InfoHub Logo

Muqan úıiniń aýlasyna kelgende, balalary syrtta oınap júr eken. On jasar Álıi kórshi bala Tımýrmen birge qasyna júgirip jetti.

— Naǵashy ájeń qaıda?

— Áje úıde. Áne terezeden qarap tur.

— Ájeńdi nege jalǵyz qaldyrdyń? Qasynda otyra turmadyń ba?

— Oınaýǵa bola ma degende ózi ruqsat berdi ǵoı.

— Jaraıdy. Oınaı berińder.

Úıge kirgende enesi as úıde shaı qoıyp júr eken. Muqandy kóre sala áńgimeniń tıegin aǵytty:

— Balam-aý, azannan keshke deıin úı betin kórmeıtin jumystaryń netken aýyr edi. Záýrege telefon soqsam, «endi, bir saǵattan keıin shyǵamyn» deıdi. Aýlaǵa shyǵyp biraz otyrdym. Kórshileriń bári oryssha sóıleıdi ǵoı, ózi. Balalar óz betimen asyr salyp júr. Qaıtsyn endi, oınaıtyn jasta ǵoı, úsheýi de. Balalar oınaıtyn alańdaryń táýir eken. Ózim qatarly birli-jarym kempirmen shúıirkelese qoıaıyn desem, oryssha birdeme-birdeme deıdi. Túrlerine qarasam, bári de ózimizdiń qara kóz qazaqtar sıaqty. Qalada qazaqsha sóıleýge tıym salǵan bireý bar ma? O, nesi-eı! Olardyń shúldirlegenderin men qaıdan túsinem. Qoı, erteń meni aýylǵa jetkizip tasta, balam. Shaldyń qan qysymy kóterilip, jatyp qalyp júrer.

— Onyńyz ne, apa! Aýyldaǵylar úsh kúnnen keıin qaıta jetip barǵanyńyzdy sóz qylyp júrer. Kúıeýbalasy tyrjyńdap jaqtyrmaǵan eken der. Áli de biraz jatyńyz. Qyz ózińizdiki. Kelinniń qas-qabaǵyna qaraımyn demeısiz. Aýnap-qýanap jatpaısyz ba bir kelgende. Aýyl qaıda qashady deısiz. Eki aptadan keıin ózim jetkizip salaıyn.

— Eshkim sókpeıdi, qaraǵym! Seniń qabaǵyń ashyq ekeni bir qudaıǵa málim ǵoı. İsh pysyp, otyra alar emespin. Qalań ózderińe, aýylyma jeter jer qaıda? Demalys kúnderi ózderiń kelip tursańdar boldy ǵoı. Balalar da aıaqtaryn jazyp, emin-erkin zyr júgirip, oınap, bir jasap qalsyn.

— Apa, ana bizdiń ulmen oınap júretin Tımýr degen balanyń sizben jasty naǵashy ájesi bar. Sol kisimen tanystyraıyq. Áńgimelerińiz jarasady. Qyzy men jıeni oryssha shúldirlegeni bolmasa, ol kisiniń qazaqshasy jaqsy. Erterekte aýylda turǵan kórinedi.

— Áýire bolmaı-aq qoı, qaraǵym. Aýyldaǵy kórshim Zeıneppen birge otyryp sháı ishkenge jeter deımisiń...

— Joǵa, kórshi apa jaqsy kisi.

Áıeli kelgen soń keshki as ústinde Muqan kórshi apany qonaqqa shaqyryp, enesimen tanystyrýdy jón kóretinin aıtty. Zaıyby da ony dereý qoldaı ketti. Sonymen erteńgisin keshke qonaq etýge kelisip, áıeli baryp kórshige habarlap keldi. Tımýrdyń ájesi keletinin aıtypty.

Erli-zaıyptylar qarttarǵa as-sýyn ázirlep bergen soń áıeli sháı quıýǵa qaldy da, Muqan balalardy saıabaqqa aparýǵa alyp ketti. Eki kempir jaılap otyryp, uzaq áńgimelesti.

Áńgimeniń kóp bóligi qala kempirine tıesili boldy. Aýyldan kelgen áje úshin bári qyzyq ári úıine barǵan soń Zeınep qurbysyna jyr ǵyp aıtatyn birdemeler taǵy kerek qoı.

— Tym erte jesir qalǵan ekensiz. Qolyńyzdaǵy qyzyńyzdan ózge bala-shaǵa joq pa edi?

— Ulym bar.

— Bólek tura ma?

— Máskeýde turady.

— Nemereler bar ǵoı?

