InfoHub Logo

Tańerteńgilik mezgil eski dúken esigi jaılap syqyrlap kele jatyp, shalqasynan ashylǵanda, tozyǵy jetken kitaptar qalanyp turǵan aǵash sórelerge kún sáýlesi qulady. Ádette, syrttan kirgen jurt kózine birinshi kónergen qoljazbalar, jornaldar, basylymdar, shaqyrý qaǵazdary, foto-albomdar, sosyn, qara baqyr tıyndar, mereıtoı kúnderine arnalyp shyǵarylǵan teńgeler, poshta ashyq-hattary túsetin.

Ol qulypty temir torǵa ilip, qaıyra burap japty da, tabaldyryqtan ishke attady. Qasqyr quıryq qaraǵaılar shilde aıynyń ystyǵynda beımezgil maýjyrap, eńseli ǵımarat úı irgesine, jibek espe, qońyr salqyn samal qamap, qaýmalap, býlvarlardyń, kóshelerdiń, dańǵyldardyń bir sát tynysyn ashady.

Endi qazir — aǵash sóreler, negizinen, qaptap — bos tur. Jas kezinen tıanaqtap, uqyptap jınaǵan qalyń dáýlet, qazyna-múlik, dúnıe-jıhaz kún saıyn shetinen jelinip satylyp jatyr. Qushaqtap sypyryp alǵanda, oıylyp túsedi. Árbireýi júreginiń bir-bir bólshegi edi. Ol betine qonǵan shańyn shúberekpen muqıat súrtip jatyp kózine jas aldy. Ǵumyry zaıa ketti, búkil qyzmeti rásýa boldy, al burynǵy ómiri qandaı edi. Taý jaqtan sarqyrap aǵyp kelip jatqan aryqtar shaharǵa kirgen boıda, tosyn, qapelimde shýyn, shýylyn kóbeıtip, dybysyn, kúbirin údetip, kósheden kóshe jaǵalap, alma baǵy, jasyl jelek jamylǵan qala tirshiligin qaq jaryp, tómen qaraı jan ushyryp, tasqyndap, arnasyn qýalap júıtkip kete baratyn. Eldiń bas qonysy Almaty qalasy, ekeýi, shirkin, bir mezgilde, qatar oıanyp, tańerteńgilik, jazǵy tynyshtyqta, kofeni qýyryp, jan-jaǵyna, tóńiregine, qosh ıisin, juparyn ańqytyp, burqyratyp, birge qamdap, iship, raqatqa batyp, sosyn, trotýardy jaǵalap, jol ústinde, jumysyna qaraı, asqaq kúı, kóterińki kóńil, baqytty sezimde, asyqpaı, aptyqpaı, baısaldy qalpy, jaıbaraqat baıaý, qozǵalatyn.

Zańǵar Folkner, Gúgo, Balzak, Tolstoı, Melvıll, Stendal, London esimderin qazqatar tizilgen kitap túpterinen oqyp turyp kózine jas aldy. Dýblın, Berlın, Sharl Grane arhıtektýralyq jobasy, úlgisi boıynsha turǵyzylǵan uly Parıjdiń “Kafe de la Pe”, sosyn, “Klozerı de Lıla”, “Rotonda” tárizdi, sándi, saltanatty, sal-seriler kafelerin kezip, qydyryp júrip, modernıs atanǵan Ernest Hemıngýeı, Djeıms Djoıs, Frans Kafka, Marsel Prýst, Dos Passos, Frensıs Skott Fısdjerald, Tomas Elıot, Sımona de Bovýar sekildi aqyn-jazýshylardyń shyǵarmalaryn kórip, roman-povesterin esine túsirip jatyp kózine jas aldy. Kóbisiniń muqabalary eskirgen, ustala-ustala qaptama qaǵazdary tozyp, paraqtary sarǵaıa bastaǵan... Oqyǵany esinde, Parıj Operasyna serik, ataqty «Kafe de la Pe» tabaldyryǵyn attaǵan qalamger, ónerpazdar ishinde Emıl Zolá, Gı de Mopassan, ánderi de, ánshilik óneri de tanymal Iv Montan, Morıs Shevale, Anrı Salvador bar edi. El búgin jaqsy esimderdi umytty. Tipti, sheteldik meımandardan — Petr Ilıch Chaıkovskıı qonaqta bolǵan desedi.

