InfoHub Logo

Poves

Adamnyń renishi tamshydaı jınalyp, sharasynan asyp tógiletin kezi bolady ǵoı. Sol sıaqty kisiniń bir kezdegi bireýge qatty qulaǵan yqylasy da jińishkerip baryp, úzilip ketedi. Búgingi Nıazben kezdesý Lázzat kóńilinde qalǵan qımastyqtyń sońǵy talshyǵyn da úzdi. Ájeptáýir adamnyń sonshalyq sorly bolǵanyn Lázzát óz ómirinde kórgen emes. Dúnıede túńilý jamap ǵoı. Tereńinde saqtap júrgen sońǵy býıymyn sýyryp alǵandaı Lázzát kóńili údireıip qaldy. Ómiri de maǵyna syz bos qýys sekildi. Kúni boıy jany qulazyp, del-sal meńireý kúıde júrdi. Keıinirek baryp boıyn ókinish, renish bıledi.

Ýaqyt kesh bolsa da, uıqy keler emes. Qyzynyń qabaǵyn baǵyp, eki ret esikten bas suqqan anasyn da baıqamady. Sheshesi bólmege kirip tósegin jaılady. Shyǵa bererde esik aldynda irkilip:

— Uıyqtasaıshy, kúnim, — dedi.

Lázzát jaýap bermeı bir túrli sazara qarady. Anasy qyzynyń minezin bilýshi edi. Aqyn qyz óleń jazar da úıdiń ishin árli-berli kezip, ıa bolmasa dıvan ústinde únsiz, uzaq oılanyp qalatyn. Ústine kirgendi, dybyrlap júrgendi unatpaıtyn. Biraq bý jolǵy ajary bólek. Ana júregi balasynyn kúızelgenin sezip tur.

— Ne qyp otyrsyń, qaldym?

Lázzát selt etti. Keýdesin basqan zil salmaq qozǵalyp ketkendeı, alqynyp, eki ıininen dem ala bastady.

— Jáı, apa... Ánsheıin.

Anasy qasyna otyryp, qyzynyń mańdaıynan sıpady. Sol baıaǵy jyp-jyly jumsaq qolymen qyzynyń tońazyǵan kóńilin jibitip, janyna tynyshtyq ákele jatyr. Lázzáttiń kirpigine jas tireldi. Jibekteı jumsaq qımylymen qushaǵyna tartqan sheshesiniń baýyryna kire berdi. Bul shaqta j asy ulǵaıyp, maqtaýly aqyn qyz atansa da ana meıirimine jas baladaı eljirep barady.

Kishkentaı kúninen bir nársege renjise de, ıa máz bolyp qýansa da osylaı anasynyń baýyryna tyǵylatyn. Tek sońǵy on jylda erkeleýin qoıyp ketip edi. Er jetti, joǵarǵy oqýǵa tústi. Aqyn boldy. Endi ózine ǵana tanys jyly deneniń ıisine eltip, turmystyń ystyq-sýyǵyn, renishi men ókinishin — bárin umytyp, sonaý alańsyz balalyq shaǵyna qaıtyp oralǵandaı. Kóńilge maıda tıetip óz ómiriniń eń bir jarqyn, tátti shaǵy kóz aldyna kep týra qaldy.

I

Bir kezde Lázzát jurt aýzynda kóp aıtylatyn «qýanysh» degen sózdiń syryn ashyp edi.

On bes jasar qyz bala tamyljyǵan maı aıynyń bir kúninde aýyl syrtyna jalǵyz shyǵyp ketti. Ásheıinde shýyldaǵan balalarsyz kóńil hoshy bolmaıtyn. Bul joly áldenege elegizip qyzyq dýmanmen isi bolmaı, tuńǵysh ret jalǵyzdyqty qalady.

Aýyl syrtynda qulpyryp qyzǵaldaq esken. Berirekte nart qyzyl gúlder shashyraı sırek bitkenmen, sonaý qyratqa taman qoıýlap, shymqaı qyzyl bop ketedi. Lázzát sol qalyńǵa jetkenshe asyǵyp, ilgeri umtyla berdi. Biraq bul jaqyndaǵan saıyn álgi shoǵyr seıile túsedi, gúlder shashyraı damyp, qalyń jýsannyń arasyna ydyrap ketedi. Jýsanmen jarysa bitken qyzǵaldaq pen jaýqazynnyń alystan ǵana tutasyp kórinip turǵanyna senbeı, Lázzát qyrqaǵa qaraı júgire basyp keledi. Tóbege jaqyndaı bere aýyl jaqqa burylǵanda qalyń qyzǵaldaq muny ótkizip jiberip, qaıta tutasyp ylǵı jaq shıedeı kilkildep tur. Beıne jasyrynbaq oınaǵan baladaı jaltaryp mazaq qylǵan eken. Lázzát óziniń aldanǵanyna máz boldy. Qashaǵan qyzǵaldaqtardy qaıtadan qýǵysy kelip, jeligip, "kóńili alyp ushyp tur.

Lázzát júgirip tóbeniń basyna shyqty da, kilt toqtady. Jýsan bozy aralas aqshyl kók keń jazyq alyp qyratqa ıek artyp kóterilip barady. Ár jerde úıir-úıir qyzǵaldaqtar ertteı jalqyn. Aspan ashyq. Tuńǵıyq kekke aq jalatyp ótkendeı ala shabyr bult qana qalqıdy. Kóktemgi aýa diril qaǵatyn tárizdi. Lázzát aspan men jer astasqan shetsiz keńistikke kóz tigip qumarta qarap qapty. Shyqylyqtap kúlip otyrǵan balaǵa tosyn oıynshyqty ustata salǵandaı, typyrshyǵan kóńili tez tyıylyp, áldenege tańyrqap tur. Tanys dala osy kúnge deıin ózi kórmegen tosyn dúnıedeı. Kózge kórinbeıtin kúshti qol jer betindegi perdeni sypyryp alyn, búrkeýli jatqan qyzyǵyn, bar syryn ashyp bergendeı.

Dala keýdesi jaı teńselip raqattana tynys alyp jatyr. Qyzǵaldaqtar kún nuryna shaǵylysady. Óz kórkine ózderi máz bolyp jarq-jurq etedi. Betkeıdegi bozdar da birin-biri qýyp jas qozydaı bultyńdap qyratqa órlep barady. Kermek ıisi ańqyǵan kók jýsandar qudyq basyndaǵy qatyndardaı bastary túıisip, sybdyr-sybdyr syr shertedi. Qýanyshty habary ishine syımaı, alystan yzyńdap jar salyp, saratan-zaýza kelip jýsannyń basyna qondy. Lázzát jer betindegi tirshilik ataýlynyń bir túrli tosyn meıramynyń ústinen shyǵyp, qyzyǵyp qunyǵa qarap qalǵan. Eń aıaǵy shirkeı de bir túıir keýdesine qýanyshy syımaı tynymsyz dirildeıdi. Osylardyń bárin qýantqan balǵyn lep on bes jasar qyzdyń keýdesine saýmaldaı quıylyp jatyr. Shyrqaý bıikte boztorǵaı shyryldaıdy. Onyń tátti áýeni alysqa shaqyrady. Tabıǵat bar syryn ashyp, óz tilimen sóılep qoıa berdi. Lázzát únsiz uıyp barshasyn uǵyp tur. Kenet sonaý qyrqanyń ar jaǵynda talaı qyzyń baryp, ózi kórmegen tamasha dúnıe jatqanyn seze qoıdy — endi solaı qaraı júrdi.

Qyz bala uzaq júrip, kóktem kúni maýjyratyp, denesi aýyrlap qaıtty. Biraq buryn kórmegen kóp qyzyǵyn kókiregine syqap ákelip edi. Úıge kirgen beti sandyq aqtaryp jatqan anasyn qushaqtaı aldy. Naftalın ıisi ańqyǵan kıim-keshek, shúberek úıilip jatyr. İshi byqyrsyp tar qapas bop turǵan sandyq taza aýaǵa, jaryqqa keýdesin kere ashyp raqattanyn turǵan tárizdi.