— Eki qyz bar.

— Sonda, ulyńyzdyń qolynda turmaı... nege..?

— Oı, sol uldyń nesin aıtasyń. Ketti ǵoı, bir qatynnyń sońynda. Keri baqqanda kelinim orys ultynan. Ar jaǵy belgili ǵoı.

— A, ol nesi-eı!

— Dám buıryq solaı bolǵan shyǵar. Mine, baqandaı on bes jyl ótti. Týǵan eline at izin salǵan joq. Anda-sanda telefon shalyp turýshy edi. Sońǵy kezde onysy da sırep barady. Qudaıdyń raqatyn qyzymnan kórip otyrmyn. Bar kóz qýanyshym jalǵyz qyzym ǵana. Jaman jıenim men qyzym barda ólmespin.

— Kúıeýbalańyz she?

— Ondaı joq, bizde!

— Sonda qalaı?

— Qalaı deıtindeı nesi bar? Qyzym ana Tımýrdy ózi úshin taýyp alǵan.

Aýyldyń kempiri bul sózdiń mánin uqpaı qalǵanyn, aýzy ashylyp, tańdana qaraǵanyn birden ańǵarǵan qalalyq kempir áńgimesin ary qaraı jalǵastyrdy:

— Qyzym oqý bitirgen soń memlekettik qyzmetke turdy. Azannan keshke deıin jumys-jumys dep, qyzmet babymen júrdi. Tań sáride ketedi, tún aýǵanda keledi. Keıde senbi, jeksenbi kúnderi de jumystan bas almaı otyrǵany. Nege bulaı ólip-talyp uıqy-kúlkisiz jumysqa beriletinin ózim de uqpaıtynmyn. Sóıtsem, karera qýý degen birdemesi bar eken ǵoı.

— Onysy ne pále taǵy?

— Qyzmeti ósip, bastyq bolý degeni ǵoı.

— E, qudaı-aı! Áıel adamǵa kerek pe, sol? Atam qazaq «baıtal shaýyp báıge almaıdy» dep ketken joq pa edi.

— Kórshi-aý, ol zaman baıaǵyda ótip ketti ǵoı. Sonymen ne kerek, qyzmeti ósti, turmysymyz jaqsardy. Biraq, qyzym qatarlastarynan qalyp, otyryp qaldy. Siz aıtqandaı burynǵylardyń aıtyp ketken «otyrǵan qyz ornyn tabady» degen sózi ádirem qalǵan sekildi ǵoı. Tappaıdy eken, ornyn. Onyń ústine oryssha oqyǵan, qazaqshadan jurdaılyǵy da turmysqa shyǵýyna tusaý boldy-aý deımin. Bizdiń zamanda balany oryssha oqytpasań órge baspaıdy deıtin edi ǵoı, óziń bilesiń. Qazaqy tárbıeden alshaq, qalada týyp-ósken, mánsaby joǵary, minezi tik qyzǵa qandaı jigit sóıleser deısiń. Tanys-bilis aýyldastar bar, alys-jaqyn quda-qudandaly jekjat-juraǵattar bar, bireýlermen tanystyryp ta kórdik. Jaıbasar, mojantopaı, jarly-jabyqaılaryn qyzym ózi qalamady. Jibi túzýleri tanysqannan keıin-aq at izin salmaı ózderi aýlaq ketti. Sonymen ne kerek, jasy otyzdyń jýan ortasynan asqanda otbasyly, balaly-shaǵaly ózimen qyzmettes bir erkekpen kóńil jarastyryp júrgenin, sodan ózi úshin bala taýyp almaqshy ekenin aıtty.

— Astapyralla, onysy nesi, nekesiz, qatyny bar erkekten, oınastan ba?

— Iá, ıá. Nesin suraısyń! Oǵan qyzym ózi solaı qalady. Qazir qalada jibi túzý baı tabý ońaı emes! Óziń oılashy! Ózimen jas shamasy qatarlastarynyń bári bas qurap ketti. Qatyny ólgen shal-shaýqan taýyp tıse tıer edi. Biraq, onyń da áýiresi kóp qoı. Olardyń artynda qalǵan bala-shaǵasy, kelini taǵy birdemeleri bolady. Ýyljyp turǵan jas qyz emes. Barǵan jerine tastaı batyp, sýdaı sińip ketýi de neǵaıbyl. Al, alpys ata, qyryq jezdesi joq bireý tabylǵannyń ózinde ondaılardyń kim bolyp shyǵatynyn qaıdan bilesiń? Qazir neshe túrli alaıaq aılakerler, maskúnemder, keri jalqaý masyldar, qumar oıynnyń sońyna túskender kóp. Qyzymnyń shaqshadaı basyn sharadaı qylatyn san túrli pálelerden aýlaq júrgeni abzal emes pe?! Onyń ústine men barmyn, jalǵyz anamdy qaıda tastaımyn dep te oılaǵan shyǵar-aý. Aqyry, soqa basy qashanǵy sopıyp júrsin. Sóıtip, amaly quryǵannan ana Tımkany dúnıege ákeldi. Basynda men de el-jurttyń aldynda qara bet boldyq dep, biraz móńkip-týlaǵanmyn. Endi, oılasam bir esepten durys ta bolǵan sekildi. Qazir qyzmetinen tys jalǵyz aldanyshy osy bala. Onsyz qıyn ǵoı, rasynda.

