InfoHub Logo

«Eńbekshi qazaq» gazetiniń jaýapty hatshylyǵynan Sábıt Muqanov bosady da, onyń ornyna Beıimbet Maılın keldi. Men, ádebı qyzmetker degen laýazymym bar, korektor edim, Orynbor rabfaginiń stýdentimin.

Sabaqtan keıin redaksıaǵa kelsem, Beıimbet barlyq bólim bastyqtary men ádebı qyzmetkerlerdi jınap alyp, kezdesip otyr eken. «Keshigip kelgenińdi kórip otyrmyn» degen kózben Beıimbet maǵan bir qarady da eskertý jasaǵan joq.

Másele gazettiń til jaǵyn jaqsartý jaıynda sıaqty. Jańa kelgen jaýapty hatshy gazettiń jyl basynan bergi nomerlerin aldyna alyp, ártúrli maqalalardan úzindi oqyp otyr. Oıy buldyr-býaldyr, tili tipti orasholaq maqalalar kópteý eken. Buqaraǵa túsinikti til Beıimbettiń bas syrqaty ekenin burynnan biletinbiz.

— Osy maqalada oı bar ma, til bar ma? — degendeı Beıimbet bólim bastyqtaryna aınala qaraıdy. Olar qyzarańdasyp birine-biri qaraıdy.

Ásirese syn bóliminde min kóp. «Syn túzelmeı, min túzelmeıdi» dep bastalady da syńar ezýlep ketedi. Oqyǵandyq ta min — baılyqtyń belgisi, oqymaǵandyq ta min — nadandyq belgisi. Qara basty mineý kóp, qorlaý kóp, keketý kóp. Ónerdiń kóbi osy jaqta. Proletarıat jazýshysy proletarıattan shyqpaq. Proletarıaty joq qazaqta proletarıat ádebıeti bolmaq emes... Osy baǵyttaǵylar bilimdirek te tildirek. Bul tusta Beıimbet jaýapty hatshy emes, jazýshydaı oılanyp qalady.

Kómir tóńireginde, mys mańdaıynda birer jyl bolǵandar — proletarıat jazýshysy biz deıdi. Biraq, jazyp kelistirgenderi joqtyń qasy, «Aıdaǵany bes eshki, ysqyryǵy jer jarady». Bulardyń túp nysanalary áli baıaǵy «Proletkýlt». Sodan bezinip otyryp, soǵan kele beredi.

Qalaıda uıymdasý, birlesý ornyna alshaqtasa berý basym. Ásirese, Orynbor, Tashkent bolyp eki jarylǵan topta kelisim joq.

Beıimbetti gazet mańaıy, jazýshylardyń kópshiligi Bı-aǵa deıtin. Bı-aǵań túngi on ekige taıanǵanda qaýly-qararlardyń aýdarmasyna toqtady. Bir-ekeýin men aýdarǵan edim. Ár qaýlyǵa 3 somnan aqsha da alǵamyn, Biraq, túsinbeı aýdaryppyn, túsinbeıtin etip aýdaryppyn. Qasaqylyq joq, shamam sol.

— Káne, qaısyń túsindiń osy qaýlyǵa? Aýyl qalaı túsinedi? — dedi Bı-aǵań. Shynynda da mynadaı aýdarmany túsiný úshin Sokrattaı danyshpan bolý kerek sıaqty.

Men úndemeı ǵana qutylarmyn, terlep qana qutylarmyn dep otyra berip edim, qutyla almadym.

— Bulaı aýdaratyn shala saýatty adamdarǵa endigári aýdarma berilmesin! — dedi Beıimbet. Sonymen, ońaı olja bolyp kelgen úsh teńgeliktermen biraz adam birjola qoshtastyq.

Saǵat túngi úshke taıanǵanda Beıimbet jınalysty aıaqtap, bes-alty ádebı qyzmetkerge bir-bir úlken materıal berdi:

Osyny óńdep gazetke basýǵa jaraıtyn etip ákelińder...

Bul jas ádebıetshilerge jasap otyrǵan synaǵy sıaqty. Men eki kún surap edim, Bı-aǵań úsh kún berdi. Basqalar da sóıtti.