Anasy da sergek, edi jarqyn. Lázzát sheshesin qushaqtap, keýdesine betin basyp:

— Sen jaqsysyń, apa, — dedi.

— Saǵan ne bolǵan, balam-aý, — dedi sheshesi qyzynyń moınyna oralǵan qolyn bosatyp. — Apańdy búgip kórdiń be?

Ózimen birge apasyn da qýandyrǵysy kelip ketti.

— Búgingi kún netken tamasha, apa meıramnan artyq.

Apasy bárin túsinetin. Qyzyn yrza qylǵysy kelgendeı adyryn kúlip aldy. Sodan keıin buıym arasynan Lázzáttiń kóne qýyrshaǵyn alyp:

— Mynany Aıǵanshany kishkene qyzyna aparyp bere ǵoı. Joq-jitik adamdar, usaq-túıekke de tapshy, — dedi.

Lázzát shyǵyp ketti. Kóptep qolǵa ustalmaǵan kóne qýyrshaq alǵash kórgende eski dosynda kózine jarq etti. Lázzát kishkentaıynan osy qýyrshaqpen kóp syrlasty. Kúnde keshkisin tósek salyp jatqyzyp, erteńgisin «oıatyp» alatyn. Keıde apasyna usap bul da qýyrshaqqa ursyp «jylatyp alyp», ile-shala jubatyp, oramalmen kózin súrtetin. Ol «jubanbasa» qyzyq-qyzyq áńgimeler aıtyp, án salyp terbetetin. Sonysy esine tústi te, búgingi qýanyshyn aıtqysy kelip qýyrshaqqa qarap edi, jansyz bedireıip turǵan betin kórgende kóńili solyp qaldy. Qysyp ustaǵan saýsaǵyna da shúberek astyndaǵy saban batyp barady.

— Lázzát ápke, maǵan berdiń be? Qaıtyp almaısyń ba? — dedi Aıǵanshanyń bes jasar qyzy — Ráýish dolına tıgen qýyrshaq pen Lázzát kezek qarap.

— Qaıtyp almaımyn. Bul qýyrshaq endi seniki.

— Alaqaı, alaqaı Lázzát ápkem berdi, — dep Ráýish qýyrshaqty baýyryna qysyp júgire jóneldi.

Osy sátte Lázzát qýyrshaqtyń sońynan umtyla túskendeı boldy da, tez burylyp ketti. «Bos aldanysh eken ǵoı. Qýyrshaq týk te túsinbeıdi. Búgingi men kórgenniń birin de sezbeıdi» dep oılady. Óziniń tipti ózgerip ketkenin, endigi qýanyshynyń basqa ekendigin uǵyp, meıirlene kúlip tur. Qasyna Qýantaı degen bala keldi. Lázzát ekeýi qashannan dos. Tek sońǵy jyly Qýantaı kádimgideı jigit bolǵansyp, shikireıip shekesinen qaraıdy. Óziniń daýsy da jýan.

— Keshke altybaqan quramyz. Barasyń ba, Lázzát?

Qýantaı da ózgerip, jańaryp shyqqan sıaqty. Lázzát búgingi ashqan tamashasyn aıtyp ony qýandyrǵysy keldi.

— Sen qyr basyna shyqtyń ba, Qýantaı? Tipti bar ǵoı... ǵajap.

— Nesi ǵajap?

— Qyzǵaldaqtar... Jýsan... — Lázzát keýdesine keptelgen sezimdi aıta almaı býlyǵyp turdy da: — Dala býsanyp tur, — dedi aqyryp.

— Óziń ne aıtyp tursyń, Lázzát? Men qyzǵaldaq pen jýsan kórmeppin be? — Qýantaı kekete jaýap berdi.

Lázzát onyń kekesinin sezgen joq. Qur sát shegeni bolmasa Qýantaı da túk túsinbeıtin jańaǵy qýyrshaq sıaqty. Túńilgendeı tez burylyp júre berdi. Bala jigittiń sońynan daýystaǵanyn da estimeı, «nege túk kórmeıdi? Kózin bireý tańyp qoıǵan ba?» dep tańyrqap, bir jaǵynan osynsha qyzyqtan maǵlum qalǵany úshin ony ózinshe aıap keledi.

Lázzát keshke deıin osy áserden aryla almady. Tosynnan ashqan syryn ózge bireýge aıtaıyn dese, kelistirip jetkize almaıdy. Úndemeı qalýǵa ishine syımaı barady. Tek ózinen ózi jymıyp, ezý tartady. Qarap otyryp yńyldap án salyp ketedi. Jatqanda da uzaq ýaqyt uıyqtamady. Terezeni ashty, kishkene terezeden túngi samal lap berdi. Dala tirligi de kúndizgi saýyq, tamashasynan sharshap, raqat uıqyǵa bólengen. Salqyn aýamen tynystap, manaýrap jatyr. Lázzáttiń da kóńili tynyshtalyp, ózi men ózi ońasha qaldy. Endigi ómiriniń maǵynaly qyzyqty bolaryn sezip qýanady. Bir kezde júregin muń shalǵandaı boldy. Keýdesinen aqyryn yrǵalyp baıaý shyǵyp kele jatqan kóńil áýenine berilip, kúbirlep otyrǵanyn baıqamady.

Erteńgisin oıanǵanda keshe keremet bir jaqsy nárse taýyp alǵanyn, biraq sonyń ne ekenin umytyp qalǵanyn sezdi. Tabylǵan nárseniń eshqaıda ketpesin, ol esine túskende taǵy da qýanaryn bilip raqattanyp jatyr. Jýynyp júrip, kúbirlep, bir shýmaq óleńdi aıta berdi. Qashap jattaǵany esinde joq. Kóptep tanys óleń... Kenet betin shala súrtken kúıi súlgini ustap tańyrqap tur. Kirpiginen kezine tamǵan muzdaı sýdy da baıqar emes. Bul túnde ózi shyǵarǵan óleń eken. Lázzát sener-senbesin bilmeı álgi shýmaqty ishinen qaıtalap biraz turdy.

Tabıǵat syryn ashqan alǵashqy qýanyshy keýdesin qysyp, tolqytyp baryp jyr bolyp shyqty. Osydan keıin Lázzát eleń jazýǵa áýestendi. Qyz syry oqýshy dápterine óleń jolymen tizbektelip túse berdi. Bul qupıasyn basqa janǵa ashqan joq.

Qyz kóńili belgisiz bir nárseni ańsap armap bılep, alysqa shaqyrady. Aldynda jarqyn meıramy baryn sezip, sol saǵatty asyǵa kútetin boldy. Onyń qandaı bolaryn da bilmeıdi, biraq áıteýir ómir jolynda ózin tosyp turǵan úlken bir qýanysh bar. Osy sezimin syrtqa shyǵarýdyń jolyn tappaı, anasyn qushaqtan kúlimsirep uzaq otyratyn. Ana qushaǵy kóńilin terbetkendeı, aptyǵyn basyp, boıyn jeńildetip tastaýshy edi.

...Ótken kúnniń elesteri birin-biri jetektep tizbektelip shyǵyp keledi. Qozǵalyp ketken oıdy toqtatýǵa Lázzáttiń áli kelmedi. Tek anasynyń baýyryna tyǵyla tústi.