— Al, jıenińiz ákesiniń kim ekenin bile me?

— Joq. Bilmeıdi.

— Nege?

— Tımýr týǵannan keıin álgi erkek otbasymen shetelge shyǵyp ketti. Sonysy da ońdy boldy, pátshaǵardyń. Eger munda bolǵanda neshe túrli kıkiljiń týyp, qyzymnyń basy qatatyn edi. Solaı qarasyn batyrǵanyna ózim de ishteı qýanamyn. Qyzymnyń tabysy mol. Ájeptáýir bir basqarmanyń bildeı bastyǵy. Jalǵyz shıki ókpeni ósirýge shama-sharqy artyǵymen jetedi ǵoı. Onyń ústine ókimettiń áıelderdiń zeınetke shyǵý jasyn 63-ke belgilep qoıǵany da ońdy boldy. Kóńili qyzmetke bólinip, jalǵyzsyramaıdy. Áıtpese úıge syıý qıyn ǵoı.

— O, ne degenińiz, kórshi-aý! Áıelderdiń zeınetke kesh shyǵatyny muǵalim, dáriger, aýyr jumys isteıtin áıelderge qıyn boldy ǵoı. Jer ortasynan asqansha jumysqa jegilý qansha qyryq jandy bolsa da ońaı emes qoı.

— E, onysyn qaıdan bileıin. Men úshin qyzym elý jasynda zeınetke shyǵyp ketip, úıge qamalmasa boldy. Sony oılaǵanda tún uıqym tórt bólinetin. Ol myna qyzmetsiz bir kún de ómir súre almaıdy. Endi, óziniń aıtýyna qaraǵanda, joǵarǵy qyzmettegi áıelderdiń bári zeınetkerlikke shyqqan soń da sol mekemelerinde qala beretin kórinedi. Qaısy biri depýtat bolyp júr. Qalada qyzmeti bolmasa olarǵa qıyn ǵoı. Tórt qabyrǵa kúzetip qashanǵy otyrady? Jyndanyp ketetin shyǵar.

— l jaǵy da bar eken-aý. Shynymen de, sıyr saýyp, maı shaıqaımyn, kókónis egip, aram shóp julamyn deıtin emes. Bul qalań da ish pystyratyn pále ǵoı.

— Sony aıtamyn. Jas kezindegideı emes. Qazir qyzymnyń laýazymy joǵary bolǵan soń jumysy ájeptáýir jeńildegen.

— Sonda qalaı? Qyzmeti joǵarylaǵan saıyn jaýapkershiligi artpaı ma, jumysy odan ary aýyrlaı túspeı me eken? – dep, osy tusta baǵanadan beri shaı quıyp únsiz otyrǵan Muqannyń kelinshegi áńgimege aralasty.

— Oı, qyzym-aı! Alǵashynda men de dál sen sekildi oılaǵanmyn. Tún ortasynda keletin edi ǵoı, jaı qyzmetker kezinde. Endi, bastyq bolǵannan keıin qona jatyp eńbektenetin shyǵar dep qatty alańdaǵanmyn. Sóıtsem, kerisinshe eken.

— Qalaı sonda, apa? – dedi, jas kelinshek kózin baqyraıtyp.

— Myna memlekettik qyzmette bar ǵoı, seniń mánsabyń kóterilgen saıyn isteıtin sharýań odan ary jeńildep, alatyn eńbekaqyń óse túsedi eken.

— Qoıyńyzshy, apa! Olaı bolmaıtyn sekildi.

— Quı sen, quı senbe, shynymen solaı eken. Sen bastyq bolǵan soń barlyq sharýany tómengilerge artyp qoıady ekensiń de, óziń tek qana baqylap, daıar qaǵazǵa qol qoıyp otyra beredi ekensiń.