Ýádeli kúni, taǵy da keshke taman, men materıalymdy Bı-aǵańnyń aldyna ákelip salyp edim, ol bastan-aıaq oqyp shyqty. Oń qolynyń suq saýsaǵymen mańdaıyna túsken shashyn burap-burap qoıady. Aqyryndap ysqyryp-ysqyryp qoıady. Qoı kózdileý adam. Betinde qorasan daǵy bar, qara emes, qońyrqaı tústi. Mańdaıynan tik túsken tereń syzyq eki kózin qaǵazǵa tik tóndirip turǵandaı.

— Óziń birdeme jazýshy ma ediń? — dep surady Beıimbet, materıaldy oqyp bolǵan soń.

— Joq.

— Materıaldy óziń óńdediń ǵoı?

— Ózim.

— Jazýǵa yńǵaıyń bar sıaqty eken...

— Júreksine berem...

— Sonda da birdeme jazyp baıqasań qaıtedi?

— Baıqap kóreıin...

— Birer jumadan keıin Qyzylordaǵa kóshemiz ǵoı. Sen kóshe alamysyń?

— Joq endi bir jyldyq oqýym bar.

Presnogorkov joǵary bastaýysh mektebin bitirerde erkin taqyrypqa oryssha jazǵan on bet áńgimemnen 150 qate shyqqan. Ár bette 15 qate! Jas oqytýshy Sılvıa Mıhaılovna onyma bes qoıǵan. Qasynda qyzyl kresi bar. Basqa oqytýshylar ony jarty saǵat talaǵanyna boı bermeı, jeńip shyqqan-dy.

— Jazýshy bolady, — degen.

Sol baıǵustyń boljalyn aqtaǵym kelip, talaı talaptansam da bul kúnge deıin esh nárseni kelistire almaı, úmit úzýge bet alǵan kezim edi. Beıimbet sol sóne bastaǵan úmitti qaıta oıatqandaı boldy.

Eki-úsh kúnnen keıin Bı-aǵańa jıyrma bir joldyq birdemeni ákelip berdim. Ol «Shashaýsha» degen mańdaısha qoıyp gazetke basyp shyǵardy.

— Tórt-aq sózdi ózgerttim... Úzbeı jazyp kórshi, — dedi.

Beıimbet sıaqty ataqty sheberdiń járdem bererin sezingen soń men tórt tańdy kózimnen attyryp, «Týlaǵan tolqynda» degen uzaqtaý bir áńgime jazdym. Biraq onymdy Bı-aǵańa úsh ret ákelip, úsh ret kórsetpeı alyp qaıttym. Aıaǵynda rabfaktyń qabyrǵa gazetine berdim. Onyń redaktory Úmit Balqashov bolatyn. Maqtaýǵa sarań Balqashov edáýir maqtady.

Bir kúni eki sabaqtyń arasyndaǵy úziliste men klasta otyryp qalyp edim, sabaqtas joldastarymnyń bireýi kelip:

— Oıbaı, júr! Tómende Beıimbet Maılın qabyrǵa gazetinen seniń áńgimeńdi oqyp tur, — dedi.

Eki baspaldaqtan bir-bir attap úıdiń ekinshi qabatynan birinshi qabatyna tústim. Beıimbet qabyrǵa gazetin oqyp tur eken. Eki qoly artynda. Qısyq jaǵaly aq jibek kóılek kıgen, órme qara jibek belbeýdiń shashaǵy bir tizesine qaraı salbyrap tur. Beıimbet kıim jarasatyn sulý da suńǵaq deneli tip-tik bolatyn. Stýdentter ony qorshap alypty.

Men onyń kózine túspeı, korıdordyń ekinshi basyna kettim de, korıdordyń burylma buryshyna tasalanyp turyp, alystan baqyladym. Ol az eńkeıip áli oqyp tur. Qońyraý soǵylǵanda men taǵy da Beıimbettiń kózine túspeı klasqa buryn kirip kettim.

Keshki tamaqtan keıin jataqhanada bir bólmede turatyn tórt jigit sabaǵymyzdy ázirlep otyr edik, Beıimbet kirip keldi.

— Mahorkany da burqyratqan ekensińder! — dedi, biz usynǵan tabýretkege otyra berip.— Sabaq ázirlep otyrsyńdar! Rahat qoı! Biz mundaıdy kórmeı-aq ótetin boldyq.

