InfoHub Logo

Búgingi qazaq baspasóziniń sapasy men oqyrmanǵa berer taǵylymy kún sanap órkendep keledi. Bul sózimizge aıqyn dálel bolary-qazaq jazýshylarynyń «Juldyz» ádebı-áleýmettik jýrnaly. Proza, poezıa, jas tolqyn, túrik dúnıesi, syrsandyq, sóz sáýlesi syndy erekshe aıdarlarymen tolyqtyrylǵan «Juldyz» jýrnaly ótken men búginginiń ózekti máselesin taqyrypqa arqaý etip, oqyrman qaýymǵa turaqty túrde ónegelik mazmuny basym materıaldar usynýda.

«Juldyz» jýrnalynyń taqyryptary men mazmundyq erekshelikteriniń ózge basylymdarmen salystyra qaraǵanda qandaı aıyrmashylyqtary bar? Ol úshin jýrnalda jarıalanǵan birqatar maqalalar men jaýqazyn jyrlardy paraqtap, maqalanyń negizgi ıdeıasyna úńilip kórdik.

Birshama maqalalardy aqtaryp otyryp kózime ottaı basylǵany Álibek Baıboldyń «Qupıa oqýlyqta» ne aıtylǵan eken?» atty maqalasy boldy. Iá, ataýynyń ózi kópshilikke menmundalap turǵandaı. Qazaq ádebıetindegi eń móldir, jan tazalyǵyn erekshe qajet etetin ǵajaıyp janrlardyń biri- balalar ádebıeti. Bar sanaly ǵumyryn balalar ádebıetine arnaǵan Ótepbergen Aqypbektiń ádebıettegi qaldyrǵan qoltańbasy jóninde baıandalǵan maqalanyń búgingi jas oqyrmanǵa berer paıdasy mol. Kótergen júgi aýyr, aıtary aryda jatqan jınaqtyń mazmuny ósip kele jatqan sanaly urpaqty oıǵa qajetsiz dúnıelerden aryltyp, aty aıtyp turǵandaı qupıasy mol bilim nárimen sýsyndatyp, qazaq ádebıetimen qanyp ósýi úshin qundy eńbek bolary anyq. Sondaı-aq jınaqtyń bulaı atalýynyń ózinde úlken mán bar. «Qupıa oqýlyq»-ómirge degen kózqarasy endi ǵana qalyptasyp kele jatqan balaýsa-baldyrǵannyń kómekshi quraly, ómirdiń aq pen qarasyn aıyrýǵa qol ushyn sozar naǵyz dıdaktıka. Avtordyń tárbıelik mazmunda jazylǵan maqalalary, óleńderi, jumbaq pen san túrli jańyltpashtary

kóp-aq. Sonyń birin Ó.Aqypbektiń «Senim» dep atalatyn myna óleń joldarynan ańǵararymyz hah:

Musylmanmyn men de endi, Kem-ketigim jóndeldi: Azamatqa aınaldym, Tárbıeli, Kórgendi...

Taǵy bir eskeretin jaıt búgingi zamannyń balalar ádebıeti . Balalarǵa arnalǵan «Ulan», «Aqjelken», «Baldyrǵan» sekildi baspa ónimderin jıi estip te, ár nómirine maqala jazyp ta júrmiz. Oqyrmannyń qyzyǵýshylyǵyn gazetti paraqtaǵannan-aq kózge túsetin qyzyldy-jasyldy boıaýymen elitip áketetin gazet jýrnaldar kóp bolǵanyn qalaımyz.

Ekinshi maqalanyń taqyryby ýytty, hám ushqyr desek esh qatelespespiz. Mir Shaıyrdyń «Adamzattyń jebeýshisi Man ata. Sóz basy» atty maqalasy. Maqalanyń alǵashqy oılary: «Adamzat tarıhynda belgili bir ulystyń, ulttyń nemese belgili bir násildiń ǵana qamyn kúıttegen eleýli tulǵalar az bolmaǵan. Demek, olardyń ózderi asa qasterli dep bilgen isteri adam balasynyń bir jaǵyna shapaǵatyn tıgizip, basqa jaǵyna kóleńkesin túsirgen, qıanat qylǵan. Sóıtip, sonyń ózi kóbine jalpyǵa ortaq emes múddeler qaqtyǵysyna ushyrata bergen. Sondaı-aq, mundaı alalyq birqatar jaǵdaıda kináratsyz peıildi ǵulamalardyń áleýmetshil ilimderin álgi jekelegen ulystar men ulttardyń nemese násilderdiń múddesine burmalaý saldarynan oryn alǵanyn da baıqaımyz», -dep bastalady. Mundaı ekpindi sózderinen-aq tarıhy áride jatqan rýhanı muramyzdyń óz lebin sezingendeı kúı keshemiz. Mundaǵy áńgime Man haqynda bolmaq. Man qandaı tulǵa degen suraq oıǵa keleri ras. Úlkenderdiń aıtqan sózine qaraǵanda ol kisi búkil adamzat balasyna qamqorlyq jasaǵan iri tulǵa retinde eske alady. Ótken jolaýshy qona jatyp, zıarat etip ketetin jumbaq adam bolǵan. Osy maqala arqasynda «man» sózi jan-jaqty turǵyda zerttelip, tildik qoldanystaǵy orny aıqyn baıqaldy. Avtor bul jumbaq sózdiń negizgi mán maǵynasyn tarqata kele: «Biz adam nemese jeke tulǵa maǵynasyndaǵy «man» sózin «adam» sózine deıin qoldanyp kelippiz. Máselen, leksıkonymyzda baǵzydan bar «qaharman», «shabarman», «ataman», «aqylman», «baǵman» (baǵban) jáne basqa. Bul qaı zaman? Qazirge deıingi neshinshi myńjyldyq? Osylaısha Man esimdiginiń syryna, Man Ata áýlıeniń qupıasyn ashýǵa mysyqtabandap jaqyndaı tústim. «Komýnıstik jol» gazetinde «Mekenim meniń Man+qystaý» kólemdi zertteý maqalamdy jarıaladym»,- dep pikirin qorytyndylaıdy. Iá, rasynda biz nazarǵa ile bermeıtin Man sóziniń qazaq tilindegi maǵynasyn aıshyqtap, sonaý dáýirden qupıa kelgenin taǵy bir ańǵara tústik.

Altynaı Baýyrjanqyzy

---