— Shynymen de, kórshi, siz qyzyńyzben birge sol qyzmet ornyna baryp júrgen joqsyz ǵoı. Dál olaı emes shyǵar, qaıdan bilesiz? – dep, Muqannyń enesi de kúmán keltirdi.

— Mán-jaıdy qyzymnan estımin jáne kórip te júrmin. Bastyq bolǵaly qyzym álde bir jınalys birdeme bolyp qalmasa, tańerteń uıqysyn ábden qandyryp, asyqpaı shaı-sýanyn ishken soń saǵat on jarymda ǵana shopyryn shaqyrady. Buryn úı betin kórmeıtin. Bas kótertpeıtin jumysbastylyqtan eńsesi túsip, keńseden uzap shyǵa almaıtyn edi. Endi, únemi túski asqa keledi. Tamaqtanyp alǵan soń eki saǵat uıyqtap tynyǵady. Saǵat úshten tórtke qaraı ketkende qyzmettik kóligi kelip alyp ketedi. Al, senbi, jeksenbi kúnderi qonaqqa, toılarǵa barady. Qoly qalt etse, sport klýbtar, sán salondary, baseın, saýna deısiń be, demalyp tynyǵatyn oryndardyń bárin túgendep shyǵady ǵoı. Burynǵydaı bas almaı qınalyp, qaǵaz kemirip otyratyn zamany ótip ketken sıaqty. Bastyq bolýdyń raqatyn bir kisideı kórip-aq júr ǵoı...

— E, ol da jón shyǵar. Biraq, qasynda baıy bolǵanǵa ne jetsin. Otyz ulyń bolǵansha...

Áńgime osy jerge kelgende, balalary ýlap-shýlap, syrttan Muqan da kirdi. Tımýr olarmen birge qydyryp kelgen edi:

— Ájeke, domoı! – dep, ol kire sala kórshi kempirdi súıreledi.

Qonaqjaı shańyraqqa alǵys aıtyp, batasyn bergen kórshi:

— Al, kelinjan! Mamańmen birge ózderiń de erteń keshke bizdiń úıde qonaq bolyńdar! – dep arnaıy shaqyryp, jıenin ertip shyǵyp ketti.

Kórshiniń úıine Muqannan basqalary baryp qonaq bolyp qaıtty. Kelesi kúni kórshi taǵy da kelip, keshki asty bizdiń úıden ish dep, Muqannyń enesin ertip ketken. Áńgime-dúken quryp uzaq otyrdy-aý deımin, jatarda biraq keldi.

Muqan qarttardy tanystyryp, til tabystyrǵanyna máz. Endi, bir apta bolatyn shyǵar dep oılaǵan. Biraq, enesi eki kúnnen keıin jetkizip sal dep bolmady. Aýyl men qala arasy elý-aq shaqyrym jer. Jumystan keıin enesin aýylǵa jetkizýge jolǵa shyqty. Jol-jónekeı áńgime arasynda:

— Bizdiń kórshi apamen ájeptáýir áńgimeńiz jarasqan sekildi edińiz. Nege jata turmadyńyz? – dep, Muqan enesin sózge tartty.

— Áńgimemiz jarasyp ta qaryq bolǵanymyz shamaly. Birtúrli adam sekildi kórindi. Tym maqtanshaq pa, álde, sana-saltymyz bólek pe, kóńildegideı bolmady. Óziniń jáne qyzynyń bir-bir temir seıfi bolady eken. Árkim baǵaly zattaryn, jıǵan-tergen býma-býma aqshalaryn sonysynda saqtaıdy eken. Óziniń seıfin ashyp kórsetip qoıady, maǵan. Kerek edi, sonyń aqshasy men altyn-jabysy...

— Nege? Bizdiń kórshi apa qazaqy kisi ǵoı.

— Qazaqsha sóılegenimen, naǵyz qalanyń adamy basqa bolady eken.

— Sizdi eki ret qonaq qyldy. Syılaǵany ǵoı, ol kisiniń.

— Syılaǵany bar bolsyn. Sońǵy barǵanymda, qaıdaǵy bir opadalap pa, birdemelerin jaıyp salyp, satyp al dep álek saldy. Aýylǵa aparyp sondaǵy áıelderge satyp, ótkizip ber dep qolqa salǵanyn qaıtersiń. Endi, jetpegeni sol edi. Eki jastyń birine kelgende, alypsatar bolyp júreıin be?