Sodan keıin bizge ózi temeki usyndy.

Beıimbet bizdiń boıymyzdy úıretip, anany-mynany surastyrǵan soń ǵana maǵan buryldy.

— Qalaı, jigit, taǵy da jazǵanyń joq pa? Qabyrǵa gazetindegi áńgimeńdi oqydym. Jaman emes eken... Maǵan nege kórsetip almadyń?

Men bata almaǵanymdy aıttym. Áńgimege Beıimbet qoly tıetin jerleri bar ekenin de túsindim.

Ádebıetimizdiń jańa aıaqtanyp kele jatqan kezinde aǵa jazýshylar jas talaptardy izdeýge erinbeıtin. Árqaısysynyń óz ádisi bar. Sákenge jastar ózinen ózi aǵylyp jatady. Sábıt bolsa bolmasa at ústinde, İlıas ol kezde Orynborǵa kelgen joq. Beıimbet bul kezde ári úlken jazýshy, ári mańdaı aldy jýrnalıs. Ol jas kúshterdi qabyrǵa gazetterinen kóbirek izdeıdi. Qazaq ınstıtýty, rabfak, sovpart sıaqty oqý oryndarynyń qabyrǵa gazetterin izdep kelip oqıdy eken. Boıynda birdemesi bar jas ún shyǵarmaı otyra ala ma! İzdegenge suraǵan kezdese ketedi. Beıimbet bizge Taıyr degen jas aqyndy, jalyndy jasty taýyp alǵanyn aıtty. Sol bir keshte bizdiń qabyrǵa gazetke jazyp júretin Ámiraly Erjanov, Birjan Mankın, Pastýhov, Qoıdosov jáne bir tatar stýdentimen kezdesip, bir rabfaktan alty-jeti tilshi taýyp áketti. Erteńine qolymyzǵa tilshi degen qaǵaz berip, elge qaıtqanda gazet tarata júrýge júz danalyq kvıtansıalar berdi.

Biz Bı-aǵańdy túngi eki kezinde úıine aparyp saldyq. Ol úıge kirip shaı ishýge shaqyrdy. Biz bata almaı, ketip qaldyq.

Osydan keıin men Beıimbetpen úsh jyldan keıin kezdestim. Kazızdattyń bas redaktory Sábıt oqýǵa bosanyp, sol orynǵa kraıkom meni shaqyrypty.

Bul eki arada meniń eń birinshi jazǵan povestim «Týlaǵan tolqynda» basylyp shyqqan edi. Beıimbet maǵan «Shıki jerleri de az emes eken, biraq alǵashqy adymyńa qatty qýandym» degen maǵynada hat jazǵan. Sol Beıimbet meni vokzalda qarsy aldy. Men onysyna ári qysyldym, ári qýandym, árıne.

Erteńine Kazızdatqa kelsem, Beıimbet sonda redaktor eken. Beıimbet bar jerge meni qalaı bas redaktorlyqqa shaqyrǵandaryna tań qalyp, men júgirip kraıkomǵa keldim.

Úgit-nasıhat bólimin basqaratyn Sadyqbek Saparbekovke kirip:

— Beıimbet Maılın qatardaǵy redaktor bolyp otyrǵan jerge men bas redaktor bolyp bara almaımyn, — dedim.

Saparbekov týrasynan ketetin adam edi:

Sen áýlıe bolsań Beıimbetti bas redaktorlyqqa kóndirip bershi! Biz moınyna qyl arqan salýdan basqanyń bárin istedik. Kóndire almadyq! — dedi.

— Bir-eki kún ýaqyt berińiz, men jalynyp kóreıin.

— Pojalosta!

Beıimbetpen bir juma saýdalastym, kónbeı qoıdy.

— Men sizge járdemshi bolyp koreıin, — dep men jalynam.

— Joq, barlyq aýyr jumysyńdy men-aq istep bereıin. Jaýapty redaktor sen bola qoıshy... Men bolsam, eki aıdan keıin báribir bosanyp ketemin. Aýrýǵa ushyramasyn deseń sen bol! — dep Beıimbet kónbedi.

