala otyra­dy. Óner­leri bary ortaǵa shy­ǵady. Aq­sa­qaldar jyldyń jaıyn, táýbe, shúkirin aıtady. Alla­dan eldiń tynyshtyǵyn surap alaqan jaıady.

Dala dýmany tarqaǵan soń úl­kender jaǵy bir bólek, jas­­tar jaǵy bir bólek toptasyp merekeni úı-úıde jalǵas­tyrady. Aqsaqaldar ónegeli áńgime aıtady. Jyr aıtady. Jazý-syzý bilmeıtin Luqpan degen aqsaqal «Qyz Jibektiń kúımesi-aı, kúımege taqqan túımesi-aı» dep bastap, odan da basqa talaı jyrdy jatqa soǵa­tyn. Qyz-jigitter ártúrli oıyn­dar uıymdastyryp, án aıtyp, bı bıleıdi. Eki araǵa kezek jú­girip tabanymyzdan tozyp biz júremiz. Ábden tún­ge qaraı shar­shap, qara san bo­lyp, ishimiz úrgen qaryndaı sheń­berek atyp úıge jetemiz. Kúp­­ti bolyp aýda­ry­lyp-tóń­keri­lip aýyratynymyz taǵy bar.

Mereke úsh kún boıy bolady. Ekinshi, úshinshi kúnderi úl­ken dýman bolmaıdy, tek týys-týǵan, dos-jaran, kórshi-qolań­dar birin-biri qonaqqa shaqyryp ózderi toılaıdy. Sóıtip, kún men tún teńelgen Naýryz mere­ke­sinde qyr arqasyn qys qaja­ǵan qalyń el, arqa-moınyn keń­ge salyp bir jyrǵap qalady.

Ár jyly Naýryz kelgen saıyn bizdiń oıǵa aýyldyń Naýryzy oralady. Ony kórme­ge­li mine, on jyldan asyp bara­dy eken. Ol jaqta Naýryz áli de burynǵydaı toılanady deıdi. Biraq, qazir ol aýylda baıaǵydaı shýlap-shurqyrap júretin balalar joq. Top bala joǵalǵan! Joq!..

Úrkerdeı úsh-tórteýi ǵana kó­zge shalynady… «Assalaý­ma­ǵa­leı­kým» — dep oń qoly­men keýdesin basyp ekilenip turyp sálem beretin qazaqtyń baıaǵydaǵy márt balalary emes olar, kisi kele jatyr-aý dep qarap ta qoımaıdy. Shúldir-shúldir etip ózge tilde sóılesip bara jatady...
Taı-qulyndaı tebisip, qozy-laqtaı órisip, aýyl arasyn qyzyqqa bólep, top bala toı­lamaǵan mereke, mereke bolyp pa?!.

---