2

Qarly basy kekti tirep, qatpar-qatpar shyq quzdary alysqa ketip jatqan Alataý alǵash kórgen kisige datty áser etedi. Aýyldan kelgen qyzǵa taý ǵana emes, qalanyń ózi ǵajap. Syry jumbaq dúnıe. Qalanyń ár kórinisinen kóz almaı, qyzyǵa tańyrqaıdy. Ýnıversıtet úıine qasıetti bosaǵany attaǵandaı júregi dirildep kirdi. Ár muǵalimdi túpsiz bilim ıesinde kóredi. Joǵarǵy oqý degenniń ózi Lázzát boıyna shaq kelmeıtin iri nárse tárizdi. Sodan qorqyp bas almaı kóp oqıtyn boldy. Ár sabaqtyń ar jaǵynda ózgeler bilip, ózi bilmegen bir qatpary qalyp qoıǵandaı kóp úńiledi. Sóıtip júrip óziniń ozyq stýdent bolǵanyn baıqamaı qaldy.

Aýyzǵa alynyp maqtalyp júrse de, Lázzáttiń boıyna qala qyzdarynyń erkindigi qonbady. Jurtpen sóılese bilmeıtin buıryǵy, sol baıaǵy uıań qalpy. Bir nársege qýansa da asyp tógilmeı, júzi jaılap, alshaqtaý bitken dóńgelek kózinde nur jyltyrap týrady. Sonysyna uıalǵandaı kisige týra qaramaı, kózin taıdyryp áketedi. Qyzdar neshe túrli qyzyq áńgime aıtqanda da qarqyldap kúlmeı, astyńǵy ernin tistep, myrs ete qalady. Kóp qurbylary onyń osy minezin qyzyq kóretin.

Bólmede úsh qyz týrady. Bir-birine uqsamaıtyn úsheýi úsh minezdi, túrleri de ár basqa. İshterindegi tildisi de, pysyǵy da at jaqty, qaıqy erin qara qyz — Baǵıla. Onyń beti ıegine barǵan saıyn súıirlene túsken, shyq-shytynap bastap búkil jaq súıegi alǵa taman bitken. Óz basynyń syry shamaly bolsa da, ózge jurt jaıynda bilmeıtin pálesi joq. Qýrap turǵan shyrpydaı ottyqty jaqyndatsaq-aq lap ete qalady.

Ekinshi qurbysy Salıqa. Kishkene qańqaǵa dara terini qaptaı salǵandaı rabaısyz aryq. Ajarsyz júzinde daq joq. Onyń ústine kózáınegi de túsip sýyta túsedi. Lázzát tárizdi sózge sarań bolǵanymen tili ýdaı. Jaǵyp alady. Jasynda aýrýly bolyp orta mektepti kesheýildep bitirgen. Bulardan birer jas úlkendigi bar.

Baǵıla men Salıqa ıt pen mysyqtaı. Baǵıla yzalanyp, órshelene tap berse, Salıqa ony jandy jerinen bir-aq tistep qan qaqsatady. Keıde Baǵıla súıinshi suraıtyndaı daladan júgirip kelip: «Oıbaı-aý» dep kórgen-bilgenin aıta bastasa, Salıqa ony toqtatyp:

— Aldymen kólemin aıtshy, neshe qashtyń ósek ákeldiń? — dep suraıdy.

— Saǵan aıtyp jatqanym joq. Seniń Qudaıǵa da, jigitke de keregiń joq. Jaıyńa otyr, — dep Baǵıla shap ete qalady.

Salıqa keıde Baǵıla sóıleı bastaǵanda qulaǵyn basa qoıady, oǵan da anaý kúıip-pisip qalady.

Aqyry Baǵıla Salıqa «qurbaqa» degen at qoıyp aldy. Shynynda da shyqshyty shyǵyńqylaý kelgen, ıegin kóterip ustaıtyn Salıqanyń qurbaqaǵa uqsaıtyn bir nársesi bar sıaqty. Ózi de qan-selsiz qatyp qalǵan.

Lázzát eki qurbysynyń ekeýine de unady. Mineziniń uıańdyǵyn unatyp, Salıqa oǵan ashshy sóz aıtpady. Baǵıla Lázzatqa «Muńlyq» degen at qoıdy. Biraq ishine syımaı bara jatqan ósegin aqtara salýǵa Lázzáttiń syrǵaly kishkene qulaǵynan artyq ydys tabylmaıtynyn bilip, oǵan onsha súıkene bermeıdi.

Lázzát úshinshi kýrsta júrgende ádebıet úıirmesine qatysty. Mundaǵylardyń aıqaı-shýy kóp bolady eken. Stýdentter óleńderin oqyp, talqylap, dabyrlasyp jatady. Lázzát ishteı óz jazǵandaryn ózgelerdiki salystyrady. Keıde óz óleńderi artyq kórinse, keıde tipti nashar, bos ermek sıaqty kórinip, dápterin jurt talqysyna berýge júregi daýamaıdy. Keıbir tili ashshy, mysqylshyl stýdentterden qorqady. Múmkin olardyń bir-eki aýyz ashshy sózin kórer edi. Biraq...

Ádebıet úıirmesin Nıaz degen jas aqyn basqaratyn. Baǵıla ol jaıynda tolyq maǵlumat bergen.

— Ózi ýnıversıtetti úsh-tórt jyl ǵana buryn bitirgen. Oqyp júrgende de óleń jazyp ataqty bolǵan eken. Qazir kádimgideı tasqa basylǵan óleń kitaby bar. Ol ol ma? Onyń óleńderine kompozıtorlar shyǵaratyn kórinedi. Keremet deımin. Ózi túbi myqty bolatyn shyǵar...

3

Lázzát bul jaǵdaılardyń birazyn burynnan biletin. Nıazdyń óleńderin talaı oqyǵan. Áste qosylǵan ǵashyqtyq týraly bir óleńin ońashada yńyldap aıtyp júretin. Buryn syrtynan ǵana biletin alys aqyndy endi júzbe-júz kórip júr. Lázzát alǵashqyda oǵan tikelep te qaraı almady, keıinirek baryp az-kem zer salatyn boldy. Nıaz orta boılydan joǵary, jińishke qara jigit. Ádeıilep qoldap oıyp istelgendeı kishkene qalaq betine úshkir qyr muryny jarasyp tur. Bet pishini názik, tek qabaǵy qalyńdaý. Qaraqattaı móldir qara kózi kúlimsirep turady. Bolmasa basqa kezde kózqarasy sýyq bolatyn túri bar. Sypaıy tulǵasyna saı, qımylynan samarqaý bıazylyq esedi. Kóbine stýdentterdi sóıletip qoıyp ózi kúlimsirep tyqqan otyratyn. Biraq balalar saıyp kelgende Nıazdyń aýzyna qaraıdy. Ol osy kúlimsiregen qalpynan aýmaı otyryp-aq:

— Baýyrym, mynaý óleńi nashar eken, — dep aýyr úkimdi aıta salatyn.

Lázzáttiń qaltyrap qorqatyny da osy sóz. Ashýlanyp, keıin aıtsa tózer edi. Biraq myna kúlimsirep otyryp aıtylǵan úkimnen keıin qolyna endi qaıtyp qalam ustamaı keterin biledi.

Úıirmege Baǵıla da qatysatyn. Óleń jazbaıdy, talqyǵa aralaspaıdy. Sonda da bir májilisti qaza jibergen emes. Timiski minezimen esebin taýyp Lázzáttiń óleń dápterin oqyp ta qoıǵan. Ol jurttyń aıtyp jatqan pikirlerinen góri, jigitterdiń qas-qabaǵyn kóbirek baǵady.

— Áne, ol saǵan uzaq darady. Ne qyp baıqamaısyń? Áı, Muńlyq deımin, kóz qıyǵyńdy salsaıshy, — dep sybyrlaıdy Baǵıla, Lázzátti shymshyp.

— Qoıshy, Baǵıla.

— Odan artyq ol deısiń be. Qadalyp-aq otyr ǵoı, baıǵus. Joq, sen oǵan óleńderińdi bershi. Maqtamasa betime túkir.