Birde Saparbekov kelip áńgimelesti, Beıimbet báribir kónbedi. Keıin bildim, Beıimbet jınalysqa da prezıdıým saılanyp bolǵan soń kiredi eken. Ondaǵysy jınalysty basqarýǵa saılanyp qalam ba dep qorqady. Birdemege bastyq bolýǵa jolamaý Beıimbettiń erekshe minezi edi. Ózgemiz ondaıdan qashyp kórgen emespiz.

İlıastyń oqys uıqastarymen, qıynnan qıystyratyn teńeýlerimen Beıimbet meni osy kezderde tanystyrdy.

— Ózin áli kórgenim joq. Biraq osy asa kúshti aqyn! — dedi. İzalana jazady, kúldire jazady, kúıindire jazady. Serpindi aqyn!

Bul aspandatyp, jalyndatyp Taıyr tanyla bastaǵan kezi. Komsomoldatyp, «Sáýletaılatyp» Asqar óndire jazyp júr. Ábdilda men Ǵalı emis-emis...

Kóp uzamaı eki iri shyǵarmanyń aınalasynda tartys bastaldy: bireýi Sákenniń «Kókshetaý» poemasy, endi ekinshisi Muhtardyń «Qıly zaman» romany. Beıimbettiń bet alysy — ekeýin de basý kerek. Gazet aınalasy, «Qaz APP» tóńiregi ártúrli shalǵaı-shalys oıda.

Pikir talasy ázir baspasóz betine shyqpasa da kólbep-kóldeneńdep óristep alǵan. Sybyrlap-kúbirlep, eńbektep-ıtshilep bizge de jetip jatyr.

Beıimbettiń jany jek kóretin nársesi sybyr-kúbir bolatyn. Umytpasam osy tusta Beıimbet maǵan umytylmas bir eskertý jasady.

— Osy jylymnan aýlaq bol, buǵan bir túsip ketseń, túbi bar eken dep oılama! — dedi.

Gazet, jýrnal betterinde qym-qıǵash aıtystar bolyp jatqan kúnderde Beıimbet bir jazýshy týraly jaman sóz aıtqan emes. Bet tyrnasqa, keýdem soq synǵa renjip qaraıtyn edi.

Tún boıy áńgimelesip otyrýǵa erinbeıtin Beıimbet, tań atqansha jazyp otyrýǵa jalyqpaıtyn Beıimbet, irkis-tartysy baıqala bastaǵan jınalystarda tez sharshaýshy edi. Kózin buldyratyp, sózin tumandatyp, qyzyl jeldetýge sheber usaq «saıasatshylardan» alystaý júretin. Jınalystarda sondaı yńǵaı belgi berse-aq «ketpeımiz be?» degen bir aýyz sóz jazǵan bir japyraq qaǵaz jiberedi maǵan. Ózi sytylyp shyǵyp esik aldynda kútip júredi.

Osy eki shyǵarmany redkollegıaǵa saldyq, «Kókshetaý» biraýyzdan maqtalyp ótti. Kollegıada biraýyzdylyq bola qoımasa da bógesinge jol joqtyǵyn kórnekti ádebıetshi Moldaǵalı Joldybaev birden eskertti. Ol bir oqys sóıleıtin adam eken:

— Áı, sen shyraq, jaqsy redaktor bolamyn deseń, sybyrlaq synǵa pysqyrma da, qystyrma! Ottaı bersin! — dedi.

Muhtar romanyn talqylaýdy tań ata bitirdik... Alǵysóz jazyp, basýǵa uıǵardyq. Bul qaýlyǵa da Moldaǵalıdyń úlken áseri boldy.

— Romanda syn kótermes jerleri joq emes. Biraq, joldastar, Muhtar degen uzaqqa shabatyn jazýshy. Ekeýmiz Batys Qazaqstandy aı jarym birge aralaǵanymyz bar. Urysyp ta qalǵanbyz... Men birdeme bilsem, ol túptep izdenetin adam... — dedi.

Sákenniń úıine baryp, shaı ishtik te qaıta jumysqa keldik. Ol kezde araq ishetin bir jazýshy bolmaıtyn.

Sáken óte kóńildi eken. Qarqyldap kúlip qarsy aldy. Beıimbet ekeýi dos bolý kerek, aqtaryla, aq jarqyn qaljyńdasyp otyrdy.