— A, onysy jelilik marketıń degen nárse ǵoı. Qalada onymen aınalysatyndar kóp. Kóbinese, turmysy nashar, jalaqylary tómen áıelder aınalysatyn sharýa ǵoı. Biraq, kórshi apanyń qyzy bastyq. Óziniń de jıǵan-tergeni kóp bolsa kerek. Ne jetpeı barady eken, ol kisige?

— Ál-aýqaty myqty, baı adammyn degendi meńzep maqtanyp ta aldy ǵoı. Sonda da, jumyrtqadan jún qyrqýǵa qumartatyn jan ba dep qaldym.

— Onysyn bilmeıdi ekenbiz.

— Bizge sol aýylymyzdan artyǵy joq eken. Qalanyń adamdary birtúrli bolyp ketedi eken ǵoı. Jaqyn tartyp turǵandaı bolyp kóringenimen ishki baqaı esebi de bolatyn sekildi. E, ne deıin, senderge jaıly bolyp tursa boldy ǵoı. Keń tynystap demala da almaıtyn sekildi bola beresiń. Aınaladaǵy mashınanyń shýy da bas aınaldyryp jiberetindeı kórinedi. Biz eskiniń adamdarymyz ǵoı. Bálkim, «ıttiń ishine sary maı jaqpaıdy» degenniń keri shyǵar.

— Qalaǵa aýyldaǵy úılerin satyp kelip jatqan qarıalar da kóp qoı. Úırenip ketetin sekildi kórinedi.

— Men úırene almaspyn. Aýylym aman bolsyn. Qol qýsyryp otyryp tań atqyzyp, kún batyrý degen aqylyma qonbaıdy. Al, kórshi apalaryń sol jan tynyshtyǵyn maqtanysh etip qoımaıdy ǵoı, túge. Bizdi bir tozaqta júrgendeı-aq kóredi. Olaı emes qoı, aýyldyń da óz qyzyǵy ózinde...

Muqannyń enesi aýylǵa ketken soń eki kúnnen keıin kórshi apa esik qaǵyp tur:

— -Kirińiz apa, tórletińiz!

— Eneń úıde me?

— Joq. Ol kisi eki kún buryn aýylyna ketip qalǵan.

— Qap áttegen-aı-á!

— Ne boldy, apa?

— Bir yńǵaısyz jaǵdaı bop turǵany...

— Aıtyńyz, ne bolǵanyn...

— Eneń sońǵy kelgennen keıin aqsham joǵalyp...

— Qandaı aqsha?

— Bylaı ǵoı. Kıim ilgishtegi kýrtqamnyń qaltasynda 100 myń teńge bolǵan. Sony búgin alaıyn dep qarasam joq. Eneńnen basqa bizdiń úıge kelgen bóten adam ...

— Apa, sonda siz meniń enemdi urlyq jasady degeli turǵannan saýmysyz?

— Endi, dál solaı dep te turǵan joqpyn. Biraq...

— Úıińizde eki birdeı berik qulyby bar temir seıfter turǵanda sonshama kóp aqshany kýrtkanyń qaltasyna salyp esiktiń kózine qoıatynyńyzdy qalaı túsinýge bolady?

— Sen bizdiń úıde seıf baryn qaıdan bilesiń?

— Men jeti qabyrǵanyń ar jaǵyndaǵyny kórip qoıatynym bar. Kózim sondaı ótkir! Sosyn, taǵy adamdardyń ishki oılaryn da oqyp tastaıtynym taǵy bar. Jazyqsyz adamǵa jala japqansha, «endi, sendermen jaqyn aralaspaımyn, bir-birimizden aýlaq júriseıik» dep týrasyn nege aıtpaısyz?!

— Oıbaı, kótek! Myna bala ne deıdi?

— Ne estiseńiz, aıtyp turǵanym sol. Dál tóbeden tústim be? Úsh kúnnen keıin aqshańyz joǵalady, ony úıińizge kirip, shyqqan aýyldyń jazyqsyz adamynan kóresiz. Polısıa shaqyryńyz, teksertińiz! İs qozǵatyńyz!

— Joǵa, men ol kisi aldy dep te turǵan joqpyn ǵoı...jaı ánsheıin mán-jaıdy bilýge... jaraıdy...qurysynshy...bir jerge qoıyp umytqan shyǵarmyn...eneńe, kelinge eshteńe deımeı-aq qoı, qurysyn.

Muqannyń kórshisi kilt burylyp, óz páterine qaraı zytty. Muqan tereń bir kúrsinip, terezeden syrtqa kóz tastady. Aýlada Álı men Tımýr esh alańyz asyr salyp oınap júr.

---