Erni súıreńdep, qulaq túbinde masadaı yzyńdaǵan qurbysynan Lázzát teris aınalyp ketti. Áıtse de bir-eki ret Nıazdyń ózine uzaǵyraq qaraǵanyn ańǵardy. «Óleń jazbaıdy, talqyǵa aralaspaıdy. Qur bosqa nesine jarbıyp otyr» degen sıaqty kórindi bul kózqaras. Lázzát qyzaryp ketip, tómen qaraı buǵa tústi. Nıaz stýdentterdi sol shetin qoıyp, bólmeni árli-berli kezip júrdi de, qalt etken bir saıabyrda qasyna kelip toqtady.

— Siz nege jazǵan óleńderińizdi talqyǵa salmaısyz?

Aqyn jigittiń daýsy jyly shyqqany sonsha, Lázzát tipti basyn kóterip aldy.

— Nesine uıalasyz, bilgenimizshe aqyl aıtalyq. Siz qysylmańyz.

Qyz bar qorqynyshyn umytyp, stoldyń astyna tyǵyp, ýmajdap otyrǵan dápterin Nıazdyń qolyna ustata saldy. Tek aqyn jigit dápterdi alyp óz stolyna qaraı ketip bara jatqanda kóńili loblyp qoıa berdi. «Ne de bolsa táýekel» dep, ernin jymqyra tistep, únsiz otyr. Nıaz oılanǵandaı sál ǵana qabaǵyn shytyp dápterdiń betine úńildi. «Ne bolar eken?» dep, stýdentter de tyna qalǵan. Bir kezde ol ezý tartyp kúlimsiregendeı boldy. Ustaranyń júzinde otyrǵan Lázzát munyń qandaı kúlki ekenin túsine almaı júregi alyp-ushyp barady.

— Al, baýyrlarym, jaqsy óleń munda jatyr eken.

Lázzát sener-senbesin bilmeı demin ishine tartty.

Baǵıla qýandy. Jaǵy sembeı sampyldap sóılep júr.

— Aıtpap pa edim. Kóne, ótirik deshi. Oıbaı-aý, onyń sende kóńili bar. Sosyn ǵoı óleńińdi jer-kókke syıǵyzbaı maqtaǵany. Basqa bireý bolsa sóıter me edi...

Lázzát óleńderi kópke jaryqqa shyǵa bastady. Tyńnan ashylǵan talantty árkim-aq maqtaıtyn bolyp júr. Biraq jurt súısinip, qansha jyly sóz aıtqanmen bárinen Nıazdyń bir aýyz sózi ystyq. Áz ómirinde osy jigittiń orny bólek sıaqty.

Al Baǵılanyń aldyńǵy aıtqanynyń jany bar eken. Lázzát Nıazdyń erekshe yqylasyn sezdi. Aqyn jigit ár nárseni syltaý etip úıir bon barady. Shalpyǵa jumsaıtyn «baýyrym» degen sózin qoıyp, Lázzáttiń óz atyn ataǵanda edi ýyljyp, meıirlenip ketedi.

Jigitterdiń uzaq júrip shyǵaryp salatynyn, qoshtasarda qıa almaı kúrsinip kóp týratynyn Lázzát, buryn ózi kórmese de, jataqhanadaǵy qurbylarynan esitetin. Qyzdar shyqylyqtap kúlip, jigit ataýlynyń boıynan min taýyp, mazaq qylatyn. Nıaz da qoshtasarda Lázzáttiń qolyn qysyp uzaq turady. Sońǵy kezde kúrsinetin bon júr. Biraq bul qyzdar aıtqandaı oıynshyq emes. Qarańǵy da bolsa Nıazdyń telmire qaraǵan kózinen ózine degen shyn yqylasyn kórgendeı bolady. Keıin tósekte jatqanda osy uzaq turystyq ár sátin kóz aldynan qaıtadan ótkizip, qoshtasarda qysqan Nıaz qolynyń saýsaǵyna batqan izin sezinip, meıirlenip jatady. Kózin jumyp qybyr etpeı tyna qalyp: «Lázzát, seniń qasyńda ómir boıy osylaı tursam jalyqpas edim» degen Nıaz daýsyn qaıta-qaıta estigendeı bolady.

Bir kúni Nıaz Lázzátti taýǵa alyp ketti. Almatyǵa kelgenine eki jyldan assa da, Lázzát qala syrtyna uzap shyǵyp kórgen joq-ty. Alataýdyń kórkine alystan súısinetin.

Taý qoınaýy naǵyz jumań eken. Kisi boıy kók shalǵyn, máýelep ósken qaraǵash pen qara kók qaraǵaı, syldyrap aqqan bulaq raqat samal lebin jelpip, kókirekti ashyp jiberdi. Lázzát sonaý maı aıynda aýyl syrtyndaǵy qyratqa shyqqandaǵydaı qatty áserleıdi. Biraq bul joly tabıǵat kórkine dep qoıyp, nazar aýdarmady. Bir jaq búıirin jylytyp, qasynda kele jatqan zor qýanyshy bar.

Nıaz telmirip uzaq qarady. Lázzát onyń kóz sharasynan bar syryp uǵyp turǵandaı. Qansha qarasaq da yntyqtyra beretin syr, sarqylmas sezim bar. Ekeýi bir-biriniń kózine qarap, ómir boıy uıyp tura berse... «Ǵashyq jardyń kózqarasy» degen sóz tústi Lázzáttiń esine. «Iá, ıá... Ol dál osyndaı bolady eken ǵoı». Kenet qyz ańsaǵan úlken qýanyshy ómiriniń eń zor meıramy osy ekenin túsindi.

Ekeýi taý jaqtan kesh qaıtty. Jataqhanaǵa jýyqtaǵanda, Lázzát kidirmeı tez qoshtasyp, júgire basyp ketip qaldy. Nıaz da ony toqtatqan joq. Bólmedegi qurbylarynyń kózine túskisi kelmeı oqý zalynyń bir buryshynda kitapqa úńilip otyra berdi. Sodan jurt jatqasyn ǵana qaıtyn, sybdyryn bildirmeı kórpeniń astyna súńgip ketti. Tiri janmen tildesýge qulqy bolmaı, óz oıymen ońasha jatyr.

Qaltqysyz qatty qulaǵan yqylasy Nıazdyń tilegine qarsy turýǵa dármenin keltirmedi. Jigitti janyna balap jaqyn tartqany sonsha, aldy-artyn oılaǵan joq edi. Endi kórpe astynda oıy ár saqqa júgirip, dal. Úlken taza mahabbattyń qandaı bolatynyn Lázzát bilmeýshi edi, biraq sonda da bulaı dep oılamaıtyn. Eń asylynan aıyrylǵandaı kóńili qyran barady.

Esikti tars etkizin Baǵıla kirin keldi. Lázzát onyń joǵyn baıqamapty.

— Qurbaqa, uıyqtap qaldyń ba? — dep daýystap kirdi.

Salıqa kereýetti syqyrlatyp aýdarylyp tústi.

— Sep ǵoı búrisip jatyrsyń. Narqospaq meni restoranǵa apardy ǵoı.

Bar qımyly bolbyr, úlekteı soraıǵan sopaq jigit Baǵılanyń sońynan erinbeı súıretilip júretin. «Nar-qospaǵy» sol. Ózi de ortasy dóńes murnynyń úsh jaǵy ústińgi ernine shógip qalǵan, túıe tumsyq. Lázzát áńgimeden qańǵyp qımylsyz jatyr.

— Quttyqtaımyn, jaqsy jolǵa túsken ekensiń.

— Sen-aq perishte bol da otyra ber.

— Asyqpa. Degenine jetken soń, Nar qospaǵyń qarasyn da kórsetpes. Qalarsyń eńirep, — dedi Salıqa bir túrli yzaly daýyspen.

Lázzát túrshigip qaldy. Sózi qandaı jamap edi qurǵyrdyń. «Qurbaqa» dese naǵyz qurbaqa. Baǵıla onyń sózine aıylyn jıar emes.

— Nesine qorqam. Narqospaq túıe ǵoı, — deı saldy.

— Túıeniń de minez kórsetetini bolady.