Sáken jaqsy kóretin adamdaryna qaljyń minezdeme berýge óte sheber edi. Eńbekterinde kúlki-syqaq az kezdesse de, aýyzsha jasaǵan minezdemeleri ezý jıdyrǵan joq. Bizdiń jańa ǵana aıaqtap kelgen redkollegıamyzda kimniń qalaı sóılegenin, ne aıtqanyn estip-kórip kelgen adamdaı, aına qatesiz dál beınelep shyqty.

Men osy úıde birinshi ret Taıyrmen tanystym. Ol maǵan bir shekesinen odyraıa qarap az turdy da, qolyn usyndy:

— Óziń ekensiń ǵoı! — dedi.

Sáken úıinen shyqqan soń Beıimbet maǵan:

— Sákenmen tanys pa ediń? — dep surady.

— Júz tanystyǵym bar. Biraq syr alysqan kisim emes.

— O, Sáken qyzyq adam...

Syr sandyqty ashyp qara,
Ashyp qara, syrlasym.
Sym perneni basyp qara,
Basyp qara, jyrlasyn,

deıtin óleńin bilesiń ǵoı?

— Bilemin.

— Bilseń, Sáken kóldeneń kezge tákappar kórinedi. İrilenip kelgen adamǵa tipti yńǵaı bermeıdi. Shyn Sáken — bala men bala, óte kishipeıil adam, — dedi. Sákenge berilgen kóp minezdemelerdiń ishinde eń erte aıtylǵany da, eń durysy da osy sıaqty...

Beıimbet Sákenniń qazaq sovet ádebıetiniń birinshi betin ashqanyn qatty baǵalaıtyn edi de, Sáken Beıimbettiń úzbeı sovet taqyrybyna jazatynyn, jáne utymdy da ónimdi jazatynyn qatty baǵalaıtyn edi.

Osy 28 jyldyń kúzinen bastap 37 jyldyń kúzine deıin Beıimbet ekeýimizdiń tizemiz aıyrylǵan joq. Sonyń jeti jyly baspasóz mańynda, qalǵany kórkemóner maıdanynda.

Otyz úshinshi jyldyń aıaǵynda Beıimbet ekeýimiz Kazızdattan birge bosandyq: ol taza jazý jaǵyna bosandy da men áýeli Oqý Komısarıatynyń kórkemóner sektoryna, keıinirek «Eńbekshi qazaq» gazetine aýystym. Men gazetke barǵan soń Beıimbetke kóp salmaq túsip otyrdy. Keıde buryn jiberip qoıǵan materıaldy grankadan ustap qalasyń. Onyń orny bos turady. Túngi saǵat eki-úsh demeı Beıimbetke telefon soǵasyń:

— Bir-eki júz jolyń joq pa?

— Joq edi.

— Taýyp bere almassyń ba eken?

— Qysylyp turmysyń?

— Nesin aıtasyń!..

* * *

1933 jyly L. I. Mırzoıan kelgennen bastap az ýaqyttyń ishinde Qazaqstannyń qany tolyǵa bastady. Ómirdiń ár salasy baısaldylyq taýyp, tez kóterildi. Ásirese, ádebıetimiz ben kórkemónerimizdiń qaryshtap ósýine jaqsy jaǵdaı jasaldy. Mádenıet maıdanyna meıirim keldi. Mırzoıan qazaqtyń án-kúı teatryn ashýdy jedel qolǵa aldy. Ol kezde kórkemóner sektory Oqý Komısarıatynda bolatyn, bastyǵy men edim. Halyq Komısary Temirbek Júrgenov tildi de tisti, jigerli de isker adam edi. Maǵan bir jyldyń ishinde án-kúı teatryn ashýdy mindettedi.

Sol kúni keshke taman qolǵa túsken jazýshylardy jınattyryp alyp, áńgime etkizdi. Beıimbet «Jalbyr» men «Shuǵanyń belgisin» lıbrettoǵa aınaldyryp berýdi ýáde etti. Muhtar «Aıman — Sholpandy», men «Qyz Jibekti» aldym. Beıimbettiń taǵy bir ereksheligi — eski taqyryptarǵa jolamaıtyn.

