InfoHub Logo

Sandyq valúta degen ne, ári onyń ne úshin qajet ekendigin qarapaıym sózben túsindirip berýge tyrysyp kóreıik.

Sonymen, bıtkoın degenimiz ne?

Bıtkoın (VTS, BTK) degenimiz ol – krıptovalúta (sandyq valúta). Ol jeke tulǵa ıelerine, is‑qaǵazdarǵa nemese monetalarǵa tán emes. Ol vırtýaldy. Tipti bıtkoındarda aqsha belgileri aınalymyn júrgizetin ortalyq bankteri de bolmaıdy. Sondaı‑aq olardyń resmı valúta retinde altyn qory da joq.

Álem boıynsha ashyq bastapqy kodty bazalyq baǵdarlama‑klıentine ıe mıllıondaǵan kompúterler emısıamen, ıaǵnı jańa aqsha shyǵarylymymen aınalysady.

Atalmysh ortalyqtandyrylmaǵan (onyń kúndelikti valútadan aıyrmashylyǵy) tólem júıesi ondaǵy barlyq qatysýshylardyń birdeı quqyly bolýymen erekshelenedi.

Tek mundaı baǵdarlamasy bar adamdar ǵana bıtkoınǵa ıe bola alady ma?

Iá. Siz baǵdarlama‑klıenti nusqaýlarynyń birin ornatasyz da, ózińizdiń jeke ámıanyńyzdy iske qosasyz jáne osylaısha, siz óz kompúterińizge jańa bloktar tranzaksıasyn engizesiz.

Bıtkoındarǵa qol jetkizý ońaı ma?

Bıtkoındarǵa qol jetkizýdiń túrli tásilderi bar. Eger bir orynda toqtap qalǵyńyz kelmese, olardy krıptovalúta (sandyq valúta) bırjasynan satyp alýyńyzǵa bolady. Sondaı‑aq avtomatty bıtkoın‑almasymdary bar.

Óz kompúterińizben bıtkoın jınaý arqyly tabysqa qol jetkizýge de bolady. Bul úderis maınıng dep atalady (mining – olja, tabys sózderinen shyqqan).

Bıtkoın jınaý arqyly qalaǵanyńyzsha tabysqa qol jetkizýge bolady ma? Tipti mıllıardqa deıin?

Joq. Bıtkoındar sany shekteýli. Júıe atalmysh sandyq valútanyń tek 21 mıllıon birligin ǵana berý múmkindigine ıe. Al qazirgi tańda onyń 16 mıllıonnan sál ǵana astamy óndirilgen. Boljam boıynsha bıtkoındar emısıasy 2140 jylǵa qaraı toqtaýy múmkin.

Bir bıtkoınnyń 1 táýlikke shaqqandaǵy quny 3000 $‑dan asyp tústi de, keıin bul kórsetkish 25%-ǵa tómendedi.

Osylaısha, baǵdarlamańyzǵa jańadan qosylýshylardyń sany artyp, bıtkoın jınaý arqyly tabysqa kenelý odan saıyn kúrdelene túsedi, al bul kóbirek esepteý qýatyn talap etedi. Budan basqa, bıtkoın tabysyn óndirýde beriletin syıaqy mólsheri edáýir kemýde.

Atalmysh uǵymnyń avtory Satoshı Nakamoto (bul ázirge belgili bir adamnyń aty ma, álde baǵdarlama qurýshy toptyń ataýy ma, belgisiz) óziniń erejesin ornatty. Maınıng syıaqysy árbir tórt jylda 2 ret kemip otyrady. 2016 jyly 12,5 BTC mólsherin qurasa, al 2020 jylǵa qaraı kezekti kemý maýsymyna qaraı jyljı beredi.

Sonda, búgingi tańda bıtkoındarmen tabysqa kenelýdiń paıdasy joq pa?

Joq, ásirese, bıtkoın tabysyn óndirý úshin jasalǵan ASIC (Application-specific Integrated Circuit) degen atpen belgili arnaıy qondyrǵynyń paıda bolýynan keıin tym kúrdelene tústi. Al, bul aıtarlyqtaı qymbat qondyrǵy.

Degenmen de munyń jaqsy da jańalyqtary bar: bıtkoın – jalǵyz ǵana krıptovalúta emes. Qazirgi tańda onyń júzdegen túrleri bar. Olar árıne, bıtkoın qunyn tómendetkenimen, olardyń óz baǵasy bolady, al munymen tabys tabý ońaıyraq. Naqty qaı krıptovalútamen neǵurlym tıimdi tabysqa kenelýdi arnaýly resýrstardan bile alasyz.

Krıptovalútanyń qazirgi tańdaǵy eń qymbat ári eń tanymal túri ‑ efırıým (Ethereum): onyń quny birligine shamamen 300 $‑ǵa teń.

Osy jolmen tabysqa kenelý joly qalaı júzege asady?

Onyń máni – bloktar generasıasynda (faıldar jelisinde merzimdi jazylyp otyratyn, ıaǵnı tranzaksıada oryn alatyn aqparattardy qamtıdy). Blok aldyńǵy bloktyń hesh ataýynan, hesh tranzaksıasynan jáne kezdeısoq sannan turady.

Barlyq tranzaksıalardy qamtıtyn tizbek – blokcheın dep atalady.