Baǵıla raqattanyp, qarqyldap kúlip aldy.

— Baǵıla da biledi. Áli silesin qatyrarmyn dedi.

4

Ańsaǵan mahabbaty osylaı tyndy. Tyndy ma? Ony ózi de bilmeıdi. Jar basyna tirelip, shyńyraý quzdan seskenip tura qalǵan adam tárizdi. Bar yntyq armany arǵy bette. Sileýsin kózdi, aq sur áıeldi Nıazdyń qoltyǵynda alǵash kórgende kón jylap kóz jasyn sar alypty. Qazir kózinde tas ta joq. İshin órtep bara jatqan ókinish, kúıik te joq. Nıaz ǵashyq bolǵan bastapqy kezderde bir qýanyp, bir jylap, ystyq pen sýyq birdeı qarap ishi tońazyp qalǵan.

Baıaǵy tuıyq minezin qaıta tapty. Biraq bul aýyldan kelgen qyzdyń uıalshaq uıańdyǵy emes, qasiret shekken áıeldiń toryqqan keskini.

Sýǵa ketken tal qarmaıdy. «Ózim tyıyp tastadym. Nıazdy toqtatqan ózim. Bir-birimizdi umytpaı júrekte saqtaımyz», — dep kóńilin jubatady. Lázzát birneshe túńilýden qorqyp, Nıazben ekeýiniń arasyn ózinshe ajarlap, syrlap baqsa da, qatal ómir ajyraıtyp syryn ashyp, jalańashtap tastaı berdi.

Lázzát syryn syrtqa shashpaıtyn. Biraq timiski Baǵıla bárin ıiskep biledi. Al Salıqa bolsa, onyń kózildirigi rentgen áınegi sıaqty, ishindegi bárin kórip otyrady.

Baǵıla qaıqy erni súıreńdep:

— Sen álgi aqynyńdy qoıdyń ba? Anandaı sulý áıeli turǵanda seni ne qylsyn. Durys istegensiń, — dep bir qoıdy.

Biraq ońaı tyıylatyn Baǵıla ma, Lázzáttiń ishinde altyn jatqandaı suǵanaq kóz jyltyńdap, shuqylaı beredi.

— Ýaıymdaı berýiń jaman. Sol seni qurtyp ketken joq pa? Shynyńdy aıtsaıshy?

— Tym emesheń qulap ketip edi. Qudaı biledi, aman emessiń ǵoı. Apyr-aı, tastaı qatyp qalatynyń-aı, seniń... Neń ketedi, aıtsaıshy, — dep aıtady.

Salıqa anada Lázzátti qushaqtap jubatqannan keıin shúıirkelesip, syrlasyp kórgen joq-ty. Tek Baǵıla Lázzáttiń mazasyn alyp bara jatqan soń:

— Bilgiń kelip shydamaı bara jatsań Narqospaǵyń bar emes pe Lázzát neń bar, — dep tyıyp tastady.

Syrt kózge «aldanǵan qyz» degen jamaǵat bar. Olar «opasyz sýaıt» dep Nıazdy jazǵyrady. Ekeýiniń shytyrman taǵdyryn ózgeler qaıdan bilsin. Lázzáttiń ýaıymy jurttyń ósegi emes. Júregi bir, tilegi bir eki jan tutasyp ketken ystyq sezimdi qaqyratyp ortasynan bólip aldy. Árqaısysy óz qasiretin arqalap bólek ketti. Jetim qozydaı kózi jaýtańdap júdep qalyp edi Nıaz...

Emtıhan biter-bitpesten Lázzát ketýge asyqty. Biraq, jyldaǵydaı aýyldy saǵynyp, júregi alyp-ushqan joq. Tek áıteýir qaıda bolsa da tezirek ketkisi keldi.

Lázzát kolhozǵa túndelete jetip, asqa da, sózge de zaýqy bolmaı jatyp qalǵan. Kesh oıanypty. Terezeden kún sáýlesi túsip tur. Úı-ishi typ-tynysh, qońyr salqyn. Qalanyń shýynan, ásirese sońǵy kezdegi jap kúızelisinen qaljyraǵan. Lázzát boıy maýjyrap, aýyr oıyn umytyp, alańsyz dem alyp uzaq jatty.

Azdan keıin kórshi áıelder, qyzdar kele bastady. Tabaldyryqtan attaǵannan-aq, Lázzáttiń kelýine qýanysh bildirip, dabyrlap sóıleı kiredi. Úı tynyshtyǵynda, ár dybysyn tazartyp shyǵarǵandaı daýystary sańqyldan, anyq estiledi. Olar bólmege erteńgi samaldy ala kirgendeı úıdiń ishin sergitip jiberdi.

Jurt aryla bergende Qýantaı keldi. Bul da ańyzaq jel men aptap kún ısi ańqyǵan dala qazaǵy bolypty. Qazir dardaı traktorıst. Sándi kıinip, galstýk taǵyp alǵan. Lázzáttiń tuıyq minezin kórip, batyp sóılese almaı, qaımyǵa berdi. İshinen «qalada oqyp júrgen ańyn qyz, aýyldaǵy traktorısti mensinbeıdi» dep renjip otyrǵan bolar. Qansha jýǵan men syr aldyryp qoıatyn qusty qolyn qaıda qoıa bilmeı qysylady.

Lázzát bir ret onyń tizesiniń ústinde jatqan kúrekteı qolyn tez jan qaltasyna sala qoıǵanyn kórip, kúlip jiberdi. Nesine uıalady eken.

— Qyzdyń qasynda otyrǵanda kisi qolyn qaltasyna salmas bolar, — dedi Lázzát.

Qýantaı qolyn qaltasynan sýyryp aldy. Biraq kúrekteı páleni qaıda syıǵyzarǵa bilmeı qıpaqtap, jelkesin qasydy. Lázzát dúrdeı jigittiń jas balasha qysylǵan túrin kórip, kenet meıiri túsip, onyń qolynan sıpady. Qýantaı qulaǵyna deıin qyzaryp, yrjıyp ezý tartty.

Netken baqytty jigit. Kún shalyp, jel qaqqan óńinde kóleńke joq. Sál nársege qaltqysyz aqtaryla qýanady. Kún keshke dál osyndaı jarqyldap júrgen alańsyz shaǵy esine túsip, Lázzát muńaıyp qaldy. Sonaý qyzǵaldaq qýǵan qýanyshty shaǵy endi qaıtyp oralmaıdy.

Lázzát jurttan oqshaýlanyp, úıden shyqpaı qoıdy. Qyzynyń kóńili júdeý ekenin tanyp, apasy asty-ústine túsin ebelek qaqty. Keshke taman úıde shúńkıip jalǵyz otyrǵanyn kórip:

— Janym-aý, óz aýylyńdy jatyrqap qalǵannan saýsyń ba. Aǵaıyn, týǵan bári saǵynady seni... Jaǵalaı kirip shyq, — dep aqyl aıtty. — Kem-ketik kóńili jarym adam kókshil bolady. Aldymen sálem berip Aıǵanshany qýant.

Aıǵanshanyń daýsy keshki aýada shańqyldap alystan estiledi. Myjyraıǵan alasa úıdiń aldynda shelegin dańǵyrlatyp, kishkene qyzyn qarǵap júr.

— O, kógermen Ráýish. Oıynyń osylar qashyq, jalǵyz buzaýdy qaramaı... Aýzymyzdy keptirip ketti-aý, oıbaı-aı. Jegen, seni me, seni... — dep kijinedi, Lázzát sátsiz mezgilde kelip qalǵanyna ókindi. Sonda da býlap-talap bop júrgen Aıǵanshanyń qasyna kep sálem berdi. Aıǵansha unatpaı kúńk etti de, burylyp qarap:

— Oıbaı-aý, Lázzát jansyń. Júr, aınalaıyn, úıge kir. Ráýishi túskir buzaýdy emizip alǵany, —-dedi qonaǵynyń aldynda aqtalǵysy kelgendeı. — Aıtpaqshy, apańdy da shaqyrtaıyn. Saǵan arnap qystan saqtaǵan sybaǵam bar.

