InfoHub Logo

Elimizdegi, ásirese, dúbirli oqıǵalar tusynda qozyp kete beretin patrıottyq sezimimdi qaıda qoıarǵa bilmeı, alasuryp júrgende, qudaı ózi sátin salǵan bir oqıǵa boldy. Kúndegi ýaqytta, kúndegi ádetimmen jolymdaǵy teatr ǵımaratynyń tusynan ótip bara jatqanymda, teatrdyń artqy esiginen shyǵyp, eshkimge kórinbeı, aqyryn ǵana jylysyp bara jatqan Abaı Qunanbaevty kórip qaldym!.. Qolpıǵan uzyn shapanynyń etegi jer sypyryp, aıaǵyn asyǵa basady. Sýretinde shal sıaqty kóringenmen, ómirde pysyq, shıraq adam ekeni kórinip tur.

— Abeke...Ibrahım Qunanbaıuly, sál aıaldańyzshy, — dep, sońynan tura júgirdim. — Aıyp etpeseńiz, sizden suraıtyn birer másele bar edi...

Abaı Qunanbaev jýan moınyn buryp, entigip jetken maǵan tańyrqaı qarap, turyp qaldy. Ústindegi búgingi modaǵa, táýelsiz zamanymyzǵa saı kelmeıtin kıimderinen yńǵaısyzdandy ma, jan-jaǵyna qarap, mazasy ketińkirep tur.

— Saǵan ne kerek?.. — dedi, shapanynyń uzyn jeńin qaıyryp, saǵatyna úńilip qoıyp.

— Keshirersiz... Atyńyzdy kúnde estımin... Sýretińizdi ár jerden kúnde kórem. Búgin sizdi...ózińizdi...tirileı kórgenime qýanyshtymyn!..

— Tirileı deısiń be... Ha-xa-xa!.. Jaraıdy, aıt sharýańdy.

— Ýaqytyńyzdy kóp almaımyn... Siz danyshpan adamsyz ǵoı, óleńderińizdi mektepte oqydyq... Keshe ǵana bir kitabyńyzdy taýyp alyp, qarap shyqtym... Jaqsy jazypsyz. Burynǵy qazaqtar týraly jazǵan ekensiz. Olardy, negizinen...synapsyz. Solaı ǵoı?.. Nadan depsiz, sózi kóp, kásipke joq depsiz. Partıa quryp, daý qýǵan, el qydyryp, bos sendelgen qylyp kórsetipsiz. Qymyz iship, et jegenge máz bolǵan dep sógipsiz... Tipti, orysty bylaı qoıyp, noǵaıǵa ilese almaıdy dep túńilipsiz... "Maqtanshaq, beker mal shashpaq" dep minezdepsiz... Odan da soraqylary bar... tipti kóp!.. Aıtýǵa aýyz barmaıdy...

— Iá, bári ras, aıttym, jazdym, synadym... — dep, sózimdi bólip jiberdi Abaı. — Ne suraǵyń bar, jarqynym, asyǵyspyn...

— Sonda deımin de, Abeke, bas eriksiz beıshara elińizdi sonsha tuqyrtqanyńyz ne? Bulaı bolmaıdy ǵoı... Qazaqtyń eshbir minezin jaqtyrmapsyz... El jaqsylaryn minep, qoja-moldalardy shenepsiz... Qazir, ózińiz bilesiz, táýelsiz elmiz. Sonyń ózinde, siz sıaqty synaǵyshtardyń artyq-aýys sózi júıkemizge tıedi. Olar da tek jaman jaǵymyzdy ǵana kóredi... Bulaı bolmaıdy ǵoı!.. Árqaısymyz óz elimizdiń patrıoty bolýǵa tıis emespiz be, qalaı oılaısyz?..

Abaı maǵan tań-tamasha qalyp qarady.

— Shyraǵym-aý, sonda, patrıot bolsaq, bas salyp, bir-birimizdi, odan qalsa, túk kórmegendeı, basqalar baıaǵyda jasap tastaǵan kór-jerimizdi daraqylanyp, maqtaı berýimiz kerek pe... Pálendi qýyp jettik, túgennen ozdyq dep?!.

— Nege kór-jer?.. Álem moıyndaǵan qanshama jetistikterge jetip jatyrmyz!.. Kosmosqa ushtyq... Sporttan qanshama abyroı aldyq... Dúnıeni dúmpitip qandaı sharalar uıymdastyrdyq... Sonyń bárin qalaı kórmeýge bolady?!. — dedim, patrıottyq ekpinmen qyzyna sóılep. — Kórshi elderge qarańyz... Qaısysy sondaı tabysqa jetipti?!.

