InfoHub Logo

Faızolla Bekturǵanovtyń búgin túsinde kórgenin aıtpańyz! O ne boldy, túsinen shoshyp pa deısiz be, joq. Endi ne eken dep tandanbaı-aq qoıyńyz, Kolhıda oıpatynda kezdesetin kádimgi alty qulash aıdahar beline oralypty dep te oılap qalyp turmysyz, ol da emes. Adamnyń basyna bermesin, eger ondaı jaǵdaı bola qalsa, Faızolla elsizge jalǵyz attanyp jyndandy deısiz be! Faızollanyń túsinde kórgeni kádimgi basqa kıse týmaq, ıyqqa jamylsa ishik bolatyn altaıy qyzyl túlki emes pe. Ózi sylańdap, quıryǵy bulańdap tipti esik pen tórdeı-aq qaldy-aý! Pa shirkin-aı, qyzyl qylshyqqa tyrnaǵynyń ushy bir tıip ketkende, denesiniń dý etip júrip bergenin qaıtersiz. Endi az uıyqtaı turǵanda Arqanyń altaıysy qanjyǵasyna baılanyp ta qalatyn edi! Qap, qyrdyń qynadaı qyzyl túlkisin buıyrtpaǵan qudaıǵa ne aıtarsyń.

Mundaı tústi kúnde kóre beretin Faızolla Bekturǵanov jaı adam emes. Onyń túsiniń múlt ketken jeri joq. Osyndaı tús kórgende ol attanyp kep ketse, qanjyǵasy qur bolýy múmkin emes. Sáýegeılik degendi budan keıin qane joqqa shyǵaryp kórińizshi. Bireýdiń eki qabat áıeli túsinde pyshaq alsa, sóz joq, ol ul balaly bolady. Endi bireý túsinde bir tabaq pisken et jemek bolsa, aldyna ákelinse, nemese tisi yrsıyp, qulaǵy qalqıyp qoıdyń pisken basy maıly quıqasymen aldyńyzǵa kele qalsa, onyń ústine ol bas byjynap qurttap ketse, onda onyń baı... bolmaǵanda nesi qaldy. Tipti, mundaıda bir qoıdy qudaı úshin shalyp jiberip, etin asyp elge tarqatyp berse, qurtsha byjynaǵan qalyń qoı bitip, bir-aq kúnde dáýleti tasyp júre beredi. Átteń sol túsinde aldyna qurtty bas kelgende saqal-murtyn ósip ketse! Murtyńdy balta kespeıtin baı sonda bolasyń, sharýashylyǵyń da shalqyp ketedi. Mine osynyń bárin biletin Faızolla Bekturǵanov qalaı ǵana qasıetti tús kórgen soń úıinde otyryp qalsyn.

Tańerteń qulasyn quıǵytyp Faızolla attanyp ketti. Mekteptegi shákirtter bul sharýaqumar muǵalimin ári tosyp, beri tosyp aqyry tús aýa tarap ketýge májbúr boldy. Bul kúni ol ań aýlap ketken eken.

Balalar erteńine taǵy jınalyp alyp, muǵalim aǵaıyn kútip otyrdy. Ol kúni aǵasy áli ańnan qaıtpady. Álde túlkisi qurǵyr kádimgi bulanyna salyp, jele shoqyraqtap, esek dámelendirip alysyraq ertip ketti me kim bilsin, onyń erteńine de kelmedi. Arada úsh-tórt kún ótip te ketti. Shákirtter bul kezde oqýdan kúder úzip, kezeksiz kanıkýldyń bolǵanyna tańdana túsip júre berdi.

Tórt oqý kúni bos ótip, besinshi kúnge aıaq basqanda qula atty quıǵytyp Faızolla Bekturǵanov áıteýir kelip jetti-aý. Shynyn aıtý kerek, kolhozshylar Bekturǵanovqa ózderiniń narazylyǵyn bildirmeı tura almady. Sózdi «Bulaq» kolhozynyń brıgadıri Vasılıı Kolysh bastady;

— Bunyńyz qalaı, Bekturǵanov joldas, shákirtter... «Shákirtter» degen sózdiń aıaǵyn Bekturǵanov aıtqyzbaı qaǵyp áketip, tastaǵy túlkige túse almaı ashýlanǵan búrkitteı shabynyp aldy:

— Maǵan sóılep, eskertpe jasaıtyn sen kimsiń, oı, qaratabyn kolhozshy. Men kim, sen kim?! Men qula attyń qulaǵyndamyn da, sen onyń tuıaǵynda emespisiń?! Brıgadır basyńmen...

Ol Kolyshty sózben jerlep, tipti ózi ómirdegi eń taza adamdaı, anaý buǵan jala jaýyp turǵandaı ashýlanyp, kúıip-pisti. Muny kórgen shákirtter kóshede birine-biri:

— Aǵaı da ursady eken.

— Uıat-aı, aǵaı balaǵattap jatyr,— desip júrdi.