Jańaǵy keıistiń izi de joq. Aıǵansha jarqyldap qazanǵa as salyp jatyr.

— Oqý degen ońaı deısiń be, bıyl óńiń jabyrqaý ǵoı, — dep Lázzátti músirkep qoıady.

Sheshesiniń ashýy tarqaǵanyn ańdyp, jyltyldap syǵalap júrgen Ráýish kelip Lázzátti qushaqtady. Jetim úıdiń ajary kirip, jadyrap sala berdi. «Kóńili taza adamdardyń qaıǵy-qasireti de zársiz bolady eken-aý», — dep oılady Lázzát.

Moınyndaǵy paryzyn ótep, aǵaıyndary men kórshileriniń úıin jaǵalap, sálemdesip, dám tatyp shyqty. Qaıda barsa da ań jarqyn, adal kóńil. İshki saraıy ashyq peıili taza jandar.

Lázzát keıde aýyl syrtyndaǵy qyratty kezip ketedi. Jaz ortasy aýyp barady. Qulpyryp oınaǵan qyzǵaldaqtar joq. Surǵylt tartyp, qýraǵan jýsan, árirekte sol baıaǵy bozdy buırat. Jýsan túbindegi topyraq qatqyldanyp, qýań tartqan. Alǵashqyda kóktemgi jármeńkesi tarqap, dala qulazyp jatqan tárizdi kórinip edi. Biraq Jer-ananyń qýatty, ystyq lebi qan tamyryna júgirip, denesine kúsh berip keledi. Dalanyń aptap jeli týla boıyn keýlep, ishki saraıyn tazartyp, birte-birte sergite bastady.

...Qazir de anasynyń jyly qushaǵynda otyryp, sol kezdegideı áser aldy. Apasy mańdaıynan sıpaıdy. Jup-jumsaq maıda qol keýdesin túınegen óksigin basyp, kóńilin uıytyp,tynyshtyq ákeldi. Lázzát azynaǵan boıy jylyǵandaı buıyǵyp, anasynyń baýyryna tyǵyla tústi. Biraq seńdeı qozǵalyp ketken oı aǵysy toqtar emes...

Sol joly, aýyr syrqattan keıin asqa qaraǵandaı Lázzát tóńiregine kóz salyp, ár nársege nazar aýdaratyn bolyp qaıtty. «Týǵan jerdiń topyraǵy shısha» degen sózdiń maǵynasyn da sonda túsinip edi.

5

Arada biraz jyl ótti. Lázzát oqýyn bitirdi. Qyzmetke ornalasty. Elden sheshesin aldyryp, úı bolyp, tútin tútetip turyp jatyr. Adam oı-órisi keńip, aqyly tolysqanmen, boıǵa bitken minez kóp ózgermeıdi eken. Jasynan bir nársege yqylasy tússe qýlaı beriletin, aınymas minez Lázzát boıynda sol kúshi saqtalypty. Taýy shaǵylyp qalǵan, qam kóńil qaıtyn ǵashyqtyq ańsamady. Endigi bar yqylasy óleń, jyrǵa aýdy.

Lázzát den qoıyp aqyndyq jolǵa túskennen keıip, qyzyq jaǵdaıǵa ushyrady. Burynǵy óleńderi ishtegi bir tolqynmen, irkilmeı qaǵaz betine túse qalatyp. Kóńildi lyp etkizgen bir áser qysqa óleń bop shyǵa keletin. Endi ańǵaryp qarasa solardyń bári jel-kóbik, tildiń ushynan shyqqan jeńil sóz.

Endigi eńbegi aýyr qara jumysqa usap barady. Sózden sóz talǵap, qısynyn keltire almaı, dińkesi qurıdy.

Oı tereńine úńilip, túkpirinde jatqan eń asyl syryp aqtarǵysy keledi. Biraq adam sezimin aınytpaı jetkizý dúnıeniń azaby eken. Keýdeni kernep, júrekti tebirentken ystyq sezim qaǵaz betine túskende muzǵa tastaǵan gúldeı ajary synyp, solǵyn tartyp sala beredi. Júrektiń tátti dirili men ystyq lebin sýyqqa shaldyrmaı sol kúıi jetkizeıin dese, sózi aýyrlap, tili oralym bolyp ketedi. Al qoldap qalaǵandaı ádemi sóz tapsa, ystyq lebizin sýytyp alady.

Jazýshylyq joly barǵan saıyp qıyndap barady. Lázzát jalt etken bir ǵana oıdyń kórinisi — qysqa óleńdi qanaǵat etpeı, úlken shyǵara jazýǵa qumartty. Kókireginde jınalyp qalǵan biraz dúnıeni tereńnen, syrtqa shyǵarǵysy keldi. Alǵashqy qarqynda edáýir óndirip tastap edi. Kishkene oı toqtatyp oqyp qarasa, taıyz salǵan borozdadaı qalqyp ústirt ketip barady eken. Onysyn syzyp tastap, qaıta bastady. Endi tereńge salǵan túrendi tarta almaı, keıde arnadan shyǵyp ketip, kedir-budyr qıqalap keledi. Boıyndaǵy bar kúshin syǵyp bergende, áli kelmeıtin aýyr jumyp qaljyratyp tastaıdy. Ábden dińkesi quryp, sylq etip otyra ketetin kezi bolady. Ondaıda ekinshileı jazý stolyna jolamaıtyndaı kóredi. Biraq boıyna sál ǵana kúsh jınalsa, órshelenip qaıta kirisedi.

Lázzát qaı shyǵarmany da qınalyp jazady. Sonda da qumarpaz adamdaı osy beınetti kásibinen bezer emes Bir shyǵarmany aıaqtaǵanda jany, táni birdeı qaljyrap, sharshap qalady. Tize búkpeı, toı-dýmandy óz qolymen ótkerip, qonaqtaryn yrza qylyp attandyramyn adamdaı, ońasha bos otyryp raqatqa batady. Saýdyrap bosap qalǵan ydystaı, alańsyz tynysh kúıge túsedi.

Biraq aldyńǵy qonaqtyń izi sýymaı turyp, taǵy bir toptyń kúrmektep kelip qalatyny sıaqty Lázzát bir eńbegin bitirip, tynyǵyp sergimeı jatyp, basyna jada oılar orala bastaıdy. Sol kómeski oılar qashan jalpy beınesin taýyp, tirilip qaǵaz betinen túskenshe sońynan qalmaıdy. El aralap, jer kezin júrgende de qaza bolǵan boryshtaı maza bermeıdi.

Ýaqyt, ásirese bar yqylasy qulaǵan, raqatynan azaby kóp aýyr eńbegi kóńil jarasyn jazǵan sıaqty. Áıteýir burynǵydaı qatty kúızelip qaıǵyrmaıdy. Biraq eshkimge yqylasy túspeı keledi. Álde adamy kezdespedi me?.. Sonaý taý qoınaýynda ajyrasqannan keıin, Nıazben áli bir syrlasyp, sóılesken emes. Burynǵy sezim qaıta tutanyp kete me dep qorqady. Jaı, tanys adamsha bas ızesip óte shyǵady. Tek kóz janarynyń túbinde ekeýine ortaq bir ushqyn jylt ete qalady. Ony ózderi ǵana ańǵarady, túsinedi. Ekeýi de kóńilderin tas qymtap alǵan, — ishi bir, syrty bólek...