— Já, — dedi Abaı, taǵy da sózimdi bólip. — Aıtyp jatyrmyz ǵoı sonyń bárin, jaǵymyz talmaı, aıǵaılap... Óz aıǵaıymyzdan ózimizdiń qulaǵymyz tunar boldy!.. Qulaǵyń biteý me, álde saǵan bul dabyra-qıqý áli azdyq etip jatyr ma? Apyrmaı... kúnde bir jańalyq oılap tabatyn japondar, eýropa-amerıkalyqtar qalaı jer basyp júredi eken, osy... Kórshi elder deımisiń? Men bir sózimde aıtyp edim: jamanmen salysyp jaqsy bola ma eken, jaqsymen shendesip jaqsy bolmaı ma dep... Oqymaǵan ekensiń ǵoı. Aldymen, ana batys pen shyǵystyń jaqsylaryna jaqyndamaımyz ba? Sosyn maqtansaq bolmas pa? Daraqy shý, dańǵazany qoıyp, jumys isteý kerek, baýyrym. Jaman degenge, shyn jamandar ǵana shamdanady. Men elimniń adam bolmaıtyn jamany bordaı tozyp, jaqsysy shyńdalyp, zor bolsyn dep synadym. Onyń nesi jaman?..

Men daıyn turǵan qarsy ýájimdi aıtpaq bolyp, aýzymdy asha berip edim, Abaı qaıta sóılep ketti.

— Sosyn... Patrıot bolý úshin birdeńege maqtaný — mindet pe?.. Maqtanatyn eshteńeń bolmaı qalsa she?.. Onda patrıot bolmaı qalamyz ba?! Osy sen...máselen, áke-shesheńdi myqty, baı, ataqty bolsa ǵana jaqsy kóresiń be? Jany ashý, kúıiný — súıgendikke jatpaı ma, senińshe... Ashýlansań, yza bola almaı, kúlseń, qýana almaı sharshaıtyn jaǵdaı keshe, bas eriksiz kezde de boldy. Qazir de kóp!.. "Kórmeıin desem, kózim bar" dep, áne, aqyndaryń da aıtyp jatyr...

— Jaqsy, solaı-aq bolsyn. Sonda patrıotızm degen ne, sizdińshe?! — dedim, shydamym taýsylyp.

— Men orystyń táýir jazýshylaryn biraz oqydym ǵoı... Anaý, kim edi... ıá, Saltykov-SHedrın: "aıaq astynan, patrıotızm týraly aıta qalypty... demek, bireýler taǵy birdeńeni urlaǵaly jatyr-aý, shamasy" dep jazyp edi. Qudaı saqtasyn, bizde olaı emes qoı... Biraq sol sózdi aıta bermeńdershi qunyn ketirip, kóp jasaǵyrlar!.. "Et-júreksiz ernińniń aıtpa sózin" degenim bar edi, oqysań... Tereń sezim, el súıý — aýyzda emes, júrekte. Daraqy aıǵaıda emes — ashyǵan, kúıgen janyńnyń azabynda, kózińniń ystyq jasynda tur móldirep patrıotızm.... Patrıotızm — elińniń erteńine úmitińdi sáýle etip, qaraı-qaraı, jasaýrap, talǵan janaryńda! Al...anda-sanda aýylyńnyń aty ozyp kelgendegi qýanyshyńdy elimdi súıgenim dep maldana berme, shyraq. Másele onda emes... Erteń basqa bireý ozady... Naýqan men dúrmek - ótedi. Sen ozsa da, ozbasa da, jeńse de, jeńilse de, kóship ketpeı, máńgi ornynda qalatyn elińniń olqysyn oılap qaıǵyr, aldymen! Aqylyń, qaıratyń, bárinen buryn, júregiń súısin jurtyńdy! — dep, belgisiz bir alys qıyrǵa qyransha qarap turyp... — má-á-ássaǵan! - laǵyp ketti Abaı! "Qýyp" ketti múlde... Osy, aqyn degen qıalı xalyq, aspandamaı, qashan adamsha sóılep úırenedi?!. Osyny da sóz dep aıtyp tur ma? Joq, myna kisi...sharshaǵan. Týrasyn aıtaıyqshy — aljyǵan... Ókinishti!.. Sonda da bolsa, adamnan úmit úzýge bolmaıdy, endi men bar kúshimdi jınap, Abaıdyń aldyna sońǵy ýájimdi tarttym:

— Sizdiki de durys shyǵar... Biraq ózińiz oılańyzshy, burynǵy batyrlarymyzdy, bılerimizdi, qazirgi tulǵalarymyzdy ulyqtamasaq, táýelsizdigimizdi jyrlap, dáriptemesek, keshegi bodandyqta ezilgen eńsemiz, jasyǵan rýxymyz qalaı kóterilmek?