Marsel Prýst, Djeıms Djoıs, Frans Kafka tárizdi modernıs jazýshylardan soń, pálsapasyn aıtyp ekzıstensıalıstik oıshyldar keldi, Blez Paskal men Seren Aabe Kerkegordi ónege tutqan, Martın Haıdegger, Karl Iaspers, Gabrıel Marsel, Alber Kamú, Jan-Pol Sartr, Sımona de Bovýar toptastyrǵan, bir shoǵyr jurt elýinshi jyldary jańa romanshylarǵa oryn berdi, alpysynshyda — erkin ómirdi úlgi kórgen Djek Kerýak adamzat aqyl-oıyn bılep-tóstemek boldy, sosyn, Mılorad Pavıch, Ýmberto Ekolar sahnaǵa shyqty. Kókjıekten Iozef Shmýel Agnon kórindi.

Buryn qolǵa ótken, satylǵan nárseleri, negizinen, eki-úsh jyldan soń, qaıta aınalyp, dúkenine qaıtyp kelip jatatyn. Ol saǵynysyp kórisetin. Kórgen bette, janarynda jas tolqyp, qaıta-qaıta súıip, qaıtqan dúnıeni dúrkin-dúrkin mańdaıyna basatyn. Saǵynyshy tereń edi. Ákesi Iaakovta kitap satqan-dy. Tipti, ákesiniń ákesi, onyń atasy, Polshadan qonys aýdarǵan saýdager, Ever, Vernyı qalasynda kitap dúkenin ashqan alǵashqy belsendilerdiń biri, óz zamanynda kitap saýdasynan baıyǵan ıahýdeı eken desedi. Avraam jaqsy ómir súrdi, Saradan perzent súıdi, qaıyń atasy náresteni kóshpeli kóne jurttardy qosqan dáneker kórip, esimin Adam qoıdy, keıin úılendirdi, jas otbasy Odaq ydyraǵanda, týǵan elinde turaqtamaı, jańa baqyt izdep, orys tildi Haıfa qalasyna kóshti, biraq, ákesi ekeýi Ever atasy jetken baılyqqa jete almady. Bóget kóp boldy. Biraq, Iaakov balasyna jaqsy mura qaldyrdy. Ony Avraam kireberis bosaǵanyń qos qaptalyna, shyny astyna salyp, kelte ǵumyrynda bir kóleńke túsirtpeı, altyndaıyn jarqyratyp ustady. Qyzyqqan jurtqa, alaıda, gıýr Avraam, ákesiniń qoly tıgen, teri sińgen, ıisi juqqan, sonaý bala kezinen bastap baýyr basqan, kózi úırengen, kóne-kóski nárselerin, kúnde bir qarap, zer tastap qoıatyn ádetine, daǵdysyna aınalǵan qazynasyn, jyl saıyn quny artyp, baǵasy ósken eski-qusqy zattaryn qımady. Túrli qoljazbalar, temir-tersek, aǵash buıymdary, qurandy shúberekter, torǵyn jibek qıyndylary, bári beıne bir tabys kiltindeı, baq-bereke kepili, jalǵasyp kele jatqan jaqsy salt-dástúr belgisindeı, eskiliktiń kózi, kóshpeli jurt moınyna ilgen qasıetti tumardaı, tipti, qara shańyraq, baıyrǵy áýlet, keregeli otbasy kótergen baıraqty týdaı, altyn bosaǵasyna máńgilikke baılandy.

Qaıran zaman, qaıtemiz, ýaqyty keldi, sahnadan ketti, dep oılady Avraam. Jańardy, almasty, urpaq aýysty. Ony, tegi, nıet ózgerip, peıil tarylyp, jaqsylyq azaıyp bara jatqannan baıqaımyz. Iá, nıet ózgerdi. Endi qazir — aǵash sóreler, negizinen, qaptap — bos tur.

Kósheden avtomobılder dybysy qumyǵyp jetedi. Ol kezinde kúshti kitap dúkenin ustady. Ózi oqyp-toqyǵan, úırengen bes-alty tilde kitap satty. Kúnine ondaǵan, tipti, júzdegen kitap satatyn edi. Endi qazir — aǵash sóreler, negizinen, qaptap — bos tur. Ótken ǵasyrdyń elý birinshi jylyna deıingi jarıalanymdar, basylymdar tegis jyldam satylyp ketti. Antıkvarıattar sońynan, kúmis júzikter, bilezikter, altyn alqalar, túrli áshekeı buıymdar saýdaǵa tústi. Taqaýda dúken tolyq bosaıtyn shyǵar. Qazirdiń ózinde bólmeler, buryshtar, burylystar, qatarlar, qaltarystar — jartylaı bos. Kún sanap, apta sanap, taýarlar bóten qolǵa ótedi, beıtanys jandarǵa úlestiriledi, belgisiz bir meken-jaılarǵa jóneltiledi. Bosaǵan saıyn býkınısiń de jan dúnıesi bosap bara jatqandaı kórinedi. Ár taýar satylǵanda, jany da keskilenip, satyp alýshy shetinen shaýyp, bólip alǵandaı, júregi aýyrady. Qudaı qalasa, birer kúnde barlyq nárseden Avraamnyń, shynymen, qoly bosaıdy. Birjola. Tolyq. Máńgilik. Ol birinshi ret jumysqa barmaıtyn bolady. Sol kezde kónetoz kók belsebedke otyryp, balalyq shaǵynan beri at izin salmaı ketken ózenge, balyq aýlaýǵa, eleń-alańda, tań ata, jerge kúnniń alǵashqy sáýlesi túskende, jalǵyz ózi, qasynda eshkim joq, attanatyn shyǵar. Eger ózen tartylyp qalmasa...