Muhtar bárimizden buryn bitirdi. Burynǵy-sońǵysyna qaı jaǵynan salystyryp qarasa da men «Aıman — Sholpannyń» sol eń alǵashqy varıantyn artyq kóremin. Bir shyǵarmadaǵy bar keıipkerdiń beınesi túgel óz ornynda bolyp shyǵýy óte qıyn. Al «Aıman — Sholpannyń» alǵashqy varıantynda bar harakter, bar obraz áleýmettik jaǵynan da, kórkemdik jaǵynan da daýsyz sátti shyqqan edi.

Qazaq án-kúı teatry jylǵa jetpeı-aq, «Aıman — Sholpanmen» ashyldy. Oıyn kórýshiler úlken qýanyshpen quttyqtady.

«Aıman — Sholpandy» kórip qaıtqannan keıin Beıimbet maǵan:

— Bizde eń irgeli dramatýrg Muhtar ǵoı. Men onnan artyq pesa jazdym, birine de kóńilim tolǵan emes. Ekeýmizdiń «Amankeldimizde» tolyp jatqan shıkilik bar, Tegi soǵan qaıta oralǵanymyz durys bolar, — dedi.

1936 jyly Moskvada ótetin birinshi onkúndik kezinde Amankeldi jaıynda kınosenarıı jazý shuǵyl qolǵa alynyp ketti. Bul máseleni Mırzoıan budan bir jyl buryn kóterip, senarı jazý Beıimbet pen I. P. Shýhovqa tapsyrylǵan bolatyn. Senarı áli týmapty. Shýhov qolǵa túspeı ketken. Kartınany qoıýǵa ýáde etken «Lenfılm» tyqyrshı bastapty.

Túngi saǵat 2-niń kezinde Beıimbet men jatqan nomerdiń esigin qaqty. Júzinde azyraq qobaljý bar. Otyra berip-aq sózin bastap ketti:

— Mırzoıannan shyqqan betim... Shýhovy túskir óz betimen ketip, «Amankeldi» senarıin jaza almaǵan edik. Ekeýlep qolǵa alsaq qaıter? Men Mırzoıanǵa jalǵyz jaza almaspyn, serik izdep kóreıin dedim. Tańerteń taǵy barmaqshymyn, — dedi. Men ázir ekenimdi aıttym:

— Biraq bir orys jazýshysyn qosyp alsaq qaıtedi?

— Durys bolar edi.

Jerlesimiz Vsevolod Ivanov eske tústi. Onymen meniń azdaǵan júz tanystyǵym bolýshy edi. Beıimbet ekeýimiz dachada turatyn Ivanovqa jóneldik. Jymysqylaý jyly kúlkisi júzinen ketpeıtin Vsevolod Ivanov bizdi jaqsy qarsy aldy. Beıimbetpen tipti etene shúıirkelesip ketti. Bir rette Beıimbetke:

— Siz meniń kópten tanys, dos adamdarymnyń biri sıaqtanasyz. Buryn qaıda kezdestik eken? — dedi. Beıimbet buryn kezdespegenin aıtty.

Dachalardy aralap júrip Aleksandr Fadeevke kezdestik. Ivanov bizdi tanystyra bastady. Fadeev kúńgirt daýysty, qyzǵylt júzdi, shashy erte aǵara bastaǵan, suńǵaq deneli adam. Ol Ivanovtyń tanystyrýyn aıaqtatpaı-aq:

— Vsevolod, sen bilemisiń, qazaq áni Moskvany basyp ketti ǵoı! Qazaqtyń qandaı talantty el ekenin bilgiń kelse, «Qyz Jibegin» kór! Kúlásh Báıseıitova artyq-kemi joq — bulbul! Jıyrma tórt-aq jasta! — dedi.

Meni myna eki qazaq birigip senarı jazýǵa shaqyrady, — dedi Ivanov.

— Tipti oılanbaı bar! Sen óziń qazaq jerinde týǵan joqpysyń! Bar!..

Osydan keıin Beıimbet ekeýmiz Amankeldiniń týǵan eline — Torǵaı, Batpaqqara aýdandaryna júrip kettik. Onkúndikke qatynasqandardyń ózgeleri Almatyǵa qaıtty.

Amankeldiniń elinde 70-80 adammen kezdestik. Beıimbet bes dápter toltyrdy, men — bir jarym-aq... Beıimbet kezdesken adamdarymyzdyń kóbine minezdeme jasapty, men — on shaqty-aq adamǵa...

