InfoHub Logo

Qus degen qandaı jaqsy janýar. Qoraǵa qoısań kórki qandaı, jeseń eti qandaı. Árıne satqan jumyrtqany aıtpaı-aq qoıalyq. Kúshi azaıa ketse jumyrtqaǵa jarmasa beretinder do bolady. Birde qýyrtyp jep, birde sylqytyp shıkideı-aq soryp qoıatyndar da tabylady. Tipti daýysy qarlyqqan akterlerdiń de jumyrtqa jaryp jutyp jatqanyn jıi kóresiz. Al etke kelgende qalaı deısiz ǵoı. Qoı eti aýyr, qus eti táýir desedi.

Tipti sizderdiń ishińizde de qus etin eshkim jek kórmeıdi. Senbeseńizder sovhoz dırektorlary Shkarınniń Áteshbaevtyń, Restyń úıine bara qoıyńyzdarshy. Olardyń eki kúnniń birinde qýyrǵan taýyq, biteý pisirgen úırek, maıǵa kólkitip qaınatqan jumyrtqany ispelep jep jatqanyn kórer edińiz. Onyń ústine mamyq jastyq, qus tósek te osy qustan alynady emes pe?! Kesh bolsa-aq joldastar mamyqqa malynyp, qorylǵa basady.

Ásirese, Resti alyńyz. Aryq taýyqty qansha jek Kórse, semiz taýyqty sonsha jaqsy kóredi. Appaq tós etin, sanyndaǵy bos etin jegende shópsheń qaǵady. Qusty asyrap, jemdeýin aýyrsynǵanmen, jaqsy jemdelgen taýyqty, jemsaýy maıly úırekti jeýdi qıynsynbaıdy. Qus etin pisirip ákep qoıǵanyńyzda búıregi, baýyry, óti, ókpesi, basy, bótegesi qaıda dep ony eki músheni tizbekteı jóneledi. Al Áteshbaevty áńgimelesek, ol Resten bir de kem túspeıdi. Ol taýyq sorpasyn «sińimdi» dep tapqan. Sondyqtan da sap-sary maıy kilkip júrgen sorpany ala otyryp, «et etke, sorpa betke» degen dep tostaǵandy kezek-kezek bosata beredi.

Shkarın, Áteshbaev, Res úsheýi bir jeksenbide ańǵa shyǵyp, qus atyp qaıtpaq bolypty. Úsheýi úsh jolmen shyqsa da, aqyry bir jolǵa toqaılasyp qalypty. Úsh dırektor birin biri kórip «sapar oń bolsyn, qanjyǵa qandy bolsyn» aıtysyp, odan ári jol suraýǵa murshasy kelmeı, ózen jaǵasyn boılap jónelisipti. Jýyq arada eshteme kezdese koımaı, bir pirimnen jalǵyz shúregeı kórip úsheýi de kezenip turyp, myltyqtyń shúrippesin tartyp jibergen eken, shúregeı usha jónelipti. Endi qulaıdy, endi qulaıdy dep turǵanda oılaryna «muny kim baılanady» degen oı túsip: «Meniń myltyǵym buryn atylyp, oǵan buryp darydy» dep qalypty biri. «Joq meniń oǵym dál tıgenin ózim kórdim» depti ekinshisi. Sodan úshinshisi: «Ekeýińniń oǵyn. da darymaı, úırek ári ushyp ketip bara jatqanda meniń oǵym artynan qýyp jetip, dóp tıdi» depti.

Biraq kóp daýryqpaǵa qaraı qoımapty, uzaı beripti.

Endi áńgimeniń beti ózgerip, talas týypty.

— Sen buryp atyp úrkittiń, búıen jegen,— depti úshinshisi birinshisine:

— Sen de bizden qalysqan joqsyń,— dedi birinshi atqany. Sonda ekinshisi turyp:

— Birin buryn atyp úrkittiń, al,— depti úshinshi atqanǵa qarap,— úırek qonar ma edi, qaıter edi, sen taǵy atyp burynǵydan da jaman úreıin alyp alysqa jiberdiń. Oǵymyz qısyq ketti, búıendi úsheýmiz de aıanbaı-aq degen ekenbiz sorly basymyz,— dep kóńil jubatypty.