— Ata, — dedi bireý.

Oıy úzildi. Tanys daýystan qıal-estelikter tasqyny qalt toqtady. Eski Almaty, shirkin, esine oralǵanda, júregi qozǵalady. Kóńil túkpirinde jatqan saǵynyshy qaıta oıanyp, kóz aldyna keshegi jarqyn, jaıdary, jaıly ǵumyry kele qalady. Shúberegin tastap, ol sóreler arasynan shyqty da, bosaǵa jaqqa moınyn sozdy.

— Adam balasy, eto ty?

— Iá, men.

— Beri júr.

— Kompúterlerdi túsire bereıin be?

— Mashına keldi me?

— Esik aldynda tur.

— Kirgiz.

Bala jigit shyǵyp ketti. Joq, ol balyqqa da barmaıdy, belsebed te teppeıdi, kóshe de qydyrmaıdy. Avraam úıde jatady. Ol bul jalǵanda adamzatqa bir adamdaı qyzmet etti. Úıde jatyp, bar ómirin eske túsiredi, búkil oqyǵan, satqan, satyp alǵan kitaptaryn oılaıdy. Múmkin, tizimin jasaıdy. Qaısy qaıda ketti, kimniń qolyna tıdi, qaı jerde saqtap otyr. Kádimgi ámbebap katalog. Ol, ádette, dúkenge túsken kitapty, eń áýeli, qalyptasqan dástúr, ornaǵan tártip boıynsha, ózi oqyp shyǵatyn, sonda, býkınıs oqyp úlgergen jańa kitaptar tez satylatyn edi. Bu dúnıede, sirá, pirádar Avraam bilip jasaǵan, jat qylyq, álde kúná, múmkin, aıyp-qatelik, tezge salsa, shyn mánisinde, joq shyǵar, al bilmestikten qaı beıbaq teris jolǵa túspeıdi, kim jańsaq baspaıdy. Kitap saýdasymen aınalysty, sosyn, taýar qunyna ústeme baǵa qosty, adal eńbeginiń aqysy, ósimqorlyqqa boı aldyrǵan joq. Tegi, Avraam uly jazýshylardyń ǵulama kitaptaryn satpaı, kópshilik suranysyn ótemeı, jurt suraǵan sırek basylymdardy elge taýyp bermeı, shytyrman jelisin bilmeı, shyn maǵynasyn túsinbeı, ýaqıǵasyn talqyǵa salmaı, ásili, qaraketinen raqat kórip, baqytty ómir súre almas edi.

Kitaptyń qýanyshy kóp edi. Avraam kitapqa ǵashyq boldy, kitap dúkenin ustaǵandy asa qatty qadir tutty, qasterli beınetqor kitapshyl halyqty súıdi. Ol, ras, týǵanda esimi kitapqa jazyldy, kitappen ǵumyr keshti, endi, mine, kitap sońynan óledi. Sondyqtan, ata-babalary sonfaý kóne zamandardan beri kerýen tizip, kire tartqan, kósh túzep, kitap-qaǵaz tasyǵan, darqan minezdi dindarman Avraam bul neǵaıbyl, dúdámal tirshilikte bilmestikpen jasaǵan kúnási bolsa, Qudaı Taǵala keshirip, jumaqqa jiberetinine kámil senedi.

Biraq, Avraam, erteń, jas urpaq izdegen kezinde, neniń qaıda jatqanyn, jyldam ári ońaı, qala berdi, adaspaı tabýyna qajet, ámbebap katalogyn tez arada daıyndap qoıýy tıis. Kim biledi, ajal aıaq astynan, qaza kútpegen jerden. Ol tosyn oıyna qýanyp ketti. Bala kezinen bastap, búgingi kúnge deıin, kóp jyldar boıy jasaǵan eńbegi óshpesine onyń endi esh kúmáni joq.

---