Keıin ádebıetke keńirek aralasqan soń bildi. Nıaz da óziniń az-aq aldynda jyltyrap shyqqan kóp jas aqynnyń biri eken. Áp-ádemi óleńder jazyp aýyzǵa ilikken. Biraq ekeýiniń odan arǵy taǵdyry eki túrli. Lázzáttiń qunyǵyp istegen kóp eńbegi zal ketken joq. Az jylda abyroıy asyp, jurt meıirin qandyrar biraz shyǵarma berip tastady. Al Nıaz bolsa eski jurtynda soqtap óriske shyǵa almaı júr. Sol baıaǵy «jas aqyn», endirgeni shamaly. Kisiniń bir toqyrap qalatyn kózi bolady, keıde uzaq toqyraýdyń artynan qınalyp baryp jaqsy shyǵarma jazyp ketetinder bar. Kim bilsin.

Nıazdyń minezi de ózgerip ketken. Jas kezinde kerbezdeý edi. Endi elgezek bop barady. Úlkendermen de, kishimen de, jaqsy men de, jamanmen de dos. Bárimen aralas. Asyly jazýshynyń kisi jatyrqamaǵany jaqsy. Qaıda toı-dýman bolsa, Nıaz sonda. Lázzáttiń bir qaǵany Nıazdy jurt qasterlep, arnap shaqyrmaıdy, ı l ol kelip qalsa jatyrqap shetke jáne qaqpaıdy. Qaısysy bolsa da úırenshikti adamy sıaqty. «O, Nıaz, sen de jaqsy keldiń. Búgin bir qonaq shaqyryp edik» degen Lázzát talaı esitken. Keıde «aýyzyńnyń salýy bar eken», «maqtan júredi ekensiń» degen sózder de aınalyp jatady. Nıaz shaqyrýsyz kelgenine qysylmaıdy, stol basynda syzylyp taǵy otyrmaıdy. Lezde tizgindi qolyna alyp, qonaqtardy ǵana emes, úı ıelerin is bılep-tóstep, dýmandy qyzdyryp jiberedi. Keıin úı nesi qoshtasarda «áı, seniń kelgeniń jaqsy boldy» dep yrza bop qalady.

Talmaı úmit kútetin Lázzát qapa. Ózge jurt Nıazdyń syrtynan ton pishedi. Kóp qydyrady. İshedi. Óndirip eńbek bergen joq. Dýman-qyzyq qýalaǵan. Ómirdiń jeńil jolyna túsken ýaıymsyz jan. Olardyń kóretini sol ǵapa. Syrt kózge jaırańdap, jarqyldap júrgenmen, ishinde talaı qasiret jatqanyn, shytyrman qıyn taǵdyrdyń tuzaǵyna túsip, sodan búlinip júrgenin ózgeler qaıdan bilsin. Ot basynyń raqaty bolmaǵan soń tebirenip jaqsy shyǵarma týdyrmaq túgil, kisiniń ishken asy boıyna sińe me? Oılanbaı, tolǵanbaı júr deımin... Gazet-jýrnaldardan Nıazdyń ysqaıaq, ajarsyz óleńderin oqyp Lázzát qatty qınalady. Biraq buǵap da jalǵyz Nıaz aıypty emes. Sileýsin kózdi kelinshek, bezerip, oqty kózimen atyp otyrǵanda, jaqsy jyr qaıdan shyqsyn.

Lázzát Nıazdy súıe me? Buryn ózi de jaýap bere almaıdy. Ne de bolsa ekeýiniń úzilgen arasy qaıta jalǵanbaıdy. Oǵan kámil senedi. Biraq sol Nıazdy úzildi-kesildi umytyp ta kete almady. Burynǵy qyz mahabbaty endi jaqyndyq qamqorlyqqa aýysqan. Áıteýir sonyń jaqsy bolǵanyn tileıdi. Neshe túrli dálel, sebep taýyp kóp aldynda bolmaǵanmen, óz kóńilinde aqtap alýǵa tyrysady. «Keı adamnyń talanty kesh ashylady. Basynda burq etkizip shańyn bir kórsetip, keıinirek baryp uzaqqa shabady» degen jebeý taýyp edi. Endi ol úmiti do ortaıyp barady.

Nıazben ajyrasqan sońǵy saǵaty kóz aldynda Alǵashqyda Lázzáttiń sózin shala túsingendeı alaqtap qaraı berdi. «Búıte bersek syılasýdan da qalarmyz» dep Lázzát qatty aıtyp dalǵanda, bir nárseni búldirip alǵan baladaı shoshyp ketti. Sol bir úrpıgen qorqynyshty keskini esine túskende Lázzáttiń ishi jylyp ketedi.

Qartaısa da turmysqa ıkemsiz, bala sıaqty názik adamdar bolady. Ondaılar óz betimen jol bastaýdan góri jetekke yńǵaıly. Bul kemshiligi emes, jaratylysy. Olar áıel mahabbatynan góri analyq mahabbatqa zárý. Kóńilin taýyp, mápelep, shyn yqylasyńmen jaqsylyqqa beıimdeseń — jaqsy bolady. Al qıynshylyqqa kezdesse óz betimen jol taýyp shyǵa almaı búlinip ketedi. Nıaz da búlinip bara jatqan sıaqty. Onyń qamyn oılap, shyn jany ashyp, jaqsylyqqa jeteleıtin áıel qaıda?.. Lázzát sileýsin kózdi, aq súr kelinshekke yza bolady.

Keıde Nıazdyń ózine de renjıdi. Qashanǵy bala bolmaq? Erkek emes pe? Qadiriniń ketip bara jatqanyn nege bilmeıdi? Osylaı bos qydyryp, buralqy ómir keship, izsiz ótpek be? Óziniń azamat ekenin moınynda boryshy baryn nege oılamaıdy? Nıazdy kórgen saıyn, Abaıdyń:

«Kúnde oıyn, kúnde toı Oılanar keziń boldy ǵoı», — degen zar sózi esine túsetin bop júr.

Lázzát Nıazǵa shyn jan ashyr sózin aıtpaq bop talaı oqtaldy. Biraq, ekeýi jatyrqasyn qalǵan ba, sheshilip, sóılese almady. Alǵashqyda Nıaz ishin bermeı, qyńyr sózdi ázilge shaptyra berdi. Birde Lázzát tikesinen kelip:

— Nıaz, óz bolashaǵyń týraly oılanatyn keziń jetken joq pa? — dedi.

— Neni oılaýyn kerek, — dep Nıaz tańyrqaı qarady.

Lázzát onyń túrine qaıran boldy. Shynymen-aq óz jaǵdaıyn túsinbegen be?

— Ómirdiń maǵynasy týraly oılanýyń kerek.

— Tym qıynǵa ketip qaldyń ǵoı, Lázzát.

— Muratyńa jetseń, ońaı qyzyqty taýysqan joq pa ediń?

Nıaz kúrt ózgerip, Lázzátqa músirkeı qarady.

— Keshir, Lázzát, men seniń aldyńda aıyptymyn. Árıne, renjıtin sebebińdi túsinem...

Lázzát yzaǵa býlyǵyp:

— Endeshe túk te túsinbepsiń, — dep ernin tistep burylyp júre berdi.

«Óziniń aıanyshty halin bilmeı meni aıaıdy. Sonshalyq arzandap ketkenine ar ma eken», — dep kúıim pisti. Keıin ashýy basylǵan soń Nıazdy jazylmas aýrýǵa shaldyqqanyn bilmeı, qannen-qapersiz júrgen adamǵa uqsatyp, jany ashyp ketti. Biraq ony qalaı qutqarýdyń amalyn taba almaı dal.

6

Taıaýda Baǵıla kezdesti Lázzát ony sırek kóretinmin. Sol baıaǵy qalpynan tıtteı ózgermegen. Ustap alyp aırylar emes.

— Sen óziń aqyn bolyp, ataǵyń shyqqan soń, birge oqyǵan qurbylaryńdy umytyp kettiń ǵoı. Aralasam turýǵa bizdi mensinbeısiń-aý, — dep kiná taǵyp, úıine súırep ákeldi.