Abaı maǵan shanshyla qarap, myrs etti. Kózindegi mysqyl adam óltirerdeı eken!.. Beker Abaı boldy deısiz be...

— Áı, shyraǵym, men eseptedim, qazir ár aýdan, oblysqa onshaqty batyr, áldeneshe áýlıe, bı-bolystan keledi eken... Bas-basyna toı jasap, maqtanyp jatyrsyńdar ǵoı, sodan múıizderiń shyǵar bolsa. Qarashy, áne, ár aýylda, bar joldyń boıynda — at mingen, naıza ustaǵan bir-bir batyrdyń tas músini. Qanshama abyz-áýlıeniń eskertkishi!... Keı jerde, tipti, qos-qostan! Al, jyrtyl, maqtan, "rýxyńdy kóter"... Qansha qalasań, sonsha put bar bizde!.. Almatydaǵy meniń eskertkishimnen de úlken kóbi!.. — dep, qarqyldap kúle túsip, saqalyn saýmalaı sıpap qalǵan... Sol kezde, o, saıtan... qaýǵadaı saqaly jalbyraı julynyp, qolynda ketti!.. Kádimgideı...jaq pen ıekten ajyrap, sirá, ájeptáir salmaqty saqal bolsa kerek, qapelimde abdyrap qalǵan Abaıdyń saýsaq ushynda shaıqalyp, sál ilinip turdy da, salp etip, jerge tústi... Óz kózime ózim senbedim!.. Qarsy aldymda saqaldy, taqıaly, úırenshikti mosqal Abaı emes, taqıanyń astyna qaıyryp tyqqan uzyn shashyn jalbyrata, saýsaǵymen taraqtap, qarqyldaı kúlgen jap-jas jigit tur... Saqal ketken soń, taqıam ne sán dedi me, qolyna búktep ustap alypty. Ne isterin bilmeı, eseńgirep qalǵan maǵan qarap, qaıta-qaıta kúledi... Kúle turyp, eńkeıip, ekeýmizdiń aramyzda ólgen qarǵadaı etpetinen túsip, ılektenip jatqan saqalyn jerden ilip aldy da:

— Qazir Abaı joq bul elde, — dedi. — İzdep áýre bolmaı-aq qoı... Men — ártispin... Kósheniń arǵy betinde turǵan anaý bir mektepti kórdiń be? Oqýshylarmen kezdesýge shaqyrǵan bizdi. Qur barǵansha, "Abaı" spektaklinen úzindi oınap bereıik dep... Sen, davaı, baýyrym, patrıotpyn dep, bos aıǵaılaı bermeı, bir durys jelim zaýytyn ashsańdarshy!.. Áıtpese, ábden zyqymyz shyqty. Qattyraq sóılesek, osylaı... saqalymyz túsip qala beredi. Sóıt, bratan, zaýyt ashyńdar, "álemdegi eń jaqsy jelimdi ózimizdiń jigitter shyǵarady!" dep, maqtanyp júreıik biz de... Sosyn qazaq óneriniń patrıoty retinde, anda-sanda bolsa da, teatrǵa kelip tursańdarshy, azamattar!..

Osyny aıtyp, ol, saqalyn durystap japsyryp almaqqa, jańaǵy shyqqan esigine asyǵys qaıta kirip bara jatty... O, saıtan!.. Men kimmen sóılestim? Jyn ba, joq, álgi... Abaı Qunanbaev pa?.. Men onymen ózimdi qatty tolǵandyryp júrgen asa mańyzdy másele týraly sóıleskim kelgen. Al ol... Ártispisiń degen!.. Meni aqymaq qylyp, oınap... Bulaı bolmaıdy ǵoı!.. Al, jalpy, teatr... Iá, bir... kelip, kórý kerek edi, shynynda...

---