InfoHub Logo

“Dala ýálaıatynyń gazeti” 1888 jyldyń 1 qańtarynan bastap 1902 jyldyń 12 sáýirine deıin jaryq kórip turǵan. “Dala ýálaıatynyń gazeti” patsha úkimetiniń organy bolǵanymen, qazaq halqynyń ómir-turmysynda úlken ról atqarǵan basylym. Gazet avtorlarynyń quramynda Qorabaı Japanov, Asylqoja Qurmanbaev, Muhametjan Seralın syndy halyq arasynan shyqqan adamdar da bolǵan. «Dala ýálaıaty gazetiniń»  redaktorlary bolǵan I.Kozlov, K.Mıhaılov, G.Abaza, D.Lavrov. Gazetti qazaqsha  shyǵarý isin basqarýshylar: E.Abylaıhanov, D.Sultanǵazın. “Dala ýálaıatynyń gazeti” aýyz ádebıeti úlgilerin de jarıalap otyrǵan. Atap ótsek, Abaı Qunanbaev, Ybyraı Altynsarındardyń aýdarýymen L.N. Tolstoıdyń “Uzaq pen kógershin”, “Ótpes pyshaq” sıaqty áńgimeleri jarıalanyp otyrǵan. Gazete til máselesi, áıel teńdigi syndy halyqtyq máseleler kóterilgen.

Gazettiń 1891 jylǵy 13-sanynda tilge baılanysty ustanymy memlekettiń ishki jáne syrtqy saıasatyndaǵy ózekti másele ekendigin anyqtaıtyn “Memlekettik til” degen maqala jarıalanǵan.

“Dala ýálaıaty” gazetiniń 1899 jylǵy 22-23 sandarynda jarıalanǵan “Qazaq sózin qalaısha jazý týrasy” atty maqalalarda orys árpin paıdalaný problemalary kóterilgen. Maqala avtory D.Sultanǵazın bul taqyryp boıynsha gazet betinde birneshe avtorlardyń maqalalary jaryq kórgenin aıta kelip, oqyrmandar qaýymynyń qazaq sózin jazýda týǵan problemalardy sheshýge atsalysýyn suraǵan eken.

“Dala ýálaıaty” gazetin jınaqtap kitapqa túsirýge, jalpy oqyrmandardyń aýdıtorıasynyń qolyna jetýine asa zor kúsh-qýatyn, bilimin jumsaǵan D.Sýhanberdınanyń túsindirmesinde keltirilgen maqala sońynda “Baıqaý” aýdarmashy Dúısenbaevtyń qazaqtardyń bilim alýǵa umtylysyn quptap, bilimdený jolyndaǵy mynadaı máselelerge kóńil bólýdi usynǵandyǵyn atap kórsetken:

1) Qazaqtar ázirshe hat tanýǵa qol jetkizdi, naqty bilim men ǵylymdy úırený úshin jaqsy salynǵan jáne kerekti qural-jabdyqtary bar mektep jáne bilimdi muǵalimmen qamtamasyz etý.

2) Quran kóleminde bilim alý adamnyń jalpy dúnıe-tanymdyq kózqarasyn qalyptastyryp, ımandylyqqa, adamgershilikke jetkizgenimen, qoǵamdyq qatynastar talaptaryna saı saıası, ekonomıkalyq jáne jalpy áleýmettik ahýaldar aýqymynda tereńdep, kásiptik bilim alýdyń ómirsheńdigine jetý.

Qorytyndylaı kele, gazette el men jerdi qasterlep, salt-dástúrge berik bolýǵa jáne osylardyń negizinde qazaq tili men dininiń, halyq degen qasıetti uǵymdy joǵaltpaı kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa pármeni bar mátinderdiń ǵylymı negizderi aıǵaqtaldy.

Paıdalanylǵan ádebıetter:

1. "Dala ýálaıaty" gazeti : jeke tulǵa jáne qoǵam. /monografıa/ -Pavlodar: Tıpografıa Sytına,2014.–396 b.

2. Allabergen Qyryqbaı, Nusqabaıuly Jarylqasyn, Orazbaı Faızolla. Qazaq jýrnalısıkasynyń tarıhy. –Almaty: Bilim,2010. –308 b.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ Balǵabek Qarlyǵash Jýrnalısıka 1-kýrs stýdenti

---