Sol sapardan qaıtqan bette senarıge otyrdyq. Kúzge qaraı Vsevolod Ivanov kelgende «Amankeldi» senarıiniń birinshi dolbary eki tilde daıyn edi. Ivanovpen aıdan artyq otyryp, sońǵy varıantyn jazyp shyqtyq. «Lenfılm» qabyldady. «Novyı mır» jýrnaly jyl aıaǵyndaǵy 12 sanyna basyp shyǵardy. 1938 jyldyń sońǵy toqsanynda qazaqtyń birinshi kórkem fılmi ekranǵa shyqty. Biraq Beıimbet ol eńbektiń qýanyshyn kóre alǵan joq.

Senarı bir yńǵaılanǵan soń Beıimbet ekeýimiz Amankeldi bastaǵan qozǵalys jaıynda ocherk jazýǵa kiristik. Jıyrma shaqty taqyrypqa bólip alyp, bireýimiz bas jaǵyn, bireýimiz ekinshi bólimin jazýǵa kelisip edik. Beıimbet burqyratyp jazyp ketti de, men kesheýildep berdim. Sondyqtan Beıimbet meni qatal tártipke keshirdi.

— Bir ocherkti men jazamyn, kelesi ocherkti — sen. Maǵan eki kún, saǵan úsh kún.

Osyǵan eriksiz kóship, ocherkke otyrdyq... Beıimbet ylǵı úlgiredi, men sozyńqyrap ketemin. Áreń dep, ilese aldym-aý, áıteýir.

— Boldyń ba? — deıdi Beıimbet, túngi eki-úshtiń kezinde telefon soǵyp, bolmaǵanymdy biledi, biraq, jazyp otyrmyn ba, jatyp qaldym ba, sony tekseredi ǵoı deımin...

Ol ocherkterdiń eń sońǵy jaǵynan basqasy «Sosıalısik Qazaqstan» men «Kazpravda» gazetterinde basylyp shyqty.

Prozada qalamy tóselip bolǵan Bı-aǵań «Qyzyl jalaý» degen romanyn bitirip edi. 1937 jyly jazdygúni İlıastyń kabınetinde Sáken úsheýimizge oqyp berdi. Sáken óte qyzyǵa tyńdap otyryp edi, ózgemizden buryn baılam sózdi de sol aıtty:

Jaqsy eken, Bı-aǵasy. Ókirtken ekensiń, Bı-saqal... Toı qylatyn roman. Tek sońǵy tórt-bes betin bere turshy... Byljyrlaý aıaqtaǵansyń ba qalaı... — dep qoljazbanyń sońǵy betterin surap aldy.

— Ózim de dúdámal edim... — dedi Beıimbet kúlimsirep.

İlıas pen Beıimbet qatty oınaıtyn.

— Dál kerek kezinde qatynyń shaı qaınatyp bermegen ǵoı! Bizdiń úıge kele qoısań etti — dep, İlıas qaljyń aıtty.

Jaqsy shyǵarma jaqyndastyra túsken sıaqty. Birge qýanar, birge qaıǵyrar jańa qaýym osylaı bolý kerek te. Kúndeý de joq, enjarlyq ta joq, keń kóńil, dos kóńil, qanat bitirer kóńil.

Átteń «Qyzyl jalaý» jaryq kóre almaı ketti. Álde kimder kezdeser, qyryn kózdiń kóre almaǵanyn, qyraǵy bir kóz shalyp qalar da, qoldy bolǵan halyq múlkin ornyna salar dep úmittenýden basqa ne aıtamyz.

Kúzge qaraı Beıimbet «Dýdaraı» lıbrettosyn bitirip edi. Qaraqastekte «Amankeldi» kartınasy túsirilip jatqanda Beıimbet sonyń basy-qasynda bolatyn. «Dýdaraıdy» sonda aıaqtady...

Budan keıin «Dýdaraıdyń» da qandaı qolǵa túsip ketkenin eshkim bilmeıdi. Múmkin o da bir qyraǵy kózge shalynar áli...

Beıimbet eńbekteri jańa ómirimizdiń shejiresi edi, bıik belesine endi shyǵa bergende úzilip ketti.

---