Kúnde-kúnde sabaq ta bolmaı qalyp júrgen soń balalar sabaqqa kelmes buryn «aǵaı, búgin sabaq bola ma, bolmaı ma» dep surap alysatyn boldy. Osyndaı sabaqtyń sáti túsken kúni Faızolla klasqa ándete kirdi. Sabaq bylaı ótti: tórtinshi klasta «Qazaqstan baılyǵy» degen jańa sabaq bastaldy. Muǵalim túsindire jóneldi.

— Dúnıede baı el kóp, biraq Qazaqstandaı baı el joq. Óıtkeni Qyzylorda kúrish beredi, Ońtústik Qazaqstan maqta beredi, Qaraǵandy qara altyn beredi. Qara altyn degen ne — ol baılyq. Ol nelikten baılyq. Óıtkeni ol kóp. Ol nelikten kóp, óıtkeni ol baıly bolǵandyqtan kóp.... İlik septeýi qalaı deısińder me? Lar-ler, dar-der, tar-ter, bular ilik septeýi bolady. Barys septeýi qalaı? Oı, aqymaqtar, aıtyp edim ǵoı, qalaı bilmeısińder, tan-ten, dan-den emes pe?

Sabaqty osylaı bastan kele jatqanda Bekturǵanovtyń murnynyń jybyrlap, esinen júrip bermesi bar ma. Ne isteý kerek? Shirkin, qara buıra nasybaıdan bir atsa búıtpes edi-aý! Qap, baǵana shaqshasy qurǵyr úıde umtylyp qalypty.

— Balalar, sender sabaq jattaı turyndar men nasybaı atyp keleıin.

Muǵalim sol ketkennen mol ketti. Nasybaı izdep úıden-úıge ótip, bárin aralap kelgende aýyldyń aıaǵyna da shyǵyp qaldy. Sońǵy kirgen úıi erteńgi shaıǵa jańa otyrǵan eken.

— Nasybaıyńyz bar ma, otaǵasy?—dedi Bekturǵanov.

— Nasybaı dámnen úlken emes, kel shaıǵa otyr.

— Nasybaı izdep...

— Erteńgi as qoı, erteńgi asty tastama, keshki asqa qarama degen emes pe.

— Aıtqandaı erteńgi as eken ǵoı.

Faızolla Bekturǵanov nasybaı izdep júrgende qystyń qysqa kúni batyp ketip, artynan shákirtter de izdep kelisip qaldy.

— Aǵaı, sabaq bola ma?

— Ia, meniń sabaǵym bar eken-aý... Jaraıdy, tarqaı berińder, erteń kitap oqyp kelińder.

Shákirtter erteńine mektepke ýaqytysymen kelgenimen muǵalim keshige berdi. Balalar habarlasýǵa endi shyqqaly turǵanda muǵalim kirdi. Taǵy da ándete keldi. Balalar sabaq bolmaıtynyn qashan da osy yzyń ánnen ańǵara bastap edi.

— Quıryǵyn-aı, túlkiniń bulańdaǵan...

— Aǵaı taǵy da ketpegeı edi,— desti birine-biri.

— Balalar, búgingi etetin sabaǵymyz. «Shop» týraly, «As adamnyń arqaýy» degen sıaqty, shop maldyń arqaýy. Óıtkeni ony mal jeıdi. Shópsiz mal jutqa ushyraıdy. Shópsiz mal mal bola ma?

— Joq, joq...— desip shý ete tústi balalar.

— Endeshe, meniń qula atym aqyrda taqyrlap tur. Aldynda shóbi joq. Sender kitap oqı berińder.

Bekturǵanovtyń bul ketisi jańa jyldan on kún buryn bolyp edi. Aqyry balalardyń elka tóńireginde oınap, kóńil ashar kezinde mektep esiginen qara qulyp ajyramady. Eski jyldyń on kúnin tutas alǵan Bekturǵanovtyń «demalysy» jańa jyldaǵy kanıkýlmen ushtasyp, aıǵa sozyldy. Árıne, onyń mektepke qaıtqan kúnder! jalaqy alýmen baılanysty bolady. Aqsha alýǵa onyń uqyptylyǵyn aıtyp jetkizý qıyn. Qar túsip, somarlanǵan kúni «quıryǵyn-aı, túlkiniń bulańdaǵan...» degen ánine basyp Bekturǵanov ketedi de, sodan uzyn sonarǵa túsedi. Bul onyń bes jyl boıǵy ádeti. Keıde meniń jaıymdy aıtyp qoıasyńdar dep kórshi-kóleminiń esigin tepkilep-tepkilep alady. Al kóńili kelgen kúni mektepke shákirtterge tapsyrma berip, taıyp turady.

Muǵalim bar, sabaq júrip jatyr dep aýdandaǵylar otyrady.

Minekeıińiz, qurmetti oqýshy, osy Bekturǵanov sizdiń, aýylda da joq pa, kóz salyńyzshy!

1956

---