Blok jasaý úshin, maıner belgili bir tapsyrmany oryndaýy tıis (árbir blokqa arnalǵan, onyń ishinen tek bireýin tabýy jetkilikti bolatyn birneshe sheshimderi bar). Qoldanýshylar buryn úı kompúteriniń kómegimen onyń prosesor qýatyn paıdalana otyryp, krıptovalúta óndirýdi iske asyrǵan. Keıinirekte osylaısha tabysqa jetýdi vıdeokarta kómegimen júzege asyrǵan. Al qazirgi ýaqytta úderis azyraq energıa shyǵyndy ári neǵurlym tıimdirek bolýy úshin, qoldanýshylar pýldarǵa biriktiriledi (onda júzdegen maıner kire alady). Bul jaǵdaıda, syıaqy barlyǵyna bólinip úlestiriledi.

Sonymen qatar, qýaty kúshti prosesormen, vıdeokartamen jáne salqyndatqysh júıesimen jabdyqtalǵan, qymbat kompúterlerden turatyn keshendi maınıng fermalary bolady.

Bıtkoındarmen tabysqa jetýdiń eń qarapaıym tásili qandaı?

Bıtkoın‑krandar. Bul belgili bir merzimdi tirkelgen qoldanýshylarǵa krıptovalútalardy beretin saıt. Iaǵnı «krandy» dálme‑dál ashyp, jaýyp otyrady.

Mundaı resýrstardyń kóbi qarapaıym syzbanusqa boıynsha jumys jasaıdy: onda tirkelip, qandaı da bir qarapaıym áreketterdi oryndaýyńyz kerek (qajetti paraqshaǵa ótip, kapchany (júıe qoldanýshysynyń kompúter me, álde adam ba, kim ekenin anyqtaıtyn kompúterlik test) sheshedi jáne t.s.s.). Álbette, munda qomaqty somany oljalaý ońaı emes: ádette «krandardy» satoshı (bul joba avtorynyń qurmetine atalǵan, bólinbeıtin vırtýaldy moneta) jiberedi. Bir bıtkoın – 100 000 000 satoshı.

Sonda krıptovalúta jumsalǵan kúsh shyǵyndaryn aqtaı almaıdy ma?

Sandyq valútany qoldaıtyndar munyń tómendegideı birqatar artyqshylyqtaryn atap ótedi:

● Qoldanýdyń ońaılylyǵy. Krıptovalútaǵa arnalǵan ámıan jasatý úshin nebári birneshe mınýt qajet.

● Salyqtyń bolmaýy, shotyńyzǵa jáne basqa da tólemderge kórsetilgen qyzmetke komısıa ustamaýy.

● Jyldamdyq. Bıtkoındar adresatqa sanaýly mınýttarda jetkiziledi.

● Jasyryn jáne ashyqtyq. Siz óz bıtkoındaryńyzdy qandaı da bir jeke aqparattyń baılanýynsyz jáne jáne barlyq mámilelerden habardar bola otyryp, qura alasyz.

● Onyń ádettegi valútadan aıyrmasy ‑ munaı qunyna, saıası jáne ózge de jaǵdaılarǵa táýeldi bolmaýy.

● Qorǵaý. Sizdiń shotyńyzdy eshkim jaýyp nemese joıa almaıdy ári eshkim sizge óz erejesin ornata almaıdy.

Krıptovalútany qalaı jáne ne nársege jumsaǵan jón?

Árıne, teńge, rúbl, dollar, evro jáne basqa da aqsha birlikteri sıaqty qalaǵan nárseńizge jarata alasyz.

Qarajatyńyzdy bıtkoındarǵa nemese ózge de krıptovalúta salymyna aýdarý qaýipti emes pe?

Qaýip kez kelgen jerde bar. Áıtse de, krıptovalúta búgingi tańda trendke aınalǵan. Japon úkimeti bıtkoındy resmı tólem quraly retinde moıyndaǵan. Reseı Federasıasynyń ortalyq bank basshylyǵy ulttyq krıptovalúta aınalymy jóninde aryz bildirgen. Osyǵan uqsas usynystar legi Qytaı, Germanıa, Kanada, Sıngapýr sekildi birqatar alpaýyt memleketterde baıqalǵan.

Keıbir startaptar ózderiniń menshikti krıptovalútalaryn aınalymǵa shyǵarady jáne blokcheınde kraýdfandıngti qoldanady (ICO – Initial Coin Offering, bastapqy krıptovalútalyq salym).

Mysalǵa, olardyń  ishinde tabysqa jetkeni – Brave startapy, Mozilla-ny qurýshylardyń biri, amerıkandyq baǵdarlama jasaýshy Brendan Eıhtiń ınternet‑braýzeri. Joba avtorlary ózderiniń BAT (Basic Attention Token) krıptovalútalaryn júrgizip, onyń efırıýmdaǵy qunyn baǵalady. Bir efırıým 6400 BAT-qa teń. Keıin ony VAT‑tyń (1,5 mıllıard birlik) maksımaldy mólsherimen satylymǵa qoıdy. Startap 30 sekýndta 35 mıllıon dollar jınady.

Qoryta kelgende, krıptovalúta tanymaldylyǵynyń odan ári arta túsetindigin úlken senimmen aıtýǵa bolady, al blokcheın‑tehnologıalar burynǵydan da belsendi damı túsedi.

---