Sóıtip úsheýi úırek daýymen kóp jerge ketip qalypty. Bir kezde qylt ete túsken qaz moınyn kórip, myltyqtaryn kezenise qalypty. Ol qazdyń arjaǵynda úıir-úıir qus jatqan soń toqmeıilsı qalyp jáne jańa ǵana bitken úırek daýynan júrekteri shaıylyp qalǵan batyrlar «sen at, men atpen» turysypty. Sóıtkenshe «Tart!» degen daýysqa qarasa, arttarynda «Taranov» sovhozynyń qus baqtashysy tur. Osy jerden bul sovhozdyń dırektory da tabyla ketipti. Ol myna úsh dırektorǵa sovhozda jumyrtqanyń 35 tıynǵa túskenin, qustan jarym mıllıon som tabys alǵanyn aıtypty. Sodan búıen jegen mergender qus sorpasyn suraǵan eken, «Taranov» sovhozynyń dırektory qysqasyn bir-aq aıtypty:

— Senderge qus fermańyzdy men tarattyrǵan joqpyn, berekeden bezgen ózderiń, et jegileriń kelse eńbektenińder!

Qus etin jegisi kelgenimen, qus ósirgisi kelmeıtin osy úsheýiniń arasynan osy jerde taǵy daý shyǵypty. Alǵashqy sózdi Shkarın bastap ketti:

— Mine qus ósirmediń dep kinálaýǵa bolmaıdy. Ondaılar mynalar bolýy kerek,— dep qalǵan ekeýin kórsetti.— Áıtpese men bir gektar jerge 200 qus ósirýdiń ornyna, eki júz gektar jerde bir qus ósirip otyrmyn. Men qysqasyn aıtqanda qusqa keń kólemdi jer berip, júrýi túgil ushýyna da múmkindik jasadym. Óspese ózi bilsin! Meni qus etin erekshe aranmen jese de, asyraýǵa kelgende taıqyp shyǵa beretin Áteshbaev dep oılamasyn,— dep toqtady.

— Saýyp isher súti joq, aýyz tolar eti joq, qusty asyra degen sendeı qus qumarlar. Men sorpasyna ǵana bola eske alamyn. Áıtpese qoı etimen-aq sovhozdy qońdandyryp tastar edim,— dep toqtady Áteshbaev.

Naq osy kezde úshinshi dırektor Res óziniń taýyqtaryna qatty ókpeli ekenin bildirip qaldy. Onyń fermasyndaǵy mekıender jylyna 8—9 jumyrtqa ǵana salady eken.

—Taýyqtardy da synap alatyn ýaqty jetti,— dedi ol óz sózinde, — áıtpese, ábden búrokrattanyp alǵan, jumyrtqa salmaıdy.

Naq osyndaı búrokrat taýyqtar Shkarın basqaratyn sovhozdan da kezdesedi eken. Dırektor bul taýyq ókine ókpelep, qapalana qaraıtyn sıaqty. Ókpelemeı qaıtsin, óıtkeni mekirengen mekıen, qoqılanǵan qorazdyń bári de qonaqasyǵa jaramaıdy. Jumyrtqa jaǵyna kelseńiz, munda on jumyrtqa 133 som 50 tıyn turady. Iaǵnı eki adam myqtap toıý úshin jıyrmasyn alsańyz 267 som sýyryp beresiz. Sondyqtan osy sovhozǵa komandırovkaǵa barǵanda baıqap baryp, tamaqty abaılap jemeseńiz totıyp qalýyńyz múmkin.

Bular osylaı búrokrat taýyqtardy jazǵyryp otyrǵanda bizdiń kóńilimizden bip kúdik ketpedi. Ol: «Apyr-aı, Shkarınniń úıimdegi jeńgeńiz de on jumyrtqany 133 som 50 tıynnan ala ma eken, á?! degen oı edi. Shynynda solaı bolsa bul baǵaǵa Shkarın, Áteshbaev, Rester shydaı qoıar ma edi! Degenmen de bul úsheýiniń haldary múshkildeý eken. Bulardyń kóńilderine qaramaı, taýyqtar da ońbaıdy. Ózderi-aq qanat jaıyp óse bermeı me eken, dırektorlar qalaǵansha jumyrtqa da sala bermeı me eken! Mamyq jastyq, qus tósek sonda kóbeıer edi-aý! Áı búrokrat taýyqtar-aı! Semiz et pen ýyzdy jumyrtqanyń dámi tańdaıdan ketpeıtinin qalaı-aq túsinbeıdi eken. Qaıran dámdi et, qymbat jumyrtqa. Ia, aıtyp-aıtpaı nemene, jumyrtqa qymbat! Búıen jegen baıqustarǵa ol ustata qoıa ma?!

1955

---