InfoHub Logo

Mońǵolıa men Qytaı shekarasyn arly-berli jylqy aıdaǵan qazaqtar tozdyryp turǵan sonaý bir zamanda mynadaı bir oqıǵa bolǵan eken. Hasen deıtin aldaspandaı azamatty Mońǵol úkimeti ustamaq bolyp, kúzeýde jalǵyz úı otyrǵan jerinde áskerler jetip keledi. Hasen ań aýlap ketken eken. Óziniń izdeýde ekenin biletin ol keshke qaraı úı jaǵyna dúrbi tartsa úıiniń aınalasynda áskerdiń attary turady. Sodan anda-sanda dúrbisin tartyp qoıyp, keregejartasty jotalardyń bir jaqparynda jatady. Áskerler Hasendi kún kútip, tún kútip, aqyry úıdi kóshirmek bolady. úıdi jyǵyp astań-kesteńin shyǵaryp júkterin túıege artady.

Ań aýlaýǵa shyqqanda artyq oq arqalap júrmeıdi ǵoı, Hasenniń myltyǵy qolynda bolǵanymen oǵy úıde qalǵan eken. Endi qaıtpek?

Sol qashqan beti mońǵol áskerleriniń qolyna túspeı, aılap dalada qonyp, aqyry Qytaı asyp aman qalǵan Hasen aqsaqal keıin osy oqıǵany eske alyp: «Kelinim degdar, tekti jerdiń qyzy edi, birdeńe ǵyp oǵymdy qaldyratynyn bilip edim, oılaǵan jerimnen shyqty. Kósh ketkennen keıin tún jamylyp baryp jeroshaqtyń shetine kómilgen nan men oqty alyp qaıta taýǵa shyǵyp kettim. Sol oqpen ań atyp jep, aıshylyq jol basyp júrip Altaıǵa óttim, jyl attatyp aýylǵa keldim. Menimen birge izdelip qýǵynǵa túskenderdiń kóbi atylyp ketipti. Sý isherim bar eken, aman qaldyq qoı...» dep áńgime shertedi eken jaryqtyq.

«Sonsha áskerge bildirmeı oq pen nandy jeroshaqqa qalaı kómdi eken» degen saýalǵa osy áńgimeni myna bizge aıtýshy Zeınel aqsaqal (áli kózi tiri) bylaısha áńgimelep edi:

«Qazaq pen mońǵol birge kóship-qonǵan kıiz týyrlyqty el ǵoı, bir-biriniń salt-dástúrin de jaqsy biledi, syılaıdy. Bala kúnimizde jaılaý, kúzeýden kósherde ájemiz qamyr ılep jeroshaqtaǵy qolamtaǵa tastap ketetin. Keıin bir suraǵanymda, «Sheshemiz osylaı isteıtin. Qazaqtyń dástúri ǵoı, qazaq taý-taýdyń qýysynda otyrǵan el emes pe, «Osy jerde bir úı bar edi» dep talyqqan bir jolaýshy ózegin jalǵaýǵa burylsa, qulazyp jurtyń jatsa, ol beıshara qaıtpek? Kúlsheni soǵan bola tastaıdy. Ondaıda jolaýshy eń aldymen jeroshaqqa barady. Kúlge kómgen eshteńe joq bolsa «kórgensizdiń aýyly eken» dep kúlińdi shashyp ketýi múmkin. Qazaqtyń kósherde jeroshaqqa kúlshe kómetinin mońǵoldar da biledi emes pe, kelinniń jeroshaqty aınlsoqtap júrgenine asa nazar salmasa kerek. Hasenniń kelini kúlshe kómgen bolyp júrip oqty da bir shetine qaldyrǵan ǵoı...». Túsinikti boldy. Tizesine tizem tıip, et qulaǵymmen estip otyrmyn. «Burynǵylar úıine kelgen qonaqty qoıyp, jurtyna kelgen jolaýshynyń nesibesin qaldyryp ketip otyrǵan ǵoı» dep salaly saýsaǵymen saqalyn saýyp qoıady Zeınel aqsaqal. Qazaq ta bir jalpaq jatqan el ǵoı, munyń basqasha aıtylyp, basqasha maǵyna beretin tustary da bolýy kerek, bizge osylaı jetti, osylaı uqtyq.

San ǵasyr tumsa tabıǵatpen kúresip, qyry-syryna qanyǵyp, berekeli tirshilik, ónegeli ómirin jalǵap, urpaǵyna osynshama ulan baıtaq jerdi qaldyryp ketken babalarymyzdan qalǵan osy eki istiń arǵy jaǵynda «bólinbegen enshi» degen qazynaly qaǵıdalar jatyr eken-aý!..

Sheteldik bir saıahatshy aıtypty degen: «Álemniń barlyq jerinde qazaq bolsa dúnıeni bir tıyn jumsamaı tegin aralap shyǵýǵa bolady eken» deıtin sóz de teginnen tegin aıtylmasa kerek. Onyń shyńyraýynda shymyrlap osyndaı shyndyqtar jatyr.

---