Baǵılanyń úıi jalǵyz bólme. Kereýet, stol, oryndyqtar, sandyq. Onsyz da aınalar jer joq, tar bólme jınalmaı byqyrsyp jatyr. Baǵıla kelisimen asqan daýǵa kiristi. Tabasyn shyjyldatyp maıyn kóńirsitip qoıyp, as úımen eki ortada jaǵy senbeı sóılep júr. Onyń dabyrlaǵan daýsynan buryshtaǵy besikte jatqan kishkentaı qyzy shyryldap jylap oıandy. Lázzát besikti terbetip, balany jubatty. Tanymaıtyn adamyn kórgenge me, sábı tez basyldy. Sálden keıin ústińgi ıegindegi qıttaı eki tisin kórsetip, aýzyn ashyp kúldi. Lázzát balany qushyrlana ıiskep, súıip aldy.

— Myna myqtynyń aty kim? — dep surady Baǵıladan.

— Atyn Iran qoıdyq. Álgi ataqty ǵalym áıel bar edi ǵoı. Iran Jolıo-Kúrı. Sonyń qurmetine...

Baǵılanyń úıinen kóńil tynyshtyǵy shaıqalyp shyqty. Buryn keýdege ýaıym kirip, júregi bir nárseni aqsaı bastasa, ózge dúnıeni jınap qoıyp, jazýǵa otyratyn. Keýde kergen arman muńyn aq qaǵazǵa aqtaryp berip, boıy jeńildep, kókiregi bosap qalatyn.

Salıqany kep oılady. Beıne ómirden toryqqan kekse áıel sıaqty «maǵan seniń qasiretińdi de bermedi ǵoı» dep, kúrsinip kózine jas alǵany esinde. Jigit qyzyǵar túr-tulǵasy bolmasa da, onyń súıegi yrjıǵan kishkene keýdesinde qansha meıirim jatyr edi... Kóp zaryǵyp, baqytyn tapqan eken.

Anaý Baǵıla... Oqý bitirmeı, kúıeýge erte tıip, ot basynda otyryp qalyp edi. Kishkentaı Garrıbaldı jylap kelip sheshesiniń etegine oratyldy. Mańdaıynan súze qaraǵan sotqar tuńǵyshy... Munyń da ómiri bazar. Qolda turmaı tyrbańdaǵan sábıdiń jas ıisi... Lázzáttiń týla boıyn jibitip jiberdi. Kishkene deneniń jylýy kókirek tusynda áli tur.

Qazir óziniń tap-taza úıine keledi. Stol ústinde ashýly qalǵan dápteri qozǵalmaı ornynda jatqan bolar. Anasy as daıyndap, kútip otyr. Eki áıel tóbesi shoshaıyp otyryp tamaq ishedi. Etegine oralyp mazasyn alar...

Árıne, Lázzát belgili aqyn boldy. Kitap arqyly myńdaǵan adammen syrlasady... Biraq muńyn shaǵar, syryn aıtar shyn súıgen jaqyny joq. Kóńil tebirenter, syry tereń óleń jazdy. Talaı jastyń sezimin oıatty. Olar Lázzátqa ishterinen alǵys aıtatyn bolar... Biraq ǵashyqtyq týraly altyn kitap jazsań da, súıgen jigittiń telmirgen bir kózqarasyna tatı ma?

Lázzáttiń minezi tuıyq bolǵanǵa ma, eshkim kóńil bildirip, sóz salyp kórgen emes. Qatar-qurby aqyn, jazýshylar muny tipti áıel sanatyna qospaı, dos-joldastaryna ózderin erkin ustaıdy. Erkekshe qaljyńdasyp, al daý-talastarda erkekpen erkekshe saıysyp, aıtysqa túsedi. Olar úshin bul kóp jazýshynyń biri, qalamdas joldas dana. Kezdeskende tynysy tarylyp, tómen qarap, muńaıyp kibirtiktep turatyn biri joq. Lázzát ta ishi tońazyp qalǵandaı, júregi búlk etip, bireýge nazar aýdarmady.

Ol qazir baıaǵy dóńgelek tolyq júzdi, tostaǵandaı kózi adyraıyp, dúnıege tańyrqaı qaraıtyn jas qyz emes. Úlken kóziniń qarashyǵy aıqyndalyn, táńirsip kóleńkelenip, ótkirlene túsken. Dóńgelek júziniń eti taralyp, súıek bederi anyqtalyp, óńi qatqyl tartqan. Balǵyn shaǵy ótip, býyny qataıyp bara jatqan ósimdik tárizdi. Kóz tóńiregine usaq ájim túse bastady. Otyz degen jas ta ókshelep kelip qalǵan eken. Endi bir aınalmaı jatyn...

Lázzát shoshyp qaldy. Endi bir aınalmaı jatyp.. Odan arǵy arylmas joldasy — jalǵyzdyq bolmaq. Úńireıgen jym-jyrt bólme. Sýyq tósek. Shynymen-aq júreginiń oty sónip qalǵany ma?

Minez... Bir nársege yqylasy tússe qulaı beriletin, aınymas minez... Bir kezde kóńilin Nıaz túgel jaılap alyp edi. Alǵashqy mahabbatyn, kirshiksiz taza sezimin bárin soǵan bergen. Endi bireýge nıet qylsa — sóngem ottyń qolamtasyn úrlegendeı tamyzyqtap tutanbaımyn dep qorqady. Basqa adamdy qushaqtaǵanda oıynda tursa... Ury kóńilde taza mahabbat bola ma?

Al Nıazdan úmit eter pe qaldy? Aýlaq bolsa da, abyroıly bolsa eken. Tym qurysa yrza bon, syrtynan súısinip júrer edi. Kúnnen-kúnge túńildirip keledi. Beti beri qaraýdan ketken uzaq aýrý bolady ǵoı. Onyń bul dúnıelik emes ekenin bilip tursa da, jańyn adamy da shan kóz jumǵansha qımaıdy. Nıaz da Lázzát úshin do.i sondaı. Áıteýir kóńil túbinde úmit talshyǵy úzilmeı júr.

Baspaǵa Nıazdyń óleńderi túsken eken. Kitap bolym basylmas buryn, ońyp shyǵyp, pikir aıtýǵa ony Lázzátqa berdi. Áýeli alar-almasyn bilmeı Lázzát kóp qınady. Nıazdyń ár jerde jarıalanyp júrgen óleńderi nashar bolatyn.

Eger solaryn jınap bergen bolsa... Onda «basýy bolmaıdy» dep úkim shyǵaryp bermeske sharasy joq. Biraq... Oılanbady deımisiń. Múmkin jurtqa kórsetip júrgen jaqsy dúnıeleri bar shyǵar. Bekerge qarap júrmegen bolar... Osy sońǵy úmit jeńdi de, Lázzát jınaqty alyp ketti.

Nıazdyń óleńderin úmitteı úreı aralas qaltyrap oqydy. Salǵannan-aq jylýy joq, qasań óleńder... Kóbi sol ánge dep jazǵan «áleýláılimi». Lázzát ár betti ashqan saıyn tátti úmiti talmaı, eleń etýmen otyr. Biraq óleńniń basqy joldarynan-aq kóńili sýyn sala beredi. Keı jerde áp-ádemi óleń shýmaǵy jylt etedi. Uıqasy, úndestigi, sózi jap-jaqsy. Ondaı jerin Lázzát qaıtalam oqıdy. Bir ǵajaby oqyǵan saıyn álgi shýmaqtyń mashınasy azaıyp, jyltyraǵan syrtqy qaqpasy ǵana qalady.

Lázzát eriksiz stol basyna keldi. Oılanyp únsiz otyr. Qolyna qalam alǵan joq. Biraq osynyń bárin qaǵaz betine túsirip, óz boıynan bólip tastaıdy. Nıaz endi burynǵydaı kóńil túkpirinde emes, kóp keıipkeriniń biri bop, kitap betine kóshedi. Sodan keıip órteńniń ornynda qaıta tazarǵan júregi úlken sezimge, shynaıy dostyqqa ashyq bolmaq.

---